1. Xana hi tlhela hi tswariwa hi ku phindha-phindha?

Loko swi ta eka dyondzo ya ku tswariwa nakambe, hi nga kuma ku nga twanani ko tala loku twisisekaka ni swikombiso swa swivutiso eka yona. Swi tano ni le ka ndzavisiso lowu endliweke malunghana ni ku tswariwa nakambe ni lowu endliweke hi ku tirhisa vuxisi ni ku tsundzuka swilo hi ku tisungulela. Hi ta dyondza leswi hi ku ya hi swikombiso leswi landzelaka:

Ha yini hi nga tsundzuki? Xivutiso xo sungula naswona hakunene lexi faneleke swinene malunghana ni vutomi bya hina bya khale hi lexi; “Ha yini hi ntolovelo hi nga tsundzuki nchumu hi vona?” Loko hakunene hi ri na nxaxamelo wa vutomi bya nkarhi lowu hundzeke endzhaku ka hina, xana a swi nga ta twala leswaku hi nga tsundzuka vuxokoxoko byo tala bya vutomi lebyi bya nkarhi lowu hundzeke byo tanihi ndyangu, swikolo, tindhawu to tshama eka tona, mintirho, vudyuhari? Ha yini hi nga swi tsundzuki swilo leswi eka vutomi bya hina bya khale, hambileswi hi nga swi tsundzukaka hi ku olova madzana, hambi ku ri magidi ya swiendlakalo swa vutomi lebyi? Hikwalaho, xana lebyi a hi vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku vutomi byebyo bya khale a byi si tshama byi va kona, hikuva handle ka sweswo hakunene a hi ta byi tsundzuka? 

   Loko u ri xirho xa vandla ra New Age naswona u pfumela eka ku tswariwa nakambe, u fanele u tivutisa leswaku ha yini u nga tsundzuki nchumu hi vutomi lebyi bya khale. Nakambe xiya mhaka ya leswaku vaseketeri vo hlayanyana va ku tswariwa nakambe va kaneta ku koteka ka leswaku hi nga tsundzuka vutomi lebyi bya khale. Hambi ku ri H. B. Blavatsky, musunguri wa nhlangano wa vukhongeri bya vukhongeri, loyi kumbexana ku tlula mani na mani a endleke leswaku ku tswariwa nakambe ku tiviwa ematikweni ya le Vupela-dyambu hi va-1800, u tivutisile leswaku ha yini hi nga swi tsundzuki:

Kumbexana hi nga vula leswaku evuton’wini bya munhu la faka, a ku na ku xaniseka ko tano ka moya-xiviri ni miri loku a ku nga ta va mihandzu ni vuyelo bya xidyoho xin’wana lexi endliweke eka xivumbeko xa vukona bya khale. Kambe hi hala tlhelo, vutomi bya yena bya sweswi a byi katsi hambi ku ri ku tsundzuka kan’we ka sweswo. (1) .

Ku kula ka nhlayo ya vaaki.  Xiphiqo xa vumbirhi lexi hi faneleke ku langutana na xona i ku andza ka vaaki. Loko ku tswariwa nakambe ku ri ntiyiso naswona munhu un’wana a tshama a fikelela moksha naswona a tshika xirhendzevutani kutani nhlayo ya vanhu eMisaveni yi fanele ku hunguteka – kumbe hi xiringaniso a yi fanelanga ku tlakuka. Hi marito man’wana, sweswi ku fanele ku va ni vanhu vatsongo eMisaveni ku tlula eku sunguleni.

   Ha yini xiyimo xi hambanile ntsena? Loko nhlayo ya vaaki yifanele kuhunguteka nkarhi hinkwawo hikuva vanhu va tshika xirhendzevutani, ematshan’wini ya sweswo, ya andza nkarhi hinkwawo, lerova sweswi kuna vanhu votala kwalomu ka 10 times kutlula 500 wa malembe lawa yanga hundza na kwalomu ka 30 times kutlula 2,000 wa malembe lawa yanga hundza. Entiyisweni, sweswi kuna vanhu votala eMisaveni kutlula rini na rini naswona nhlayo ya vona yi andzile nkarhi hinkwawo eka malembe xidzana.

   Tani hi ntiyiso, a hi nga ta boheka ku tlhelela endzhaku ku tlula magidi ya malembe – hi seketela swibalo eka ku kula ka vaaki va sweswi – hi nga si fikelela nhlayo ya ziro laha a ku nga ta va na vanhu. (Ringanisa Genesa 1:28, "Twalani mi andza; tata misava...”).

   Ku andza ka vaaki i xiphiqo xa xiviri hi ku ya hi langutelo ra ku tswariwa nakambe, ngopfu-ngopfu loko mimoya-xiviri yin’wana yi ntshunxiwile eka xirhendzevutana. Leswi a swi seketeli ku tswariwa nakambe; swi kanetana na swona.

Ku tswariwa nakambe ka le Vuxeni ni le Vupela-dyambu. Xin’wana lexi xiyekaka eka langutelo ra vanhu va le Vuxeni hileswaku munhu a nga va xiharhi kumbe hambi ku ri ximilana, kasi ematikweni ya le Vupela-dyambu, ku tekiwa leswaku vanhu va tshama va ri vanhu. Langutelo ra khale ni ro sungula ra le Asia ri katsa swivumbeko hinkwaswo swa vutomi; hi yona mhaka leyi yi vuriwaka ku rhurha ka mimoya-xiviri. Hi xikombiso, Olavi Vuori (tl. 82,  Hyvät henget ja pahat ) u nyikele nhlamuselo leyi ya vukhongeri lebyi dumeke bya le Chayina:

Vukhongeri lebyi dumeke bya le Chayina byi katsa langutelo leri vulavulaka hi ku tswariwa nakambe. Endzhaku ko hundza eka tihuvo hinkwato, moya-xiviri wu ta tlhela wu tswariwa emisaveni. Xivumbeko lexi munhu a nga ta tlhela a tswariwa ha xona xi titshege hi vutomi bya munhu yoloye bya khale. Lava va khomeke swifuwo swa le kaya hi ndlela yo biha va ta velekiwa va ri swifuwo swa le kaya. Hikwalaho ka xivangelo lexi, Machayina ya vukhongeri a ma dlayi swiharhi. Laotse se u tsundzuxile, “Vana na xinghana eka swiharhi. Va nga va vakokwa wa wena."

Hikwalaho hi nga ha vutisa leswaku ha yini xiphemu lexi xi nga kurisiwanga ngopfu eVupela-dyambu? A hi kanyingi swinene – kumbe a hi si tshama hi hlaya – leswaku munhu u vile nhlampfi kumbe xitsongwatsongwana, xikombiso, eka vutomi bya yena bya khale; naswona i mani loyi a a ta tsundzuka vutomi byo tano bya khale tanihi xiharhi? Xivutiso xin’wana lexi vonakaka xi ri erivaleni hi lexi: Loko hi hanye tanihi tibakteriya kumbe hambi ku ri mirhi evuton’wini bya hina bya khale, hi dyondze yini hi nkarhi wolowo? Hakunene, tibakteriya ni mirhi a swi na ku twisisa.  Vanhu votala va tshemba leswaku akuri tihosi kumbe vanhu van’wana lava tivekaka kambe eka tidyondzo ta ku tswariwa nakambe, ahi tali ku twa leswaku munhu un’wana ari xiharhi eka vutomi bya yena bya khale – tinxaka leti ta switori ti kayivela hiku hetiseka.

   Hi nga ha tivutisa hi laha ku faneleke leswaku ha yini ku ri ni ku hambana lokukulu exikarhi ka langutelo ra le Vupela-dyambu ni ra le Vuxeni. Xana byebyo a hi vumbhoni byin’wana bya leswaku vanhu a va tivi timhaka tihi na tihi leti kongomeke? Mianakanyo ya vona yi sekeriwe eka ripfumelo leri swi nonon’hwaka kumbe leswi nga kotekiki ku kombisa ntiyiso.

Nkarhi exikarhi ka ku tswariwa nakambe.  Ku kanetana kun’wana endzeni ka ku tswariwa nakambe i nkarhi wo hambana exikarhi ka ku tswariwa nakambe, nkarhi lowu tirhisiwaka emisaveni yin’wana. Mavonelo ya hambana swinene, hi ku ya hi ndhavuko kumbe vaaki. Swikombiso leswi landzelaka swi kombisa ku hambana loku:

- Eka vaaki va Druus eMiddle East, vanhu va pfumela eka ku tswariwa nakambe hi ku kongoma; a ku na nkarhi wo hambana.

- Eka nhlangano wa Rose Cross, ku tswariwa nakambe ku languteriwe ku humelela endzhaku ka  malembe man’wana ni man’wana ya 144 .

- Anthroposophy yi pfumela eka ku tswariwa nakambe hi nkarhi wa 800 wa malembe.

- Valavisisi va ku tswariwa nakambe va ringanyeta leswaku nkarhi lowu hi ntolovelo wu le xikarhi ka 5 na 60 wa malembe.

