|
|
|
This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text. On the right, there are more links to translations made by Google Translate. In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).
Vukati lebyi nga hlanganyeliki rimbewu na vana
Vukati bya rimbewu na vana, i.e. ndlela leyi timfanelo ta ximunhu ta vana ti kandziyiwaka ha yona loko va tsoniwa mfanelo eka vatswari va vona va xiviri - ku tirhisa tanihi xivangelo timfanelo ta ximunhu na ku ringana ka vanhu lavakulu
Xihloko lexi xi vulavula hi vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu na nkucetelo wa xivumbeko xa ndyangu eka vana. Lava seketelaka vukati lebyi nga riki na vuxaka bya rimbewu naswona va yimelaka ntshunxeko wa rimbewu eka vaaki, a va tali ku languta swilo hi ku ya hi langutelo ra vana. A va tekeli enhlokweni vuyelo lebyi ku hlawula ka vanhu lavakulu ni milawu ya vona swi nga na byona eka vana. Vanhu lava va vulavula ntsena hi ku ringana, timfanelo ta ximunhu na ku nga ringani ka vaaki, kambe va rivala leswaku vana na vona va fanele ku va na timfanelo ta ximunhu. Va fanele va va ni mfanelo ku sukela loko va velekiwa eka vatswari va vona havambirhi va xiviri. Swi na xiphiqo loko leswi swi nga pfumeleriwi. Ku pfumala tatana ni ku pfumala manana swi tekiwa swi ri leswi tolovelekeke ni leswi navetisiwaka. Kutani vana va languteriwe ku tolovela mhaka ya leswaku mfanelo leyi ya xisekelo yi tekiwile eka vona naswona hambi ku ri ku yi tlangela. Swi tlhela swi tolovelekile leswaku nhlokomhaka leyi yi ringeta ku cinca mbulavurisano mayelana na vana ku ya eka mianakanyo ya leswaku ku kanetiwa ka vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu swi yimela ku vengiwa ka vasodoma na rivengo eka vasodoma. Vanhu lava vulaka leswi va ehleketa leswaku va tiva ni ku twa mianakanyo ya le ndzeni ni mintlhaveko ya munhu loyi a nga pfumelelaniki ni mavonelo ya vona. A va tekeli enhlokweni leswaku u nga kanetana hi swilo ntsena hi ku ya hi mintiyiso, kambe hambi swi ri tano u nga vengi munhu. Vaseketeri va vukati lebyi nga riki na rimbewu na vona va tsandzeka ku tekela enhlokweni leswaku vasodoma vo tala hi voxe va kaneta mhaka leyi. Va swi vona leswaku swi onha mfanelo ya n’wana yo va tatana ni manana. Musodoma loyi a nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona Bongibault u vule eka mbulavurisano (Wendy Wright, Vasodoma va le Furwa va Join Demonstration Against Gay Marriage):
HA YINI VANHU VA SEKETELA VUKATI BYA GENDER-NEUTRAL? Loko va ringeta ku kuma leswaku i mavonelo ya muxaka muni lawa vanhu va nga na wona hi vusodoma - xana i mfanelo ya ntumbuluko kumbe yi kuceteriwa hi swilo swo karhi swa le ndzhaku na ndlela leyi munhu a angulaka ha yona eka swona - vanhu hi ntolovelo va titshega hi ndlela yo sungula. Hi ntolovelo nchumu lowu wu tekiwa tanihi mboyamelo lowu velekiweke Ku velekiwa ka vusodoma ku tlhela ku tsakisiwa hi vanhu vo tala lava vuriwaka vayimeri va vandla ra Vukreste ra tinghwavava (laha eFinland, hi xikombiso, Yhteys-movement na Tulkaa kaikki-movement) . Liisa Tuovinen, murhangeri wa vandla ra Yhteys, u tise langutelo leri ro angarhela eka mbulavurisano wa TV hi 2002:
Phela, Pawulo a nga na mhaka ya vusodoma, ku nga mfanelo leyi munhu a velekiweke na yona lerova a yi nge cinciwi. (2) .
Loko vusodoma byi twisisiwa tanihi xihlawulekisi xa ntumbuluko, hakunene nakambe i xin’wana xa swivangelo leswikulu leswi endlaka leswaku vukati lebyi nga riki na rimbewu ni vutomi bya vusodoma swi langutiwa hi ndlela leyinene eka vanhu va namuntlha. Ku ehleketiwa leswaku loko ku ri xihlawulekisi xa ku velekiwa ku fana na muvala wa nhlonge kumbe ku va munhu wa ximatsi, kutani xana a swi lulamanga ku sirhelela vutomi bya vusodoma na vanhu lava nga na xihlawulekisi xo tano? Xana a swi lulamanga ku seketela vanhu eka ku hlawula ka vona ka rimbewu? Kambe ntiyiso wa mhaka leyi i yini? Vasodoma vo tala hi voxe va kaneta leswaku i swa ntumbuluko. Van’wana va nga ha vula leswaku i swa ntumbuluko, kambe vo tala va pfumela leswaku ku yenga rimbewu ni swiyimo swa rimbewu leri fanaka swi hoxe xandla eku velekiweni ka mikhuva ya vona. Leyi a ku ri mianakanyo leyi tolovelekeke na le ka ntivo-miehleketo eka makume ma nga ri mangani ya malembe lama hundzeke. Kutani i nchumu lowu fanaka ni ku hlundzuka kumbe leswaku ha yini swigevenga hi ntolovelo swi huma eka tinxaka to karhi ta swiyimo. A nga kona loyi a nga hlawulaka swiyimo swa ku kurisiwa ka vona na leswi va endliweke swona, kambe munhu a nga tihlawulela loko a lava ku rivalela, loko a ta va xigevenga kumbe ku endla vusodoma. A nga ha ringeka ku endla swilo leswi, kambe hi mpimo wo karhi a nga hlawula ndlela leyi a lavaka ku hanya ha yona:
Ndzi hlayile nkambisiso lowu tsakisaka hi mutivi: a ku ri nkambisiso wo kuma leswaku i vanhu vangani lava gingiritekaka va vusodoma lava pfumelaka leswaku va velekiwile hi ndlela yoleyo. Maphesente ya makume-nhungu-ntlhanu ya lava vulavurisaneke na vona a va ri ni vonelo ra leswaku vusodoma bya vona a ku ri ndlela leyi dyondzekeke yo tikhoma leyi vangiweke hi nkucetelo lowu onhaka eku sunguleni ka muti wa vona ni ku yekiwa hi munhu un’wana. Sweswi, xivutiso xa mina xo sungula loko ndzi hlangana na musodoma hi ntolovelo i lexi nge, “I mani loyi a ku nyikeke nhlohlotelo wa swona?” Hinkwavo ka vona va nga ndzi hlamula. Ndzi ta vutisa kutani, “Xana a ku ta va ku humelele yini hi wena na vuxaka bya wena bya rimbewu loko a wu nga hlangananga na buti wa wena, kumbe loko muzala wa wena a nga nghenanga evuton’wini bya wena? Kumbe handle ka tata wa wena wa vumbirhi? U ehleketa leswaku a ku ta va ku humelele yini?” Hi nkarhi lowu tintangu ti sungulaka ku ba. Va ri, “Kumbexana, kumbexana, kumbexana.” (3) .
Ole a nga tshembi, hambiswiritano, leswaku ku na muxaka wo karhi wa "jini ya vusodoma". U tshemba leswaku swivangelo swa mintlhaveko ya vusodoma swi rharhanganile swinene, naswona u boxa, hi xikombiso, leswaku u tiva mimpatswa yo tala ya mawele leyi fanaka leyi eka yona ku nga yin’we ntsena eka mimpatswa leyi leyi nga ya vusodoma. Ole u tshemba leswaku swilo swo tala swi hoxe xandla eka mahanyelo ya yena, ku fana na vuxaka bya yena byo rharhangana na byo biha na tata wa yena loko a ha ri n’wana. Ole a nga tikhomi loko a vulavula hi vuxaka bya yena na tata wa yena loko a ha ri n’wana. A a vona onge tata wakwe a nga si tshama a va kona naswona a a chava tata wakwe. Minkarhi yin’wana tatana loyi a a khomiwa hi vuvabyi bya vukarhi, naswona Ole u titwe minkarhi yi nga ri yingani leswaku tata wakwe u n’wi tsongahata hi vomu emahlweni ka vanhu. Ole u vula hi ku kongoma leswaku a a venga tata wakwe. (4) .
Harri u tsakela mbulavurisano mayelana na vusodoma eka swihangalasamahungu na tidyondzo mayelana na vusodoma. U khorwiseka leswaku vusodoma a byi fambisani ngopfu ni swilo leswi munhu a velekiweke na swona. Hi xikombiso, u seketela vonelo leri emhakeni ya leswaku hakanyingi swa olova ku kuma leswaku ha yini vanhu va ri ni mboyamelo wa vusodoma. Hi ntolovelo va endliwe madzolonga ya rimbewu kumbe va va ni vuxaka byo tika ni vatswari va vona kumbe tintangha ta vona. "Leswi swi ndzi khorwisile leswaku a hi xo sungula na xo hetelela hi ti genes. Hambiswiritano, a ndzi ehleketa leswaku a swi koteki leswaku vanhu van'wana va va na ti genes tin'wana leti va endlaka va va na ku navela lokukulu ka vusodoma," ku vula Harri. (5) .
Eka yena, Tepi u tshemba leswaku vusodoma byi vangiwa hileswi a nga na muxaka wo karhi wa ku pfumaleka ka mintlhaveko loku a ringetaka ku ku tata. Tepi u vula leswaku a chava tata wa yena loko a ha ri n'wana naswona wa ha ri na "ku chava vavanuna vo tano". Tepi u vula leswaku u lava manana exikarhi ka vavasati. Hambi leswi Tepi a ehleketaka hi swivangelo swa lesbianism ya yena, u tlhela a vula hi ku navela ka yena vavasati: "As it has gone kind of shockingly naturally, I've sometimes really wondered how it can go that way." Hi hala tlhelo, u tshemba leswaku ku na xivangelo xa leswi, na yena. Tepi anga tshembi leswaku vusodoma byi vangiwa hi ti genes kumbe leswaku munhu angava gay kumbe lesbian kusukela loko a velekiwa. Hi ku vona ka yena, munhu u kula a ri gay kumbe lesbian, hambiloko a nga ri na swiphiqo swo hlawuleka. (6) .
