This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text.

   On the right, there are more links to translations made by Google Translate.

   In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).

Hristiançylyk we ylym

Hristian imany ylym üçin päsgelçilik boldumy ýa-da ony wagyz etdi? Subutnamalary okaň!

Bu makalanyň mowzugy hristian imany we ylymdyr. Hristian imany ylma we onuň ösüşine nähili täsir etdi? Ylmyň ösmegine päsgelçilik boldumy ýa-da ony öňe sürdimi? Bu mesele diňe dünýewi metbugat we ateist alymlaryň ýazgylary arkaly gözden geçirilse, köplenç iman bilen ylymyň arasyndaky gapma-garşylyk barada giňden ýaýran pikiri görkezýärler. Hudaýa we ylma bolan ynam biri-birine ters gelýär we hristian dininiň ylymyň ösmegine päsgelçilik bolup durýar diýip pikir edilýär. Bu pikirde, Gresiýada ylym güýçli bolup, diňe Aňlatma döwründe ylham dininden aýrylyp, akyl we synlara bil baglap başlandan soň ýene-de öňe gidipdir. Ylmy dünýägaraýşyň soňky ýeňşi üçin Darwiniň ähmiýeti aýratyn hasaplanýar.

    Emma meseläniň hakykaty näme? Hristian dininiň özeni hiç haçan ylym we ylym etmek däl-de, eýsem her kimiň günäsini bagyşlap boljak Hudaýyň we Isa Mesihiň barlygyna bolan ynamdyr. Şeýle-de bolsa, bu hristian dininiň ylma we jemgyýetiň ösüşine täsir etmedi diýmek däldir. Munuň tersine, ylymyň döremegi we ösmegi üçin Isanyň we hristian dininiň ähmiýeti aýgytly boldy. Bu pikir, aşakda öwrenjek birnäçe nokadymyza esaslanýar. Dil we sowatlylyk bilen başlaýarys.

Sowatlylyk: sözlükler, grammatikalar, elipbiý. Ilki bilen kitap dilleriniň we sowatlylygyň döremegi. Her bir halkyň öz edebi dili ýok bolsa we adamlar okap bilmeýän bolsa, bu ylymyň, gözlegleriň, oýlap tapyşlaryň döremegine we bilimleriň ýaýramagyna päsgelçilik bolup durýandygyna her kim düşünýär. Onda kitap ýok, okap bilmersiň we bilim ýaýramaz. Jemgyýet durgun ýagdaýda.

   Onda hristian dini edebi dilleriň we sowatlylygyň döremegine nähili täsir etdi? Bu ýerde köp gözlegçiniň kör ýeri bar. Edebi dilleriň hemmesiniň diýen ýaly takwa hristianlar tarapyndan döredilendigini bilenoklar. Mysal üçin, Finlýandiýada Finlýandiýanyň dini reformaçysy we edebiýatyň atasy Mikael Agricola ilkinji ABC kitabyny we Täze amenthti we Injiliň beýleki kitaplaryny çap etdi. Adamlar olaryň üsti bilen okamagy öwrendiler.

    Germaniýada Martti Luther hem edil şonuň ýaly etdi. Injili nemes diline öz şiwesi bilen terjime etdi. Terjimesinde ýüzlerçe neşir edildi we Lýuteriň ulanan şiwesi nemesleriň arasynda edebi dil hökmünde döredildi.

    Angliýa näme? Onda Injili iňlis diline terjime eden William Tyndale möhüm rol oýnady. Tindaleň terjimesi häzirki zaman iňlis diliniň döremegine täsir etdi. Tindaleň terjimesine esaslanyp, Injiliň iň meşhur iňlis terjimesi bolan King James terjimesi soňra döredildi.

   Mysallaryň biri, slawýan halklarynyň kiril elipbiýi diýlip atlandyrylýan harplarydyr. Slawýanlaryň arasynda missioner bolup, elipbiýiniň ýokdugyna göz ýetiren Keramatly Kiriliň adyny göterdiler. Kiril Isa hakda Hoş Habary okamaklary üçin elipbiýi ösdürdi.

   Okamak ukyby döremezden ozal ýazuw dili bolmaly. Bu nukdaýnazardan hristian missionerleri diňe bir asyrlar mundan ozal Günbatar ýurtlarynda däl, eýsem Afrikada we Aziýada-da möhüm rol oýnady. Missionerler lingwistik gözleglerde ençeme ýyllap işlän bolmagy mümkin. Ilkinji grammatikalary, sözlükleri we elipbiýi döretdiler.

   Şeýle adamlardan biri, global sowatlylyk kampaniýasyna başlan metodist missioner Frank Laubaçdy. ABC-kitaplarynyň 313 dilde ösmegine täsir edipdir. Sowatsyzlaryň resuly wezipesine bellendi.

    Aşakdaky mysallar şol bir zady, dilleriň ösüşini görkezýär. Hatda Hindistanyň esasy dili bolan Hindi, Pakistanyň urdu we Bangladeşiň bengali ýaly dilleriniň hem hristian missiýalary esasynda grammatika we dil esaslarynyň bolmagy möhümdir. Languagesüzlerçe million adam bu dillerde gürleýär we ulanýar.

Wişal Mangalwadi: Men Kaşiden 80 km uzaklykda ýerleşýän Allahabadda hindi diliniň merkezinde ulaldym, Tulsidas Demirgazyk Hindistanyň iň möhüm dini eposy bolan Ramçaritmanasini ýazdy. Maňa hindi diliniň bu beýik eposdan gelip çykandygyny hemişe aýdýardylar. Itöne okanymda aljyradym, sebäbi ondan ýekeje sözleme-de düşünip bilmedim. Writerazyjynyň “hindi” meniňkiden düýpgöter tapawutlydy we men ene dilimiň - Hindistanyň resmi milli dili nireden gelip çykandygyny sorap başladym.