Kutani xivutiso lexinene hi lexi, hi rihi eka mavonelo ni ripfumelo leri leri nga ntiyiso, kumbe hinkwaswo swi hoxile? Xana ku kanetana loku a ku kombisi leswaku vanhu lava a va na rungula ra ntiyiso malunghana ni leswi, ni leswaku i xivutiso ntsena xa ripfumelo ra mavunwa ra un’wana ni un’wana? Kumbexana minkarhi leyi ni vutomi bya khale a swi si tshama swi va kona.

   Xiphiqo xin’wana lexikulu hileswaku loko hi ri emisaveni yin’wana malembe ya makume kumbe madzana hambi ku ri minkarhi yo hlayanyana, ha yini hi nga ri na swilo leswi hi swi tsundzukaka eka tona? Ha yini hi nga swi tivi nkarhi lowu wu hetiwaka emisaveni ya mimoya ku fana ni vutomi bya hina bya khale? Van’wana va hlamusela ku pfumaleka loku ka ku tsundzuka hi ku vula leswaku ku tsundzuka ka hina kumbexana ku sula. Kambe loko ku tsundzuka ka hina ku sula hi nga swi kombisa njhani leswaku ku tswariwa nakambe ka endleka? Loko hi nga tsundzuki nchumu eka vutomi bya hina bya khale ni nkarhi lowu nga kona exikarhi ka wona, vumbhoni lebyi seketelaka ku tswariwa nakambe ka ha ri byintsongo swinene.

Ku hlangana ehandle ka ndzilakano na ku tswariwa nakambe.  Swi tolovelekile leswaku swirho swo tala swa vandla ra Nguva Leyintshwa leswi pfumelaka eka ku tswariwa nakambe na swona swi pfumela leswaku swi kuma marungula eka mimoya ya vafi. Hakunene va pfumela leswaku va nga va va fambisana ni vafi, hambileswi va tlhelaka va ehleketa leswaku ku tswariwa nakambe i ntiyiso. Va nga ha hlela minhlangano yo hlawuleka ya vumoya laha va pfumelaka leswaku va kuma marungula lama humaka eka vanhu lava se va rhurheleke ehandle ka ndzilakano. Hi xikombiso, un’wana wa vativi lava tivekaka swinene, mufi Leslie Flint, u sungule vuxaka ni vanhu vo tanihi Marilyn Monroe, Valentino, Hosi ya Xisati Victoria, Mahatma Gandhi, Shakespeare, Chopin ni vanhu van’wana lava dumeke.

   Lexi swirho swotala swa nhlangano wa New Age swinga swi tekeli enhlokweni i ndlela leyi timhaka leti timbirhi – ku tswariwa nakambe na ku hlangana na vafi – tinga tirhaka hi nkarhi wun’we. Loko hi ringeta ku swi hlanganisa hi ta va na mpfilumpfilu ntsena emavokweni ya hina. Leswi hi nga swi vona eka swikombiso leswi landzelaka:

Xana hi nga ha va hi ri eku hlanganiseni na vamani?  Xiphiqo xo sungula i ku tiva munhu loyi hi hlanganaka na yena. Loko munhu un’wana endzhaku ka yena a ri na khume ra ku hundzuka ka miri ko hambana-hambana eMisaveni naswona a ha ku rhurhela ehandle ka ndzilakano tanihi munhu la vuriwaka Matewu, hi wihi eka vanhu lava va khume lava hi hlanganaka na vona?

   Languta nxaxamelo lowu landzelaka lowu hlamuselaka leswi. Ku hundzuka ka munhu swi lulamisiwile hi ku landzelelana ka minkarhi – i mavito ya munhu un’we ntsena ya cinca hi nkarhi wa vutomi bya yena byo hambana. Ku hundzuka ka yena ka sweswinyana eMisaveni a ku ri Matewu naswona wo sungula a ku ri Aroni.

1. Aroni

2. Adamu

3. Ian

4. Walt

5. Richard

6. Wayne

7. Yakobo

8. Edward

9. William

10. Matewu

Xiphiqo hi leswaku loko hakunene vanhu lava va khume va ri munhu un’we ntsena, xana hi nga ha va hi tihlanganisa ni vanhu hinkwavo va khume kumbe hi Matewu ntsena, loyi a veke wo hetelela ku hanya emisaveni? Kumbe xana munhu un’we na un’we ku tsemakanya ndzilakano u tlanga swiphemu swo hambana hi ku ya hi leswi lavekaka, lerova minkarhi yin’wana a va Matewu, minkarhi yin’wana Aaron, minkarhi yin’wana Richard, kasi minkarhi yin’wana a va un’wana? Lexi hlamarisaka, lava pfumelaka leswaku va hlanganisiwe ku tsemakanya ndzilakano a hi ntolovelo va hlangana ni swiphiqo swo tano. Minkarhi hinkwayo va pfumela leswaku va hlangana ni vanhu lava va va lavaka. Hambiswiritano, hi ku ya hi xikombiso lexi, swa kanakana.

Ku vuriwa yini loko munhu yoloye a tswariwile nakambe naswona a hanya eMisaveni sweswi?  Loko hi ya emahlweni ni mianakanyo leyi hundzeke, hi nga ehleketa leswaku munhu un’we loyi a nga ni ku hundzuka ka khume endzhaku ka yena sweswi u tswariwile nakambe emisaveni tanihi munhu lontshwa hi ku helela; sweswi u vuyile tanihi Gary. Hikwalaho, i munhu wa vukhume-n’we wa munhu un’we eMisaveni.

   Xiphiqo eka mhaka leyi ya musa hileswaku loko sweswi hi ringeta ku tihlanganisa na un’wana wa vanhu va khume emahlweni ka loyi wa sweswi (Aaron, William, etc, a hetelela hi Matthew), xana hi nga humelela njhani tanihileswi munhu yoloye sweswi a hanyaka eMisaveni? Xikombiso, Leslie Flint loyi a boxiweke laha henhla a tshembiwa leswaku a a hlangana na Marilyn Monroe na vanhu van’wana lava dumeke kambe loko vanhu lava se a va tlhele va tswariwa nakambe eMisaveni, xana ku hlangana loku a ku ta va ku endliwe njhani? Xana a swi fanele swi nga koteki nikatsongo? (Swi nga endleka loko Leslie Flint a hlanganile na vanhu lava eMisaveni eka ku hundzuka ka vona lokuntshwa.)  Hikwalaho, ku na swiphiqo leswikulu loko hi ringeta ku hlanganisa tifilosofi leti timbirhi.

Xana munhu a nga tihlanganisa na yena n’wini?  Hi nga ha tlhela hi langutana ni xiyimo lexi eka xona Gary, munhu wa vukhume-n’we, a ringetaka ku tihlanganisa ni un’wana wa vanhu lava a va hundzuke munhu wa nyama wa khale. Hakunene swa koteka leswaku a ringeta ku tihlanganisa ni un’wana wa vanhu lava a va hundzuke vanhu lava hundzeke kumbe hambi ku ri hinkwavo hi nkarhi wun’we. Xivutiso hi leswaku, xana sweswo swi kotekisa ku yini hikuva munhu loyi hi yexe sweswi u le Misaveni naswona a nga le handle ka ndzilakano? Lexi i xiphiqo xa tindhawu timbirhi: xana munhu un’we a nga va njhani etindhawini timbirhi hi nkarhi wun’we? Hi nga swi vona leswaku a swi nge koteki.

Ha yini vanhu va ha ri eka xirhendzevutana ? Ku tswariwa nakambe swi katsa mianakanyo ya leswaku hi le ka xirhendzevutana lexi nga heriki xa nhluvuko, ni leswaku nawu wa karma wa hi hakela ni ku hi xupula hi ku ya hi ndlela leyi hi hanyeke ha yona evuton’wini bya hina bya khale. Mahanyelo lama hluvukeke ni vunene swi fanele swi tshama swi ri karhi swi andza emisaveni loko hi ri karhi hi kula.

Kambe laha ku ni xiphiqo lexikulu malunghana ni ku tswariwa nakambe. Misava a hi minkarhi hinkwayo yi famba hi ndlela yo antswa, kambe yi famba hi ndlela yo biha (hilaha Pawulo a vuleke hakona, "Kambe fungha leswi: Ku ta va ni minkarhi yo chavisa emasikwini ya makumu. Vanhu va ta va lava tirhandzaka, va rhandza mali, va tinyungubyisa, va tikukumuxa, va rhuketela, va nga yingisi vatswari va vona, va nga nkhensi, va nga kwetsimi, 2 Tim 3:1,2).Nhlayo ya vugevenga a yi hungutiwi kambe ya andza.Eka nkarhi lowu hundzeke, etindhawini ta le makaya, a swi nga bohi minkarhi hinkwayo ku khiya tinyangwa kumbe ku tirhisa vaphangi tialamu hi ku chava vaphangi, kambe namuntlha ta tirhisiwa.Hilaha ku fanaka, eka lembe-xidzana leri hundzeke, tinyimpi timbirhi leti onhaka swinene ematin’wini ya vanhu ti lwiwile, ti dlaye timiliyoni ta vanhu.Loko ku ve ni nhluvuko wo karhi endhawini leyi, i yi ve eka matlhari ni thekinoloji ntsena, ku nga ri eka vanhu.