I ntiyiso leswaku mina, ku fana ni vanhu vo tala va tinghwavava, ndza tivutisa leswaku vusodoma byi huma kwihi. Ndzi pfumela leswaku vumunhu bya n’wana byi vumbiwa eka malembe manharhu yo sungula ya vutomi, ku katsa na rimbewu. Leswi swi kuceteriwa hi mbango ni ntivo-vutomi bya vanhu. A ndzi pfumeli nikatsongo leswaku vusodoma i ndzhaka. Eka van’wana va maxaka ya mina, vusodoma bya mina bya tika kahle-kahle hikuva va chava ndzhaka ya byona. (7) .
Xana vusodoma byi vangiwa hi tijini? Hilaha swi kombisiweke hakona, nhlamuselo leyi tolovelekeke leyi tolovelekeke ya vusodoma sweswi hileswaku byi velekiwile naswona byi vangiwa hi tijini, kumbe tihomoni leti humesiwaka loko u tikile. Vanhu va ehleketa leswaku vusodoma ngopfu-ngopfu byi vangiwa hi swilo leswi hanyaka. Hambiswiritano, nhlamuselo leyi a yi seketeriwi hi minkambisiso ya mawele. Mawele lama fanaka ma ni tijini leti fanaka kahle ni ndhawu leyi fanaka ekhwirini, hambiswiritano i rin’we ntsena ra wona leri nga tsakelaka rimbewu ra rona. Loko vusodoma byi vangiwa hi ti genes leswi aswifanelanga kuva tano. Xitlhokovetselo lexi landzelaka xi huma eka nkambisiso lowukulu wa mhaka leyi, lowu endliweke eCanada naswona wu katsa vanhu va kwalomu ka 20 000. Swi kombisa leswaku tijini ni ndzhaka a hi nchumu lowu nga ni xiboho eka masungulo ya vusodoma.
Nkambisiso lowu endliweke eka mawele eCanada wu kombise leswaku swilo swa ntshamisano i swa nkoka ku tlula tijini (...) Vuyelo bya ndzavisiso byi kombisa leswaku tijini a ti na nkoka lowukulu. Loko un’wana wa mawele lama fanaka a ri wa vusodoma, a ku ri na ku koteka ka 6.7% leswaku mawele man’wana na wona a ma tsakela vanhu va rimbewu rin’we. Tiphesente eka mawele lama nga faniki a yi ri 7.2% kasi eka vamakwavo va nkarhi hinkwawo a yi ri 5.5%. Vuyelo lebyi a byi pfumelelani swinene na modele wa xitekela lowu boxiweke laha henhla wa vusodoma. Ndhawu leyi mawele yi milaka eka yona endzeni ka mbeleko wa mana wa yona ya fana kahle eka mawele hamambirhi hi tlhelo ra tihomoni, xisweswo vuyelo lebyi kumiweke hi Bearman na Brucker byi kaneta dyondzo ya leswaku ku nga ringaniseli eka tihomoni ta manana hi nkarhi wa ku tika ku vanga vusodoma. (...) Tidyondzo ta mawele ta khale a ti kumile swichudeni swa tona etliliniki kumbe hi ku tirhisa minhlangano ya vasodoma, kumbe hi ndlela yin’wana a ti ri na xikombiso lexi nga nyawuriki. Bearman na Brucker va vula leswaku dyondzo ya vona hi yona leyi tshembekaka swinene hikuva a yi sekeriwe eka ku tekeriwa swikombiso hi xitshuketa ku suka eka nkambisiso wa vantshwa ku katsa na tiko hinkwaro. A ku ri ni vanhu va kwalomu ka 20 000 lava a va kamberiwa! Ku tlula kwalaho, valavisisi a va titsheganga hi leswi un’wana wa mawele mambirhi a swi vuleke malunghana ni ku navela ka mawele lawa: Ematshan’weni ya sweswo, va ye eka mawele man’wana va ya ma vutisa hi mhaka leyi. (8) .
Valavisisi va vusodoma hi ntolovelo a va pfumeli eka ntumbuluko wa vusodoma. Olli Stålström, xirho lexi sunguleke vandla ra Seta ra le Finland, u tisile mhaka leyi eka dissertation ya yena Homoseksuaalisuuden sairausleiman loppu (Ku hela ka ku sola vusodoma tanihi vuvabyi, 1997). U vule leswaku valavisisi va vusodoma i khale va nga seketeli dyondzo ya "I was born gay". U kombetele eka tinhlengeletano timbirhi ta sayense leti a ti ri na madzana ya vativi va sayense:
Tikhonferense timbirhi ta sayense hi December 1987 ti nga voniwa tanihi yinhla ya nkoka eka matimu ... ku katsa 100 wa valavisisi va vusodoma ku suka eka matiko ya 22 yo hambana eka 100 wa mintlawa ya ntirho... Tikhonferense ti tlhele ti twanana leswaku a swi fanelanga ku siva ku hlawuriwa ka vusodoma tanihi vuvabyi bya miehleketo hi tithiyori ta ntumbuluko wa ntumbuluko. Swi voniwe swi fanerile ku ala hi ku angarhela langutelo ra nkoka ra vusodoma, leri hi ku ya hi rona vusodoma byi nga na xisekelo lexi tiyimeleke hi xoxe eka nkarhi na ndhavuko lexi nga na xivangelo xo karhi. (tl. 299-300) .
Vana va tihanyi . Xin’wana lexi kombisaka leswaku rimbewu ri fambisana ku fikela kwihi ni swiyimo ni swilo swa mbango i vana lavatsongo lava tshikiweke leswaku va ya tshama ni swiharhi. A va na ku tsakela ka rimbewu nikatsongo. Leswi swi kombisa leswaku rimbewu ra vanhu na rona ri kuceteriwa hi swilo swa ntshamisano. Ntivo-vutomi a hi byona ntsena lebyi endlaka xiboho. Mulavisisi wa ntivo-miehleketo wa nhluvukiso na mupfuni wa profesa wa ntivo-miehleketo, Risto Vuorinen, u vulavula ebukwini ya yena ya Minän synty ja kehitys [Birth and development of self] (1997) hi vana lava lavatsongo lava tshikiweke, lava vuriwaka vana va nhova, lava kurisiweke hi swiharhi. Loko rimbewu a ri kumiwa ntsena hi tijini, a ku nga ta va ni timhangu to tano:
Ku pfumala rimbewu ka vana va nhova i ku tshuburiwa ka nkoka swinene. Hambi leswi va vupfeke emirini, a va kombisi ku tsakela ka rimbewu... Swi vonaka ku ri na nkarhi wo sungula wa nkoka wa ku kula ka rimbewu.
Vaseketeri vo tala va vukati lebyi nga riki na rimbewu hi voxe va pfumerile hi ku kongoma leswaku njhekanjhekisano wa ku velekiwa a hi ntiyiso kumbe a wu na xisekelo lexinene. Un’wana wa vona i John Corvino, loyi a nga tshembiki leswaku vusodoma i xivumbeko xa ntumbuluko. U vule leswi: "Kambe njhekanjhekisano wo biha i njhekanjhekisano wo biha, ku nga khathariseki leswaku ku nga ha tekiwa mahetelelo yo tsakisa - na ntiyiso - ku fikela kwihi eka wona" (9) . Vulavisisi byi kombisa leswaku vutivi bya rimbewu byi nga tlhela byi cinca hi mpimo wo karhi hi malembe, kambe hakanyingi eka tlhelo leri tolovelekeke ra rimbewu leri hambaneke. Eka vantshwa van’wana, vumunhu bya vona bya rimbewu byi nga ha va byi nga ri erivaleni, kambe loko va ri karhi va kula, vunyingi bya vona va ta kuma vutivi lebyi tolovelekeke bya rimbewu leri hambaneke:
Nkambisiso lowukulu wa le Amerika lowu kandziyisiweke hi 2007 malunghana ni ku cinca ka vutivi bya rimbewu bya vana va malembe ya 16-22 wu kombise leswaku ku navela ka vusodoma kumbe rimbewu leri hambaneke ku tala minkarhi ya 25 ku cinca ku va rimbewu leri hambaneke ku nga si hela lembe ku tlula hi ndlela leyi hambaneke. Eka vantshwa vo tala, mintlhaveko ya vusodoma ya hunguteka loko va ri karhi va kula. Kwalomu ka 70 wa tiphesente ta vafana va malembe ya 17 lava kombiseke ku tsakela ka vusodoma hi tlhelo rin’we va kombisile vusodoma bya tlhelo rin’we va ri na malembe ya 22. (Savin-Williams & Ream 2007: 385 pp.) (10)
XANA NAWU WA NTLANGU WA VUKATI WA XIHLAWULO? Nhlamuselo yin’wana ya vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu ku vile leswaku nawu wa ndhavuko wa vukati wu na xihlawuhlawu. Hi yona mhaka leyi vaseketeri va vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu va vulavulaka hi ku ringana na ku lwisana na xihlawuhlawu, loko va sirhelela mavonelo ya vona. Swihaxa-mahungu swi nga ha tlhela swi veka marungula lama funengetiweke hi ndlela yo saseka malunghana ni timfanelo ta vanhu ni ku ringana.
Mfanelo ya vukati eka vanhu hinkwavo lavakulu na ku cinca nhlamuselo ya vukati . Loko ku vulavuriwa hi xihlawuhlawu mayelana na nawu wa vukati bya ndhavuko, ku fanele ku vuriwa leswaku vanhu lavakulu hinkwavo va na mfanelo ya vukati. A ku na xihlawuhlawu laha. Wanuna kumbe wansati un’wana ni un’wana lonkulu a nga nghenela vukati ni rimbewu leri hambaneke. Xisweswo nawu wa ndhavuko wa vukati se wa ringana naswona a wu hambanisi munhu. Ku vula swin’wana swi lwisana ni mintiyiso. Ematshan’weni ya sweswo, matshalatshala yo ndlandlamuxa vukati eka mimpatswa ya rimbewu rin’we na wona ma cinca nhlamuselo ya vukati. Rito vukati ri teka nhlamuselo leyintshwa leyi a yi nga ri na yona khale. Swi fana ni ku kaneta leswaku, hi xikombiso, vuxaka lebyi tolovelekeke bya ntirho exikarhi ka muthori ni mutirhi byi vula vukati, kumbe leswaku xikanyakanya ni xihaha-mpfhuka i timovha, hambiloko swi nga ri tano. Rito leri, leri ku ringana malembe xidzana yo tala ematin’wini ya vanhu ri twisisiwaka ri vula ntsena vuxaka exikarhi ka wanuna na nsati, xisweswo ri cinca nhlamuselo ku ya eka yin’wana hi ku tirhisa mianakanyo ya vukati leyi nga riki na rimbewu. Swi cinca mukhuva lowu a wu ri kona eka mindhavuko hinkwayo leyikulu ku ringana magidi ya malembe.