… Hindi alymlary Hindistanyň milli dilini hindi dilini hem ösdürmediler. Jon Bortwik Gilkrist ýaly Injil terjimeçilerine we ruhany ŞKellogg ýaly missioner dilçi alymlara häzirki hindi edebi diliniň şahyr Tulsidas (1532-1623-nji ýyllar) tarapyndan ulanylan dilinden dörändigi sebäpli.

... Injili terjime edenler we missionerler ene dilimden has köp hindi dilini berdiler. Hindistanyň ähli janly edebi dilleri olaryň işine şaýatlyk edýär. 2005-nji ýylda Mumbayly gözlegçi, ýöne Malaýalam dilinde gürleýän doktor Babu Werghese Nagpur uniwersitetine 700 sahypalyk doktorlyk dissertasiýasyny gözden geçirmek üçin tabşyrdy. Injil terjimeçileriniň häzirki 73 edebi dilini esasan sowatsyz hindileriň gürleýän şiwelerinden döredendigini görkezdi. Bularyň arasynda Hindistan (Hindi), Päkistan (Urduurdu) we Bangladeş (Bengali) resmi milli dilleri bar. Braminiň bäş alymy Werghesiň doktorlyk dissertasiýasyny öwrendi we oňa 2008-nji ýylda filosofiýanyň doktory derejesini berdi. Şol bir wagtyň özünde, diplom işini hindi dilini öwrenmek üçin hökmany okuw kitaby hökmünde kabul etmegi biragyzdan maslahat berdiler. (1)

Hristian missionerlik işi adamlara kömek etmekde elmydama giň gerime eýe bolup, hassalara, maýyplara, açlara, öýsüz-öwzarsyzlara we kemsidilmelere kömek edipdi. Afrika ýurtlarynyň köpüsinde hristian wekilhanalary başlangyç we hünär bilimi nukdaýnazaryndan tutuş mekdep ulgamynyň esasyny düzdi. Edil şonuň ýaly-da, bu missiýa saglygy goraýyş ulgamynyň döremegine möhüm goşant goşdy ... Meşhur afrikaly gözlegçi, aleale uniwersitetiniň professory Lamin Sanneh Afrikada missionerleriň ýerli medeniýetlere iň uly hyzmat edendigini öňe sürdi. ýazuw diliniň esasyny döretmek. (2)

Sowatlylyk taslamalary we edebiýat. Bellenilişi ýaly, dilleriň köpüsi grammatika we edebi esaslary hristian dininiň täsirinden aldy. Ateistler we döwletler bu ösüşiň başlangyjy däl-de, hristian dininiň wekilleri boldular. Jemgyýetleriň ösüşi, Hudaýa we Isa imansyz asyrlar boýy gijikdirilip bilnerdi.

    Bu ugur Europeewropada we dünýäniň beýleki ýerlerinde sowatlylyk taslamalaryny öz içine alýar. Olaryň üsti bilen adamlar Injili we beýleki edebiýatlary okamagy we täze zatlar öwrenmegi öwrenýärler. Sowatly däl bolsaň, başgalaryň ýazan täze zatlaryny öwrenmek kyn.

    Hristian dini missionerlik işi arkaly bu meýdany basyp alanda, köp sanly halkyň sosial ýagdaýyny we ýagdaýyny gowulaşdyrdy. Şeýle zatlar has gowy saglyk ýagdaýy, has gowy ykdysadyýet, has durnukly sosial ýagdaý, korrupsiýa we çagalaryň ölümi we elbetde has gowy sowatlylyk. Missionerlik işi we hristian dini bolmadyk bolsa, dünýäde has köp azap we garyplyk bolardy we adamlar nädip okamalydygyny bilmezdiler. Tehas uniwersitetiniň dosenti Robert Wudberi beýlekiler bilen birlikde missionerlik işi bilen demokratiýanyň, adamlaryň gowulaşan ýagdaýy we sowatlylygynyň arasyndaky baglanyşygy synlady:

Alym: Missionerlik işi demokratiýany ýola goýdy

Tehas uniwersitetiniň dosenti Robert Wudberiniň pikiriçe, protestantlaryň missionerlik işiniň 1800-nji ýyllarda we 1900-nji ýyllaryň başynda demokratiýanyň ösmegine täsiri ilkibaşda pikir edişinden has möhümdi. Demokratiýanyň ösüşinde ujypsyzja rol oýnamagyň ýerine, Afrika we Aziýa ýurtlarynyň köpüsinde missionerler ep-esli rol oýnadylar. “Christianity Today” magazineurnaly bu barada gürrüň berýär.

Robert Wudberi 15 ýyl töweregi missionerlik işi bilen demokratiýa täsir edýän faktorlaryň arasyndaky baglanyşygy öwrenýär. Onuň sözlerine görä, protestant missionerleriniň esasy täsir eden ýeri. Häzirki wagtda ykdysadyýet has ösdi we missionerleriň täsiri has az bolan ýa-da ýok bolan sebitlere garanyňda saglyk ýagdaýy has gowy. Missionerlik taryhynyň giňden ýaýran sebitlerinde häzirki wagtda çagalaryň ölüm derejesi has pes, korrupsiýa az, sowatlylyk has köp ýaýran we bilime girmek esasanam aýallar üçin has aňsat.

   Robert Wudberiniň pikiriçe, oňyn täsir eden protestant galkynyş hristianlarydy. Munuň tersine, 1960-njy ýyllardan ozal döwlet tarapyndan işleýän ruhanylar ýa-da katolik missionerleri beýle täsir etmedi. (3)

Hristian dininiň sowatlylyga we edebiýata nähili täsir edendiginiň bir gowy mysaly, 1900-nji ýyla çenli dünýewi edebiýatyň satuwda ruhy edebiýatdan öňe geçendigi. Injil we onuň taglymaty geçen asyrda Günbatar ýurtlarynda ähmiýetini ýitirýänçä, asyrlar boýy möhüm orny eýeledi. Şol 20-nji asyrda hristian dini terk edilende, taryhdaky iň uly söweşleriň bolmagy tötänlikmi?