Hi hala tlhelo, loko se ku ri ni magidi ya ku hundzuka ka vanhu endzhaku ka vona, xana ku pfumaleka ka vululami hinkwako a ku fanelanga ku hela sweswi? Loko karma yo biha swin’we ni vuvabyi, vusweti ni ku xaniseka kun’wana minkarhi hinkwayo ku ri vuyelo bya swiendlo leswi hoxeke evuton’wini bya hina bya khale, xana a nga fanelanga leswaku un’wana ni un’wana se a dyondze hi vuyelo bya swiendlo swa yena hi nkarhi wa magidi ya ku hundzuka munhu? Kambe hikokwalaho ka yini ha ha ri eka ‘xirhendzevutani’ naswona hikokwalaho ka yini nhluvukiso wu nga si ya emahlweni ku tlula sweswo loko un’wana na un’wana se a ri na mintokoto yo hlaya yo dyondza eka vuyelo bya swiendlo swa yena? Ku ni ku kanetana loku nga erivaleni laha exikarhi ka leswimbirhi, naswona i xin’wana xa swilo swa matimba swinene leswi vulavulaka ku lwisana ni ku tswariwa nakambe.

Vutomi bya hina eMisaveni na le handle ka ndzilakano. Mhaka ya le Vupela-dyambu ya ku tswariwa nakambe, ngopfu-ngopfu, yi katsa mianakanyo ya leswaku hi tsemakanya ndzilakano nkarhi na nkarhi leswaku hi heta nkarhi wo wisa endzhaku ka rifu ra hina. Ku engetela kwalaho, loko swita eka vutomi endzhaku ka rifu nale handle ka ndzilakano, hi ntolovelo swihlamuseriwa ematikweni yale vupela dyambu tani hi leswi taleke hi moya wa ntwanano, kurhula na rirhandzu. Xikombiso, eka buku leyi tivekaka swinene ya "Kuolemaa ei ole" hi Rauni Leena Luukanen vonelo leri ri nyikeriwile kahle. Xitlhokovetselo lexi landzelaka xi huma eka buku leyi (tl. 209, 221), laha mutsari loyi ku vuriwaka leswaku i "kokwana wa xisati" a hundziselaka rungula ku suka ehandle ka ndzilakano hi ku tsala hi ku tisungulela (Entiyisweni, a ku ri moya wo kanganyisa lowu humeleleke tanihi kokwa wa xisati wa mutsari) . .Rungula leri ri kombetela eka vutomi lebyi nga ehandle ka ndzilakano, lebyi endzhaku byi ringanisiwaka ni ndhawu leyi nga riki na rirhandzu ni leyi titimelaka emisaveni:

Rirhandzu ri hlanganisa vanhu. Marito, swikombiso swa mavoko ni tinhlamuselo a swi laveki. A ku na rirhandzu ra nyama. Rirhandzu hinkwaro i ra moya. Vanhu va rhandzana hi ndlela leyi fanaka ku nga khathariseki leswaku i vavanuna, vavasati kumbe vana. Rirhandzu ra ntiyiso ri tano hambi ku ri eMisaveni kambe ri kombisiwa hi tindlela to hambana-hambana hikwalaho ka mimiri ya hina leyi nga nyawuriki.

   Vanhu eMisaveni va hanya endhawini leyi nga riki na rirhandzu ni leyi titimelaka. EMisaveni, ha dyondza, hambiswiritano, naswona laha hi fanele ku vuya hi ku phindha-phindha ku dyondza dyondzo ya rirhandzu ra ntiyiso, ku dyondza na ku tikhoma hi ku ya hi nhluvukiso wa hina, hi tirhela na ku rhandza vaakelani va hina.

   (...) EMisaveni munhu a nge swi koti ku anakanya rirhandzu ni ku saseka eka ntiyiso wun’wana. Loko vanhu va ta laha, va hlamarisiwa hi mihlovo, ku rhula ni ku saseka, leswi nga hlamuselekiki hi marito ntsena.

Kambe, loko vutomi bya le handle ka ndzilakano byi ri tano (ku vuriwa yini hi vaendli va vubihi lava nga hundzukiki lava nga ha vaka va xanise van’wana, vanhu vo fana na Hitler loyi a nga na nandzu wo dlaya timiliyoni; xana va hlangana na swona?) kutani ha yini xibakabaka lexi fanaka xi nga hluli laha Misaveni ? Loko hinkwerhu hi tshame hi hundza ndzilakano laha hinkwaswo swi hambaneke, ha yini nchumu lowu fanaka wu nga humeleli na laha Misaveni? Leswi aswifanelanga kuva xiphiqo hikuva i xivutiso xa vanhu lava fanaka kuva vari kona na laha – ndzhawu ntsena yi cincile.

   Lexi i xiphiqo xin’wana xa ku tswariwa nakambe; ha yini vanhu lava fanaka va hanya etindhawini leti timbirhi hi tindlela leti hambaneke hi ku helela; va cincana va tikhoma kahle ni hi ndlela yo biha, swi titshege hi ndhawu leyi va tshamaka eka yona. I xiphiqo lexikulu ku fana ni mhaka ya leswaku a hi tsundzuki hambi ku ri nchumu hi nkarhi wa le xikarhi kumbe vutomi bya hina bya khale.

Ha yini u velekiwa eMisaveni loko swi nga bohi?  Ngopfu ngopfu ematikweni ya le Vupeladyambu va dyondzisa leswaku vutomi endzhaku ka rifu i ntsako, ku rhula, na ku ntshunxeka eka tinketana hinkwato ta swilo leswi vonakaka (hi kombetele eka leswi se eka ndzimana leyi hundzeke), na leswaku hi nga tshama hi hlawula leswaku hi ta tlhela hi tswariwa rini eMisaveni , ngopfu-ngopfu "hikwalaho ka ku kula ka hina ka miehleketo." Leswi swi nga voniwa, hi xikombiso, eka  Mitä on New Age?  (hi Kati Ojala, tl. 22). Buku leyi yi vula leswaku hi nga hlawula hambi ku ri swiyimo swa ku hanya loko hi tlhela hi tswariwa nakambe eMisaveni.

  Nakambe hikwalaho ka vona, hi ta suka eka astral endzhaku ka nkarhi wo karhi hi tlhelela eka xiyimo xa le hansi xa ku rhurhumela, eka swilo swa xiviri na ku va munhu lontshwa. Hambiswiritano, emahlweni ka sweswo hi ta hlawula swiyimo ni nkarhi wa vutomi bya hina bya nkarhi lowu taka.

  (...) Hi hlawula vatswari va hina, vanghana, vaakelani...

Hambiswiritano, loko vutomi endzhaku ka rifu hinkwabyo byi ri ntsako ni ku rhula, ha yini hi nga lava ku tlhela hi tswariwa nakambe eMisaveni? Loko hi swi tiva leswaku ku ni ku xaniseka loku hi yimeleke hikwalaho ka karma yo biha (xikombiso, Hitler ni vaendli van’wana vo tala vo biha), a nga kona loyi a nga lavaka ku tlhela a tswariwa eMisaveni. Hi nga tsakela ku heta "masiku yo tsakisa" ehandle ka ndzilakano – tani hi leswi hi nga na vutianakanyi – naswona a hi nga ta vuya laha. Kutani, Misava hakunene a yi ta va yi nga ri na munhu swinene naswona a ku nga ta va ni ntshungu lowukulu wa sweswi wa vanhu.

   Nakambe swa kanakana leswaku a hi ta tlhela hi tswariwa nakambe laha hikwalaho ka ku navela ka hina ku kula emianakanyweni. Leswi swa kanakana hikuva kumbexana 90 wa tiphesente ta vanhu a va si tshama va ehleketa ha swona. Loko a ku ri xivangelo xa nkoka swinene xa ku tswariwa ka hina nakambe, hakunene a xi ta teka mianakanyo ya hina ku sukela eku sunguleni, kambe a swi tano.

   Xiphiqo xin’wana lexi humelelaka ngopfu-ngopfu eka langutelo ra le Vupela-dyambu ra ku tswariwa nakambe hi leswaku a ku fambisani ni langutelo ro sungula ra le Asia. Evuxeni, xikongomelo iku tshika xirhendzevutani kambe hikokwalaho ka yini vanga lava ku tlhela va tswariwa eMisaveni loko se ava fikelela xikongomelo xa vona? A va ta fikelela pakani ya vona ntsena hi ku endla xiboho xo ka va nga ha velekiwi eMisaveni. Le Vuxeni, a va pfumeli eka ku koteka loku, naswona langutelo leri nakambe i rin’wana ra ku kanetana koloko loku humelelaka eka dyondzo ya ku tswariwa nakambe.