Swivumbeko swin’wana swa rirhandzu. Ku vula leswaku nawu wa vukati lowu nga riki na rimbewu wu ta herisa ku nga ringani na xihlawuhlawu i njhekanjhekisano wo biha hikuva ku na tinxaka tin’wana ta vuxaka. Hikuva loko vuxaka bya vusodoma byi vuriwa vukati, xana munhu a nga swi lulamisa njhani ku susiwa ka tinxaka tin’wana ta vuxaka eka nawu lowu fanaka? Ha yini ku fanele ku katsiwa ntsena vasodoma lavatsongo eka nawu wa vukati? Loko hi landzelela logic leyi fanaka leyi vanhu sweswi va ringetaka ku sirhelela mhaka leyi ha yona, tinxaka leti landzelaka ta vuxaka na tona ti fanele ku katsiwa eka xiyenge xa nawu. Loko va hlongoriwa, i, hi ku ya hi logic leyi fanaka, xihlawuhlawu na nseketelo wa ku nga ringani. Mimbuyelo yo tano ya fikeleriwa loko hi landzelela miehleketo ya vaseketeri va vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu na loko hi cinca nhlamuselo ya rito vukati:
• Vuxaka exikarhi ka manana na n’wana wa nhwanyana, tanihileswi va tshamaka emutini wun’we
• Munhu, loyi a tshamaka na mbyana ya yena
• Vuxaka bya ntswariwo-nyingi
• Swichudeni swimbirhi leswi tshamaka eka ndhawu yin’we yo etlela eka yona
• Vuxaka bya vuxaka bya rimbewu bya le kusuhi na byona i xivumbeko xin’we. Hambi ku ri vaseketeri va vukati bya tinghwavava hi ntolovelo a va byi amukeli vuxaka byo tano hikuva va byi teka byi hoxile hi tlhelo ra mahanyelo. Hambiswiritano, lava nga ni langutelo ro biha hi vukati lebyi nga riki na rimbewu va nga byi ala hikwalaho ka xivangelo lexi fanaka. Va nga ha swi teka swi hoxile hi tlhelo ra mahanyelo.
Profesa, Anto Leikola, u tsale hi mhaka leyi eka magazini wa Yliopisto [Yunivhesiti] (8 / 1996) hi nhloko-mhaka leyi nge Olisiko rakkauskin rekisteröitävä? [Xana rirhandzu na rona ri fanele ri tsarisiwa?] . U vule leswaku hi ku landzela mianakanyo leyi fanaka, a swi fambisani ku ringanyeta mhaka leyi eka vasodoma ntsena. Ha yini ku fanele ku katsiwa ntsena eka xiyenge xa nawu wa vukati, kasi ku ni mixaka yin’wana yo tala ya vuxaka lebyi hambukaka eka ntolovelo?
Ku vuriwa yini loko vamakwavo vambirhi lava namarhelanaka swinene, va lava ku va ni fulete swin’we ni swin’wana, hambi ku ri ku amukela n’wana la hlanganeke? Ha yini swi fanele swi va tikela ku tlula vasodoma? Xana i mhaka ya leswi ku nga ni rirhandzu exikarhi ka lava va le ndzhaku, kambe ku nga ri exikarhi ka lava hundzeke, kumbe exikarhi ka swin’wana vanghana ntsena? ...Hinkwaswo hi ku angarhela, ku tsarisiwa ka vuxaka i xiendlakalo xa ntshamisano ...Loko nkarhi wo tano wu nyikiwa vanhu va rimbewu rin’we, ndza ha swi twisisi leswaku hikokwalaho ka yini wu fanele ku pimiwile eka vasodoma. Kumbe hi ehleketa leswaku vanhu hinkwavo va rimbewu rin’we, lava tshamaka swin’we naswona va namarhelanaka, i vasodoma? Kumbe hi teka leswaku vusodoma a byi bohi ku va na mhaka na rimbewu... Loko hi teka leswaku swa navela ku tsarisa vuxaka bya vusodoma, kambe ku nga ri van’wana, kutani mhaka ya leswaku i mhaka yo tsarisa ku navela ka rimbewu, .
Vunyingi bya vasodoma a va lavi vukati . Loko vukati lebyi nga na vukati bya rimbewu byi landzelerisiwile, yin’wana ya tinhla-nkulu ku vile ku lwisana na xihlawuhlawu na ku nga ringani. Ku ehleketiwile leswaku vukati lebyi nga riki na rimbewu, laha mimpatswa ya vasodoma yi nga tekana, byi ta herisa xihlawuhlawu. Hambiswiritano, ntiyiso hileswaku ematikweni wolawo laha vukati bya vasodoma byi nga ni nkarhi wo leha byi ri karhi byi tirha, i vatsongo ntsena lava a va lava ku nghenela vukati. Le Netherlands, vukati bya rimbewu rin’we byi tirhile ku ringana khume ra malembe, kambe i 20% ntsena wa mimpatswa ya vasodoma leyi tekanaka. Loko yi pimanisiwa ni vanhu, nhlayo leyi yi le hansi swinene. Hi ku ya hi swiringanyeto swin’wana, i 8% ntsena wa vanhu va vasodoma lava nghenaka evukatini. Hi ku tirhisa, tinhlayo ti kombisa leswaku i ntlawa wutsongo ntsena wa vasodoma lava a va tsakela ku nghenela vukati. Ematshan’wini ya sweswo, vunyingi lebyikulu bya vona a byi nga lavi (ku ya hi ndlela ya vaseketeri hi voxe yo ehleketa) ku kuma ku ringana na ku ntshunxeka eka xihlawuhlawu.
XIYIMO XA VANA . Hilaha swi vuriweke hakona, vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu byi lulamile hi ku ya hi langutelo ra ku ringana na tanihi mhaka ya timfanelo ta ximunhu. Ku hlamuseriwile leswaku ku amukeriwa ka mhaka leyi swi ta susa ku nga lulamanga ka nawu. Kambe nhlokomhaka leyi yi kamberiwile ntsena hi ku ya hi langutelo ra vanhu lavakulu naswona vana va rivariwile. Nawu wa vukati lowu nga na vukati bya rimbewu hakunene i mhaka ya timfanelo ta ximunhu, kambe yi hambanile na leswi swi vuriwaka: yi vula ku tlula timfanelo ta ximunhu ta vana. Hikuva eka swiyimo sweswo laha mimpatswa ya vasodoma yi kunguhataka ku va na vana (swi nga koteka, hi xikombiso, hi ku tirhisa tibangi ta mbewu ya vununa na ku hirha mbeleko kumbe leswaku un’wana wa vasodoma u vile eka vuxaka bya xinkarhana bya rimbewu leri hambaneke), swi vula ku hambanisa n’wana na tata wa yena wa xiviri kumbe manana ku sukela loko a velekiwile ntsena hileswi vanhu lavakulu va tekaka vukati lebyi nga hlanganyeliki rimbewu tanihi mfanelo ya vona. Xisweswo nawu wa vukati lowu nga hlanganyeliki rimbewu wu hlawula vana hi ku lahlekeriwa hi vanhu lavakulu. Ntshunxeko wa vanhu lavakulu wu vekiwa emahlweni ka timfanelo ta xisekelo ta vana. I ntiyiso leswaku ku ni swiyimo leswi n’wana a faneleke a kula a nga ri na tatana kumbe manana, kambe i mhaka leyi hambaneke ku endla n’wana hi vomu a nga vi na tatana kumbe a nga vi na manana leswaku a hetisisa ku navela ka vanhu lavakulu ntsena. Leswi hi leswi humelelaka eka vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu laha ku kumiwaka vana. Le Furwa, vasodoma vo tala hi voxe va teke xiyimo emhakeni leyi. Va vona leswaku nawu wa vukati lowu nga riki na rimbewu wu onha mfanelo ya n’wana ya tatana na manana. Leswi hi swona swi endlaka leswaku va ala vukati lebyi nga riki na rimbewu:
Jean-Pierre Delaume-Myard: Xana ndzi homosexual homophobe... Ndzi lwisana na vukati lebyi nga riki na rimbewu, hikuva ndzi sirhelela mfanelo ya n’wana yo va na tatana na manana. (11) .
Jean-Marc Veyron la Croix: Un’wana na un’wana u na swipimelo swa yena: mhaka ya leswaku a ndzi na n’wana na leswaku ndzi tsundzuka n’wana a yi ndzi nyiki mfanelo yo teka rirhandzu ra manana eka n’wana. (12) .
Hervé Jourdan: N’wana i mihandzu ya rirhandzu naswona u fanele ku tshama tanihi mihandzu ya rirhandzu. (13) .
