|
|
|
This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text. On the right, there are more links to translations made by Google Translate. In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).
Nongonoko wa TV "Dinosaur Apocalypse ".
Hlaya ndlela leyi nongonoko wa TV wa misava wu kombetelaka ha yona eka tsunami leyikulu leyi humeleleke hi ku lovisiwa ka ti- dinosaur, leyi swi nga erivaleni leswaku i Ndhambi leyi boxiweke eBibeleni
Swi endlekile leswaku ndzi vona nongonoko wa swiphemu swimbirhi eka TV lowu vuriwaka Dinosaur Apocalypse (Dinosaur Apocalypset., BBC/PBS/France Télévisions, Iso-Britannia, 2022.). Yi tise ripfumelo leri tolovelekeke ra leswaku ti- dinosaur ti fe ti nyamalala kwalomu ka 65 wa timiliyoni ta malembe lama hundzeke eku heleni ka nkarhi lowu vuriwaka wa Cretaceous. Xivangelo xa leswi xi ringanyetiwe leswaku i asteroid leyi hlaseleke misava naswona yi vange ku lovisiwa ka ti dinosaur. I yini leswi u swi tsundzukeke hi nongonoko lowu? Ndza pfumela leswaku ti- dinosaur, ku fana ni vutomi byin’wana, ti langutane ni ku lovisiwa, kambe siku ni xivangelo xa ku lovisiwa swi nga ha kanetiwa. Xo sungula, vukona bya ti- dinosaur emisaveni. Xana hakunene va hanye malembe yo tlula 65 wa timiliyoni lama hundzeke? A ndzi nge burisani hi nhlokomhaka leyi ku ya emahlweni laha tanihileswi ndzi yi hlanganiseke eka matsalwa ya mina man’wana. Ndzi ta vula ntsena leswaku ti fossils ta ti dinosaur ati na swikoweto kumbe swikoweto leswi aswi hanya hi nkarhi walowo. Ematshan’weni ya sweswo, tinyama to olova, radiocarbon, DNA ni tisele ta ngati leti kumekaka eka masalela ya masalela swi ringanyeta swinene leswaku hi xitalo ku hundze magidi ma nga ri mangani ya malembe ku sukela loko swi ve kona eMisaveni. Swilo leswi eka masalela ya masalela i vumbhoni bya ku nyamalala ka swona sweswinyana, ku nga ri ku nyamalala loku humeleleke eka timiliyoni ta malembe lama hundzeke. Ku engetela kwalaho, valavisisi va nga endla kahle loko va tekela enhlokweni mhaka ya leswaku switori swo tala swa ndhavuko swi tshame swi vulavula hi tidragon, leti fanaka swinene ni ti- dinosaur.Van’wana va nga ha vula leswaku a ku ri swivumbiwa swa ntsheketo ntsena, kambe entiyisweni swifaniso swa tidragon a swi tolovelekile exikarhi ka vanhu vo tala, . hilaha xitlhokovetselo lexi landzelaka xi kombisaka hakona. Hakunene lexi i xivutiso xa swiharhi leswi nga nyamalala, leswi vukona bya swona byi nga tiyiwaka hi vanhu vo sungula eka magidi ma nga ri mangani ntsena ya malembe lama hundzeke. Rito dinosaur ari tumbuluxiwanga kufikela hiva 1800s hi Richard Owen.
