|
|
|
This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text. On the right, there are more links to translations made by Google Translate. In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).
Ripfumelo ra Vukriste na timfanelo ta ximunhu
Hlaya ndlela leyi ripfumelo ra Vukreste ri antswiseke timfanelo ta vanhu ni swiyimo swa vanhu ha yona
- (1 Vakor 6:9) Xana a wu swi tivi leswaku lavo homboloka a va nge dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu? U nga xisiwi ...
- (2 Tim 2:19) 19 Hambi swi ri tano masungulo ya Xikwembu ma tiyile, ma ri na mfungho lowu, Hosi ya tiva lava nga va yena. Naswona, Un’wana ni un’wana la thyaka vito ra Kriste a a tshike ku homboloka .
- (Mat 22:35-40) Kutani un'wana wa vona, loyi a a ri gqweta, a n'wi vutisa xivutiso, a n'wi ringa, a ku: 36 Mudyondzisi, hi xihi xileriso lexikulu eNawini? 37. Yesu a ku ka yena: “U ta rhandza Hosi Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo, ni hi moya wa wena hinkwawo, ni hi miehleketo ya wena hinkwayo.” 38 Lowu i xileriso xo sungula ni lexikulu. 39 Ya vumbirhi yi fana na yona, U fanele u rhandza warikwenu kukota loko u tirhandza . 40 Nawu hinkwawo ni vaprofeta swi lengalenga eka milawu leyi yimbirhi.
- (Mat 7:12) Hikokwalaho hinkwaswo leswi mi rhandzaka leswaku vanhu va mi endla swona, na n'wina va endleni swona, hikuva leswi i Nawu ni vaprofeta.
Rin’wana ra mavonelo ya le Vupela-dyambu bya manguva lawa hileswaku ku landzula Xikwembu ni ripfumelo ra Vukreste swi vula ku hluvukisa mahanyelo ni ndhavuko. Vanhu lava ntshunxekeke va ri va nkoka ni vanhu lava talaka ku va ni langutelo ra misava ra ntumbuluko va nga ha ehleketa leswaku misava yi ta antswa swinene loko munhu a ri karhi a susa Xikwembu. Swi yisa eka ntshunxeko, eka nhluvuko, eka vaaki lava lulameke, na le ka ndhawu leyi ku anakanya ku tekiwaka ku ri ka nkoka. At least hi yona ndlela leyi vanhu vo tala lava alaka ripfumelo ra Vukriste va ehleketaka ha yona. Vo tala va nga ha tlhela va tisa swihoxo leswi endliweke hi vito ra Vukreste ni Xikwembu handle ko swi xiya leswaku swi vangiwa hi vugwinehi eka Xikwembu kumbe leswaku tidyondzo ta Yesu ni ta vaapostola a ti landzeleriwanga. A hi mhaka ya leswi tidyondzo ta Yesu ni ta vaapostola ti landzelerisiweke, kambe hikwalaho ka leswi ti nga landzeleriwangiki. Ku hambana loku ka nkoka a ku twisisiwi hi vaxopaxopi vo tala va ripfumelo ra Vukriste. Kambe swi njhani? Xana ripfumelo ra Vukreste ri ve ni nkucetelo lowunene kumbe wo biha eka timfanelo ta vanhu ni le ka xindzhuti xa vanhu? Hi languta leswi hi ku ya hi swikombiso swi nga ri swingani, swo fana na xiyimo xa vavasati, ku dyondza ku hlaya na ku tsala, ku velekiwa ka ririmi ra matsalwa, na ku simekiwa ka swikolo na swibedlhele. Ma kombisa ndlela leyi ripfumelo ra Vukreste ri veke ni vuyelo lebyinene ha yona etimhakeni to tala. Matiko wolawo laha ripfumelo ra Vukreste ri hoxeke xandla swinene na wona i matiko lawa vanhu va swi tsakelaka ngopfu ku rhurhela eka wona. Eka tona, timfanelo ta ximunhu ni swiyimo swa ikhonomi hi ntolovelo swi antswa ku tlula kun’wana.
Xana ripfumelo ra Vukreste ri tsanise kumbe ri antswise xiyimo xa vavasati? Xo sungula, i swinene ku nyikela nyingiso eka xiyimo xa vavasati, tanihi leswi van’wana va kaneteke hi vuyelo byo biha bya Vukriste eka xiyimo xa vavasati. Va hlasele ripfumelo ra Vukreste, va vula leswaku i ra vupatriyarka naswona ri tsanise xiyimo xa vavasati. Xihehlo lexi xi endliwile ngopfu ngopfu hi swirho swa nhlangano wa vaxisati na van’wana lava amukeleke miehleketo leyi fanaka. Vanhu lava va ehleketa leswaku xiyimo xa wansati xi titshege hi ku endla ka yena hi ndlela leyi fanaka swinene na ya wanuna (xikombiso, vuprista bya xisati) ku nga ri hi ku va a faneleka eka yena naswona ngopfungopfu hi Kriste. Eka vonelo leri, nkoka wa wansati wu pimiwa ntsena hi ku fana ka yena na wanuna ku nga ri hi ku titiva ka yena tanihi wansati ntsena. Kambe swa kanetana leswaku swirho leswi fanaka swa vandla ra vaxisati leswi vulaka leswaku swi yimela vavasati swi susumeta swinene ku susa khwiri, ku nga ku ala vusati bya ntiyiso. Vusati bya ntiyiso a byi katsi ku dlaya n’wana endzeni ka khwiri ra manana kumbe ehandle ka yena. Ematshan’weni ya sweswo, vuxaka lebyikulu exikarhi ka manana ni vana ni ku khathalela vana i vusati lebyi hanyeke kahle. Varhangeri va sweswi va vandla ra feminist va rivele hi swona. Xiphiqo xin’wana lexi landzeleke hi nkarhi wa ntirho lowukulu wa vandla ra vaxisati i ku andza ka nhlayo ya vamanana lava nga voxe. Leswi, na swona, swi tolovelekile swinene eka xitukulwana xa sweswi, loko misinya ya milawu ya Vukriste ni ku tshama ka vukati swi tshikiwile. Vavasati vo tala va le hansi ka ndzhwalo lowukulu ku tlula leswi a va ri xiswona emahlweni ka nguva ya nhlangano wa sweswi wa vaxisati. A swi olovi, kambe swi nyanyise xiyimo xa vona.
Mutlangi wa swifaniso na mutsari Eppu Nuotio na mulavisisi Tommi Hoikkalaburisana hi ku pfilunganyeka mayelana na vuxaka bya wanuna na wansati. Hoikkala wa tivutisa leswaku hikokwalaho ka yini ndyangu wa nyutliya wu sungule ku hahluka loko vavasati va kuma timfanelo to tala. U tshemba leswaku ku nga ri khale Finland ri ta langutana ni xiyimo lexi fanaka ni lexi Sweden se ri langutaneke na xona: xivumbeko xa ndyangu lexi tolovelekeke ngopfu i manana la nga yexe ni n’wana wakwe un’we. Vavasati a va lava ku ntshunxiwa eka xiyimo lexi a va nga ri na ntshunxeko wo hlawula naswona va hetelele va ri eka xiyimo lexi va nga riki na ntshunxeko wo tihlawulela. (...) Vavasati vo tala va karhala hikwalaho ka mintirho ya vona ya le kaya, ku dyondza na ku tirha nkarhi wo koma. Hoikkala u na vonelo ra leswaku swiphiqo leswi eka vuxaka swi vangiwe hileswi vavanuna va nga swi kotiki ku tiyisela vavasati lava humelelaka. Loko ku tiyisela ka vanhu ku ya ehansi, mpimo wa vona wo dlaya vukati na wona wa hunguteka. Sweswi tiko ra Finland ri ni ndhavuko wa ku dlaya vukati. (1) .