Ku va ni vana . Loko swi ta eka vuxaka bya rimbewu leri hambaneke, byi na ku hambana kun’we lokukulu loko ku pimanisiwa na vuxaka bya rimbewu rin’we: i vuxaka bya rimbewu rin’we ntsena lebyi nga vaka na vana, lebyi byo hetelela a byi nge vi. Lexi nakambe i xin’wana xa swivangelo leswikulu leswi endlaka leswaku vukati bya nuna na nsati byi va masungulo lamanene eka vana. Yi nyika vana nkarhi wo kula ehansi ka nhlayiso wa tata wa vona wa xiviri na mana wa vona ku sukela eku sunguleni. Xiphiqo xa vuxaka bya vusodoma, hi tlhelo rin’wana, hileswaku loko vana va kumiwa hi vuxaka bya xinkarhana bya rimbewu leri hambaneke kumbe hi tindlela to endliwa to fana na ku hirha mbeleko kumbe ku veka mbewu ya vununa, swi siya n’wana a nga ri na tatana kumbe a nga ri na manana. U pfumala kwalomu ka un’we wa vatswari va yena va xiviri ekaya, loyi a nga kula na yena. N’wana u fanele ku hanya handle ka mutswari wa yena un’wana wa xiviri ku sukela eku sunguleni hikwalaho ka ku hlawula ka vanhu lavakulu. Lava hi voxe va kuleleke endyangwini wa vasodoma va sola mukhuva wo tsona n’wana mfanelo ya tatana kumbe manana hi ndlela leyi; hi ku kombela ku ringana exikarhi ka vanhu lavakulu. Va tsoniwa mfanelo ya un’wana wa vatswari va vona. Jean-Dominique Bunel, loyi a kuleleke na mana wa yena wa lesbian na munghana wa yena wa xisati, u vula ndlela leyi a swi tokoteke ha yona. U xanisekile hi ku pfumala tatana. Kun’wana, u tlhela a vula leswaku loko vukati byo ka byi nga ri na rimbewu se a byi ri kona loko a ha kula, a a ta va a mangalele mfumo, hikuva swi endle leswaku ku tlula timfanelo ta n’wana wa yena:
Nhlamuselo leyi nga laha hansi yi tlhela yi langutana na mhaka leyi. Ku pfumaleka ka tatana kumbe manana hi swona swi endlaka leswaku vana va kuma ku kula eka ndhawu ya vusodoma swi tika. A hi xivutiso xa loko mutswari un’we wa vusodoma a nga ringanelanga eka vutswari, kambe ku tlula kwalaho i mhaka ya ku tsona n’wana hi xikongomelo vukona bya mutswari un’wana wa yena wa xiviri ku sukela loko a velekiwa:
Robert Oscar Lopez (2012) u sola swivulavulelo swa ku vengiwa ka vanhu va rimbewu rin'we tanihi leswi nga na xihlawuhlawu na ku va na miehleketo yo koma, hikuva swi tlhela swi lebula vanhu vo fana na yena tanihi lava nga na xihlawuhlawu, lava kuleleke ekaya ra mpatswa wa tinghwavava, va hanye xiphemu lexikulu xa vutomi bya vona eka ndhavuko wa vusodoma, kambe lava va ha kanetaka vukati lebyi nga riki na rimbewu hikuva va vona byi onha timfanelo ta n’wana eka tatana na manana. Kuya hi Lopez, swa tika ku thyiwa vito ra homophobic ntsena hikuva a vula erivaleni leswaku u hlangana na ku pfumaleka ka tatana tani hi leswi swi tikaka loko a ri karhi a kula ekaya ra mana wa yena na munghana wa yena wa xisati. "Ku nga khathariseki leswaku mpatswa wa rimbewu rin'we wu lava ku tekelela modele wa vutswari bya rimbewu leri hambaneke hi ku tirhisa ku veleka n'wana hi ku tirhisa ku veleka n'wana hi ndlela yo endla, ku dlaya vukati kumbe ku amukela vana hi ndlela yo xavisa, va teka makhombo yo tala ya mahanyelo. Vana, lava tikumaka va ri exikarhi ka makhombo lawa ya mahanyelo, va wu tiva kahle ntirho wa vatswari va vona eku tumbuluxeni ka vutomi lebyi tshikilelaka na ku rharhangana hi tlhelo ra mintlhaveko lebyi va hambanisaka na mindhavuko ya ndhavuko yo fana na Siku ra Vatatana na Vamanana. Xiyimo xa vana xi endliwa xi tika, loko va vuriwa ‘homophobic’ ntsena hikuva va xaniseka hi – naswona va pfumela – ntshikilelo wa ntumbuluko lowu va vekiwaka eka vona hi vatswari va vona. (Lopez 2013.) (15) Ndzi ta ku nyika yini.
Loko vana va kumiwa hi tindlela to endliwa to fana na ku hirha mbeleko na tibangi ta mbewu ya vununa, hi fanele ku langutana na swiphiqo swo tala swa mahanyelo. Xiphiqo xa ku hirha mbeleko hi leswaku manana u fanele ku tshika n’wana loyi a n’wi rhwaleleke. Yi vekiwile tanihi pakani eka ku hirha mbeleko. U languteriwe ku tshikilela mintlhaveko ya yena hi n’wana naswona u hakeriwa hikwalaho ka swona. U xavisa timfanelo ta yena eka n’wana loyi a nga ha vaka a nga ha n’wi voni. Hambiswiritano, eka vo tala leswi swi nga ha va swi tika ngopfu hikwalaho ka ntumbuluko wa vona wa ku va manana, ku nga swona leswi endleke leswaku va lava ku herisa ntwanano wa ku veleka n’wana. Vavasati lava va swi twisisile leswaku va rhandza n’wana loyi a nga endzeni ka vona, leswi endleke leswaku va cinca miehleketo ya vona. Ku engetela kwalaho, ku hirha mbeleko i xiphiqo eka vana. Hikuva loko manana a tshika mfanelo ya yena eka n’wana, n’wana a nga ha swi vona tanihi ku tshikiwa. Swi nga ha n’wi pfukela swivutiso, leswaku ha yini mana wakwe a n’wi xavise hi mali naswona a nga ri na mhaka na swona. Exikarhi ka swin’wana, webusayiti ya Alana Newman leyi nge AnonymousUS.org yi vulavula hi mintokoto ni mintlhaveko ya vana vo tano. Frank Litgvoet, loyi a hanyaka eka vuxaka bya vusodoma, u vulavula hi ku tshembeka hi mhaka leyi fanaka. U vulavula hi vana va yena lava a va n’wi amukerile lava a va tsundzuka mana wa vona. A swi tika naswona a swi vava eka vana ku twisisa leswaku ha yini manana a siye vana va yena eku sunguleni:
Xiyimo xa n’wana la “nga riki na manana” eka ku amukeriwa loku pfulekeke a xi olovi hilaha swi nga vonakaka hakona, hikuva xi katsa manana loyi a velekaka, loyi a nghenaka evuton’wini bya n’wana ivi a famba. Naswona loko manana a nga ri kona emirini, wa ha ri kona, hilaha hi swi tivaka hakona eka switori swa vana vo tala lava amukeriweke lava fikeleleke vukulu, a va kona emilorhweni, swifaniso, ku navela ni ku vilela. Ku fika ka manana evuton’wini bya vana va hina hi ntolovelo i ntokoto wo hlamarisa. Swi tika swinene eka vana loko manana a famba, ku nga ri ntsena hikuva swi twisa ku vava ku wisa eka munhu lonkulu loyi a rhandzekaka, kambe na hikuva swi tlakusa xivutiso xo tika no vava xa leswaku hikokwalaho ka yini manana a siye n’wana wa yena eku sunguleni. (16) .
Ku vuriwa yini hi mahanyelo ya tibangi ta mbewu ya vununa ni vutshunguri bya ku nonisa? Ti sekeriwe eka mhaka ya leswaku vavanuna va nyikerile hi ku tirhandzela mbewu ya vona ya vununa leswaku yi ta nghenisiwa, hikwalaho vavanuna lava hakunene a va nge boheki ku xaniseka hi mintlhaveko yo tika leyi nga humelelaka hi ku hirha mbeleko. Hambiswiritano, xiphiqo xa vutshunguri bya ku veleka hi leswaku byi tikisela vana ndzhwalo wa ku pfumala tatana. Vana lava humesiweke hi ndlela yo endla va nga titwa va tika swinene loko manana a va vekile hi vomu eka xiyimo lexi va nga kotiki ku tiva ni ku tihlanganisa na tata wa vona. Tapio Puolimatka u hlamusela ndzavisiso wa dokodela wa miehleketo wa le Yunivhesiti ya Yale Kyle Pruett eka mhaka leyi (Kyle Pruett: Fatherneed, New York, Broadway, 2000). Swi tika eka vana ku hanya eka muxaka wa xiyimo xa le xikarhi handle ka vuxaka na tata wa vona wa xiviri:
Dokodela wa miehleketo wa Yunivhesiti ya Yale Kyle Pruett (2000: 207) u gimeta hi ku ya hi ndzavisiso wa yena leswaku vana lava velekiweke hikwalaho ka ku nghenisiwa ka mbewu hi ndlela yo endliwa naswona va kurisiweke va nga ri na tatana va na "ndlala ya vukona bya nkarhi hinkwawo bya tata wa vona" leyi nga enerisiki. Vulavisisi bya yena byi fambisana na tidyondzo ta ku dlaya vukati na ku va mutswari un’we leti kombisaka ku pfumaleka loku fanaka ka vutatana. Vulavisisi bya Pruett byi tlhela byi kombisa leswaku vana lava velekiweke hikwalaho ka ku nghenisiwa ka mbewu hi ndlela yo endliwa, lava nga riki na vuxokoxoko mayelana na tata wa vona, va na swivutiso leswi dzikeke no karhata mayelana na masungulo ya vona ya ntumbuluko na ndyangu lowu va humaka eka wona hi ntumbuluko. Vana lava a va tivi tata wa vona kumbe ndyangu wa tata wa vona, naswona swa va nyenyetsa ku hanya eka muxaka wa xiyimo xa le xikarhi handle ka vuxaka na tata wa vona wa xiviri (Pruett 2000:204-208) (17)
Alana Newman u ya emahlweni hi nhloko-mhaka leyi fanaka. Yena hi byakwe u velekiwe hi ku endliwa ka mbewu ya vununa, leyi a yi tirhisa mbewu ya vununa leyi humaka eka munyiki la nga tiviwiki. U kaneta swinene mukhuva lowu laha n’wana a tsoniwaka nkarhi wo simeka vuxaka na vatswari va yena va xiviri no kula eka nhlayiso wa vona. Hikwalaho ka mintokoto ya yena n’wini, u xanisekile hi swiphiqo swa vutivi na rivengo eka rimbewu leri hambaneke. Eka vumbhoni bya yena lebyi tsariweke eka Huvo yo endla milawu ya le California, u tsale hi mhaka leyi:
... Ndzi xanisekile hi timhaka ta vutivi leti a ti tekela ehansi ku ringanisela ka mina ka miehleketo, ku nga tshembi na rivengo eka rimbewu leri hambaneke, ku titwa ndzi ri objectified – onge hi loko ndzi ri kona ntsena tani hi nchumu wo tlanga wa munhu un’wana. A ndzi titwa onge ndzi xikambelo xa sayense. (18) .