Tidragon eka mintsheketo, hi ndlela yo hlamarisa, ti fana na swiharhi swa xiviri leswi hanyeke enkarhini lowu hundzeke. Swifana na swihadyani leswikulu leswi hahaka (dinosaurs) leswinga fuma tiko khale swinene loko ku vuriwa leswaku munhu u humelerile. Hi ntolovelo tidragon a ti tekiwa ti bihile ni leti onhaka. Rixaka rin’wana ni rin’wana a ri kombetela eka vona eka mintsheketo ya rona. ( The World Book Encyclopedia, Vholumo 5, 1973, tluka 265)
Ku vuriwa yini hi xivangelo xa ku nyamalala ka ti- dinosaur? Xivangelo xa ndzoviso lowu xi nyikeriwile eka nongonoko tanihi asteroid leyi hlaseleke misava eka malembe yo tlula 65 wa timiliyoni lama hundzeke. Kambe eka nongonoko lowu ku amukeriwile leswaku "akuna munhu loyi anga kuma fossil ya dinosaur ku kombisa leswaku yi file hikokwalaho ka ku tlumbana". Hi marito man’wana, asteroid leyi welaka emisaveni i nhlamuselo yo biha ya ku nyamalala ka ti- dinosaur. Ematshan’weni ya sweswo, nongonoko lowu wu tile ni nhlamuselo leyi twalaka swinene ya ku lovisiwa ka ti- dinosaur: mati. Ku byeriwe ni ku tisiwa minkarhi yo tala eka nongonoko leswaku tsunami leyikulu a yi ta va yi vange ku lovisiwa ka ti- dinosaur endhawini ya Hell Creek. Hi leswi switlhokovetselo swin’wana leswi humaka eka nongonoko lowu:
Hi leyi ndzhawu ya mati yo tenga ya xivumbeko xa Hell Creek. Xiphemu lexi, lexi voningaka hi mihlovo ya neon red na green, xi huma eka xikhegelo xa xiharhi xa le lwandle lexi nga ni xivumbeko xa xirhendzevutana, ku nga ammonite. Xivumbiwa lexi xa le lwandle xi nghene eka ndhawu ya mati yo tenga laha xi nga riki xa wona. Leswaku ti ammonites ti hetelele njhani laha i xihundla.
Hikokwalaho leyara ya ribye yina ti porous naswona yina kwalomu ka mitara hiku enta. Sweswo ni swivumbeko swin’wana leswi nga tolovelekangiki swi kombisa xiendlakalo lexi nga tolovelekangiki hi ku ya hi vonelo ra Robert. Kumbexana ndhambi kumbe ku khuluka ka ndzhope ku humelerile laha, loku lahleke hinkwaswo ehansi ka yona hi xihatla.
Loko xiharhi lexi xi lahliwa hi ku hatlisa, kumbe loko ku lahliwa ku ri xivangelo xa rifu ra xona, swiyimo leswinene swa fossilization swa humelela. ... 99.9% wa swiharhi aswi fossilize
Ndlela yo tswala ya ti pterosaurs swile rivaleni leswaku yi humelerile. Swi ringanyeta leswaku vutomi a byi tolovelekile ku fikela loko ku tlumbana ka asteroid ku cinca hinkwaswo hi ndlela yo chavisa.
Xana swiharhi leswi a swi famba elwandle? A va ta nwa eka ribye ro olova. Nhlayo ya masalela lama kumiweke hi Robert yi ringanyeta leswaku hambi ku ri eku heleni ka nguva ya Cretaceous, Tanis a yi tele hi vutomi.
Xipano xa Robert xi landzela nxaxamelo lowu kokaka mahlo wa swiletelo. Xikombiso xosungula i masalela ya tihlampfi letinga nyamalala hi xitalo.
Hi leyi tihunyi. Eka yona, mintsumbu ya tinhlampfi yi tsindziyiwile swinene.
Hi leti ti fossils tin’wana laha na hala. Hi leyi yin’we naswona etlhelo ka yona hi yona sturgeon yin’wana leyi languteke hi ndlela leyi. Ehansi ka pond sturgeon kuna sturgeon yin’wana. Miri wa yona wuya ehansi ka nsinya wa nsinya kutani wu humelela eka tlhelo lerin’wana. Hikokwalaho leyara ya ribye yina ti porous naswona yina kwalomu ka mitara hiku enta. Sweswo ni swivumbeko swin’wana leswi nga tolovelekangiki swi kombisa xiendlakalo lexi nga tolovelekangiki hi ku ya hi vonelo ra Robert. Kumbexana ndhambi kumbe ku khuluka ka ndzhope ku humelerile laha, loku lahleke hinkwaswo ehansi ka yona hi xihatla.