Xana nawu wa karma wu tirha njhani? Loko hi languta swihundla swa ku tswariwa nakambe, xin’wana xa swona i nawu wa karma. Hi ku ya hi vonelo leri tolovelekeke, ri fanele ri tirha leswaku minkarhi hinkwayo ri ta hakela kumbe ku xupula vanhu hi ku ya hi ndlela leyi va hanyeke ha yona vutomi bya vona bya khale. Loko munhu a endle swilo swo biha kumbe a anakanye hi miehleketo yo biha, vuyelo bya swona byi ta va byo biha; hi hala tlhelo, mianakanyo leyinene yi ta endla leswaku ku va ni nhluvuko lowunene.

   Hambiswiritano, xihundla i ndlela leyi nawu wihi na wihi lowu nga riki na vumunhu wu nga tirhaka ha yona hi ndlela yoleyo. Ku hava matimba kumbe nawu lowu nga riki na vumunhu lowu nga ehleketaka, ku hambanisa exikarhi ka swiendlo, kumbe hambi ku ri ku tsundzuka nchumu wun’wana na wun’wana leswi hi swi endleke – ku fana na buku ya milawu yi nga swi koti ku endla sweswo: minkarhi hinkwayo u lava muendli wa nawu, xivumbiwa xa munhu hi xiyexe; nawu ntsena a wu nge swi koti ku endla sweswo.

   Naswona nawu lowu nga riki na vumunhu a wu nge endli makungu wahi na wahi ya vutomi bya hina bya nkarhi lowu taka kumbe ku boha swiyimo leswi hi nga ta velekiwa eka swona ni ku hanya eka swona Mintirho leyi minkarhi hinkwayo yi lava munhu, naswona nawu wa karma a hi munhu. Xana nawu ntsena wu nga tirha njhani hi ndlela leyi boxiweke laha henhla?

   Xiphiqo xa vumbirhi hileswaku loko nawu wa karma wu ta hi hakela ni ku hi xupula minkarhi hinkwayo hi ku ya hi ndlela leyi hi hanyeke ha yona evuton’wini bya hina bya khale, ha yini hi nga tsundzuki nchumu hi nkarhi lowu hundzeke? Loko hi xupuriwa hikwalaho ka vutomi bya hina bya khale, hi fanele hi tlhela hi tiva leswaku ha yini hi xupuriwa. Hi xihi xisekelo xa nawu loko swivangelo swa ku xupuriwa swi nga ri erivaleni? Lexi i xin’wana xa swihundla sweswo ni swikombiso swa swivutiso leswi fambisanaka ni dyondzo ya ku tswariwa nakambe.

Ku vuriwa yini hi masungulo?  Laha henhla, hi teke karma yo biha leyi tumbuluxiweke ntsena eka vutomi lebyi eMisaveni. Hi dyondze leswaku ku tswariwa nakambe swi vula leswaku hi tlhelela laha eMisaveni hi ku phindha-phindha, ni leswaku ku tswariwa ka hina nakambe minkarhi hinkwayo ku sekeriwe eka ndlela leyi a hi hanya ha yona khale. Hi ntolovelo ku ehleketiwa, hakatsongo-tsongo eVuxeni, leswaku karma ya vutomi lebyi hundzeke yi boha vumundzuku bya hina ni xiphemu xa hina evuton’wini lebyi. Hikuva karma yo biha i vuyelo bya vutomi bya hina bya khale vanhu va ringeta ku yi susa, ngopfu-ngopfu eVuxeni. Xikongomelo xa vona i ku ntshunxiwa eka ku tswariwa nakambe leswaku va nga ha boheki ku tswariwa nakambe eMisaveni. Hi xikombiso, Budha u dyondzise leswaku gondzo leri nga ni swiphemu swa tsevu i yin’wana ya tindlela to endla leswi.

   Yinhla yin’wana leyi vanhu va nga talaka ku ehleketa ha yona i masungulo. Xana masungulo a ya ri njhani, loko ku nga ri na munhu loyi a nga si tshamaka eMisaveni naswona a ku nga ri na karma yo biha hikwalaho ka vutomi bya khale? Kun’wana ku fanele ku ri na masungulo, ku nga ri na nchumu naswona ku nga ri na munhu eMisaveni.

   Xivutiso lexinene hi lexi: xana masungulo ya kona a ku ri yini? Matimu lawa ya tiyisisiweke ya vanhu aya tlheleli endzhaku eka nkarhi kutlula 5,000 wa malembe loko vurimi, vuswikoti byo tsala, ceramics, miako na madoroba swi tumbuluxiwile. Naswona globe, vutomi ehenhla ka yona, kumbe Dyambu a swi nge vi leswi nga heriki – handle ka sweswo vuhlayiselo bya eneji bya Dyambu naswona xisweswo vutomi eMisaveni a byi ta va byi herile khale swinene.

   Kutani xihundla xin’wana hi leswaku “karma yo biha” yi sungule ku vonaka njhani? Xana swi sungule njhani ku khumba vutomi bya hina eMisaveni, hikuva a hi nga ri na vutomi bya le mahlweni lebyi hi nga byi kuma eka byona? Hi ntolovelo hi kongomisiwa ku pfumela leswaku hi fanele hi nkarhi wa vutomi lebyi hi tshovela leswi hi swi byaleke evuton’wini bya hina bya khale kambe loko, eku sunguleni, a ku nga ri na vutomi lebyi hundzeke kutani dyondzo leyi mayelana na nawu wa karma a yi ta va ntiyiso njhani? Entiyisweni, leswi a swi ta vula leswaku loko eku sunguleni hi nga ri na karma yo biha ku suka evuton’wini bya hina bya khale kutani hi nkarhi wolowo se a hi ta va hi hetisekile naswona a ku nga ta va na xilaveko xa xirhendzevutana xa ku tswariwa nakambe. Loko ku ri ntiyiso, xana xirhendzevutana lexi xi tumbuluxiwe njhani loko ntsena karma yo biha leyi humaka eka vutomi bya hina byo biha bya khale yi xi tumbuluxa ni ku xi endla xi ya emahlweni? Xana musunguri a ku ri yini?

   Tinhla leti ti nga ha hlamuseriwa hi xitlhokovetselo lexi landzelaka. Ri kombetela eka ndlela leyi xirhendzevutani kumbexana xi nga sungulaka ha yona ku suka exikarhi kambe a xi tekeli enhlokweni xiphiqo xa masungulo. Mutsari wa nhlamuselo leyi u burisana ni tinghwendza ta Mabudha:

Ndzi tshame etempeleni ya Mabudha ya Pu-ör-an ni ntlawa wa tinghwendza. Bulo ri hundzukile eka xivutiso xa leswaku moya wa munhu wu huma kwihi. (...) Un’wana wa tinghwendza u ndzi nyike nhlamuselo yo leha ni leyi nga ni vuxokoxoko malunghana ni xirhendzevutana lexikulu xa vutomi lexi yaka emahlweni xi khuluka eka magidi ni timiliyoni ta malembe, xi humelela hi swivumbeko leswintshwa, xi hluvuka ehenhla kumbe xi ta ehansi, ku ya hi khwalithi ya swiendlo swa munhu hi xiyexe. Loko nhlamulo leyi yi nga ndzi enerisi, un’wana wa tinghwendza u hlamurile a ku, “Moya-xiviri wu huma eka Budha wu huma etilweni ra le vupela-dyambu." Ndzi tlhele ndzi vutisa ndzi ku, "Budha u huma kwihi naswona moya-xiviri wa munhu wu huma njhani eka yena?" Kwalaho nakambe a ku ri nkulumo yo leha ya Mabudha ya khale ni ya nkarhi lowu taka leyi nga ta landzelana endzhaku ka nkarhi wo leha, tanihi xirhendzevutana lexi nga heriki.Tanihi leswi nhlamulo leyi na yona a yi nga ndzi enerisi, ndzi va byele ndzi ku, “Mi sungula exikarhi, . kambe ku nga ri ku sukela eku sunguleni. Se u na Budha loyi a velekiweke emisaveni leyi ivi u va na Budha un’wana un’we loyi a lunghekeleke. U ni munhu la heleleke loyi a hundzaka eka xirhendzevutana xa yena minkarhi leyi nga heriki.” A ndzi lava ku kuma nhlamulo leyi nga erivaleni ni yo koma eka xivutiso xa mina: xana munhu wo sungula ni Budha wo sungula va huma kwihi? Xana xirhendzevutana lexikulu xa nhluvuko xi sungule kwihi?