    Başga bir mysal, XVIII-XIX asyrlarda dünýäde iň ösen ýurt bolan Angliýa. Emma Angliýanyň gowy ösüşiniň aňyrsynda näme bardy? Elbetde, bir faktor adamlaryň Hudaýa ýüz tutan ruhy galkynyşlarydy. Netijede sowatlylyk, gulçulygy ýatyrmak, garyplaryň we işçileriň ýagdaýynyň gowulaşmagy ýaly köp gowy zatlar geldi.

   Metodist hereketiň iň möhüm wagyzçysy hökmünde tanalýan we XVIII asyrda Angliýa uly galkynyşlar gelen Jon Wesli bu ösüşe uly täsir edipdir. Işiniň üsti bilen Angliýanyň Fransiýada bolup geçen şuňa meňzeş ynkylapdan halas bolandygy aýdylýar. Şeýle-de bolsa, Wesli we kärdeşleri edebiýatyň iňlis halkyna elýeterli bolmagyna goşant goşdular. Ensiklopediýa Britannika Wesli bu meselede "XVIII asyrda başga hiç kim gowy kitaplaryň okalmagyny öňe sürmek üçin beýle köp zat etmedi we şeýle arzan bahadan halkyň eline köp kitap getirdi" ...

    Galkynyşlaryň netijesinde Angliýada ýekşenbe mekdebiniň işi hem XVIII asyrda dünýä indi. Takmynan 1830-njy ýylda Angliýanyň 1,25 million çagasynyň dörtden bir bölegi ýekşenbe mekdebinde okady we okamagy we ýazmagy öwrendi. Angliýa Hudaýyň Sözi bilen öwredilýän sowatly jemgyýete öwrülýärdi; döwlet oňa täsir etmedi.

    Amerikanyň Birleşen Ştatlary näme? Aşakdaky sitata muňa degişlidir. Muny ABŞ-da bilimiň dünýewilleşmegine güýçli täsir eden Jon Dýuý (1859-1952) aýtdy. Şeýle-de bolsa, hristian dininiň halk bilimine we gulçulygyň ýatyrylmagyna nähili oňyn täsir edendigini düşündirdi:

Bu adamlar (hoşhabarçy hristianlar) jemgyýetçilik haýyr-sahawatynyň, jemgyýetçilik özgertmelerine, parahatçylyga we jemgyýetçilik bilimine gönükdirilen syýasy işjeňligiň diregi bolup durýar. Ykdysady kynçylyklara sezewar bolanlara we beýleki halklara hoşniýetlilik bildirýärler we esasanam respublikan dolandyryş görnüşine azajyk gyzyklanma bildirenlerinde - - Ilatyň bu bölegi adalatly garalmak we deň paýlanyş talaplaryna oňyn jogap berdi deňlik düşünjesine laýyklykda mümkinçilikler. Gulçulygy ýatyrmakda Linkolnyň yzyndan gitdi we Ruzweltiň "erbet" guramalary we az sanly adamyň elinde baýlyk toplamagyny ýazgaranda, Ruzweltiň pikirleri bilen ylalaşdy. (4)

Uniwersitetler. Ondan öň geçen asyrlarda we häzirki döwürde hristian dininiň ýazuw dilleriniň we sowatlylygynyň döredilmegine nähili täsir edendigi aýdylýar. Mysal üçin, Afrika ýurtlarynda başlangyç we hünär bilimi taýdan mekdep ulgamynyň esasy esasan saglygy goraýyşdaky ýaly hristian wekilhanalarynyň täsirinden döräpdir. Hristian dininiň täsiri bolmazdan, jemgyýetleriň ösüşi asyrlar boýy gijikdirilip bilnerdi.

   Bir ugur uniwersitetler we mekdeplerdir. Sowatlylyk bilen birlikde ylymyň, gözlegiň, oýlap tapyşlaryň döremegi we maglumatlaryň ýaýramagy üçin möhümdir. Olaryň üsti bilen bilim we gözlegler täze derejä çykýar.

   Hristian dini bu ýurda nähili täsir etdi? Dünýewi we ateist toparlar köplenç Injiliň we hristian dininiň bu ugurda möhüm rol oýnandygyny bilmeýärler. Universitiesüzlerçe uniwersitetler we on müňlerçe mekdep takwa hristianlar tarapyndan ýa-da missionerlik işi bilen başlandy. Olar ateist esasda dogulmady, sebäbi dünýewi we döwlet tarapyndan dolandyrylýan uniwersitetler ýokdy. Mysal üçin, Angliýada we Amerikada aşakdaky uniwersitetler meşhur:

- Oksford we Kembrij. Iki şäherde-de ybadathanalar we ybadathanalar köp. Bu uniwersitetler ilki bilen Injili öwretmek üçin döredildi.

- Garward. Bu uniwersitet Reverend Jon Garwardyň adyny göterýär. 1692-nji ýyldaky şygary Veritas Christo et Ecclesiae (Mesih we Buthana üçin hakykat)

- aleeýl uniwersitetini Garwardyň öňki talyby, puritan ruhanysy Pagta Mather esaslandyrdy.

- Prinston uniwersitetiniň (aslynda Nýu Jersi kolleji) ilkinji prezidenti, XVIII asyrda Amerikada bolup geçen beýik galkynyş bilen tanalýan Jonatan Eduarddy. Jorj Waýtfild bilen bilelikde bu galkynyşyň iň meşhur wagyzçysydy.