Hi ku ya hi dyondzo ya Robert, tinhlampfi leti khomiweke eka swirhabyani swa mirhi leswi nga sala endzhaku naswona ti rhendzeriwe hi swirhendzevutana ti file endzhaku ko khomiwa hi muxaka wo karhi wa ndhambi naswona ti hatle ti lahliwa eka ndzhope. Hi yona mhaka leyi ti hlayisiweke kahle swinene. I yini lexi vangeke magandlati ya lwandle? Hi ku ya hi mianakanyo yin’wana, asteroid leyi hlaselaka lwandle yi vange tsunami. Sweswi hi vulavula hi muxaka lowu hambaneke hi ku helela wa tsunami. A yi ri ehenhla swinene naswona a yi ri yikulu ku tlula titsunami ta manguva lawa. ... Ku leha ka yona a ku ri kwalomu ka khilomitara.
Xana tsunami yingava yi vange stratification leyi voniweke e Tanis?
Ndzi ehleketa leswaku valavisisi eka minongonoko a va ri endleleni leyinene. Hakunene mati a ma katseka eku lovisiweni ka ti- dinosaur. Leswi a swi nga ri tano ntsena endhawini ya Hell Creek, leyi a yi katsiwile eka nongonoko, kambe ni le tindhawini tin’wana hinkwato. Hell Creek i yin’wana ntsena ya tindzhawu leti ti dinosaur tinga kumeka eka tona, tani hileswi masalela ya swiharhi leswi ya kumiweke emisaveni hinkwayo. Entiyisweni, masalela ya swiharhi leswi, ku fana ni masalela ya swiharhi swin’wana, a ma nga ta va kona hambi ku ri loko ku khuluka ka ndzhope a ku nga rhanga hi ku hatlisa ku lahla swiharhi leswi endzhopeni. Yoleyo hi yona ntsena ndlela yo hlamusela masungulo ya masalela hinkwawo, lawa ku vumbiwa ka wona ku nga voniwiki ngopfu namuntlha. Eka nongonoko ku tlhele ku pfumeriwa leswaku ku tumbuluxiwa ka masalela ya masalela i xiendlakalo lexi nga tolovelekangiki: ”Loko xiharhi lexi xi lahliwa hi ku hatlisa, kumbe loko ku lahliwa ku ri xivangelo xa rifu ra xona, swiyimo leswinene swa fossilization swa humelela. ... 99.9% wa swiharhi a swi endli fossilize.” Xavumbirhi, nongonoko wu vule leswaku swiharhi swale lwandle swofana na ti ammonites na tihlampfi swikumeka eka strata yin’we na mirhi na ti dinosaur. Xana leswi swi kotekisa ku yini? Xana swiharhi swale lwandle, swiharhi swa misava na misinya swinga humelela njhani swin’we eka stratum yin’we? Nhlamuselo yin’we ntsena hileswaku tsunami leyikulu yi vange xiendlakalo lexi, hilaha swi nyikeriweke hakona eka nongonoko. Nongonoko wu tlhele wu vula hi vukulu bya tsunami leswaku "Ku leha ka yona a ku ri kwalomu ka khilomitara." Xana ndzi lava ku vula yini hi leyi hundzeke? Loko hi vulavula hi tsunami leyikulu, ha yini hi nga vulavuli hi ku kongoma hi Ndhambi leyi boxiweke eBibeleni tanihi xivangelo xa ndzoviso? I xivangelo lexi nga ha vaka xi ri xivangelo xa ku onhiwa ka ti- dinosaur ni tinxaka tin’wana. Yinhla leyi yi fanele ku yi kambisisa, tanihi leswi madzana yo hlayanyana ya marungula ya ndhambi yo sungula ma kumiweke, hilaha swikombo leswi landzelaka swi kombisaka hakona:
Kwalomu ka 500 wa mindhavuko – kukatsa na vanhu va ndzhavuko va Greece, China, Peru na North America – ya tiveka emisaveni laha mintsheketo na mintsheketo swi hlamuselaka xitori lexi khongotelaka xa ndhambi leyikulu leyi cinceke matimu ya rixaka leri. Eka switori swo tala, i vanhu va nga ri vangani ntsena lava poneke ndhambi, ku fana ni le mhakeni ya Nowa. Vanhu vo tala a va teka ndhambi yi vangiwe hi swikwembu leswi, hikwalaho ka xivangelo xo karhi, a swi borheka hi muxaka wa vanhu. Kumbexana vanhu lava a va ri ni vukanganyisi, ku fana ni le minkarhini ya Nowa ni le ka ntsheketo wa rixaka ra Vahopi va le Amerika N’walungu, kumbexana a ku ri ni vanhu vo tala ngopfu ni lava nga ni huwa ngopfu, ku fana ni le ka xitori xa Gilgamesh. (Kalle Taipale: Levoton maapallo, tluka 78) .