    (...) A ku na un’we wa tinghwendza loyi a hlamuleke, hinkwavo a va miyerile. Endzhaku ka nkarhinyana ndzi te, "Ndzi ta mi byela leswi, hambi leswi mi nga hlayisiki vukhongeri lebyi fanaka na bya mina. Masungulo ya vutomi i Xikwembu. A xi fani na Mabudha ya n'wina lawa tanihi nxaxamelo lowu nga heriki wa landzelelana eka xirhendzevutani lexikulu." ya nhluvukiso kambe U fana hi laha ku nga heriki naswona a nga cinci. I masungulo ya hinkwaswo, naswona eka Yena ku huma masungulo ya moya wa munhu." (...) A ndzi tivi loko nhlamulo ya mina yi va enerisa. Hambiswiritano, ndzi kume ku koteka ko vulavula na vona hi xihlovo xa vutomi, Xikwembu lexi hanyaka lexi vukona bya xona ntsena byi kotaka ku tlhantlha xivutiso xa xihlovo xa vutomi ni masungulo ya vuako hinkwabyo. (2) .  

2. Ku kambisisa ku tswariwa nakambe

Loko munhu a hlayile tibuku na tibuku ta Nguva Leyintshwa eka ntirho wa ku tswariwa nakambe, a nga ha va a tshame a hlangana na tibuku leti tidyondzo leti endliweke eka xiyenge lexi. Swi nga ha endleka a xiye leswaku tindlela timbirhi leti tolovelekeke swinene eka tidyondzo ta ku tswariwa nakambe a ku ri ku rhuketela ni ku tsundzuka hi ku tisungulela.

   Leswaku hi kuma langutelo rin’wana eka maendlelo lawa, i swinene ku hlaya mitila leyi landzelaka. Phela, tindlela leti a ti tshembeki ngopfu naswona a ti endliwi hi vuenti. Hi sungula hi languta matirhiselo ya vuxisi:

 Ku tirhisiwa ka vuxisi

A hi movha wa ntolovelo . Xivangelo xo sungula xo kanakana ku tirhisiwa ka vuxisi hi leswaku a hi xiyimo xa hina lexi tolovelekeke. A hi xiyimo xa hina lexi tolovelekeke lexi hi ntolovelo hi endlaka, hi ehleketaka na ku tsundzuka eka xona. A hi si tshama hi sungula ku tsundzuka swilo hambi ku ri emilorhweni ya hina, kambe ntsena loko hi pfukile. Leswi swi tirha ni le ka tidyondzo leti tolovelekeke leti hi ti endlaka eswikolweni ni le tindhawini tin’wana. Minkarhi hinkwayo swi humelela loko hi xalamukile, ku nga ri hi vurhongo.

    Hikwalaho, loko vutomi bya khale a byi ri bya ntiyiso, byi fanele byi tlhela byi tsundzukiwa eka xiyimo lexi tolovelekeke xo pfuka ku nga ri ntsena eka vuxisi, lebyi nga riki xiyimo xa hina lexi tolovelekeke xa ku va kona. Mhaka ya leswaku hi nga ti tsundzuki yi endla leswaku munhu a tivutisa loko hi tshame hi hanya na tona.

Subconscious . Xiphiqo xin’wana xa hypnosis hileswaku subconscious ya hina yi nga nghenelela. Swi nga endleka leswaku rungula leri kumiweke eka xiyenge lexi a ri humi eka vutomi bya nkarhi lowu hundzeke, kambe ri huma eka novhele kumbe rungula rin’wana leri munhu loyi a nga rhuketeriwa a ri hlayaka minkarhi yin’wana. Ku koteka loku ku tshama ku ri kona.

    Buku ya Harold Rosen leyi nge "A Scientific Report on the Search for Bridey Murphy" yi nyika xikombiso lexinene xa mhaka yo tano:

Hi xikombiso, eka hypnosis wanuna u sungule ku vulavula ririmi ra Indo-European leri nge Oski, leri a ri vulavuriwa eCampani , Italy hi lembe-xidzana ^{ra vu-} 3  emahlweni ka Kreste. A a tlhela a tsala rito rin’we ra xihlambanyo hi Xioski. Endzhakunyana swi ve erivaleni endzhaku ka minkarhi yo hlayanyana ya ku rhuketela leswaku wanuna loyi a ha ku pfula buku ya ririmi ya ririmi ra Xioski elayiburari. Subconscious ya yena a yi tsundzuke swivulavulelo swo tala swa ririmi ra Oski, leswi endzhaku swi “humekeke” ehansi ka hypnosis.

Ku tolovela xiphemu xo karhi.  Xiphiqo xa vunharhu xa ku rhuketela hileswaku kumbexana munhu loyi a rhuketeriwaka u tolovela ntsena xiphemu lexi languteriweke eka yena naswona u hlamula ntsena swiringanyeto swa muendli wa vuxisi. Valavisisi vo tala va ehleketa leswaku 95% wa vuxisi i ku tlanga ntsena xiphemu na ku pfumelelana na muendli wa vuxisi (Bradbury Will, s. 174,  In i det okända , Reader’s Digest, Sthlm 1983). Hambi ku ri mulavisisi la dumeke wa ku tswariwa nakambe, Ian Stevenson u pfumerile leswaku ku tlanga xiphemu ni ku tolovela ku navela ka muendli wa vuxisi swa koteka ehansi ka vuxisi:

"'Vumunhu' lebyi hi ntolovelo a byi tisiwa evuton'wini hi nkarhi wa 'vutomi bya khale' lebyi hlohloteriwaka hi hypnosis byi vonaka byi ri na swiaki swo hambana swinene. Swi nga ha va swi katsa swo karhi hi vumunhu bya munhu hi nkarhi wolowo, ku langutela ka yena eka leswi a a ehleketa leswaku muendli wa vuxisi a a swi languterile." yena, swifaniso swa yena swa miehleketo swa leswi vutomi bya yena bya khale a byi fanele byi ri xiswona, naswona kumbexana swiaki swa paranormal na swona." (3) .

Mimoya leyi nga tiviwiki.  Khombo ra vumune hi ku rhuketela hileswaku eka swiyenge leswi, vanhu va hlangana ni mimoya leyi nga tiviwiki, naswona rungula ri huma eka yona. Leswi swa fanela swinene hikuva vanhu vo tala lava khomiwaka hi ku olova va tshame va langutana ni swiendlakalo swo tala leswi nga tolovelekangiki evuton’wini bya vona, leswi fanaka ni leswi kumekaka eka vumoya.

  Helen Wambach loyi a nga phayona eku  kambisiseni ka  vutomi bya khale lebyi nga kotekaka hi ku tirhisa vuxisi hi yexe u pfumerile leswaku ku kavanyetiwa ka mimoya swa koteka eka vuxisi. U te:

Ndzi tiva vanhu vo tala lava tshameke va langutana ni vungoma, lava ehleketaka leswaku ku ngheniwa hi demona i khombo ra xiviri eka vanhu lava nga ehansi ka vungoma. (...) Ndzi hetelele ndzi hambukisiwile. Loko mimoya, marungula lama nga tolovelekangiki ni ku tsala hi ku tisungulela swi sungula ku humelela eka swiyenge swa vumoya, ndzi dyondze swo tala ku tlula leswi a ndzi swi languterile. (4) .

Ku tsundzuka loku tiendlekelaka

Ku engetela eka ku rhuketela, ku tswariwa nakambe ku  kambisisiwile  hi ku tirhisa leswi vuriwaka ku tsundzuka loku tiendlekelaka. Minkarhi yin’wana hi nga twa tinhlamuselo leti kongomeke swinene eka munhu, hakanyingi i n’wana, loyi a ehleketaka leswaku u tshame a va munhu un’wana naswona a vulavula hi vutomi bya le mahlweni. Ku tsana eka endlelo leri hi kwalomu ka leswi landzelaka:

Vanhu vo tala a va tsundzuki nchumu.  Xiphiqo xo biha ngopfu hileswaku vunyingi bya vanhu a va na swilo leswi va swi tsundzukaka hi vutomi bya vona bya khale. Hambi ku ri H. B. Blavatsky, loyi a a ri musunguri wa nhlangano wa vukhongeri bya vukhongeri naswona a tiseke dyondzo ya ku tswariwa nakambe eVupela-dyambu, u pfumerile leswi. Loko hakunene hi hanye vutomi bya khale, hi fanele hi tlhela hi byi tsundzuka. Kambe ha yini hi nga swi koti?

Ku bohiwa hi ndhavuko . Xibumabumelo xa vumbirhi lexi hi nga xi endlaka hi leswaku xi boheleriwile eka ndhavuko na ku langutela ka vanhu. Laha vanhu va pfumelaka eka ku tswariwa nakambe, hi tlhela hi kuma switsundzuxo swo tala kambe ku na switsongo swa leswi ematikweni ya le Vupeladyambu. Ku tlula hinkwaswo va kumeka exikarhi ka vanhu volavo lava pfumelaka eka ku tswariwa nakambe loku tshinelaka endzhaku ka rifu. Hikwalaho ka vuxaka bya ndhavuko, hakunene swi nga ha ringanyetiwa loko ku tsundzuka ku ri na nkoka wo karhi, tanihileswi swi nga humeleriki ngopfu ematikweni ya le vupela-dyambu.