- Pensilwaniýa uniwersiteti. Beýik Oýanmanyň başga bir lideri Jorj Waýtfild soňra Pensilwaniýa uniwersitetine öwrülen mekdebi esaslandyrdy. Waýtfild Angliýada bolanda pub-sakçy we ýokarda ady agzalan Jon Wesliniň kärdeşi. Daşky ýygnaklarda on müňlerçe adama eşidip bilmek üçin adatdan daşary owadan, ýakymly we güýçli sesi bardy. Şeýle hem, Hudaýyň adamlara beren rehimdarlygy sebäpli gözlerinden ýaş aýlap wagyz edip bilýärdi

   Hindistan näme? Hindistan hristianlygy bilen tanalmaýar. Şeýle-de bolsa, bu ýurtda, Afrikada bolşy ýaly, hristian dininiň esasynda doglan müňlerçe mekdep bar. Hindistandaky ilkinji uniwersitetler hem şol esasda dünýä indi. Kalkutta, Medrese, Bombaý we Serampor ýaly uniwersitetler belli. Mundan başga-da, 1887-nji ýylda döredilen Allahabad uniwersiteti meşhur. Hindistanda ilkinji ýedi premýer-ministriň bäşisi bu şäherden, Hindistanyň administrasiýasynyň köpüsi Allahabad uniwersitetinde bilim aldy.

Ylymda öwrülişik. Makala, ateistleriň hristian dininiň ylymyň ösmegine päsgelçilik bolup durýandygyny öňe sürdi. Şeýle-de bolsa, bu pikiri sorag etmek aňsat, sebäbi edebi diller, sowatlylyk we uniwersitetler esasan hristian dininiň täsirinden döräpdir.

    Ylmy ynkylap diýilýän zat näme? Köplenç dünýewi we ateist toparlarda bu gozgalaňyň hristian dini bilen hiç hili baglanyşygy ýokdugy aýdylýar, ýöne bu pikiri sorag astyna almak mümkin. Sebäbi häzirki zaman manysynda ylym diňe bir gezek başlandy, ýagny XVI-XVIII asyrlaryň Europeewropasynda hristian dininiň agdyklyk eden ýeri. Bu dünýewi jemgyýetde däl-de, esasanam hristian dininden ruhlanan jemgyýetde başlandy. Öňdebaryjy alymlaryň hemmesi diýen ýaly ýaradylyşa ynanýardylar. Olaryň arasynda Frensis Bekon, Robert Boýl, Isak Nýuton, Johannesohannes Kepler, Kopernik, Galileo Galileý, Bleýz Paskal, Maýkl Faradaý, Jeýms Klerk Makswell, Jon Reý, Lui Pasteur we başgalar bar.

Taryhçylaryň we sosiologlaryň nesilleri hristianlaryň, hristian dinleriniň we hristian institutlarynyň häzirki zaman tebigy ylymlaryň döremegine sebäp bolan taglymatlaryň, usullaryň we ulgamlaryň ösmegine köp dürli goşant goşandyklaryny bellediler (...) Dürli pikirler bar bolsa-da Täsiriniň häzirki döwürde taryhçylaryň hemmesi diýen ýaly hristiançylygyň (katolikizm we protestantizm ýaly) häzirki döwürden öňki köp pikirdeşleri tebigaty yzygiderli öwrenmäge höweslendirendigini boýun alýarlar. Taryhçylar hristiançylykdan alnan düşünjeleriň gowy netijeler bilen ylmy ara alyp maslahatlaşmaga girendiklerine-de syn etdiler. Käbir alymlar hatda tebigatyň käbir kanunlara laýyklykda hereket etmek ideýasynyň hristian teologiýasyndan gelip çykandygyny öňe sürýärler. (5)

Ylmy rewolýusiýanyň aňyrsynda näme bardy? Munuň bir sebäbi, ýokarda aýdylyşy ýaly uniwersitetlerdi. 1500-nji ýyla çenli Europeewropada altmyş töweregi adam bardy. Bu uniwersitetler dünýewi adamlar we döwlet tarapyndan goldanylýan uniwersitetler däldi, ýöne orta asyr buthanasynyň işjeň goldawy bilen ýüze çykdy we tebigy ylym gözlegleri we astronomiýa olarda möhüm rol oýnady. Olarda ep-esli gözleg we pikir alyşmak azatlygy bardy. Bu uniwersitetlerde ýüzlerçe müň talyp bardy we XVI-XVIII asyrlarda Europeewropada bolup biljek ylmy ynkylap üçin ýer taýýarlamaga kömek etdiler. Bu ynkylap birden hiç ýerden ýüze çykmady, ýöne öňünden oňyn ösüşler boldy. Beýleki yklymlarda Europeewropadaky ýaly giň bilim we şuňa meňzeş uniwersitetler ýokdy,

Orta asyrlar Günbatar jemgyýetiniň iň uly üstünlikleri üçin esas döretdi: häzirki zaman ylym. Ylmyň “Galkynyş” döwründen ozal ýokdugyny aýdýanlar ýalan däl. Klassiki grek gözlegleri bilen tanşansoň, orta asyr alymlary gadymy döwürler bilen deňeşdirilende ylmy has öňe süren ideologiýa ulgamlaryny ösdürdiler. 1100-nji ýyllarda akademiki erkinlik liderleriň güýjünden goralýan uniwersitetler döredildi. Bu edaralar elmydama ylmy gözlegler üçin ygtybarly ýer döredýärler. Hatda hristian teologiýasy hem Taňrynyň ýaradylyşy hasaplanylýan tebigaty öwrenmäge höweslendirmek üçin özboluşly laýykdygyny subut etdi. (6)

Lukmançylyk we hassahanalar. Hristian dininiň täsir eden ugurlarynyň biri lukmançylyk we hassahanalaryň döremegi. Gadymy lukmançylyk golýazmalaryny we beýleki gadymy nusgawy we ylmy eserleri gorap saklaýan, göçüren we terjime eden monahlar möhüm ähmiýete eýe bolupdyr. Mundan başga-da, lukmançylygy hasam ösdürdiler. Işleri bolmasa, lukmançylyk deň derejede ösmezdi we gadymyýetiň köne tekstleri häzirki nesilleriň okamagy üçin saklanmazdy.