Ku vuriwa yini hi matimu ni xiyimo xa vavasati? Vo tala va hlasela ripfumelo ra Vukriste kahle-kahle hikuva va vula leswaku ri tsanise xiyimo xa vavasati. Hambiswiritano, njhekanjhekisano lowu a wu yimi na ku kambisisiwa ka matimu. Hikuva, loko va pimanisiwa ni vavasati va le migangeni ya Magriki ni ya Rhoma, xiyimo xa vavasati va Vakreste a xi antswa swinene. Xikombiso xin’wana lexi humaka emisaveni ya khale a ku ri ku tshikiwa ka vana va vanhwanyana. EMfun’weni wa Rhoma, a ku ri mukhuva lowu tolovelekeke ku hlanganyela eku hleleni ka ndyangu hi ku tshika vana lava ha ku velekiwaka. A ku ri vuyelo bya vanhwanyana lava ngopfu-ngopfu. Hikwalaho ka sweswo, nhlayo ya vuxaka bya vavanuna na vavasati yi soholotiwile, naswona ku ringanyetiwa leswaku a ku ri na kwalomu ka dzana na makume nharhu wa vavanuna eka dzana ra vavasati eka vaaki va Rhoma. Hambiswiritano, ripfumelo ra Vukreste ri cince xiyimo ni ku antswisa xiyimo xa vavasati eminkarhini ya khale. Loko Vakreste va yirisa ku susa khwiri ni ku dlayiwa ka vana lava ha ku velekiwaka, swi khumbe ku hanya ka vanhwanyana. Vanhwanyana a va khathaleriwa ku fana ni vafana. Leswi swi endle leswaku nhlayo ya vuxaka bya vavanuna ni vavasati yi ringana swinene. Xikombiso xin’wana i vukati bya vana ni vukati lebyi hleriweke va ha ri vatsongo. Eka vanhu va khale, a swi tolovelekile ku sindzisa vanhwanyana ku teka loko va ha ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi kumbe hambi ku ri emahlweni ka sweswo. Mugriki Cassius Dio, loyi a tsaleke matimu ya Rhoma, u vule leswaku nhwanyana u lunghekele ku tekana ku sukela loko a ri ni malembe ya 12: “Nhwanyana la tekaneke emahlweni ka siku ra yena ra ku velekiwa ra vu-12 u va munghana wa le nawini hi siku ra yena ra ku velekiwa ra vu -12 .” Ripfumelo ra Vukreste ri khumbe hi ndlela leyi pfumeleleke vavasati ku teka endzhakunyana ni ku tihlawulela munghana wa vona. Xikombiso xa hina xa vunharhu xi khumba tinoni ta xisati, leti xiyimo xa tona a xi nga ri kahle emisaveni ya khale (ku fana na le Indiya ya manguva lawa, laha tinoni ta xisati ti hisiweke hambi ku ri ku hanya). A va yimela wun’wana wa mintlawa leyi nga sirhelelekangiki ngopfu ni leyi nga riki na nkateko, kambe Vukreste na byona byi antswise vutomi bya vona. Vaaki va vitaniwile ku khathalela tinoni ku fana na leswi va khathalelaka vana lava honisiweke. Leswi swi khumbe ku hangalaka ka Vukreste emfun’weni wa Rhoma. Mintirho na Tiepistola, xikombiso, ti humesa xiyimo xa tinoni (Mintirho 6:1, 1 Tim 5:3-16, Yakobo 1:27) . Xa vumune, ku na dyondzo eka Testamente Leyintshwa eka vavanuna lava faneleke ku rhandza vasati va vona, tani hi leswi Kriste a rhandzeke kereke. Loko laha ku ri na swin’wana swo biha eka vavasati, vaseketeri va vavasati va manguva lawa va fanele ku hi byela leswaku i yini lexi hoxeke hi swona. Xana rirhandzu ra wanuna eka nsati wa yena a hi rona leri wansati un'wana na un'wana a ri lavaka evukatini?
- (Ef 5:25,28) Vavanuna, rhandzani vasati va n'wina, tani hi leswi Kriste na yena a rhandzeke kereke, a tinyiketa hikwalaho ka yona 28 Kutani vavanuna va fanele va rhandza vasati va vona kukota mimiri ya vona. Loyi a rhandzaka nsati wa yena wa tirhandza.
Xa vuntlhanu, ku fanele ku tsundzukiwa leswaku mpimo wa vavasati exikarhi ka valandzeri va Yesu wu tshame wu ri wukulu. Leswi a swi ri tano eka malembe-xidzana yo sungula ni le ndzhaku ka wona. Loko ripfumelo ra Vukreste a ri nga tisanga ku antswisiwa evuton’wini bya vona, ha yini sweswo a swi ta va swi endlekile? Ha yini a va tsakela nchumu lowu loko a va swi tiva leswaku ripfumelo ra Vukriste ri hlula wansati? Ntiyiso hileswaku hi ntolovelo wu antswise vutomi bya vona. Ku engetela kwalaho, ntiyiso hileswaku vavasati va hoxe xandla swinene eka minhlangano yo tala ya ku pfuxetiwa ka Vukreste. Xikombiso lexinene i xikombiso ku pfuxetiwa ka Pentecostal na Salvation Army. Vavasati va tlangile xiave xa nkoka naswona va hangalase evhangeli eka tindhawu leti ku nga riki na vavanuna vo enela.