Nkoka wa vatswari eka vana . Minongonoko ya thelevhixini ni swihloko swa maphepha-hungu hakanyingi swi vulavula hi ndlela leyi vana va lavaka ku kuma mutswari wa xiviri loyi va nga si tshamaka va hlangana na yena ni loyi a nyamalaleleke evuton’wini bya vona. Ti na ku navela ku tikumela timitsu ta tona na ku hlangana na tatana kumbe manana wa xiviri loyi a kayivelaka eka tona. Leswi swi tolovelekile swinene masiku lawa, xikombiso hikokwalaho ka ku tlakuka ka nhlayo ya ku dlaya vukati. Hi ku ya hi langutelo ra n’wana, mhaka ya leswaku vatswari va xiviri havambirhi va kona naswona va khathalelana i ya nkoka. Leswi swi tlhela swi huma eka swibumabumelo swo tala leswi tirhaka swa vutomi. Vana volavo lava vuxaka bya vona na vatswari va vona byi nga onhaka, xikombiso hikwalaho ka byala, madzolonga kumbe ku dlaya vukati loku tolovelekeke, va hlangana na swiphiqo swo tala evuton’wini bya vona leswi nga tolovelekangiki eka vana lava kuleleke emindyangwini leyi nga onhakiki. Xikombiso lexitsongo lexi tirhaka xi kombisa leswi. Yi kombisa ndlela leyi ngopfu-ngopfu ku pfumala tatana, ku pfumaleka ka tatana ekaya, ku nga xiphiqo xa manguva lawa:
Loko ndzi ri karhi ndzi vulavula ekampeni yo karhi ya vavanuna eHume Lake eCalifornia, ndzi boxe leswaku tatana la tolovelekeke u heta timinete tinharhu ntsena ta nkarhi wa xiyimo xa le henhla ni n’wana wakwe hi siku. Endzhaku ka nhlangano, wanuna un’wana u kanakana rungula ra mina. U holoverile, "N'wina vachumayeri mi vula swilo ntsena. Hi ku ya hi ndzavisiso wa sweswinyana, tatana la tolovelekeke a nga heti hambi ku ri timinete tinharhu siku na siku ni vana va yena, kambe tisekoni ta 35 ." Ndza n’wi pfumela hikuva a a tirha tanihi muhlahluvi wa xikolo exikarhi ka California. Entiyisweni, u ndzi nyike tinhlayo tin’wana leti hlamarisaka. Eka xifundzha xo karhi xa xikolo eCalifornia a ku ri ni swichudeni swa 483 leswi a swi ri eka dyondzo yo hlawuleka. A ku na xin’we xa swichudeni sweswo lexi a xi ri ni tatana ekaya. Eka ndhawu yo karhi ehandle ka doroba ra Seattle, 61% wa vana va tshama va nga ri na tatana. Ku pfumaleka ka tatana i ndzhukano masiku lawa. (19) .
Xana leswi swi fambisana njhani ni nhloko-mhaka leyi ku buriweke ha yona? Hi ku komisa, vukona bya vatswari va xiviri havambirhi, rirhandzu ra vatswari eka un’wana na un’wana naswona, hi ntiyiso, eka n’wana i swa nkoka eka vuhlayiseki bya n’wana na ku kula ka yena. Ku na ndzavisiso wo tala lowu kombisaka leswaku n’wana u kula no hluvuka kahle loko a pfumeleriwa ku va na vatswari va yena va xiviri endyangwini lowu nga na xiyimo xa le hansi xa ku kanetana. Loko mhaka yo pimanisa ku ri vana, lava nga hlangana na ku dlaya vukati ka vatswari kumbe mindyangu ya mutswari un’we, mindyangu leyintshwa na vuxaka byo tshama swin’we, swi kumiwile swi ri swin’wana swo biha swinene hi tlhelo ra nhluvukiso wa vana. Eka vuxaka bya vusodoma, xiphiqo xikulu swinene (loko vana va kumiwa hi vuxaka bya xinkarhana bya rimbewu leri hambaneke kumbe hi tindlela to endliwa), . hikuva eka tona n’wana u hambanisiwile na mutswari un’we ku sukela eku sunguleni ka vutomi bya yena. Hakunene a hi ndlela leyinene eka vana, hilaha se swi vuriweke hakona laha henhla. Tinhlamuselo ti nga ri tingani ti kombisa ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona ku va ni vatswari va xiviri havambirhi endyangwini. Munhu loyi a kunguhataka ku dlaya vukati bya yena u fanele ku ehleketa kambirhi. I ntiyiso leswaku a nga kona mutswari la hetisekeke, naswona minkarhi yin’wana ku hanya hi ku hambana swi nga ha laveka hikwalaho ka, hi xikombiso, madzolonga. Hambiswiritano, eka vana, ndlela leyinene i ku va vatswari va pfumelelana ni ku dyondza ku amukelana:
Vulavisisi byi kombisa kahle leswaku xivumbeko xa ndyangu i xa nkoka eka vana naswona va seketeriwa kahle hi xivumbeko xa ndyangu, lexi nga na vatswari vambirhi va xiviri evukatini lava rhangelaka ndyangu, na leswaku mpimo wa ku kanetana ka vatswari wu le hansi. Vana eka mindyangu ya mutswari un’we, vana lava velekiweke hi vamanana lava nga tekiwangiki, na vana eka mindyangu leyi pfanganisiweke kumbe leyi tshamaka swin’we va le khombyeni lerikulu ro kula eka tlhelo ro biha... Hi yona mhaka leyi swi nga swa nkoka, eka n’wana, ku tlakusa vukati byo tiya no tiya exikarhi ka vatswari va xiviri. (21) .
Loko hi komberiwa ku pulana fambiselo ro tiyisisa leswaku swilaveko hinkwaswo swa xisekelo swa vana swa khathaleriwa, kumbexana hi ta hetelela hi ri kun’wana, leswi fanaka ni mianakanyo ya ku va ni vatswari vambirhi. Hi ku ya hi mianakanyo, pulani ya muxaka lowu a yi tiyisisi ntsena leswaku vana va kuma nkarhi na switirhisiwa swa vanhu vambirhi lavakulu, yi tlhela yi nyika endlelo ro lawula na ku ringanisela, leri tlakusaka vutswari bya xiyimo xa le henhla. Vuxaka bya mutswari havambirhi bya ntumbuluko ni n’wana byi engetela ku koteka ka leswaku vatswari va kota ku tihlanganisa ni n’wana naswona va lunghekele ku titsona swo karhi hikwalaho ka n’wana. Swi tlhela swi hunguta ku koteka ka vatswari ku tirhisa n’wana hi ndlela yo biha. (22) .
Swi kombisiwile hi ndlela yo khorwisa leswaku vana a va humeleli, hambi leswi va hlayisiwaka kahle emirini loko va khomiwile eka swivandla leswi nga riki na vumunhu, na leswaku ku hambana na manana – ngopfu ngopfu hi minkarhi yo karhi – swi onha swinene eka n’wana. Switandzhaku leswi tolovelekeke swa nhlayiso wa xivandla i ku tsandzeka ku ehleketa, ku pfumala ku tsakela, ku tlhelela endzhaku hambi ku ri rifu, loko manana wo siva loyi a eneleke a nga kumeki. (23) .
Hilaha swi vuriweke hakona, nkoka wa vatswari havambirhi evuton’wini bya vana wu kumiwe wu ri wa nkoka swinene. Leswi swi tiyisiwa hi ntokoto lowu tirhaka ni minkambisiso yo tala. Mutswari la nga yexe a nga va xikombiso lexinene eka xiavelo xa yena tanihi mutswari, kambe sweswo a swi sivi mutswari la lahlekeke wa rimbewu leri hambaneke. Hi ku ya hi ndzavisiso, vana lava kuleleke emindyangwini leyi tshovekeke (mindyangu ya mutswari un’we, mindyangu leyintshwa...) va na swiphiqo swo tala swa tinxaka leti landzelaka. Ma kombisa ndlela leyi vukona bya rirhandzu bya vatswari havambirhi bya xiviri byi nga bya nkoka ha yona:
• Levhele ya dyondzo na mpimo wa ku thwasa exikolweni swi le hansi
• Vafana lava kuleke va nga ri na tatana va tala ku susumetiwa endleleni ya madzolonga na vugevenga
• Swiphiqo swa mintlhaveko, ntshikilelo wa mianakanyo na ku ringeta ku tidlaya swi tala ngopfu eka vana lava nga riki na vatswari havambirhi endyangwini
• Ku tirhisiwa ka swidzidziharisi na byala swi tolovelekile
• Ku tika ka vantshwa na ku hlangana na ku xanisiwa hi swa masangu swi tolovelekile
Xana vana lava kurisiweke hi mimpatswa ya vasodoma va vekiwa njhani eka xiyimo lexi? Hi ku komisa, va ni swiphiqo leswi fanaka ni swa vana van’wana lava humaka eka vuxaka lebyi onhakeke bya ndyangu. Tafula leri landzelaka, leri fambelanaka na ndzavisiso wa Sotirios Sarantokis wa le Australia eka mhaka leyi (22), ri nyika swikombiso swo karhi swa mhaka leyi. Dyondzo leyi a yi lunghiseleleke hi 1996 a ku ri ndzavisiso lowukulu swinene lowu pimanisaka mbuyelo wa nhluvukiso wa vana ku fikela hi lembe ra 2000. Dyondzo leyi yi tekele enhlokweni swikambelo swa vatswari hi voxe, mbuyelo wa xikolo na swikambelo swa vadyondzisi swa nhluvukiso wa vana:
Nkambisiso wun’wana lowu fanaka wu endliwe hi profesa wa ntivo-vutomi Mark Regnerus. Yi kambisise vuyelo bya swivumbeko swa ndyangu eka vana. Vuyelo bya nkambisiso lowu a ku ri leswaku a wu sekeriwe eka ku tekeriwa swikombiso hi ku landzelelana ni xikombiso lexikulu (vantshwa va le Amerika va 15 000). Ku engetela kwalaho, xikombiso xi ndlandlamuxiwile hi ku katsa mindyangu leyi eka yona un’wana wa vanhu lavakulu minkarhi yin’wana a a ri eka vuxaka bya vusodoma. Nkambisiso lowu wu kandziyisiwe eka Social Science Research, ku nga nkandziyiso wa le henhla wa ntivo-vutomi. Nkambisiso lowu wu kombisile leswaku vana va mimpatswa ya vasodoma va na swiphiqo swo tala swinene swa mintlhaveko na ntshamisano ku tlula vana lava kuleleke na vatswari va xiviri havambirhi. Robert Oscar Lopez, loyi hi yexe a kuleleke na manana wa lesbian na munghana wa yena wa xisati, u vulavule hi ndzavisiso wa Regnerus:
Vulavisisi bya Regnerus byi kumile vana lavakulu va 248 lava vatswari va vona a va ri na vuxaka bya rirhandzu na munhu wa rimbewu rin’we. Loko vana lava lavakulu va nyikiwile nkarhi wo kambela hi ku kongoma vuhlangi bya vona hi ku languta endzhaku hi ku ya hi langutelo ra vukulu, va nyikile tinhlamulo leti a ti nga fambisani kahle na xikombelo xa ku ringana lexi nga kona eka ajenda ya vukati lebyi nga riki na rimbewu. Hambiswiritano, mimbuyelo leyi yi seketeriwa hi nchumu lowu nga wa nkoka evuton’wini, ku nga ku twisisa loku tolovelekeke: Swa tika ku kula u hambanile ni vanhu van’wana, naswona swiphiqo leswi swi engetela khombo ra leswaku vana va ta va ni swiphiqo swo lulamisela ni leswaku va titshungula hi byala ni swivumbeko swin’wana swa mahanyelo lama nga ni khombo. Un’wana ni un’wana wa lava 248 lava vulavurisaneke na vona handle ko kanakana u ni xitori xa yena xa vumunhu lexi nga ni swilo swo tala leswi rharhanganeke. Ku fana na xitori xa mina, . switori swa vanhu lava va 248 swa fanela ku hlamuseriwa. Ntlawa wa vasodoma wu endla hinkwaswo leswi wu nga swi kotaka ku tiyisisa leswaku a ku na munhu loyi a va yingisaka. (25) .