    Saglygy goraýyş, jemgyýetçilik işi we köp sanly haýyr-sahawat guramasy (Gyzyl Haç, Çagalary halas ediň ...) hem hristianlar diýip başlady, sebäbi hristian dini hemişe goňşusyna rehimdarlygy öz içine alýardy. Bu Isanyň öwredişine we göreldesine esaslanýar. Muňa derek, ateistler we gumanistler köplenç bu ugurda çykyş etdiler. Iňlis journalisturnalisti Malkolm Muggeridge (1903-1990), dünýewi gumanist, ýöne muňa garamazdan dogruçyl muny gördi. Dünýägaraýşyň medeniýete nähili täsir edýändigine ünsi çekdi:"Hindistanda we Afrikada birnäçe ýyl boldum, ikisinde-de dürli konfessiýalara degişli hristianlar tarapyndan alnyp barylýan köp sanly dogry işe duş geldim; ýöne bir gezek sosialistik gurama ýa-da heýwere keselhanasy tarapyndan dolandyrylýan hassahanany ýa-da ýetimler öýüni görmedim. gumanizm esasynda işleýär. " (7)

   Aşakdaky sitatalar hristian dininiň missionerlik işi arkaly şepagat uýalaryna we beýleki ugurlara nähili täsir edendigini görkezýär. Afrikadaky we Hindistandaky hassahanalaryň köpüsi hristian missiýalary we kömek etmek islegi bilen doguldy. Europeewropanyň ilkinji hassahanalarynyň köp bölegi hristian dininiň täsiri astynda döräpdir. Hudaý adamy gönüden-göni bejerip biler, ýöne köpüsi lukmançylyk we hassahanalar arkaly kömek aldy. Onda hristian ynamy möhüm rol oýnapdyr.

Orta asyrlarda keramatly Benedikt ordeni bilen baglanyşykly adamlar diňe Günbatar Europeewropada iki müňden gowrak hassahanany saklaýardylar. XII ^asyr bu meselede, esasanam Keramatly Jon ordeniniň işleýän ýerinde diýseň möhümdi. Mysal üçin, 1121-nji ýylda Montpelýerde mukaddes Ruhuň uly hassahanasy döredildi, ol tiz wagtdan 1221-nji ýylda lukmançylyk bilim merkezine we Montpelýeriň lukmançylyk merkezine öwrüldi. Lukmançylyk kömeginden başga-da bu hassahanalar açlary iýmit bilen üpjün etdi we dul we ýetimlere ideg edip, mätäçlere sadaka berdi. (8)

Hristian buthanasy taryhynyň dowamynda köp tankyt edilse-de, garyplara lukmançylyk kömeginde, ýesirlere, öýsüz-öwzarsyzlara ýa-da ölýänlere kömek etmekde we iş şertlerini gowulaşdyrmakda öňdebaryjy bolup gelýär. Hindistanda iň oňat hassahanalar we bilim edaralary hristian missionerlik işiniň netijesidir, hatda köp hindiler bu hassahanalary hökümet tarapyndan dolandyrylýan hassahanalardan has köp ulanýarlar, sebäbi has gowy ideg ediljekdiklerini bilýärler ol ýerde. Ikinji jahan urşy başlanda, Hindistandaky şepagat uýalarynyň 90% -iniň hristianlardygy we olaryň 80% -iniň missionerlik hassahanalarynda bilim alandygy aýdylýar. (9)

Ybadathanada bu durmuşyň işleri, geljekki durmuşyň işleri ýaly alada edilýärdi; afrikalylaryň gazananlarynyň hemmesiniň ybadathananyň missionerlik işinden dörän ýalydy. (Nelson Mandela, “Azatlyga uzak ýol” atly terjimehalynda)

Churchygnak alymlary yzarladymy? Bellenilişi ýaly, hristian dini ylmy ynkylapyň döremegine uly täsir edipdir. Munuň bir sebäbi buthana tarapyndan döredilen uniwersitetlerdi. Ateistleriň ösdürip ýetişdirmegi halaýandyklary, ýagny hristian dininiň ylymyň ösmegine päsgelçilik bolup biljekdigi öňe sürülýär, şonuň üçin uly mif. Muny hristian dininiň iň uzak wagtlap täsir eden ýurtlarynyň ylym we gözleg pudagynda öňdebaryjy bolandyklary hem görkezýär.

    Ybadathananyň alymlary yzarlaýandygy baradaky düşünje näme? Ateist toparlar bu düşünjäni dowam etdirmek isleýärler, ýöne köp taryhy gözlegçiler muny taryhyň ýoýulmagy hasaplaýarlar. Iman bilen ylymyň arasyndaky gapma-garşylyk baradaky düşünje diňe XIX asyryň ahyrynda, Darwiniň teoriýasyny goldaýan ýazyjylar, mysal üçin Endrýu Dikson Waýt we Jon William Draper öz kitaplarynda gozgalanda başlaýar. Şeýle-de bolsa, mysal üçin orta asyr gözlegçisi Jeýms Hannam:

Umumy ynanjyň tersine, ybadathana hiç haçan tekiz ýer ideýasyny goldamaýardy, awtomatiki usulda makullanmady we ylmy ideologiýalary üçin hiç kimi ýakmady. (10)

Awstraliýaly şübheli Tim O'Nil bu aýyplama bilen çemeleşdi we taryh barada hakykatdanam az adamyň bilýändigini görkezdi: "Bu sözleri bölek-bölek etmek kyn däl, esasanam bu hakda gürleýän adamlar taryh hakda hiç zat bilmeýänlerinde. Bu geň pikirleri web sahypalaryndan we meşhur kitaplardan aldylar. Bu talaplar ýitirilende aýrylýar. subut edip bolmaýan subutnamalar. Orta asyrlarda geçiren gözlegleri üçin agaçda ýakylan ýa-da yzarlanan ýa-da ezilen alymyň adyny aýtmagyny haýyş edip, propagandistlere gülkünç gülmek gyzykly. Olar hiç haçan biriniň adyny aýdyp bilmeýärler. ... Orta asyr alymlaryny sanap geçenimde - Albertus Magnus, Robert Grosseteste, Rojer Bekon, Jon Pekham, Duns Skotus, Tomas Bredwardin, Walter Burli, William Heytesbury, Riçard Swineshead, John Dumbleton, Wallingfordly Riçard, Nikolas Oresme, Buran Buridan,we Nikolaý Kusanus, we näme üçin bu adamlaryň parahatçylykda orta asyrlar ylmyny ýygnak biynjalyk etmezden öňe sürendiklerini soraýaryn, garşydaşlarym hakykatdanam nämäniň ýalňyşdygyna haýran galyp, başlaryny syrýardylar. "(11)