Profesa wa ntivo-vutomi ni tidyondzo ta vukhongeri, Rodney Stark, u tsale buku leyi vulavulaka hi ku kula ni ku humelela ka Vukriste, naswona u tlhele a kambisisa nkoka wa vavasati eka ku hangalaka ka Vukriste. Hi ku ya hi Stark, xiyimo xa vavasati va Vakreste a xi ri xinene ku sukela eku sunguleni ka Vukreste. A va tiphina hi xiyimo xa le henhla ni nsirhelelo ku tlula, hi xikombiso, vamakwerhu-kulobye va xisati va le Rhoma, lava xiyimo xa vona eka vona a xi ri ehenhla swinene ku tlula xa vavasati va Magriki. Ku susa khwiri na ku dlayiwa ka tincece leti ha ku velekiwaka na swona a swi pfumeleriwa eka miganga ya Vukriste – havumbirhi bya swona a swi yirisiwile swinene. Hikwalaho, Vukriste a byi tsakeriwa swinene eka vavasati, (Chadwick 1967; Brown, 1988) naswona byi hangalakile, ngopfungopfu hi vavasati va posh eka vavanuna va vona.(2)
Handle ka sweswo, a swi pfuni nchumu ku kaneta, leswi hambi ku ri vahedeni vakaneti va Vukreste va swi pfumelaka erivaleni: leswaku vukhongeri lebyi lebyintshwa byi koke nhlayo leyi nga tolovelekangiki ya vavasati ni leswaku vavasati vo tala va kume nchavelelo wo tano eka tidyondzo ta vandlha lowu vukhongeri bya khale a byi nga swi koti ku wu nyika. Hilaha ndzi vuleke hakona, Kelsos u anakanye hi xiphemu lexikulu xa vavasati exikarhi ka Vakreste tanihi vumbhoni bya ku pfumala mianakanyo ni ku va Vukreste bya manyala. Julianus u soholote vavanuna va le Antiokia etsalweni rakwe ra Misopogon hikwalaho ko tshika vasati va vona va tlanga hi nhundzu ya vona eka “Vagaliliya” ni swisiwana, leswi khombo ra kona swi endle leswaku “ku pfumela leswaku Xikwembu a xi kona” ka Vukreste ku tsakeriwa hi vanhu. Na swin’wana. Vumbhoni malunghana ni Vukreste byo sungula a byi siyi ndhawu hi ku kongoma leswaku ku kanakana leswaku i vukhongeri, . leyi a yi koka vavasati swinene naswona a yi nga ta hangalaka kwalomu ka ku anama ku fana na yona naswona a yi nga ta hatlisa loko a yi nga ri na vavasati vo tala. (3) .
Ku vuriwa yini hi vuprista bya xisati ni langutelo ro biha eka byona? Vakreste vo tala va swi twisisa ku suka eBibeleni leswaku mhaka leyi i ya vanhu ntsena (1 Tim. 3: 1-7; Tito 1: 5-9). A hi mhaka ya leswaku vavasati va tekiwa va ri va xiyimo xa le hansi kambe i mhaka ya vavanuna na vavasati lava nga na swiphemu swo hambana. Nakambe i swa nkoka ku xiya ndlela leyi Yesu a tirheke ha yona. Hi ntolovelo vanhu va teka Yesu a ri lonene, naswona hakunene a a ri lonene. A a ri ni valandzeri va xinuna ni va xisati hi ku fanana. Hambiswiritano, ku kumiwa ka nkoka hileswaku Yesu u hlawule vavanuna ntsena tanihi vaapostola (Mat. 10: 1-4), ku nga ri vavasati. Yesu a nga landzelanga xikombiso xa vaseketeri va vavasati va manguva lawa laha, hambileswi hakunene a a va rhandza vanhu hinkwavo, ku nga khathariseki rimbewu. Kutani ha yini u nyikela nyingiso eka xikombiso lexi vekiweke hi Yesu? Xivangelo-nkulu hileswaku Yesu a a nga ri munhu ntsena kambe a ri Xikwembu lexi nga na rito lerikulu ra G. A a ri Xikwembu lexi tumbuluxeke swilo hinkwaswo naswona a xi huma etilweni (Yohane 1: 1-3,14). Yesu hi yexe u te: " Kutani a ku eka vona: “N'wina mi huma ehansi; mina ndzi huma ehenhla: n'wina mi va misava leyi; mina a ndzi wa misava leyi. 24 Hikokwalaho ndzi mi byerile leswaku mi ta fela eswidyohweni swa n'wina, hikuva." loko mi nga pfumeli leswaku hi mina, mi ta fela eswidyohweni swa n'wina." (Yohane 8:23,24). Kutani loko Yesu ku ri Xikwembu lexi vekeleke vaapostola vo sungula xikombiso, a hi fanelanga hi honisa mhaka leyi hi ku tikhoma makatla ivi hi vula leswaku a yi na nhlamuselo. Lava vulavulaka hi ku nga ringani emhakeni leyi namuntlha va vonaka va ala ni tidyondzo tin’wana leti Yesu a ti humeseke. Vo tala va vona a va pfumeli eka tihele kumbe swisekelo swin’wana swa Bibele leswi Yesu a swi dyondziseke. Va vula leswaku i mavunwa naswona va ehleketa leswaku va tlharihile ku tlula Yesu. Xana leri a hi langutelo ra ku tikukumuxa? Munhu a nga vutisa munhu wo tano leswaku hikokwalaho ka yini u ri xirho xa wadi kumbe kereke loko u nga pfumeli hambi ku ri swilo swa xisekelo leswi Yesu a swi dyondziseke? Vanhu vo tano i vaprista va xinkwa na "varhangeri lava feke mahlo va mahlo" lava fanaka leswi a swi ri kona enkarhini wa Yesu. leswi a swi ri kona enkarhini wa Yesu. Hi hala tlhelo, loko u ri muxaka wa munhu loyi a nga pfumelelaniki emhakeni leyi, u nga ali vutomi lebyi nga heriki hikwalaho ka byona! Xikwembu xi ku vitana eka mfumo wa xona lowu nga heriki, kutani u nga ali xirhambo lexi hikwalaho ka nchumu wo tano!
Xiyimo xa vana.
U nga tshuki u dlaya n'wana hi ku susa khwiri, hambi ku ri ku tlhela u n'wi dlaya loko a velekiwa (Epistle of Barnabas, 19, 5)
A wu fanelanga u dlaya hi ku susa khwiri mihandzu ya mbeleko naswona a wu nge dlayi ricece leri se ri velekiweke (Tertullian, Apologeticum,9,8:PL 1, 371-372)
Xa vumbirhi, Vukreste byi antswise timfanelo ta ximunhu ta vana. Laha henhla, hi kombise ndlela leyi ku tshikiwa ka tincece leti ha ku velekiwaka leti nga laviwiki a ku ri mukhuva lowu tolovelekeke eka vanhu va khale. A swi tolovelekile eka mintlawa hinkwayo ya ntshamisano, naswona mukhuva lowu tolovelekeke a ku ri ku tshika tatana wa ndyangu a endla xiboho eka vhiki ro sungula ra vutomi bya n’wana la ha ku velekiwaka loko a ta pfumeleriwa ku hanya. Loko n’wana a ri nhwanyana, a lamarile kumbe a nga laviwi, hakanyingi a a tshikiwa. Vana van’wana lava lahliweke minkarhi yin’wana endzhakunyana a va kurisiwa va va tinghwavava, mahlonga kumbe vakomberi, leswi kombisaka xiyimo xa vona lexi nga sirhelelekangiki. Vukreste byi antswise xiyimo xa vana. Hikwalaho ka sweswo, vanhu va sungule ku tshika mukhuva wa vona wa ku tshika, naswona vana va sungule ku langutiwa tanihi vanhu lava nga ni vumunhu lebyi heleleke ni timfanelo ta ximunhu leti heleleke. Vana lava lahliweke a va hlengeletiwa eswitarateni naswona a va nyikiwa lunghelo lerintshwa evuton’wini. Eku heteleleni, milawu na yona yi cinciwile: hi 374, hi nkarhi wa mufumi Valentinian, ku tshikiwa ka vana swi hundzuke vugevenga.