A swi fanelanga swi hlamarisa leswi vana va mimpatswa ya vasodoma va nga ni swiphiqo. Swi tano ni hi vana hinkwavo lava humaka emakaya lama onhakeke. Va ni swiphiqo swo tala evuton’wini bya vona ku tlula vana lava veke ni lunghelo ro kula ni ndyangu wa ntumbuluko lowu nga onhakiki. Ku engetela kwalaho, ndhavuko wa vusodoma wu na xiphiqo eka vana, xikombiso hikwalaho ka swivangelo leswi landzelaka. Swi tisa ku nga tshamiseki evuton'wini bya vana:
• Vagayi va na vuxaka byo olova swinene. Leswi swi tano ngopfungopfu eka vasodoma va xinuna, lava hi ku ya hi ndzavisiso wun’wana (Mercer et al 2009) va nga na vuxaka bya rimbewu lebyi phindhiweke ka ntlhanu ku tlula vavanuna va rimbewu leri hambaneke.
• Vavasati va vasodoma va tiveka hi vuxaka byo koma. Tiphesente ta ku hambana ka mimpatswa ya xisati ti kumiwile ti ri ehenhla swinene ku tlula ta mimpatswa ya xinuna. Ku tlula kwalaho, loko ku pimanisiwa na mimpatswa ya rimbewu leri hambaneke, tiphesente ta ku hambana ti le henhla swinene. Leswi swi tlhela swi tisa ku nga tshamiseki evuton’wini bya vana.
• Loko ku cinca ka mimpatswa ku ri ehenhla naswona kwalomu ka un’we wa lavakulu a nga ri mutswari wa n’wana hi yexe, khombo ra ku xanisiwa hi swa masangu ra tlakuka. Nkambisiso lowu endliweke hi Regnerus wu kumile leswaku i 2% ntsena wa vana lava kurisiweke hi tata wa vona wa xiviri na mana wa vona lava vuleke leswaku va khumbiwe hi swa masangu, kasi 23% wa vana lava kurisiweke hi manana wa lesbian va vule leswaku va tshame va hlangana na leswi fanaka. Mhaka leyi fanaka a yi nga talanga ngopfu eka vasodoma va xinuna ku tlula eka mimpatswa ya xisati.
• Hilaha swi tiviwaka hakona, valweri vo tala va vandla ra vusodoma va kanete ni ku rhuketela mintirho yo tano laha vanhu hi ku tirhandzela va lavaka ku susa vutomi bya vusodoma. Va yi hlasele va vula leswaku yi ni khombo. Hambiswiritano, vutomi bya vasodoma vo tala entiyisweni byi ni khombo naswona byi ni khombo hikwalaho ka vuxaka byo tala bya rimbewu. Ngopfu-ngopfu vavanuna va le khombyeni lerikulu ro khomiwa hi mavabyi lama tluletiwaka hi rimbewu ni mavabyi man’wana lama tluletiwaka ku suka eka munhu un’wana ku ya eka un’wana. Exikarhi ka swin’wana, AIDS i xiphiqo. Leswi swi nga hunguta vutomi bya vona vini swinene, kambe swi nga tlhela swi tekela n’wana mutswari un’wana. Leswi swi tlhela swi endla leswaku vutomi bya vana byi nga tshamiseki. Xitlhokovetselo lexi landzelaka xi vula swo tala hi mhaka leyi. I nkambisiso lowu kongomisiweke hi Dokodela Robert S. Hogg. Ntlawa wa yena wu hlengeletile data eka vavanuna va gay na bisexual eka ndzhawu ya Vancouver kusukela hi 1987-1992. Nkambisiso lowu wu langute vuyelo bya vuvabyi, ku nga ri mboyamelo, eka nkarhi wa xiringaniso wa vutomi. Nkateko wa kona, switlhavelo swi endliwile ku sukela eminkarhini ya khale, .
Ku koteka ka vavanuna va bi na va vusodoma ku hanya ku sukela eka malembe ya 20 ku ya eka malembe ya 65 a ku hambana exikarhi ka 32 na 59 wa tiphesente. Tinhlayo leti ti le hansi swinene ku tlula vavanuna van’wana hi ku angarhela, lava a va ri na 78 wa tiphesente ta nkarhi wo hanya ku sukela eka malembe ya 20 ku ya eka malembe ya 65. Mahetelelo: Edorobeni lerikulu ra Canada, nkarhi lowu languteriweke wa vutomi bya vavanuna va tinghwavava na va rimbewu rin’we lava nga eka malembe ya vona ya 20 i 8-20 wa malembe ehansi ka vavanuna van’wana. Loko mukhuva lowu fanaka wa ku fa a wu ta ya emahlweni, hi ku ya hi xiringanyeto xa hina, kwalomu ka hafu ya vavanuna va tinghwavava na va rimbewu rin’we sweswi va nga eka malembe ya vona ya 20 a va nge fiki eka siku ra vona ra ku velekiwa ra vu 65. Hambi ku ri hi miehleketo leyi ntshunxekeke swinene, vavanuna va tinghwavava ni va rimbewu leri hambaneke exikarhi ka doroba leri sweswi va ni vutomi lebyi ringanaka ni bya vavanuna hinkwavo va le Canada hi 1871. (26)
XANA VANHU VA ENDLA NJHANI EKA LESWI? Hilaha swi vuriweke hakona, mutswari la nga yexe wa vusodoma a nga endla hinkwaswo leswi a nga swi kotaka eka xiave xa yena tanihi mutswari naswona a ringeta ku va mutswari lonene eka n’wana wa yena. A wu nge swi kaneti sweswo. Hambiswiritano, nakambe i ntiyiso leswaku xivumbeko xa ndyangu i xa nkoka. Mindzavisiso yo tala, mintokoto ya vutomi leyi tirhaka na ku twisisa loku tolovelekeke swi kombisa leswaku swa antswa leswaku vana va kula eka khamphani na ku khathalela hi rirhandzu eka vatswari va vona va xiviri. I ntiyiso leswaku leswi a hi minkarhi hinkwayo swi endlekaka hi ku hetiseka hikuva vatswari va ri ni swihoxo, kambe hi ku angarhela, vana va kumiwe va endla swo antswa loko vatswari va xiviri havambirhi va ri kona. Kutani xana vaseketeri va vukati lebyi nga riki na rimbewu va angula njhani eka rungula leri, kumbe loko ri kanakana vutomi bya vusodoma? Hi ntolovelo swi tikomba tanihi ku angula loku landzelaka:
Swihehlo swa ku vengiwa ka vanhu va rimbewu rin’we ni ku vulavula hi rivengo swi tolovelekile. Vanhu vo tala va tlakusa xihehlo lexi, kambe a va xi tekeli enhlokweni leswaku hambiloko hi nga twanani hi swilo, a swi vuli ku venga munhu un’wana. Lava va endlaka njhekanjhekisano a va nge swi koti ku tiva mianakanyo ya le ndzeni ya munhu un’wana naswona va nga ha va va nga swi twisisi leswaku ku nga khathariseki ku nga twanani, munhu un’wana a nga rhandziwa, kumbe hi mpimo wo karhi a ringeta ku rhandza. Ku hambana loku ku fanele ku twisisiwa. Hi hala tlhelo, swi tolovelekile leswaku vaseketeri lava hisekaka swinene va vukati lebyi nga riki na rimbewu va rhuketela ni ku thyakisa vanhu lava vonaka swilo hi ndlela leyi hambaneke ni ya vona. Hambileswi va vulaka leswaku va yimela rirhandzu, a va endli nchumu hi ku pfumelelana na rona. Loko wena hi wexe u ri mulumbeti wo tano, xana u vuyeriwa yini eka swona kumbe loko u kuma ku amukeriwa hi vanhu hinkwavo eka ndlela leyi u hanyaka ha yona?