   Gresiýanyň Ptolemeýiniň Günüň ýer ýüzünde aýlanýan modelini ýykan Galileo Galileý hakda näme aýdyp bilersiňiz? Rim papasynyň özüne garşy nädogry hereket edendigi hakykat, ýöne mesele ylma garşy däl-de, güýç ulanylyşynyň ýoýulmagy. . _ tapawudy.) Ylmyň we imanyň wekilleriniň ikisiniň hem Galileonyň teoriýasyna bolan garaýyşlarynda bölünendigini bellemek möhümdir. Käbir alymlar onuň tarapynda, käbirleri garşy. Edil şonuň ýaly, käbir ýygnak işgärleri onuň pikirlerine garşy çykdylar, käbirleri goradylar. Täze teoriýalar peýda bolanda mydama şeýle bolýar.

   Onda näme üçin Galileo Rim Papasynyň göwnünden turmady we villasynda öý tussaglygynda saklandy? Munuň bir sebäbi Galileonyň özüni alyp barşydy. Rim papasy Galileonyň muşdagydy, ýöne Galileonyň sypaýy ýazmagy ýagdaýyň güýçlenmegine goşant goşdy. Ari Turunen meseläniň fonunda ýazdy:

Galileo Galileý ylymyň beýik şehitleriniň biri hasaplansa-da, onuň şahsyýet hökmünde gaty ýakymly däldigini ýatdan çykarmaly däldir. Ol ulumsydy we aňsatlyk bilen gaharlandy, köp gürledi, adamlary dolandyrmak üçin paýhas we zehin ýokdy. Sharpiti diline we gülküsine sag bolsun aýdýar, duşmanlaram kem däldi. Galileonyň astronomiki işinde gepleşik formaty ulanylýar. Kitapda, Galileony iň samsyk garşylyklar bilen görkezýän Simplicius atly has akylly bir keşpler tanyşdyrylýar. Galileonyň duşmanlary Rim Papasyny, Galileonyň Simplikus şekili bilen Rim Papasyny göz öňünde tutandygyna ynandyrmagy başardylar. Diňe şondan soň biderek we duýgur Urban VIII Galileo garşy çäre gördi ...

    ... Urbanus özüni reformaçy hasaplady we Galileo bilen gürleşmäge razy boldy, ýöne Galileonyň stili Rim Papasy üçin gaty köpdi. Galileý, Simplicus şekili bilen Rim Papasyny göz öňünde tutýarmy ýa-da ýokmy, adyň saýlanmagy gaty erbetdi. Galileý okyja hormat goýmagy öz içine alýan üstünlikli ýazmagyň esaslaryna üns bermedi. (12)

Ateistler alymlary yzarladylarmy? Iň bärkisi, bu ateist Sowet Soýuzynda bolup geçdi, bu ýerde genetikler ýaly birnäçe alym tussag edildi we käbirleri ylmy pikirleri sebäpli öldürildi.

     Edil şonuň ýaly-da, fransuz rewolýusiýasynda birnäçe alym öldürildi: himik Antuan Lavoisier, astronom Silan Silwain Bally, mineralogçy Filipp-Frederik de Ditrih, astronom Baptan Baptiste Gaspard Bochart de Saron, botanika Çretien Guillaume de Lamoignon de Malesherbes. Şeýle-de bolsa, ylmy pikirleri üçin däl-de, syýasy pikirleri üçin öldürildi. Bu ýerde-de häkimiýetden hyýanatçylykly peýdalanmak meselesi bolup, Galileonyň garşysyna başgaça täsir edipdir.

Ylmyň ýalňyş ýoly: Darwin ylmy azaşdyrdy. Bu makala ateistleriň hristian dininiň ylymyň ösmegine päsgelçilik bolup durýandygyny öňe sürdi. Bu talapda hiç hili esasyň ýokdugy aýdyldy, ýöne hristian dininiň ähmiýeti ylymyň döremegi we ösmegi üçin aýgytly boldy. Bu garaýyş, edebi dilleriň döremegi, sowatlylyk, mekdepler we uniwersitetler, lukmançylyk we hassahanalaryň ösmegi we hristian teizminiň agdyklyk edýän XVI-XVIII asyr Europeewropada bolup geçenligi ýaly birnäçe faktorlara esaslanýar. Bu üýtgeşiklik dünýewi jemgyýetde däl-de, esasanam hristian dininden ruhlanan jemgyýetde başlandy.

   Hristian ynamy ylymyň ösmegi üçin oňyn faktor bolan bolsa, ylma we hristian dinine garşy çykmak pikiri nireden döräpdir? Munuň bir sebäbi, elbetde, XIX asyrda ewolýusiýa teoriýalary bilen Çarlz Darwin. Tebigata laýyk gelýän bu teoriýa, bu şekiliň esasy günäkäridir. Meşhur ateist Riçard Dawkins hem Darwiniň döwründen ozal ateist bolmak kyn boljagyny mälim etdi: "Ateizm Darwiniň öňünde logiki taýdan dogry ýaly bolup görünse-de, akyl taýdan esaslandyrylan ateizmiň düýbüni tutan diňe Darwin". (13).

   Emma. Tebigat alymlary Darwiniň işine we tagallalaryna hormat goýsa, bölekleýin dogry, bölekleýin ýalňyş. Darwiniň tebigata takyk gözegçilik eden, mowzugyny öwrenen we gözlegleri barada nädip ýazmalydygyny bilýän düýpli tebigatçydygy dogry. “Görnüşleriň gelip çykyşy barada” atly magnus eserini okan hiç kim muny inkär edip bilmez.