Vuhlonga. Loko ripfumelo ra Vukriste ri antswise xiyimo xa vavasati na vana, ri tlhele ri antswisa xiyimo xa mahlonga naswona eku heteleleni ri hoxe xandla eka ku nyamalala ka nhlangano lowu. Eka Mfumo wa Rhoma, vuhlonga a byi hangalakile naswona nakambe eka mimfumo ya madoroba ya Magriki, 15-30 wa tiphesente ta swirho swa vaaki a swi ri mahlonga lama nga riki na timfanelo ta vaaki, kambe ripfumelo ra Vukriste ri tise ku cinca eka xiyimo. Vo tala namuntlha va sola Malembe ya le Xikarhi va yi thya vito ra Malembe ya Munyama, kambe hi nkarhi wolowo hi nkarhi wolowo vuhlonga byi nyamalarile eYuropa, handle ka tindhawu ti nga ri tingani ta le matlhelo. Ku vuriwa yini hi vuhlonga bya nguva leyintshwa? Eminkarhini ya manguva lawa, ku vulavuriwa hi xichavo hi nkarhi wa Ku Voningeriwa, kambe loko vuhlonga byi sungula nakambe, nhlangano lowu a wu ri eka xiyimo xa wona lexikulu hi nkarhi wa ku Voningeriwa ntsena. A ku ri nguva ya munyama eka mintlawa yo hlayanyana ya vanhu. Hambiswiritano, vayimeri va Vukreste bya ku pfuxetiwa, vo tanihi Maquaker ni Mamethodist, va hoxe xandla eku yiriseni ka vuhlonga eNghilandhi ni le matikweni man’wana. Yi antswise timfanelo ta ximunhu:
Vuhlonga byi ye emahlweni byi va kona naswona byi hangalakile swinene eka Nguva hinkwayo ya ku Voningeriwa eka makume ya mune ya malembe yo hetelela ya lembe xidzana ra vu-18 . Eku heleni ka lembe-xidzana ntsena ku endliwe milawu yo sungula yo herisa vuhlonga eka tikoloni letikulu. Ntlawa lowu lavaka ku herisiwa ka mfumo wu sungule eNghilandhi, lowu sunguriweke hi mimpambukwa yimbirhi ya Vukreste, ku nga Maquaker ni Mamethodist. Hi ku ya hi switiviso swa vona ni swiboho swa vona vuhlonga a byi tekiwa ngopfu-ngopfu tanihi xidyoho ematshan’weni yo tlula muxaka wo karhi wa ku tlula timfanelo ta vanhu. (4) .
Xidemokirasi na ku tshamiseka ka vaaki
- (1 Tim 2:1,2) Hikokwalaho, ndzi khongotela leswaku, xo sungula, swikombelo, swikhongelo, ku khongela, ni ku nkhensa, swi endleriwa vanhu hinkwavo; 2 Hi tihosi ni hinkwavo lava nga ni vulawuri; leswaku hi hanya vutomi byo rhula ni byo rhula hi ku chava Xikwembu hinkwako ni ku tshembeka.
Papila ro sungula leri yaka eka Timotiya ri hi khutaza ku khongelela valawuri leswaku swi yisa evuton’wini byo rhula. Swa antswa ku tlula leswaku ku va ni mpfilumpfilu evanhwini, vulawuri bya tihanyi lebyi nga riki na swipimelo kumbe ku xandzukela vafumi nkarhi hinkwawo. Swa antswa eka nhluvukiso wa ikhonomi ni wun’wana leswaku varhangeri va lwela leswinene. Swidyondzi swin’wana swi vule leswaku i ntirho wa vurhumiwa wa Vukreste lowu hoxeke xandla swinene eku hluvukiseni ka xidemokirasi ni ku tshamiseka ka vanhu. Leswi swi voniwe ematikweni ya Afrika na le Asia. Laha ku veke ni ntirho lowu gingiritekaka wa vurhumiwa, xiyimo namuntlha xa antswa ku tlula etindhawini leti nkucetelo wa varhumiwa wu nga va wutsongo kumbe ku nga ri kona. Swi ta emahlweni eka timhaka to fana na mhaka ya leswaku ikhonomi eka tindhawu ta vurhumiwa yi hluvukile ngopfu namuntlha, xiyimo xa rihanyo xi antswa swinene, ku fa ka vana ku le hansi, vukungundzwana byi le hansi, ku dyondza ku hlaya na ku tsala swi tolovelekile naswona ku fikelela dyondzo swa olova ku tlula eka tindhawu tin’wana. Le Yuropa ni le Amerika N’walungu, nhluvuko lowu fanaka wu humelerile enkarhini lowu hundzeke, naswona ripfumelo ra Vukreste hakunene ri ve ni nkucetelo eka sweswo na swona.
Mutivi wa sayense: Ntirho wa vurhumiwa wu pfuxe xidemokirasi
Hi ku ya hi Robert Woodberry, mupfuni wa profesa eYunivhesiti ya Texas, vuyelo bya ntirho wa vurhumiwa bya Maprotestente hi va-1800 ni le ku sunguleni ka va-1900 eka nhluvukiso wa xidemokirasi byi ve bya nkoka swinene ku tlula leswi a swi ehleketiwa eku sunguleni. Ematshan’weni yo va ni xiphemu lexitsongo eku hluvukiseni ka xidemokirasi, varhumiwa a va ri ni xiphemu lexikulu eka xona ematikweni yo tala ya Afrika ni le Asia. Magazini wa Christianity Today wu vulavula hi mhaka leyi. Robert Woodberry u dyondze hi vuxaka exikarhi ka ntirho wa vurhumiwa ni swilo leswi khumbaka xidimokrati kwalomu ka malembe ya 15. Hi ku ya hi yena, kwalaho laha varhumiwa va Maprotestente va veke ni nkucetelo lowukulu. Kwalaho ikhonomi ya namuntlha yi hluvukile swinene naswona xiyimo xa rihanyo xi antswa swinene ku tlula eka tindhawu, laha nkucetelo wa varhumiwa wu nga va wutsongo kumbe wu nga ri kona. Eka tindhawu leti nga na matimu ya vurhumiwa lama hangalakeke, nhlayo ya ku fa ka vana sweswi yi le hansi, ku na vukungundzwana byintsongo, ku dyondza ku hlaya na ku tsala swi tolovelekile naswona ku nghena eka dyondzo swa olova, ngopfu ngopfu eka vavasati. Hi ku ya hi Robert Woodberry, hi ku kongoma a ku ri Vakreste va ku pfuxetiwa ka Protestente lava veke ni vuyelo lebyinene. Ku hambana ni sweswo, vafundhisi lava thoriweke hi mfumo kumbe varhumiwa va Khatoliki emahlweni ka va-1960 a va nga ri na nkucetelo lowu fanaka. Varhumiwa va Maprotestente a va ntshunxekile eka vulawuri bya hulumendhe. “Xifaniso xin’wana xa nkoka entirhweni wa vurhumiwa hi leswaku xi fambisana ni vukoloni. - - Hambiswiritano, vatirhi va Protestente, lava a va nga seketeriwi hi timali hi mfumo, minkarhi hinkwayo va angula hi ndlela yo sola eka vukoloni”, ku vula Woodberry eka Christianity Today. Ntirho wa nkarhi wo leha wa Woodberry wu amukele ku dzunisiwa. Exikarhi ka swin’wana, profesa wa ndzavisiso Philip Jenkins wa Yunivhesiti ya Baylor u xiye leswi landzelaka malunghana ni ndzavisiso wa Woodberry: “Hakunene ndzi ringetile ku kuma swivandla, kambe dyondzo ya kona ya pfumela. Wu ni nkucetelo lowukulu eka ndzavisiso lowu endliwaka emisaveni hinkwayo malunghana ni Vukreste.” Hi ku ya hi magazini wa Christianity Today minkambisiso yo tlula khume yi tiyise leswi Woodberry a swi kumeke. (5) .