Swihlanganisi swin’wana.  Vanhu vo tala lava nga ni “ku tsundzuka ku tswariwa nakambe” na vona va tshame va langutana ni swiendlakalo leswi nga tolovelekangiki, leswi hi endlaka hi kanakana loko ku ri mhaka ya mimoya ntsena. Swi nga endleka leswaku vanhu va kuma rungula ra vona eka mimoya leyi yi nga tiviwiki naswona a hi xivutiso xa ku tswariwa nakambe ka xiviri.

   Hambi ku ri Ian Stevenson, mulavisisi la tivekaka swinene wa ku tsundzuka, u pfumerile leswaku swiyimo swo tala leswi tekiweke tanihi vumbhoni bya ku tswariwa nakambe entiyisweni swi nga va mayelana ni swiendlakalo swa vungoma naswona swi fambisana ni mimoya leyi nga tiviwiki. Ku engetela eka leswi, Stevenson u amukele papila leri pfulekeke leri humaka eka Muhinduswami (Sri Sri Somasundara Desika Paramachariya) loyi a humaka eIndiya Dzonga. Eka papila leri, Muhinduswami u n’wi tsundzuxile hi ku koteka loku boxiweke laha henhla. U tsarile a ku:

Ku hava na yin’we ya milandzu yoleyo ya 300 leyi u ndzi byeleke ha yona leyi seketelaka ku tswariwa nakambe. (...) Eka sweswo, i xivutiso xa ku nghena ehansi ka matimba ya moya, lowu tintlhari leti humaka eIndiya Dzonga ti nga wu tekeriki wu ri wa nkoka swinene. (5) .

Ku hanya tanihi munhu un’we.  Xihlawulekisi xo hlawuleka xa switori swa ku tswariwa nakambe i timhaka leti eka tona vana vambirhi va tsundzukaka va hanye tanihi munhu un’we. Swi ve tano hi mhaka ya Said Bouhamsy, leyi Ian Stevenson a yi kambisiseke hi vukheta.

    Bouhamsy ari Mudruze loyi anga lova eka mhangu ya movha hi 1943. Endzhaku ka hafu ya lembe endzhaku ka rifu ra yena, sesi wa yena u veleke n’wana wa jaha loyi kwalomu ka marito ya yena yosungula anga vula mavito ya vana va Bouhamsy. Mufana loyi u tlhele a kota ku vula hi mhangu leyi nga herisa "vutomi bya yena bya khale", naswona ku ringana malembe yo tala a a chava tilori hi ndlela yo chavisa.

    Xiphiqo ntsena akuri leswaku endzhaku, hi 1958, mufana un’wana u velekiwile eka 50 km ekule, loyi na yena anga sungula ku tsundzuka vutomi bya yena bya khale tani hi Said Bouhamsy! U tsundzuke mhangu leyi ni nhlayo ya vana vakwe ni swilo swo fana ni sweswo. Na yena u sungule ku chava lokukulu ka tilori.

    Kutani, loko swi ta emhakeni yo tano laha vanhu vambirhi va tsundzukaka va hanye tanihi munhu un’we, a swi koteki ku va hlamusela hi ku tswariwa nakambe. At least a swi nge vi xivangelo xa leswaku vanhu vambirhi va tsundzuka vutomi bya vona tani hi munhu un’we. Kumbexana na le ka swiyimo leswi, i mhaka ya ku wela ehansi ka matimba ya moya.

Munhu wa ha hanya.  Minkarhi yin’wana swa humelela leswaku n’wana a tsundzuka vutomi bya yena bya khale tanihi munhu loyi a ha hanyaka! Leyi a ku ri mhaka leyi nga twisisekiki ya Jasbir Lali, yin’wana leyi Ian Stevenson a yi kambisiseke.

   Hi 1954 loko Jasbir ari na malembe ya 3.5, u hetelele a fa hi nhlokonho naswona endzhakunyana ka loko a horile eka vuvabyi lebyi u sungurile ku vulavula hi ndlela leyi evuton’wini bya yena bya khale ari mufana wo huma eximutanini xale kusuhi xa Sobha Ram. U hlamusele vuxokoxoko lebyi kongomeke malunghana ni vutomi bya yena tanihi mufana yoloye; swilo leswi ntiyiso wa swona a wu nga kamberiwa.

   Kambe eka mhaka ya Jasbir Lali xiphiqo a ku ri leswaku Sobha Ram a nga si fa Jasbir a nga si velekiwa; u file loko Jasbir a ri na malembe ya 3 hi vukhale.

   Hikwalaho, mhaka leyi a yi nge vi ya ku tswariwa nakambe hikuva munhu yoloye a a ha hanya. Ku fanele ku ri ni nhlamuselo yin’wana.

Vanapoleon vo tala.  Nakambe ku ve ni milandzu leyi nga kotekiki ni leyi hlekisaka ya ku tswariwa nakambe. Hi xikombiso, eAmerika hi nga kuma vanhu vo tala lava vulaka leswaku va hanye tanihi Cleopatra kumbe Napoleon! Va vula leswaku va tshame va hanya tanihi Cleopatra kumbe Napoleon hambileswi a ku ri ni Cleopatra un’we ni Napoleon un’we ntsena ematin’wini ya misava. Hi fanele hi tlhela hi xiya leswaku ku ni vanhu vo tlula dzana lava vulaka leswaku va hanye tanihi H. B. Blavatsky, musunguri wa nhlangano wa vukhongeri bya vukhongeri!

   Xivutiso lexinene xo xi vutisa mayelana na milandzu leyi hi lexi: xana ku tsundzuka loku tiendlekelaka ku hlanganisiwile? Hi xihi xisekelo xa swihehlo leswi? Xivumbeko lexi xo hlawuleka lexi fanaka xi tlhele xi xiyiwa hi Daniel Home, un’wana wa vativi lava dumeke swinene va nkarhi wa yena. U hlangane na makume mbirhi wa Alexander the Greats exikarhi ka vanhu van’wana lava xiyekaka, hi xikombiso. Hi nga twisisa leswaku mixaka leyi ya ku tsundzuka a yi nge vi ntiyiso:

Ndzi vile na ntsako wo hlangana na kwalomu ka khume mbirhi wa Marie Antoinettes, tsevu kumbe nkombo wa Mary, Hosi ya Xisati ya Scotland, ntlawa hinkwawo wa Louis the Greats na tihosi tin’wana to tala, na kwalomu ka makume mbirhi Alexander the Greats, kambe a ndzi si tshama ndzi va munhu wo tolovela ku fana na John Smith. Hakunene ndzi nga lava ku hlangana ni nandzu wo tano lowu nga tolovelekangiki.

The borderline cases , ku endzela ehandle ka ndzilakano wa rifu, a swi katsiwanga hi ndlela yoleyo eka miehleketo ya vutomi bya khale, kambe swi nga tlhela swi kanetana na ku tswariwa nakambe. Xisweswo, hi xikombiso, Maurice Rawlings, loyi a a ri dokodela ku ringana malembe ya kwalomu ka 35 naswona a landzeleleke timhangu ta khombo leri dlayaka ni mafu ya xitshuketa, u vule leswaku tanihi dokodela a nga si tshama a kuma vumbhoni bya ku tswariwa nakambe loko a burisana ni vanhu. U tsarile ebukwini ya yena ya Rajan taakse ja takaisin (tl. 106, To Hell and Back):

Swa tsakisa leswaku a ndzi si vona eka swivono swihi na swihi emubedweni wa rifu hambi ku ri ku kombeteriwa kun’we eka ku tswariwa nakambe, vanhu lava tlhelelaka eMisaveni hi ku tswariwa nakambe, kumbe ku ya emahlweni va tshama eka munhu un’wana loyi se a velekiweke. Mhaka leyi ya ‘vun’wini’ yi nyikiwile swi nga languteriwanga hi mutivi wa ku tswariwa nakambe Ian Stevenson tani hi nhlamuselo ya ku hanya eka lava se va velekiweke."

3. Ku tswariwa nakambe kumbe vutomi lebyi nga heriki?

XANA BIBELE YI DYONDZISA HI KU TSALWA HI KU TLHELA ? I Loko munhu a hlayile tibuku leti vulavulaka hi ku tswariwa nakambe, swi nga ha endleka leswaku u hlangane ni mianakanyo ya leswaku Bibele yi tlhela yi dyondzisa ku tswariwa nakambe kumbe leswaku yi susiwile eka yona hi nkarhi wo karhi, kumbexana hi lembe ra 553 hi nkarhi wa Huvo ya Constantinople.

   Kambe xana rungula leri i ntiyiso hakunene kumbe e-e? Hi ta kambisisa leswi hi ku ya hi rungula leri landzelaka:

Huvo ya Constantinople hi 553. Xo sungula, loko ku ehleketiwa leswaku dyondzo ya ku tswariwa nakambe yi susiwile eka ripfumelo ra Vukreste ni le Bibeleni eka Huvo ya 553, a hi ntiyiso. Eka nhlengeletano leyi, entiyisweni a va vulavulanga hi ku tswariwa nakambe, kambe hi vukona bya moya-xiviri ka ha ri emahlweni, ku nga dyondzo leyi Origen a yi yimeleke. Yi ariwile enhlanganweni.