   Şeýle-de bolsa, Darwiniň ähli görnüşleriň bir başlangyç öýjükden (başlangyç öýjükden adama teoriýasy) miras galanlygy baradaky çaklamasyny kabul etmekde ýalňyşýarlar. Munuň sebäbi ýönekeý: Darwin görnüşleriň üýtgemegi barada "Görnüşleriň gelip çykyşy" atly kitabynda görnüşleriň üýtgemegine hiç hili mysal görkezip bilmedi , diňe üýtgemegiň we uýgunlaşmagyň mysallaryny görkezdi. Iki dürli zat. Guşyň tumşugynyň ululygy, ganatlarynyň ululygy ýa-da käbir bakteriýalaryň has gowy garşylygy ýaly üýtgeşiklik, häzirki görnüşleriň hemmesiniň şol bir öýjükden dörändigini subut etmeýär. Aşakdaky teswirlerde mowzuk hakda has giňişleýin maglumat berilýär. Darwiniň özi, görnüşlerde hakyky üýtgeşmeleriň ýokdugyny boýun almalydy. Bu nukdaýnazardan Darwiniň ylymy ýalňyşandygyny aýdyp bolar:

Darwin: Aslynda adamlara bir görnüşiň başga bir görnüşe öwrülendigi barada gönüden-göni subutnamamyň ýokdugyny aýtmakdan ýadadym we bu pikiriň esasan köp hadysalaryň toparlara bölünip we düşündirilip bilinýändigi sebäpli dogry hasaplaýaryn. (14)

Ensiklopediýa Britannika: Darwiniň hiç haçan ewolýusiýany ýa-da görnüşleriň gelip çykyşyny subut edip bilmejekdigini bellemelidiris. Ewolýusiýa bolup geçen bolsa, köp düşündirip bolmajak faktlary düşündirip boljakdygyny öňe sürdi. Ewolýusiýany goldaýan subutnamalar gytaklaýyn. 

"Görnüşleriň gelip çykyşyny düşündirmek bilen meşhur bolan kitabyň hiç hili düşündiriş bermezligi gaty geň." (Kristofer Buker, “Times” gazetiniň synçysy Darwiniň magnum opusyna, görnüşleriň gelip çykyşy barada )   (15)

Darwin bir maşgala agajynyň ýerine (häzirki ýaşaýyş görnüşleriniň şol bir başlangyç öýjükden ösendigini çaklaýan ewolýusiýa görnüşi) şeýle öwreden bolsa, ýüzlerçe maşgala agaçlary bolardy we her agajyň şahalary bolardy. we bifurkasiýa, hakykata has ýakyn bolardy. Darwiniň subut edişi ýaly üýtgeşiklik bolýar, ýöne diňe esasy görnüşleriň içinde bolýar. Gözegçilikler, häzirki ýaşaýyş görnüşleriniň bir başlangyç öýjükden, ýagny ýekeje baldak görnüşinden emele gelen modeline garanyňda, döredijilik modeline has laýyk gelýär:

Diňe alymlaryň umumy nesil düşünjesini beýle bir tankytly kabul etmegine sebäp bolan sebäpler hakda çaklap bileris. Darwinizmiň ýeňşi, şübhesiz, alymlaryň abraýyny artdyrdy we awtomatiki proses ideýasy döwrüň ruhuna şeýle bir laýyk gelýär welin, teoriýa hatda dini ýolbaşçylardan geň galdyryjy goldaw aldy. Her niçigem bolsa, alymlar bu teoriýany berk synagdan ozal kabul etdiler we soňra öz ygtyýarlyklaryndan peýdalanyp, tebigy prosesleriň adamy bakteriýadan we himiki garyndydan bakteriýadan öndürmek üçin ýeterlikdigine ynandyrdylar. Ewolýusiýa ylmy tassyklaýjy subutnamalary gözläp başlady we negatiw subutnamalary ýok etjek düşündirişler berip başlady. (16)

Galyndylar Darwiniň teoriýasyny hem inkär edýär. Ewolýusiýa teoriýasy munuň üsti bilen duýgularyň, organlaryň we täze görnüşleriň döremegini talap edýän hem bolsa, galyndylarda kem-kemden ösüşiň bolup bilmejekdigi köp wagt bäri mälimdir. Mysal üçin, Stiwen M. Stenli: "Görnüşler üçin möhüm täze gurluş aýratynlygynyň ösýän belli galyndy materiallarynda ýekeje mysal hem ýok" (17)

    Graduallyuwaş-ýuwaşdan ösüşiň ýoklugyny birnäçe öňdebaryjy paleontologlar ykrar etdiler. Ne galyndylar, ne-de häzirki görnüşler Darwiniň teoriýasynyň talap edýän kem-kemden ösüşiniň mysallaryny görkezmeýär. Aşakda tebigy taryh muzeýleriniň wekilleriniň käbir teswirleri bar. Tebigat taryhy muzeýlerinde ewolýusiýa üçin iň oňat subutnamalar bolmaly, ýöne olarda ýok. Ilki bilen, biziň döwrümiziň iň meşhur paleontology (Amerikan muzeýi) Stiwen Jeý Gouldyň teswiridir. Galyndylarda kem-kemden ösüşi inkär etdi:

Stiwen Jeý Gould: graduallyuwaş-ýuwaşdan ewolýusiýa görnüşiniň potensial başarnygyny peseltmek islämok. Diňe gaýalarda “syn edilmändigini” belläsim gelýär.  (Pandanyň barmagy, 1988, 182,183 sah.).