Vugevenga ni mpimo wa byona
- (Mat 22:35-40) Kutani un'wana wa vona, loyi a a ri gqweta, a n'wi vutisa xivutiso, a n'wi ringa, a ku: 36 Mudyondzisi, hi xihi xileriso lexikulu eNawini? 37. Yesu a ku ka yena: “U ta rhandza Hosi Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo, ni hi moya wa wena hinkwawo, ni hi miehleketo ya wena hinkwayo.” 38 Lowu i xileriso xo sungula ni lexikulu. 39 Ya vumbirhi yi fana na yona, U fanele u rhandza warikwenu kukota loko u tirhandza . 40 Nawu hinkwawo ni vaprofeta swi lengalenga eka milawu leyi yimbirhi .
- (Luka 18:20,21) Wa tiva milawu , U nga endli vuoswi, U nga dlayi, U nga yivi, U nga nyikeli vumbhoni bya mavunwa, Xixima tata wa wena na mana wa wena. 21 A ku: “Hinkwaswo leswi ndzi swi hlayisile ku sukela evuntshweni bya mina.”
- (Rhom 13:8,9) Mi nga koloti munhu nchumu, handle ko rhandzana, hikuva loyi a rhandzaka un'wana u hetisisile nawu. 9 Hikwalaho ka leswi, U nga tshuki u endla vuoswi, U nga tshuki u dlaya, U nga tshuki u yiva, U nga tshuki u nyikela vumbhoni bya mavunwa, U nga tshuki u navela; naswona loko ku ri na xileriso xin’wana, xi twisisiwa hi ku komisa eka xivuriso lexi, ku nga, U fanele ku rhandza warikwenu kukota loko u tirhandza.
Mpimo wa vugevenga wu na nkucetelo eka timfanelo ta ximunhu. Loko vugevenga byi nga ri byingani, swi nga ha endleka leswaku vaaki va tshamiseka naswona ku nga endliwi ku pfumaleka ka vululami eka van’wana. Hi byihi vuyelo bya ripfumelo ra Vukreste eka vugevenga? Loko yi ri ya xiviri, yi fanele yi hoxa xandla eku cinceni lokunene eka munhu yoloye ni ku hunguta ku pfumaleka ka vululami eka van’wana. Vo tala va vilela hi vubihi bya miganga, kambe evhangeli na xirhambo xo hundzuka (cf. marito ya Yesu, Luka 13: 3: “... kambe, loko mi nga hundzuki, hinkwenu mi ta lova.) i matimba lamanene ya ku cinca. Ku engetela kwalaho, ku landzela xileriso lexikulu xa ku rhandza munhu-kuloni, ku fambisana ni swileriso swin’wana, swi ta hunguta vugevenga. Laha muakelani a rhandzekaka ni ku tekiwa a ri wa nkoka, a ku na ku endla swo biha eka yena. Ku khomiwa kahle ka muakelani i xisekelo xo hunguta vugevenga. Kutani loko munhu a khumbeka hi Xikwembu, swi fanele swi tisa ku cinca lokunene eka yena. Vanhu lava nga ni gome ni lava vavaka va nga ha va ni langutelo lerinene, mudyohi u kota ku tshika ku tirhisa ka vona swidzidzirisi ni ku yiva. Mugembuli u kuma ku tsakela kun’wana handle ka mintlango, kutani mutherorisi a nga yimisa ntirho wa vutherorisi. I ku cinca loku nga vaka na nkucetelo lowunene eka vutomi bya vona na van’wana. Xikombiso lexitsongo xi kombisa ndlela leyi Xikwembu xi nga cincaka vutomi bya vanhu vo tala ha yona. Xikombiso xi kombisa ndlela leyi nhlayo leyikulu ya vanhu yi cinceke ha yona endzeni. Nhlamuselo leyi yi huma eka lembe-xidzana ra vu-19 naswona yi huma ebukwini ya Charles G. Finney leyi nge Ihmeellisiä herätyksiä .
Ndzi byele leswaku xiyimo xa mahanyelo xi cince swinene hi ku pfuxetiwa loku. Muti lowu a wu ri wuntshwa, wu humelerile hi tlhelo ra ikhonomi naswona wu ri ni mabindzu kambe wu tele hi swidyoho. Vaaki a va tlharihile ngopfu naswona a va ri na ku navela kambe loko ku pfuxetiwa ku ri karhi ku hangalaka edorobeni hi ku tisa mintshungu leyikulu ya vanhu va rona lava hlamarisaka swinene, vavanuna na vavasati, eka ku hundzuka, ku humelerile ku cinca loku hlamarisaka swinene mayelana na ku hleleka, ku rhula na mahanyelo. Ndzi ve ni nkulumo ni gqweta endzhaku ka malembe yo tala. A a hundzukile eka ku pfuxetiwa loku naswona a a ri muchuchisi-nkulu eka milandzu ya vugevenga. Hikwalaho ka hofisi leyi, tinhlayo ta vugevenga a ti tolovelekile swinene eka yena. U vule hi nkarhi wa ku pfuxetiwa loku, “Ndzi kambisisile matsalwa ya nawu wa vugevenga kutani ndzi xiya mhaka yo hlamarisa: hambi leswi doroba ra hina ri kuleke kanharhu endzhaku ka minkarhi ya ku pfuxetiwa, a ku si va na hambi ku ri n’we xa nharhu xa swihehlo ku tlula kwalaho a va ri emahlweni. Vuyelo bya singita swinene lebyi ku pfuxetiwa ku veke na byona eka vaaki va hina.”(...) (...) Nkaneto wa le rivaleni ni wa munhu hi xiyexe wu hungutekile hakatsongo-tsongo. Le Rochester a ndzi nga tivi nchumu hi mhaka leyi. Ku ponisiwa a ku ri na ku endzeriwa ka kona lokukulu, ku pfuxetiwa a ku ri na matimba swinene naswona a ku rhurha ngopfu, naswona vanhu a va ri na nkarhi wo tolovelana na vona na mbuyelo wa vona ku fikela laha a va chava ku va kaneta ku fana na le ku sunguleni. Vaprista na vona a va swi twisisa ku antswa, naswona lavo homboloka a va khorwiseka leswaku i swiendlo swa Xikwembu. Miehleketo leyi ya vona yi ve kwalomu ka ku toloveleka, swinene a ku ri erivaleni leswaku ntumbuluko wa vutlhari wa ku hundzuka, wu hundzukile hakunene, “swivumbiwa leswintshwa”, a ku ri lava hundzukeke, ku cinca loku heleleke swinene ku humelerile eka vanhu na le ka vaaki, naswona a ku ri ka nkarhi hinkwawo na loku nga kanetekiki mihandzu.