    Xisweswo ku tswariwa nakambe a ku susiwa eBibeleni, hikuva a ku nga si tshama ku va kona. Hambi ku ri Origen hi byakwe u arile dyondzo ya ku tswariwa nakambe eka matsalwa ya yena n’wini, hilaha swi endliweke hakona hi vatatana vo hlayanyana va kereke emahlweni ka yena. Hi leswaku, eka nhlamuselo ya yena ya Evhangeli ya Matewu, u anakanyisise hi vuxaka exikarhi ka Yohane Mukhuvuri na muprofeta Eliya (Vona tindzimana timbirhi emahlweni!) kambe u vule leswaku leswi a swi fambisani nikatsongo na ku tswariwa nakambe, "ku nga dyondzo yo hlamarisa." eka kereke ya Xikwembu leyi nga humi eka Vaapostola naswona yi nga humeleli kun'wana na kun'wana eBibeleni."

Tsalwa ra voko ri kumiwile. Mianakanyo ya leswaku ku tswariwa nakambe ku herisiwile hi 553 eHubyeni a yi na xisekelo nakambe hikuva leswi tshuburiweke matsalwa ya voko, lama tsariweke emahlweni ka nkarhi lowu ku vulavuriwaka ha wona, a swi kombisi leswaku Bibele yi ve ni ku cinca. Ku hambana ni sweswo, swilo leswi swi kumiweke hi matsalwa ya voko swi kombisa leswaku Bibele yi ponile hi xivumbeko xa yona xa sweswi, lexi nga seketeliki ku tswariwa nakambe. (Nhlayo yo tlula 24000 ya tona yi kumiwile eka vuhundzuluxeri bya Xigriki na byin’wana byo sungula, ku sukela hi 100 ku ya eka 400 AD. Nhlayo leyi i yikulu swinene loko hi tekela enhlokweni leswaku tsalwa leri landzelaka leri kopiweke ngopfu a ku ri ra Iliad ya Homer: i matsalwa ya voko ya 643 ntsena lama nga kona .Sweswo swi vula leswaku namuntlha hi ni matsalwa ya khale ya Bibele lama phindhiweke ka kwalomu ka 40 ku tlula ya Iliad.)

    Nakambe swa xiyeka leswaku Testamente Leyintshwa hinkwayo, handle ka tindzimana ta 11, yi nga ha pfuxetiwa ku suka eka swikombo leswi hlayisiweke eka vatatana va kereke endzhaku ka malembe ya 300 endzhaku ka nkarhi wa Yesu. Hi ku ya hi nkambisiso lowu endliweke hi British Museum, sweswi ku ni tindzimana leti ringanyetiwaka eka 89 000 leti katsiweke eka matsalwa ya kereke yo sungula ku suka eUt. Nhlayo leyi yikulu swinene naswona yikombisa leswaku Ut yitirhisiwile kufikela kwihi se eka masiku yosungula. Switlhokovetselo swi tlhela swi kombisa leswaku Testamente Leyintshwa yi tshame yi ri eka xivumbeko xa yona xa sweswi, lexi nga seketeliki ku tswariwa nakambe.

Yohane Mukhuvuri na muprofeta Eliya. Ndzimana yin'we leyi talaka ku tshahiwa hi vativi vo tala va swihundla va le Vuxeni na swirho swa nhlangano wa Nguva Leyintshwa i marito ya Yesu mayelana na Yohane Mukhuvuri ku va Eliya (Matewu 11:11-14 na Marka 9:11-13). Va ehleketa leswaku leswi swi ta kombisa ku tswariwa nakambe.

    Kambe i swinene ku xiya leswaku xikombiso Luka 1:17 yi kombisa leswaku Yohane u rhangele Yesu "hi moya na matimba ya Eliya". Hi marito man’wana, a ri na ku totiwa loku fanaka loku kuceteriweke hi Moya ku fana na loyi a n’wi rhangeleke eka Testamente ya Khale, kambe a a ri munhu wo hambana hi ku helela.

    Ku tlula kwalaho, vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku Yohane a a nga ri Eliya nikatsongo i marito ya yena n’wini loko a kaneta leswi. Hakunene yena hi byakwe a a swi tiva kahle leswaku i mani, hikuva u te: 

 - (Yohane 1:21) Kutani va n'wi vutisa va ku: Ku vuriwa yini ke? Xana hi wena Eliya? A ku: “A ndzi tano.” Xana hi wena muprofeta yoloye? A hlamula a ku: “E-e!” 

Ku fa kan’we . Loko hi languta dyondzo leyi tolovelekeke ya Bibele, na yona a yi seketeli ku tswariwa nakambe. Swi nga koteka leswaku hi kuma makume kumbe entiyisweni madzana ya tindzimana leti ringanyetaka leswaku hi nga ponisiwa hi tintswalo ntsena (Ef 2:8,9: Hikuva mi ponisiwile hi tintswalo hi ku pfumela; naswona sweswo a hi swa n'wina: i nyiko ya Xikwembu: A hi ya mintirho , leswaku munhu a nga tinyungubyisa.) , hi Yesu ni leswaku swa koteka leswaku munhu a rivaleriwa swidyoho swa yena sweswi. Leswi swi kanetana kahle ni dyondzo ya ku tswariwa nakambe, laha hakatsongo-tsongo munhu a ringetaka ku tiponisa hi vutomi byo hlayanyana ni ku kula hakatsongo-tsongo.

    Swi tlhela swi va swa nkoka leswaku loko swi ta eka ku ya emahlweni ka vukona endzhaku ka rifu, Bibele a yi vulavuli hi ku tswariwa nakambe eka miri lowuntshwa, kambe hi ku rhuketeriwa na tilo na ku tlhela ku avanyisa emahlweni ka vona - swilo leswi swi susa hi ku helela ku tswariwa nakambe. Ku avanyisa ku humelela endzhaku ka loko munhu a file kan'we - ku nga ri minkarhi yo tala:

 - (Hebr 9:27) Naswona tani hi leswi swi vekiweke eka vanhu  ku fa kan'we, kambe endzhaku ka sweswo ku avanyisa :

- (2 Kor 5:10) Hikuva hinkwerhu hi fanele ku humelela  emahlweni ka xitulu xa vuavanyisi  xa Kriste; leswaku un’wana ni un’wana a amukela swilo leswi endliweke emirini wakwe,  hi ku ya hi leswi a swi endleke, hambi swi ri leswinene kumbe swo biha .

XANA MIEHLEKETO YA LE VUXENI NA YA BIBELE YI FANA NJHANI? Swa hlamarisa leswaku ku tlhela ku va ni ku fana ko tala exikarhi ka mianakanyo ya le vuxeni ni ya le Bibeleni, yo tanihi mianakanyo ya vutihlamuleri bya munhu. Hikuva hambileswi eVupela-dyambu mianakanyo ya ku rhuketeriwa hakanyingi yi nga ha soriwaka, mianakanyo ya le Vuxeni yi ni mianakanyo leyi fanaka hi ku kongoma ni leswaku munhu u ni vutihlamuleri eka swiendlo swa yena. Swi tikombisa, hi xikombiso, eka tinhla leti landzelaka:

Ku byala ni ku tshovela.  Loko hi sungula hi ndlela leyi vutihlamuleri byi tikombisaka ha yona eka vukhongeri bya le Vuxeni, kutani ngopfu-ngopfu dyondzo ya ku tswariwa nakambe ni nawu wa karma lowu nga wa yona wu ni mianakanyo ya mhaka leyi ni leswaku munhu u fanele a lulamisa swiendlo swakwe leswi hoxeke ni ku swi hakela. Hambi leswi vanhu van’wana va talaka ku kaneta mianakanyo ya leswaku hi langutana na ku avanyisiwa na ku rhukaniwa, dyondzo yo sungula ya ku tswariwa nakambe yi na mianakanyo leyi fanaka swinene ya leswaku hi fanele ku tshovela leswi hi swi byaleke, i.e. ku hakela swiendlo swa hina swo biha.

    Miehleketo ya ku byala na ku tshovela yi ta emahlweni eka buku leyi tivekaka swinene ya Rauni-Leena Luukanen "Kuolemaa ei ole" , eka xiphemu xa yona xo hetelela, laha mutsari loyi a vuriwaka "kokwana wa xisati" a hundziselaka rungula ku tsemakanya ndzilakano hi ku tirhisa ku tsala ka otomatiki. Xitlhokovetselo lexi (tl. 186) xi kombetela eka mianakanyo ya leswaku hi na vutihlamuleri eka swiendlo swa hina naswona hi ta tshovela leswi hi swi byaleke:

Dyondzo ya nkoka hi leyi: Munhu u tshovela leswi a swi byaleke. Eka hinkwaswo, leswi hi swi endleke hi na vutihlamuleri. (...) Hi ntolovelo vanhu a va twisisi nkoka wa nawu wa karma.