Ku hehliwa hi ku sola. Emahlweninyana ku boxiwile ndlela leyi xivumbeko xa ndyangu xi nga xa nkoka ha yona eka vuhlayiseki bya vana. Ku kumiwile leswaku ku tika ka vantshwa, vugevenga, ku tirhisa swidzidziharisi hi ndlela yo biha na swiphiqo swa mintlhaveko swi tolovelekile emindyangwini laha kwalomu ka un’we wa vatswari va xiviri a kayivelaka. Leswi swi tlhela swi va na nkucetelo hi tlhelo ra timali, tanihileswi swiendleko swa vaaki swa ntshamiseko swi andzaka. Xikombiso, ndzavisiso lowu endliweke eUSA hi 2008 wu kombisile leswaku ku dlaya vukati na vana lava velekiwaka ehandle ka vukati swi koxa vahlawuli va xibalo 112 wa tibiliyoni ta tirhandi hi lembe (Girgis et al 2012:46). Hilaha ku fanaka, Etelä-Suomen sanomat yi vikile hi October 31, 2010: Nkhathalelo wa nhlangano wa vana na vantshwa wu ta durha biliyoni ku nga ri khale, Swiphiqo swa vana swi nyanyile swinene ku sukela eku sunguleni ka va-1990... Nkhathalelo wa nhlangano wa n’wana un’we wu durha ku fika eka 100,000 wa ti-euro hi lembe .... Ku engetela kwalaho, Aamulehti u vikile hi March 3, 2013: Muntshwa loyi a nga le ku hlongoriweni u durha 1,8 wa timiliyoni. Loko hambi ku ri un’we a vuyiseriwa evanhwini, vuyelo bya kona i lebyinene. Xana van’wana va angula njhani eka rungula leri? Va nga ha vula leswaku sweswi vatswari lava nga voxe, vatswari va vasodoma kumbe lava tsandzekeke evukatini bya vona va soriwa. Hambiswiritano, a wu fanelanga u yi languta hi langutelo rero. Hilaha ku fanaka, un’wana ni un’wana a nga ehleketa hi ndlela leyi swilo swi nga lulamisiwaka ha yona leswaku swi antswa. Loko munhu a kunguhata, hi xikombiso, ku siya munghana wa yena wa vukati ni ndyangu wa yena, u fanele a ehleketa kambirhi, hikuva swi nga va ni vuyelo lebyikulu eka vana ni le ka vumundzuku bya vona. (Hi ntolovelo i vana ntsena lava voneke ni ku hlangana ni madzolonga lama phindha-phindhiweke lava nga kumaka ku hambana ka vatswari va vona tanihi ku ntshunxeka.) Kumbe loko musodoma a kunguhata ku va ni n’wana hi tindlela to endliwa, u fanele a ehleketa hi ndlela leyi n’wana a titwaka ha yona a hanya a nga ri na tatana kumbe manana. Rungula leri vulavulaka hi nkoka wa xivumbeko xa ndyangu eka vana ri fana hi ndlela yo karhi ni rungula leri vulavulaka hi mimpfuno ya ku endla vutiolori kumbe makhombo ya ku dzaha fole eka rihanyo. Rungula leri ri kona, kambe a hi vanhu hinkwavo lava angulaka eka rona. Hambiswiritano, loko hi landzela rungula leri kumekaka eka un’wana ni un’wana, swi ta antswisa rihanyo ra hina ra miri.
"Ndzavisiso wa thyaka" . Hambileswi ku twisisa loku tirhaka ni ntokoto wa vutomi bya siku na siku swi seketelaka leswaku i swinene eka vana loko va pfumeleriwa ku kula endyangwini wa vatswari va xiviri havambirhi, van’wana va vaseketeri lava hisekaka swinene va vukati lebyi nga riki na rimbewu va ringeta ku kaneta leswi. Va vula leswaku vukona bya mutswari wa xiviri a hi bya nkoka, kambe munhu un’wana lonkulu a nga siva vukona bya mutswari la lahlekeke. Laha va tshaha tidyondzo to karhi leti tiyisekisaka vonelo leri. Hi nkarhi lowu fanaka, ku hlamuseriwa leswaku mahungu hinkwawo ya khale mayelana na nhlamuselo ya swivumbeko swa ndyangu i "junk research" na mahungu lama nga riki ya sayense. Hi yona mhaka leyi va ehleketaka leswaku yi fanele yi ariwa. Kambe loko u languta tidyondzo leti vaseketeri va vukati lebyi nga riki na rimbewu va vulavulaka ha tona, va tsakela ku fikelela swihlawulekisi swa rungula leri nga riki ra sayense. Xivangelo i xikombiso swilo leswi landzelaka:
Xikombiso xa tidyondzo i xitsongo , hi xiringaniso i 30-60 ntsena lava vulavurisaneke na vona. Vukulu bya xikombiso lebyintsongo a byi nge nyiki mbuyelo wa nkoka hi tlhelo ra tinhlayo. Leswaku ku endliwa ku andlala, mpimo wa xikombiso wu fanele ku va wo tala.
Mintlawa yo pimanisa ya kayivela kutani i mindyangu leyi tshovekeke. Xiphiqo xa tidyondzo to tala hi leswaku a ti na mintlawa yo pimanisa ya mimpatswa ya rimbewu leri hambaneke nikatsongo. Kumbe loko ku ri na ntlawa wo pimanisa, hakanyingi i ndyangu wa mutswari un’we, lowu vumbiweke nakambe kumbe lowu tshamaka swin’we. Vukati bya vatswari va xiviri, lebyi tiviwaka byi ri lebyinene ngopfu eka ku kula ka vana, a byi tirhisiwi ngopfu tanihi ntlawa wo pimanisa. Se ku vuriwile eku sunguleni leswaku vana emindyangwini leyi tshovekeke va ni swiphiqo swo tala swinene.
Eka tidyondzo ta 59 leti tirhisiweke hi APA, 26 a ti ri na ntlawa wo pimanisa lowu vumbiwaka hi mimpatswa ya rimbewu ro hambana nikatsongo. Minkambisiso ya 33 a yi ri ni ntlawa wo tano wo pimanisa, kambe eka minkambisiso ya 13 ntlawa lowu pimanisaka a ku ri mindyangu ya mutswari un’we. Eka tidyondzo ta 20 leti saleke, a swi le rivaleni loko ntlawa wo pimanisa wu ri mutswari un’we, mpatswa lowu tshamaka swin’we, ndyangu lowuntshwa kumbe mpatswa lowu tekaneke lowu vumbiweke hi vatswari va xiviri va n’wana. Ku pfumaleka loku ntsena ku endla leswaku ku andlala swilo hi ku angarhela ku va xiphiqo, tanihileswi Brown (2004: 364) a vulaka eka nkambisiso wa yena lowu xopaxopa 35,938 wa vana va le Amerika na vatswari va vona leswaku ku nga langutiwi switirhisiwa swa timali na vutswari, vantshwa (12-17 wa malembe hi vukhale) va na mimbuyelo ya le hansi emindyangwini ya mimpatswa leyi tshamaka swin’we ku tlula emindyangwini ya vatswari vambirhi va xiviri lava tekaneke. (27) .
Ku hava ku tekeriwa swikombiso hi xitshuketa na ku lemuka nkoka wa mimbulavurisano . Loko swikombiso swi ri switsongo, xiphiqo xin’wana hileswaku swo hlayanyana swa swona a swi sekeriwanga eka ku tekeriwa swikombiso hi ku landzelelana, kambe lava vulavurisaneke na vona va thoriwa ku suka eka tiforamu ta valweri. Vavulavurisani va nga ha tiva nkoka wa tipolitiki wa ndzavisiso naswona hikwalaho va nyika tinhlamulo leti "faneleke". Handle ka sweswo, i mani loyi a lavaka ku byela swilo swo biha hi vuhlayiseki bya vana va yena kumbe n’wana hi vatswari va yena, lava a lavaka mpfumelelo wa vona? Hi ndlela leyi, tidyondzo to hlayanyana eka ntirho lowu ti tsundzuxa tidyondzo leti lunghiseleriweke makume ya malembe lama hundzeke hi Alfred Kinsey. A ti sekeriwanga eka ku tekeriwa swikombiso hi xitshuketa, kambe xiphemu xa nkoka xa mbuyelo wa ndzavisiso wa Kinsey xi huma eka vadyohi va swa masangu, vapfinyi, swigevenga, vapfinyi va vana, vaxavi va tibara ta tinghwavava na vanhu van’wana lava hambukeke hi swa masangu. Vuyelo bya Kinsey a byi vuriwa leswaku byi yimela munhu wa le Amerika la tolovelekeke, kambe minkambisiso leyi landzeleke yi nyike vuyelo lebyi hambaneke hi ku helela naswona yi kanete rungula leri nyikeriweke hi Kinsey. Dokodela Judith Reisman u tsarile hi mhaka leyi eka buku ya yena leyi nga na nkucetelo wa "Kinsey: Crimes & Consequences" (1998).
Ku lava xikongomelo? Loko ku susa khwiri eku heteleleni ku endliwe enawini, ku vuriwa leswaku ku susa khwiri loku nga riki enawini ku endliwa hi nhlayo leyikulu. Hi xikombiso, ku vuriwa leswaku ku susa khwiri loku nga riki enawini ka 30 000 ku endleka eFinland lembe ni lembe, hambileswi endzhaku ka ku cinca ka nawu, tinhlayo ti tshameke kwalomu ka 10 000 ntsena. I yini lexi vangeke ku hambana lokukulu swonghasi? Van’wana va vaseketeri va ku susa khwiri va pfumerile erivaleni endzhaku ka sweswo leswaku va hundzeleta tinhlayo leswaku va ta tsekatsekisa vaendli va milawu ni mavonelo ya vanhu. Munhu a nga vutisa loko ku ri na ku kongomisiwa ka pakani loku fanaka eka tidyondzo to tala leti fambelanaka na vukati lebyi nga na vukati bya rimbewu. Van’wana va pfumerile leswaku tipakani to tano ti humelerile. Valavisisi va honise ku hambana loku nga erivaleni loku nga voniwaka hikuva va lave ku kombisa leswaku xivumbeko xa ndyangu a xi fambelani na ku kula ka vana. Nhlamuselo leyi landzelaka yi kombetela eka leswi:
Stacey na Biblarz (2001: 162) va pfumela leswaku hikuva valavisisi a va lava ku kombisa leswaku vutswari hi mimpatswa ya vasodoma i swinene ku fana na vutswari hi mimpatswa ya rimbewu leri hambaneke, valavisisi lava nga na vuxiyaxiya va khoma ku hambana exikarhi ka swivumbeko leswi swa ndyangu hi vukheta. Hi marito man’wana, hambileswi entiyisweni valavisisi va kumeke ku hambana eka vutswari bya vanhu lavakulu lava tshamaka swin’we, va ku honise, va tekela ehansi nkoka wa vona kumbe va tsandzekile ku endla ndzavisiso lowu engetelekeke malunghana ni ku hambana loku. Ku navela ka vatswari ka rimbewu ku khumbe vana va vona ku tlula leswi valavisisi va swi kuriseke (Stacey & Biblarz 2001: 167). (28) .
Nakambe ha swi tiva leswaku vunyingi bya ndzavisiso byi endliwa hi valavisisi va nga ri vangani. Minkarhi yin’wana, va tirhisanile. Ku tlula kwalaho, van’wana va vona va ni ndhavuko wa vusodoma kumbe va seketela hi ku hiseka vukati lebyi nga riki na rimbewu. Lexi i xisekelo xo biha xa ndzavisiso lowu nga riki na xihlawuhlawu.