Lenormant u ri eka buku ya yena ya "Beginning of History": "Hi na nkateko wo kombisa leswaku xitori xa Ndhambi i ndhavuko wa misava hinkwayo eka marhavi hinkwawo ya ndyangu wa vanhu, naswona ndhavuko wo karhi no fana wo fana na lowu a wu nge tekiwi tanihi ntsheketo lowu ehleketiwaka. Wu fanele ku va xitsundzuxo xa ntiyiso na." xiendlakalo lexi chavisaka, xiendlakalo lexi endleke ku va ni nsusumeto lowukulu emianakanyweni ya vatswari vo sungula va ndyangu wa vanhu lerova hambi ku ri vatukulu va vona a va nga ta swi rivala.(Toivo Seljavaara: Oliko vedenpaisumus ja Nooan arkki mahdollinen?, tl. 5)
Vanhu va tinxaka to hambana-hambana va ni switori swo hambana-hambana swa ndzhaka malunghana ni khombo lerikulu ra ndhambi. Magriki ma hlamusele xitori lexi vulavulaka hi Ndhambi, naswona xi kongomisiwe eka ximunhuhatwa lexi vuriwaka Deukalion; hambi ku ri khale swinene emahlweni ka Columbus, vaaki va tiko-nkulu ra Amerika a va ri ni switori leswi endleke leswaku ku tsundzuka ndhambi leyikulu yi hanya. Mintsheketo mayelana na ndhambi yi yisiwe emahlweni kusuka eka xitukulwana kuya eka xitukulwana kuya fika namuntlha nale Australia, India, Polynesia, Tibet, Kašmir na Lithuania. Xana hinkwaswo i mintsheketo ni switori ntsena? Xana hinkwavo va endliwe? Ku ehleketiwa leswaku hinkwato ti hlamusela khombo lerikulu leri fanaka. (Werner Keller: Raamattu eka oikeassa, tluka 29)
Xivangelo xin’wana i masalela ya swiharhi ni swimilana swa le lwandle leswi nga eka tintshava leti tlakukeke, ku katsa ni Ntshava ya Everest ya le Himalaya ni tintshava tin’wana leti tlakukeke. Hi leswi marito man’wana lama tshahiweke eka tibuku ta vativi va sayense hi voxe malunghana ni mhaka leyi:
Loko a ri karhi a famba hi xikepe xa Beagle Darwin hi byakwe u kume swiphepherhele swa le lwandle leswi nga ni masalela lama humaka ehenhla eTintshaveni ta Andean. Swi kombisa leswaku, leswi sweswi swi nga ntshava khale a swi ri ehansi ka mati. (Jerry A. Coyne: Miksi evoluutio on totta [Ha yini ku hundzuka ka swilo ku ri ntiyiso], tl. 127)
Kuna xivangelo xo languta kahle eka ntumbuluko wosungula wa maribye eka tintshava. Yi voniwa kahle etintshaveni ta Alps, etintshaveni ta Alps ta lime ta le n’walungwini, laha ku vuriwaka ndhawu ya Helvetian. Limestone i nchumu lowukulu wa ribye. Loko hi languta ribye laha eka swirhendzevutani leswinga rhetela kumbe ehenhla ka ntshava - loko hiri na matimba yo khandziya ehenhla kwalahaya - hita hetelela hikume masalela ya swiharhi leswinga fossilized, ti fossils ta swiharhi, eka rona. Switala ku onhaka swinene kambe swa koteka ku kuma swiphemu leswi tivekaka. Masalela wolawo hinkwawo i swiphepherhele swa lime kumbe marhambu ya swivumbiwa swa le lwandle. Exikarhi ka tona kuna ti spiral-threaded ammonites, naswona ngopfu ngopfu ti clams totala letingana swiphemu swimbirhi. (...) Muhlayi a nga ha tivutisa eka nkarhi lowu leswaku swi vula yini leswaku tintshava ti khoma swilo swo tala swonghasi leswi nga ni swilo swo tala, leswi nga tlhelaka swi kumeka swi ri ni swiphemu-phemu ehansi ka lwandle. (tl. 236,237 "Muuttuva maa", Pentti Eskola)