Iňlis muzeýiniň dünýä belli kuratorlygy doktor Etheridge:  Bu muzeýde görnüşleriň gelip çykyşyny aralyk görnüşlerden subut edip biljek iň kiçijik zat hem ýok. Ewolýusiýa teoriýasy synlara we faktlara esaslanmaýar. Adamzadyň ýaşy barada aýdylanda, ýagdaý birmeňzeş. Bu muzeý bu teoriýalaryň näderejede manysyzdygyny görkezýän subutnamalardan doly. (18)

Bäş sany uly paleontologiki muzeýdäki işgärleriň hiç biri-de bir görnüşden beýlekisine kem-kemden ewolýusiýanyň subutnamasy hökmünde kabul edilip bilinjek bir ýönekeý mysaly görkezip bilmez. .  _ _

Aşakdaky jümle şol bir temada dowam edýär. Merhum Dr Kolin Patterson Iňlis muzeýinde (Tebigat taryhy) uly paleontolog we galyndylar boýunça hünärmen bolup işledi. Ewolýusiýa hakda kitap ýazdy - ýöne kimdir biri öz kitabynda näme üçin aralyk görnüşleriň (geçişdäki organizmleriň) suratlarynyň ýokdugyny soranlarynda, aşakdaky jogaby ýazdy. Jogabynda dünýäniň iň meşhur paleontology Stiwen J. Gouldy göz öňünde tutýar (batyrgaý goşuldy):

Geçiş döwründe ewolýusiýa taýdan ösýän organizmler baradaky kitabymda illýustrasiýalaryň ýoklugy baradaky pikiriňiz bilen doly ylalaşýaryn. Şeýle zatlaryň, galyndylaryň ýa-da ýaşaýyşlaryň bardygyny bilýän bolsam, olary höwes bilen kitabymyza goşardym . Şeýle aralyk görnüşleri suratlandyrmak üçin bir suratkeşi ulanmagy teklip edýärsiňiz, ýöne suratlary üçin maglumatlary nireden alar? Dogrymy aýtsam, men oňa bu maglumatlary hödürläp bilmedim, meseläni hudo .nik üçin goýsam, okyjyny azaşdyrmazmy?

   Kitabymyň tekstini dört ýyl ozal ýazypdym [kitapda käbir aralyk görnüşlere ynanýandygyny aýdýar]. Indi ýazjak bolsam, kitap başgaça bolardy diýip pikir edýärin. Gradualizm (kem-kemden üýtgeýär) meniň ynanýan düşünjäm. Diňe Darwiniň abraýy sebäpli däl, eýsem genetika düşünmegimem talap edýän ýaly. Şeýle-de bolsa, aralyk görnüşleriň ýokdugyny aýdanda, [meşhur gazuw-agtaryş hünärmeni Stiwen J.] Goulda we Amerikan muzeýiniň beýleki adamlaryna garşy talap etmek kyn . Paleontolog hökmünde, galyndy materiallaryndan organizmleriň gadymy görnüşlerini tananymda filosofiki meseleler bilen köp işleýärin. Iň bolmanda 'belli bir organizm toparynyň emele gelen galyndylarynyň suratyny görkezmeli' diýýärsiňiz. Göni gürleýärin - suw geçirmeýän subutnama boljak galyndy ýok . (20)

Aboveokardakylardan näme netije çykaryp bolar? Darwini gowy tebigatçy hökmünde hormatlap bileris, ýöne görnüşleriň ýekeje başlangyç öýjükden miras almagy baradaky çaklamasyny kabul etmeli däldiris. Munuň subutnamasy, ýaradylyş üçin has amatlydyr, şonuň üçin Hudaý derrew hemme zady taýýarlady. Üýtgeşiklik ýüze çykýar we görnüşleri köpeltmek arkaly belli bir derejede üýtgedip bolýar, ýöne bularyň hemmesiniň ýakyn wagtda ýetjek çäkleri bar.

    Netijede Darwin ylmy azaşdyrdy we ateist alymlar onuň yzyna düşdüler. Hudaýyň hemme zady öz-özünden ýüze çykarmazlygy üçin ýaradandygy baradaky taryhy pikire bil baglamak has ýerliklidir. Bu pikir, alymlaryň durmuşyň nädip ýüze çykyp biljekdiginiň çözgüdini bilmeýändikleri bilen hem goldanýar. Bu düşnüksiz, sebäbi mümkin däl. Diňe durmuş durmuşy döredip biler we bu düzgünden hiç hili kadadan çykma tapylmady. Ilkinji durmuş görnüşleri üçin bu Hudaýa aýdyň degişlidir:

- (Barlyk Kitaby 1: 1) Ozal başda Hudaý asmany we ýeri ýaratdy.

- (Rimliler 1: 19,20) Sebäbi Hudaýda bilinýän zatlar olarda aýan bolýar; Hudaý muny olara görkezdi.

20 Çünki dünýä ýaradylandan bäri görünmeýän zatlar, ýaradylan zatlara, hatda ebedi güýji we Taňry Taňry tarapyndan düşünilýär. bahana bolmazdan :

- (Ylham 4:11) Lorda Reb, şöhrat, hormat we güýç almaga mynasyp, çünki ähli zady ýaradyň, seniň göwnüň üçin olar ýaradyldy .

Jesus is the way, the truth and the life

Grap to eternal life!

Other Google Translate machine translations:

Millionlarça ýyl / dinozawrlar / adamyň ewolýusiýasy?
Dinozawrlaryň ýok edilmegi
Aldawda ylym: gelip çykyş ateistik teoriýalary we millionlarça ýyl
Dinozawrlar haçan ýaşapdyrlar?

Injiliň taryhy
Suw

Hristian ynamy: ylym, adam hukuklary
Hristiançylyk we ylym
Hristian imany we adam hukuklary

Gündogar dinleri / Täze döwür
Budda, Buddizm ýa-da Isa?
Reenkarnasiýa dogrumy?

Yslam
Muhammet aýatlary we durmuşy
Yslamda we Mekgede butparazlyk
Gurhan ygtybarlymy?

Etiki soraglar
Gomoseksualizmden azat boluň
Jyns taýdan bitarap nika
Abort jenaýat işi
Ewtanaziýa we döwrüň alamatlary

Halas bolmak
Halas bolup bilersiňiz