Dyondzo ya Testamente Leyintshwa ya fana swinene: hi ta tshovela leswi hi swi byaleke. Leswi swi vula leswaku ku avanyisa ku humelela hi ku ya hi swiendlo tanihilaha swi kombisiweke hakona eka tindzimana leti landzelaka:

- (Gal 6:7 )  ... munhu wa byala, na yena u ta tshovela sweswo.

- (Kol 3:25) Kambe loyi a endlaka leswo biha, u ta amukela hikwalaho ka leswo biha leswi a swi endleke, naswona a ku na xichavo xa vanhu.

- (Nhlav 20:12-15) Kutani ndzi vona vafi, lavatsongo ni lavakulu, va yime emahlweni ka Xikwembu; tibuku ti pfuriwa, ku pfuriwa buku yin'wana, ku nga buku ya vutomi, kutani  vafi va avanyisiwa hi swilo leswi tsariweke etibukwini,  hi ku ya hi mintirho ya vona .

13 Lwandle ri humesa vafi lava a va ri eka rona; kutani rifu ni tihele swi nyiketa vafi lava a va ri eka swona,  kutani un'wana ni un'wana a avanyisiwa hi ku ya hi mintirho ya yena .

14 Rifu ni tihele swi lahleriwa etiveni ra ndzilo. Leri i rifu ra vumbirhi.

15  Un'wana ni un'wana loyi a nga kumiwangiki a tsariwile ebukwini ya vutomi a a hoxiwa etiveni ra ndzilo .

Langutelo ra ku rhukaniwa. Mhaka ya vutihlamuleri bya hina ni leswaku mudyohi u fanele ku hakela swiendlo swa yena a yi pimiwi eka xitlhokovetselo lexi hundzeke ni dyondzo ya ku tswariwa nakambe. Langutelo leri fanaka ri tolovelekile ni le ka vukhongeri byo hlayanyana, laha ku nga ni ripfumelo leri tolovelekeke ra tihele ni vuyelo byo biha bya swiendlo leswi hoxeke. Vuislem ni Vuyuda hi ntolovelo swi pfumela eka tihele, kambe Vubudha na byona byi ni mianakanyo yo karhi ha yona. Xitlhokovetselo lexi landzelaka xi vulavula hi mhaka ya le Vuxeni: 

Hi ntolovelo swichudeni swa mina swi ni vonelo ra leswaku i vanhu lavanene ntsena lava nga fikaka eparadeyisini naswona vo biha va fanele va ya etiheleni. Vubudha bya le Japani byi dyondzisa hi vukona bya "tindhawu" leti hatimbirhi, naswona a va chavi nikatsongo ku tirhisa rito "tihele" eka ririmi ra vukhongeri bya kwalaho. Ndzi ringeta ku endla leswaku vana va vona leswaku vona hi voxe va endle swilo swo biha. (6) .

Vutomi lebyi nga heriki.  Loko swi ta eka vutihlamuleri bya hina ni ku avanyisa loku nga heriki, dyondzo ya le Vuxeni ya ku tswariwa nakambe, leyi swirho swo tala swa Nhlangano wa Nguva Leyintshwa swi pfumelaka eka yona ni ku yi seketela, na yona yi nga endla leswaku ku va ni vuyelo lebyi fanaka ni lebyi fanaka hi ku kongoma.

    Loko mudyohi (xikombiso munhu wo fana na Hitler) a ya emahlweni a endla vubihi naswona a nga lulamisi ndlela ya vutomi bya yena, na yena u ta boheka ku hakela eka vutomi bya yena lebyi landzelaka hikwalaho ka nawu wa karma. Nxupulo wa mudyohi hi ndlela yo karhi i wa hilaha ku nga heriki loko a nga si tshama a cinca ndlela ya yena ya vutomi. Leswi swa koteka swinene hi ku ya hi dyondzo ya ku tswariwa nakambe. Hi ku ya hi nsinya wa nawu, hikwalaho a yi hambananga hi ndlela yo karhi ni ku avanyisiwa loku nga heriki loku boxiweke eBibeleni.

    Mhaka ya ku avanyisa loku nga heriki yi tlhela yi humelela eka vukhongeri lebyi dumeke bya le Chayina. Va pfumela leswaku nxupulo wa vanhu vo karhi, ngopfu-ngopfu vadlayi, i wa hilaha ku nga heriki. A va na hambi ku ri ku koteka ka ku tswariwa nakambe, hilaha xitlhokovetselo lexi landzelaka xi hi byelaka hakona:

Vukhongeri lebyi dumeke bya le Chayina byi katsa mianakanyo ya ku tswariwa nakambe. (...) Mudlayi a nge pfuki a tswariwile nakambe eMisaveni. U ta xaniseka hi nxupulo wa yena hilaha ku nga heriki. Ematshan’weni ya sweswo, loko wanuna a tshame a va munhu lonene swinene evuton’wini bya yena bya khale, u ta ntshunxiwa eka xirhendzevutana xa ku tswariwa nakambe naswona u ta rhurhela etilweni ra le vupela-dyambu leri a nga ta va Budha eka rona. (7) .

NDZAVISISO KU SUSIWILE! Loko dyondzo ya Bibele ya leswaku ku ta va na ku avanyisa yi humesiwile laha henhla, mahungu yo tsakisa hileswaku munhu un’wana na un’wana a nga ntshunxeka hi ku helela eka ku avanyisa na ku avanyisiwa hi Yesu Kriste. Leswi swi tano hakunene hikuva Yesu Kriste a nga telanga emisaveni ku ta avanyisa vanhu, kambe ku ta va ponisa. U tile ku ponisa vanhu, leswaku un’wana na un’wana a kota ku nghena eka xinakulobye na Xikwembu na leswaku a nga ta boheka ku ya eTiheleni. Tindzimana leti landzelaka ta Bibele ti kombetela eka mhaka leyi ya nkoka:

- (Yohane 3:17)  Hikuva Xikwembu a xi rhumanga N'wana wa xona emisaveni ku ta avanyisa misava; kambe leswaku misava yi ponisiwa ha yena .

- (Yohane 12:47) Loko munhu a twa marito ya mina, a nga pfumeli, a ndzi n'wi avanyisi,  hikuva a ndzi telanga ku ta avanyisa misava, kambe ku ta ponisa misava .

 - (Yohane 5:24) Hakunene, ndzi ri eka n'wina: Loyi a yingisaka rito ra mina, a pfumela eka loyi a ndzi rhumeke,  u na vutomi lebyi nga heriki, kambe a nge fiki eku avanyisiweni; kambe u hundziseriwa eku feni a ya evuton'wini .

- (Rhom 8:1) Hikokwalaho sweswi a ku na ku avanyisiwa eka lava nga eka Kriste Yesu, lava nga fambiki hi nyama, kambe va famba hi moya.

Kutani nchumu lowunene lowu u nga wu endlaka sweswi i ku hundzukela eka Yesu Kriste, loyi ku avanyisa ku susiwaka ha yena. Eka Yena ntsena na hi ku hundzukela eka Yena laha u nga vaka na vutomi lebyi nga heriki no ntshunxiwa eka ku avanyisiwa. Xiya tindzimana leti leti dyondzisaka hi mhaka leyi ya nkoka:

- (Yohane 5:40)  Naswona a wu nge ti eka mina, leswaku u ta kuma vutomi .

 - (Yohane 6:35) Yesu a ku ka vona: “  Hi mina xinkwa xa vutomi  ; loyi a pfumelaka eka mina a nge pfuki a khomiwe hi torha.

 - (Mat 11:28-30)  Tanani eka mina, n’wina hinkwenu lava tirhaka hi matimba ni ku tikeriwa, ndzi ta mi wisa .

29 Rhwala joko ra mina, u dyondza eka mina; hikuva ndzi rhula, ndzi titsongahata embilwini, kutani mi ta kuma ku wisa eka mimoya ya n'wina.

30 Hikuva joko ra mina ra olova, ndzhwalo wa mina wa vevuka.

- (Yohane 14:6) Yesu a ku eka yena: “  Hi mina ndlela, ni ntiyiso, ni vutomi: a nga kona loyi a taka eka Tatana, handle ka mina .

- (Yohane 6:68,69) Kutani Simoni Petro a n'wi hlamula a ku:  Hosi, hi ta ya eka mani xana? u ni marito ya vutomi lebyi nga heriki .

69 Kutani ha pfumela naswona ha tiyiseka leswaku hi wena Kreste yoloye, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.

REFERENCES:

1. Quote from Jälleensyntyminen vai ruumiin ylösnousemus (Reincarnation), Mark Albrecht, p. 123

2. Toivo Koskikallio, Kullattu Buddha, p. 105-108

3. Quote from Jälleensyntyminen vai ruumiin ylösnousemus (Reincarnation), Mark Albrecht, p. 79

4. Same p. 89

5. Same  p. 14

6. Mailis Janatuinen, Tapahtui Tamashimassa, p. 53

7. Olavi Vuori, Hyvät henget ja pahat, p. 82,83