Ku vuriwa yini hi swihoxo swa kereke? Vanhu vo tala lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona va nga ha vula leswaku ripfumelo ra Vukriste a ri tisi ku cinca lokunene, naswona va nga ha kombetela eka magidi ya ku pfumaleka ka vululami loku endliweke hi vito ra Xikwembu, eka malembe-xidzana lama hundzeke. Hi ku ya hi xisekelo xexo, va tiyiseka leswaku a ku na Xikwembu. Va ri, "Xana a hi vuhunguki ku pfumela eka Xikwembu loko ku nga endliwe ku pfumaleka ka vululami ko tala hi vito ra Xona?" Hambiswiritano, vanhu lava a va swi tekeli enhlokweni
• leswaku lava nga lulamangiki a va nge dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu: Xana a wu swi tivi leswaku lava nga lulamangiki a va nge dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu? U nga xisiwi... (1 Vakor 6:9) • leswaku Yesu u ala ku tivula vadyohi: Kutani ndzi ta vula eka vona, a ndzi si tshama ndzi ku tiva: suka eka mina, n'wina lava endlaka vuhomboloki. (Mt 7:23) . • leswaku Yesu, Yohane Mukhuvuri ni vaapostola va huwelerile ku hundzuka. Yesu u tlhele a vula leswaku ”kambe, loko mi nga hundzuki, hinkwenu mi ta lova” (Luka 13:3). • leswaku Yesu u tsundzuxile ku nga khomi banga a tlhela a khutaza ku rhandza valala (Mat. 26:52, 5: 43,44). • Vo tala va tlhela va honisa marito ya Pawulo lawa eka wona a tsundzuxeke hi timhisi ta tihanyi leti a ti ta ta endzhaku ka ku famba ka yena. Marito lawa ya Pawulo ma kombisa kahle nhluvuko wa matimu. Ma hlamusela malembe-xidzana ni ku pfumaleka ka vululami loku endliweke hi vito ra Xikwembu loku humeleleke. A swi koteki ku kaneta leswaku Pawulo a a nga lulamanga. Ku engetela kwalaho, Pawulo u kombise leswaku swiendlo swi nga nyikela vumbhoni eka munhu. Nakambe yena hi yexe a nga ku eka van’wana: ”Vamakwerhu, mi valandzeri swin’we eka mina, mi fungha lava fambaka hi ndlela yoleyo tanihi leswi mi nga na hina tanihi xikombiso.” , Flp 3:17.
- (Mintirho 20:29-31) Hikuva ndza swi tiva leswaku endzhaku ka ku famba ka mina, timhisi to biha ti ta nghena exikarhi ka n'wina, ti nga tsetseleri ntlhambi. 30 Nakambe vanhu va ta pfuka hi n’wina, va vulavula swilo leswi hombolokeke, leswaku va koka vadyondzisiwa va va landzela. 31 Hikokwalaho xalamukani, mi tsundzuka leswaku hi ku famba ka malembe manharhu a ndzi tshikanga ku lemukisa vusiku ni nhlikanhi hi mihloti.
- (Tt 1:16) Va tivula leswaku va tiva Xikwembu; kambe va n'wi landzula emintirhweni, va nyenyetsa, va nga yingisi, ni ntirho wun'wana ni wun'wana lowunene va n'wi landzula.
Dyondzo na ku hlaya na ku tsala a swi fambelani hi ku kongoma na timfanelo ta ximunhu, kambe matiko lawa eka wona swi olovaka ku fikelela dyondzo na ku hlaya na ku tsala hi ntolovelo na wona ma endle nhluvuko eka timfanelo ta ximunhu. Kutani ripfumelo ra Vukreste ri fambisana njhani ni mhaka leyi? Vo tala va ni ndhawu leyi nga voniki laha. A va swi tivi leswaku tindzimi to tala leti tsariweke eYuropa na matiko man’wana - xikan’we na swikolo swo tala na tiyunivhesiti - ti velekiwile hi nkucetelo wa ripfumelo ra Vukriste. Hi xikombiso, laha eFinland, Mikael Agricola, Mupfuxeti wa le Finland tlhelo tata wa tibuku, u kandziyise buku yo sungula ya ABC swin’we ni Testamente Leyintshwa ni swiphemu swa tibuku tin’wana ta Bibele. Vanhu va dyondze ku hlaya hi ku tirhisa tona. Ematikweni man’wana yo tala emisaveni ya le Vupela-dyambu, nhluvuko wu endleke hi endlelo leri fanaka:
Vukreste byi tumbuluxe nhluvuko wa le Vupela-dyambu. Loko valandzeri va Yesu a va ta va va tshame va ri mpambukwa wa Vayuda lowu tsaneke, vo tala va n’wina a mi nga ta va mi dyondze ku hlaya naswona van’wana a mi ta va mi hlaye eka tibuku-nsongwa leti kopiweke hi voko. Handle ka ntivo-vukwembu lebyi tumbuluxiweke hi nhluvuko na ku ringana ka mahanyelo, misava hinkwayo sweswi a yi ta va yi ri eka xiyimo, laha miganga leyi nga riki ya le Yuropa a yi ri hi xiringaniso hi va-1800: Misava leyi nga ni vativi va tinyeleti ni va-alchemist lava nga hlayekiki, kambe yi nga ri na vativi va sayense. Misava ya vulawuri bya tihanyi leyi nga riki na tiyunivhesiti, tibangi, tifektri, swivoni swa mahlo, tichimney na tipiyano. Misava, laha vana votala va faka vanga se fika eka malembe ya ntlhanu naswona laha vavasati votala avata fa hiku veleka – misava leyi hakunene ayi ta hanya eka “Dark Ages”. Misava ya manguva lawa yi humelele ntsena eka miganga ya Vukreste. A hi exivandleni xa Vuislem. A hi le Asia. A hi eka rixaka ra ”secular” – tani hi leswi nchumu wo tano a wu nga ri kona. (6) .
Naswona swibedlhele a swi fambisani hi ku kongoma ni timfanelo ta vanhu, kambe swi antswisa xiyimo ni vuhlayiseki bya vanhu. Eka ndhawu leyi, ripfumelo ra Vukriste ri hoxe xandla swinene, tanihi leswi swibedlhele swo tala (ku katsa na Xihambano xo Tshwuka) swi velekiweke hikwalaho ka nkucetelo wa rona. Rirhandzu leri nyikiweke hi Xikwembu ra muakelani ni ku navela ku pfuna vanhu swi le ndzhaku ka swibedlhele swo tala:
Hi Malembe ya le Xikarhi vanhu lava, lava nga va Order of Saint Benedict, va hlayise swibedlhele swo tlula magidi mambirhi eYuropa Vupela-dyambu ntsena. Lembe-xidzana ra vu-12 a ri ri ra nkoka hi ndlela yo hlamarisa emhakeni leyi, ngopfu-ngopfu kwalaho, laha Order of Saint John a yi tirha kona. Hi xikombiso, Xibedlhele lexikulu xa Moya lowo Kwetsima xi simekiwile hi 1145 eMonpellier, lexi hi ku hatlisa xi veke ntsindza wa dyondzo ya swa vutshunguri ni ntsindza wa swa vutshunguri wa Montpellier hi lembe ra 1221. Ku engetela eka vukorhokeri bya swa vutshunguri, swibedlhele leswi a swi nyika swakudya eka lava nga ni ndlala ni a a khathalela tinoni ni vana lava nga riki na vatswari, a nyika lava a va swi lava tinyiko ta tintswalo. (7) .