Vuyelo bya langutelo ra valavisisi ha un’we byi kandziyisiwa hikuva valavisisi va nga ri vangani va endlile xiphemu lexikulu xa tidyondzo ta 60 leti ku vulavuriwaka ha tona. Charlotte J. Patterson i mutsari-kulobye eka khume-mbirhi eka tidyondzo teto ta 60, Henny Bos eka nhungu, Nanette Gartrell eka nkombo, Judith Stacey na Abbie Goldberg i vatsari-kulobye eka mune, naswona van’wana va nga ri vangani i vatsari-kulobye eka tidyondzo tinharhu. Hakanyingi va endle ndzavisiso swin’we. Leswi swi hunguta nhlayo ya tidyondzo leti tiyimeleke naswona swi engetela nkucetelo wa ku va valavisisi va ri na xihlawuhlawu. Leswi swi hlamusela leswaku ha yini swihehlo leswi fanaka swi phindha-phindhiwa eka minkambisiso yo hlayanyana. Charlotte Patterson i profesa wa ntivo-miehleketo eYunivhesiti ya Virginia. Ku engetela eka ntirho wa yena wo anama wa ndzavisiso, u tlhela a va na ntokoto wa xiviri wa maendlelo ya vutswari endyangwini wa mpatswa wa rimbewu rin’we: u kurisile vana vanharhu eka vun’we bya yena bya malembe ya 30 na Deborah Cohn. Nanette Gartrell, kun’we na munghana wa yena wa vukati Dee Mosbacher, va sirhelele hi xihatla timfanelo ta vasodoma naswona u vile mulavisisi lonkulu eka phurojeke ya ndzavisiso ya US National Longitudinal Lesbian Family Study (NLLFS) leyi seketeriwaka hi timali hi tinhlengeletano to hlayanyana leti dumeke ta vasodoma. Henny Bos u tirha tanihi profesa wa dyondzo eYunivhesiti ya Amsterdam naswona u nghenelerile swin’we na Nanette Gartrell eka phurojeke ya ndzavisiso ya NLLFS. Abbie Goldberg i profesa wa ntivo-miehleketo eYunivhesiti ya Clark eWorcester, Massachusetts. U vula leswaku kusukela ekusunguleni ka ntirho wa yena wa ndzavisiso, u vile na xiphiqo xa leswaku "maendlelo ya ntshamiseko na vuhangalasi bya mahungu swi kombisa leswi vuriwaka dominant norm, leswi nga ha riki na matimba ngopfu (ku nga, xivumbeko xa ndyangu wa nyutliya wa heterosexual)". Eka mavonelo ya yena yo hlayanyana ya vutshila, Judith Stacey u sirhelele vukati lebyi nga na vuxaka bya rimbewu, hambi leswi a tekaka ndlela leyinene ku va ku herisa nhlangano hinkwawo wa vukati. Hi ku vona ka yena, nhlangano wa vukati hi woxe wu engetela ku nga ringani. (29) . hambileswi a tekaka ndlela leyinene ngopfu ku va ku herisa nhlangano hinkwawo wa vukati. Hi ku vona ka yena, nhlangano wa vukati hi woxe wu engetela ku nga ringani. (29) . hambileswi a tekaka ndlela leyinene ngopfu ku va ku herisa nhlangano hinkwawo wa vukati. Hi ku vona ka yena, nhlangano wa vukati hi woxe wu engetela ku nga ringani. (29) .
Rirhandzu . Loko Manazi ma lwela ku dlaya hi ku dlaya, xin’wana xa swivangelo a ku ri ntwela-vusiwana. Ku hlamuseriwe leswaku a hi vutomi hinkwabyo bya vanhu lebyi faneleke ku hanya, naswona hi yona mhaka leyi, exikarhi ka swin’wana, tifilimi ta mavunwa ti endliweke ku ringeta ku sirhelela mhaka leyi. Hi vito ra ntwela-vusiwana, ku endliwe swiboho leswi eku heteleleni swi vangeke vuyelo byo chavisa. Swilo swo tala swa sirheleriwa hambi ku ri namuntlha hi vito ra rirhandzu. I ntiyiso leswaku a swi hoxanga leswaku rirhandzu ri sirheleriwa, kambe hakanyingi entiyisweni ri nga ha va xisirhelelo xa vutianakanyi, ngopfu-ngopfu eka vutianakanyi bya munhu lonkulu eka n’wana. Tanihi leswi makhumbi lamantshwa ma humeleleke evanhwini eka makume ya malembe ya sweswinyana, yo tala ya wona ma fambisana kahle ni vana. Vana va boheka ku vona vuyelo bya ku hlawula ka vanhu lavakulu. Ku cinca ka rimbewu, ku susa khwiri ni vukati lebyi nga hlanganyeliki rimbewu i swikombiso swinharhu:
• Miehleketo ya ku cinca ka rimbewu a ku ri leswaku swi lulamile ku endla timhaka ta masangu handle ka ku tinyiketela ka vukati. Mhaka leyi yi sirhelelekile hi ku vula leswaku "a ku na lexi hoxeke loko vanhu havambirhi va rhandzana". Xana ku ve yini naswona vuyelo byi va byihi loko n’wana a velekiwa eka xiyimo xo tano laha vatswari va nga tinyiketelangiki emahlweni ka sweswo? Lexi tsakisaka ngopfu i ku hlawula laha vatswari va hatlisaka va bohana naswona n’wana a velekiwa ekaya leri nga na vatswari havambirhi. Hambiswiritano, hakanyingi mukhuva wa kona wu hambanile. Vatswari va nga ha susa khwiri kutani va hambana naswona n’wana a tshama a ri eku hlayisiweni hi manana la nga yexe (kumbe tatana la nga yexe). Ntshunxeko wa rimbewu, lowu nga ha vaka wu sirheleriwa hi rirhandzu, hikwalaho a hi ndlela leyinene eka n’wana.
• Ku susa khwiri ku tile endzhaku ka ku cinca ka rimbewu. Hambi ku ri namuntlha, valweri va mhaka leyi a va swi koti ku nyika nhlamuselo ya leswaku ha yini n’wana loyi a nga ekhwirini ra manana, loyi a nga ni swirho swa miri leswi fanaka (mahlo, nhlonge, nomu, milenge, mavoko) ni n’wana la ha ku velekiwaka kumbe, hi xikombiso, a N’wana wa malembe ya 10 hi vukhale, a a ta va a nga ri munhu ngopfu. Ku tshama ntsena ekhwirini ra manana a swi fanelanga swi va xisekelo.
• Vukati lebyi nga hlanganyeliki rimbewu – nhlokomhaka ya xitsalwana lexi – na byona byi nga va xiphiqo eka vana. Hikuva loko vana va kumiwa eka nhlangano wo tano hi tindlela to endliwa kumbe vuxaka bya hetero bya xinkarhana, swi siya n’wana eka xiyimo lexi a pfumalaka kwalomu ka un’we wa vatswari va yena va xiviri ekaya.
Swikombo:
1. Wendy Wright: French Homosexuals Join Demonstration Against Gay Marriage, Catholic Family & Human Rights Institute, January 18, 2013 2. Liisa Tuovinen, ”Synti vai siunaus?” Inhimillinen tekijä. TV2, 2.11.2004, klo 22.05. 3. Bill Hybels: Kristityt seksihullussa kulttuurissa (Christians in a Sex Crazed Culture), p. 132 4. Espen Ottosen: Minun homoseksuaalit ystäväni (”Mine homofile venner”), p. 104 5. Espen Ottosen: Minun homoseksuaalit ystäväni (”Mine homofile venner”), p. 131 6. Lesboidentiteetti ja kristillisyys, p. 87, Seta julkaisut 7. Sinikka Pellinen: Homoseksuaalinen identiteetti ja kristillinen usko, p. 77, Teron kertomus 8. Ari Puonti: Suhteesta siunaukseen, p. 76,77 9. John Corvino: Mitä väärää on homoseksualisuudessa?, p. 161 10. Tapio Puolimatka: Seksuaalivallankumous, perheen ja kulttuurin romahdus, p. 172 11. Jean-Pierre Delaume-Myard: Homosexuel contre le marriage pour tous (2013), Deboiris, p. 94 12. Jean-Pierre Delaume-Myard: Homosexuel contre le marriage pour tous (2013), Deboiris, p. 210 13. Jean-Pierre Delaume-Myard: Homosexuel contre le marriage pour tous (2013), Deboiris, p. 212 14. Jean-Marc Guénois: “J’ai été élevé par deux femmes”, Le Figaro 1.10.2013 15. Tapio Puolimatka: Lapsen ihmisoikeus, oikeus isään ja äitiin, p. 28,29 16. Frank Litgvoet: “The Misnomer of Motherless Parenting”, New York Times 07/2013 17. Tapio Puolimatka: Lapsen ihmisoikeus, oikeus isään ja äitiin, p. 43,44 18. Alana Newman: Testimony of Alana S. Newman. Opposition to AB460. To the California Assembly Committee on Health, April 30, 2013. 19. Edwin Louis Cole: Miehuuden haaste, p. 104 20. David Popenoe (1996): Life without Father: Compelling New Evidence That Fatherhood and Marriage Are Indispensable for the Good of Children and Society. New York: Free Press. 21. Kristin Anderson Moore & Susan M. Jekielek & Carol Emig:” Marriage from a Child’s Perspective: How Does Family Structure Affect Children and What Can We do About it”, Child Trends Research Brief, Child Trends, June 2002, http:www. childrentrends.org&/files/marriagerb602.pdf.) 22. Sara McLanahan & Gary Sandefur: Growing Up with a Single Parent: What Hurts, What Helps, p. 38 23. Margaret Mead: Some Theoretical Considerations on the Problem of Mother-Child Separation, American Journal of Orthopsychiatry, vol. 24, 1954, p. 474 24. Sotirios Sarantakos: Children in Three Contexts: Family, Education and Social Development, Children Australia 21, 23-31, (1996) 25. Robert Oscar Lopez: Growing Up With Two Moms: The Untold Cgildren’s View, The Public Discourse, Augustth, 2012 26. International Journal of Epidemiology Modelling the Impact of HIV Disease on Mortality in Gay and Bisexual men; International Journal of Epidemiology; Vol. 26, No 3, p. 657 27. Tapio Puolimatka: Lapsen ihmisoikeus, oikeus isään ja äitiin, p. 166 28. Tapio Puolimatka: Lapsen ihmisoikeus, oikeus isään ja äitiin, p. 176 29. Tapio Puolimatka: Lapsen ihmisoikeus, oikeus isään ja äitiin, p. 178,179
|
Jesus is the way, the truth and the life
Grap to eternal life!
|
Other Google Translate machine translations:
Timiliyoni ta malembe / ti- dinosaur /
ku hundzuka ka vanhu? |