Swikombiso swi nga ri swingani leswi humaka eAfrika swi kombisa nkoka wa ripfumelo ra Vukriste. Vo tala va sola ntirho wa vurhumiwa, kambe wu tise ku cinca lokukulu ni ku tshamiseka eka miganga ya le Afrika. Hikwalaho ka sweswo, ikhonomi na yona yi sungule ku kula naswona swiyimo swa vutomi swa vanhu swi tlakuke. Xo sungula eka swibumabumelo i swa Nelson Mandela. Leyo hetelela yi tsariwile hi Matthew Parris, n’watipolitiki wa ndhuma wa le Britain, mutsari na muteki wa mahungu eka The Times, leyi nga na nhlokomhaka leyi nge “Tanihi Mupfumeri wa leswaku Xikwembu xi kona, ndzi pfumela hakunene leswaku Afrika ri lava Xikwembu,” naswona ehansi ka nhlokomhaka leyitsongo leyi nge, “Missionaries, not grants, are the ntlhantlho wa xiphiqo lexikulu xa Afrika - mianakanyo ya vanhu leyi pfotlosaka ya ku nga endli nchumu.” Parris a a fikelele makumu lawa endzhaku ko hanya a ha ri n’wana ematikweni yo hambana-hambana ya Afrika naswona endzhaku ko endla riendzo lerikulu ro tsemakanya tiko-nkulu. Yena hi byakwe i munhu la nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona, kambe u xiye leswaku ntirho wa vurhumiwa wu ni vuyelo lebyinene. Ntirho wa ntshamisano ntsena kumbe ku avelana vutivi bya xithekiniki a swi tikombi swi ta humelela, kambe swi ta siya tikonkulu eka ku hlanganisiwa ka vubihi bya Nike, dokodela wa valoyi, selfoni, na banga ra le makhwatini.
Matthew Parris: Swi ndzi hlohlotele, swi pfuxeta ripfumelo ra mina leri a ri hunguteka eka vukorhokeri bya tintswalo bya matiko lama hluvukaka. Hambiswiritano, ku famba-famba eMalawi na swona swi pfuxete langutelo rin’wana, leri ndzi ringeteke ku ri hlongola vutomi bya mina hinkwabyo, kambe i xibumabumelo lexi ndzi nga swi kotiki ku xi papalata ku sukela evuhlangini bya mina eAfrika. Yi pfilunganya mianakanyo ya mina ya mianakanyo, hi ku nonoka yi ala ku fambisana ni langutelo ra mina ra misava naswona yi pfilunganye ripfumelo ra mina leri kulaka ra leswaku a ku na Xikwembu. Sweswi, tani hi tani hi mupfumeri wa leswaku Xikwembu xi kona loyi a toloveleke, ndzi khorwisekile hi nkucetelo lowukulu lowu vuevhangeli bya Vukriste byi nga na wona eAfrika – ku hambanisiwile hi ku helela na tinhlengeletano ta vaaki ta misava, tiphurojeke ta mfumo, na matshalatshala ya mpfuneto wa matiko ya misava. Leswi a swi enelanga ntsena. Dyondzo ni ku dyondzisa ntsena a swi enelanga. Le Afrika, Vukreste byi cinca timbilu ta vanhu. Swi tisa ku cinca ka moya. Ku velekiwa nakambe i ka xiviri. Ku cinca i swinene. ...Ndzi nga vula leswaku i tingana leswaku ku ponisiwa i xiphemu xa phasela, kambe Vakriste va valungu na vantima lava tirhaka eAfrika va horisa vavabyi, va dyondzisa vanhu ku hlaya na ku tsala; naswona i munhu loyi a nga riki na vukhongeri ngopfu ntsena loyi a nga langutaka xibedlhele xa vurhumiwa kumbe xikolo ivi a vula leswaku misava a yi ta antswa handle ka yona... Ku humesa ku hangalasiwa ka evhangeli ya Vukriste eka xiringaniso xa Afrika swi nga siya tiko-nkulu ehansi ka tintswalo ta ku hlanganisiwa ka vubihi : Nike, muloyi, selfoni na machete.
Rihanyo na vuhlayiseki
- 1 (Yohane 3:11) Hikuva rungula leri mi ri tweke ku sukela eku sunguleni, ra leswaku hi fanele ku rhandzana.
- (1 Petro 2:17) 17 Xixima vanhu hinkwavo . Rhandza vumakwerhu. Chava Xikwembu. Xixima hosi.
Rihanyo na vuhlayiseki i timhaka leti nga ekusuhi na timfanelo ta ximunhu. Ngopfu-ngopfu vuhlayiseki bya miehleketo byi titshege ngopfu hi vanhu van’wana, hi leswaku, ndlela leyi hi angulaka ha yona eka mahanyelo ya van’wana eka hina vini. Hi ku angarhela, loko n’wana a ri na ndhawu yo kula leyi seketelaka, vanghana na vatswari lava nga na rirhandzu, swi nga endleka ngopfu leswaku u ta kula a va munhu lonkulu loyi a ti amukelaka na van’wana. Moya na miehleketo ya yena swi kahle hikuva u tekiwile a ri wa nkoka no rhandzeka. I ntiyiso leswaku swi tano ni le ka vanhu lavakulu. Na vona va hanye kahle loko va amukeriwa ni ku tekiwa va ri va nkoka. Hi byihi vuyelo bya ripfumelo ra Vukriste eka rihanyo ra miehleketo? Emhakeni leyi, hi nyikiwe swiletelo leswi nga erivaleni; hi fanele ku rhandza vaakelani va hina na ku xixima vanhu hinkwavo, ku fana na xikombiso tindzimana leti hundzeke ti kombisa. Ri na xisekelo lexinene xa rihanyo ra miehleketo na na le ka timfanelo ta ximunhu. Hambiswiritano, ku hanya kahle ka vanhu ku tlhela ku titshega hi swilo swa miri, ku nga ri swa mianakanyo ntsena. Loko a pfumala swakudya, loko a nga ri na rihanyo lerinene, kumbe a nga kumi vutshunguri loko a vabya, leswi swi hunguta vuhlayiseki. Swilo leswi hakanyingi a swi endleki eka miganga leyi nga xiximiki timfanelo ta ximunhu ta van’wana. Hi byihi nkongomiso wa Bibele loko swi ta eka vanhu lava nga eswiyin’weni swo tika evuton’wini? Ku na rifuwo ra dyondzo na tindzimana eka mhaka leyi eka tlhelo ra Testamente Leyintshwa. Ma humelela eku dyondziseni ka Yesu ni ka vaapostola. Va hi hlohlotela ku pfuna vanhu lava pfumalaka, lava vabyaka kumbe lava nga emaxangwini. Xiphiqo ntsena hi leswaku hi nonoka ku ma tirhisa. Ripfumelo ra hina a hi minkarhi hinkwayo ri tirhaka hi laha ku ringaneke lerova ri anama ni vaakelani va hina:
- (Marka 14:7) 7 Hikuva swisiwana u na swona minkarhi hinkwayo, kutani nkarhi wun'wana na wun'wana loko u swi lava, u nga swi endla leswinene, kambe mina a wu na swona minkarhi hinkwayo.
- (1 Yohane 3:17,18) Kambe mani na mani la nga ni leswinene swa misava leyi, a vona makwavo a ri na xilaveko, a pfalela marhumbu ya yena ya ntwela-vusiwana, xana rirhandzu ra Xikwembu ri tshama njhani eka yena? 18 Vana vanga, hi nga tshuki hi rhandza hi rito kumbe hi ririmi; kambe hi swiendlo ni hi ntiyiso.
- (Yakobo 2:15-17) Loko makwerhu wa xinuna kumbe wa xisati a nga ambalanga nchumu, naswona a pfumala swakudya swa siku na siku, . 16 Un’wana wa n’wina a ku eka vona: “Sukani hi ku rhula, mi kufumela mi tlhela mi xurha; hambileswi a mi va nyiki swilo leswi lavekaka emirini; swi vuyerisa yini? 17 Hi ndlela yoleyo ripfumelo, loko ri nga ri na mintirho, ri file, ri ri roxe.
- (Tt 3:14) 14 Naswona va hina a hi dyondzeni ku hlayisa mintirho leyinene leswaku yi tirhisiwa hi ndlela leyi lavekaka, leswaku yi nga vi na mihandzu.
Hambiswiritano, van’wana va landzele tidyondzo ta Bibele leti hundzeke. Hikwalaho ka sweswo, ku hume tinhlengeletano to tala ta Vukreste leti pfunaka vanhu. Hi xikombiso, Xihambano xo Tshwuka xi velekiwe loko Mukreste wa timbilu to kufumela, Henri Dunant, a vone xiyimo xo biha xa lava vavisekeke endhawini ya nyimpi kutani a sungula ku kunguhata tindlela to xi hunguta. Florence Nightingale, Mukreste la chavaka Xikwembu loyi a pfuxeteke vutshunguri bya masocha ni bya vutshunguri lebyi tolovelekeke, na yena a a tirha endhawini leyi fanaka. Nakambe lava tiviwaka i William Booth, musunguri wa Vuthu ra ku Ponisiwa, na Eglantyne Jebb, musunguri wa Save the Children. Nhlangano wo hetelela wu sungule loko Jebb a tirhela vana va le Yuropa Xikarhi lava dlayiweke hi ndlala endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava. Xikombiso xin’wana xa ku tirha ka ripfumelo i John Wesley, loyi a a ri muchumayeri la tivekaka swinene tlhelo tata wa vandla ra Methodist hi lembe-xidzana ra vu-18. Ehansi ka nkucetelo wa yena, Nghilandhi ri swi kotile ku kuma ku pfuxetiwa ka xiviri ka ntshamisano hi ku antswisiwa lokukulu ka tipolitiki, ntshamisano na ikhonomi. Va hungute ku pfumaleka ka vululami ni vusweti bya vaaki, va tlakusa xiyimo xa vutomi bya magidi ya vanhu. N’wamatimu J. Wesley Bready u ringanyete hambi ku ri leswaku vandla ra ku cinca ka vamakwerhu va Wesley ri sivele Nghilandhi ku khulukela eka ndzhundzunuko lowu fanaka ni madzolonga lama veke kona eFurwa:
Rungula ra Wesley ri kandziyise ku hetiseka ka evhangeli. A swi nga enelanga leswaku moya-xiviri wa munhu wu ponisiwa, kambe ni mianakanyo, miri ni ndhawu ya munhu a swi fanele swi cinca. Hikwalaho ka langutelo ra Wesley, ntirho wa yena eBritain a wu tlula ngopfu ku chumayela evhangeli. U pfule khemisi, xitolo xa tibuku, xikolo xa mahala, ndhawu yo tumbela eka yona ya tinoni, naswona u pfukile a kaneta vuhlonga khale swinene emahlweni ka ku velekiwa William Wilberforce, mukaneti la tivekaka swinene wa vuhlonga. Wesley u khutaze ntshunxeko wa vaaki ni wa vukhongeri naswona u pfuxe vanhu leswaku va vona ndlela leyi swisiwana swi tsoniwa ha yona hi tihanyi. U simeke ti workshop ta ku rhungela na ku endla swilo hi mavoko naswona u tlhele a dyondzela vutshunguri hi yexe ku pfuna lava pfumalaka. Matshalatshala ya Wesley ma endle leswaku ku antswisiwa ‘timfanelo ta vatirhi swin’we ni ku endliwa ka milawu ya vuhlayiseki etindhawini ta ntirho. Khale ka Holobye-nkulu wa le Britain David Lloyd George u vule leswaku ku tlula malembe ya dzana, Mamethodist a ma ri varhangeri lavakulu va vandla ra nhlangano wa vatirhi. ... Robert Raikes u tile na miehleketo yo sungula Swikolo swa Sonto hikuva a lava ku nyika vana va vatirhi nkarhi wo ya exikolweni. Van’wana lava khumbekeke hi ku pfuxetiwa ka Wesley va pfuxete tindhawu ta vana lava nga riki na vatswari, swibedlhele swa miehleketo, swibedlhele ni makhotso. Hi xikombiso, Florence Nightingale na Elizabeth Fry va tiveke hi ku hluvukisa ni ku endla leswaku vutshunguri ni fambiselo ra makhotso ri va ra manguva lawa. (10) .
References:
1. Pirjo Alajoki: Naiseus vedenjakajalla, p. 21,22 2. Mia Puolimatka: Minkä arvoinen on ihminen?, p. 130 3. David Bentley Hart: Ateismin harhat (Atheist Delusions: The Christian Revolution and its Fashionable Enemies), p. 224,225 4. Pekka Isaksson & Jouko Jokisalo: Kallonmittaajia ja skinejä, p. 77 5. Matti Korhonen, Uusi tie 6.2.2014, p. 5 6. Rodney Stark: The victory of reason. How Christianity led to freedom, capitalism and Western Success. New York, Random House (2005), p. 233 7. David Bentley Hart: Ateismin harhat (Atheist Delusions: The Christian Revolution and its Fashionable Enemies), p. 65 8. Lennart Saari: Haavoittunut planeetta, p. 104 9. Parris, M., As an atheist, I truly believe Africa needs God, The Times Online, www.timesonline.co.uk, 27 December 2008 10. Loren Cunningham / Janice Rogers: Kirja joka muuttaa kansat (The Book that Transforms Nations), p. 41
|
Jesus is the way, the truth and the life
Grap to eternal life!
|
Other Google Translate machine translations:
Timiliyoni ta malembe / ti- dinosaur /
ku hundzuka ka vanhu? |