Harutaka Sakai ku suka eYunivhesiti ya Japani eKyushu u ni malembe yo tala a ri karhi a endla ndzavisiso hi masalela lawa ya le lwandle eTintshaveni ta Himalaya. Yena na ntlawa wa yena va xaxamete aquarium hinkwayo kusuka eka nkarhi wa Mesozoic. Ti sea lilies letinga tsana, letinga maxaka na ti sea urchins na ti starfish ta sweswi, ti kumeka eka marhangu ya maribye kutlula tikhilomitara tinharhu ehenhla ka vuandlalo bya lwandle. Ammonites, belemnites, corals na plankton swi kumeka tani hi ti fossils emaribyeni ya tintshava (...) Loko va ri ehenhla ka tikhilomitara timbirhi, vativi va ntivo-misava va kume ndhawu leyi siyiweke hi lwandle hi roxe. Vuandlalo bya yona bya maribye lebyi fanaka na magandlati byi fambelana na swivumbeko leswi tshamaka eka sava kusuka eka magandlati ya mati yale hansi. Hambi ku ri ehenhla ka Everest, ku kumeka swiphemu swo tshwuka swa ribye ra kalk, leswi humeleleke ehansi ka mati leswi humaka eka masalela ya swiharhi leswi nga hlayekiki swa le lwandle. ("Maapallo ihmeiden pulanieta", tl. 55)
Xana ku nga gimetiwa yini eka leswi nga laha henhla? A swi pfuni nchumu ku vulavula hi timiliyoni ta malembe, hikuva masalela ya ti- dinosaur hi yoxe a ma nyiki vumbhoni bya nchumu wo tano. Tinyama to olova, radiocarbon, DNA na ti cells ta ngati eka tona swikomba kahle eka nkarhi wo koma ntsena. Ematshan’weni ya sweswo, swiharhi leswi swi file ngopfu-ngopfu eka Ndhambi leyi boxiweke eBibeleni, hambileswi a swa ha hanya endzhaku ka xiendlakalo lexi. Leswi swi kombisiwa hi swifaniso swa tidragon exikarhi ka vanhu vo tala. Swikombiso swin’wana swo tala swi nga ha tisiwa emhakeni leyi, kambe ndzi tshemba leswaku swikombiso leswi hundzeke swi kombisa leswaku nhlamuselo ya Bibele ya ndhambi i matimu ya xiviri, kambe timiliyoni ta malembe i mianakanyo. Mianakanyo ya lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona malunghana ni masungulo ya vuako ni masungulo ya vutomi i xiphemu xa mianakanyo leyi fanaka, tanihi leswi ku nga riki na swilo swa le tilweni leswi nga humelelaka hi swoxe, naswona vutomi a byi nge humeleli hi byoxe. A ku na vumbhoni ni byin’we bya leswi, lebyi hambi ku ri vativi vo hlayanyana va sayense lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona va pfumeleke byona. Ndzi tsale hi timhaka leti eka swihloko swa mina swo hlayanyana, naswona swi tlhela swi va ni mavonelo yo tshembeka ya vativi va sayense lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona. Ndzi navela onge un’wana na un’wana a nga languta swilo leswi hi vukheta. Mina hi ndzexe a ndzi ri mupfumeri wa leswaku Xikwembu a xi kona loyi a a pfumela eka mianakanyo ya vanhu lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona ya ntumbuluko ni timiliyoni ta malembe. Sweswi ndzi va teka tanihi mintsheketo, mavunwa na mintsheketo.
|
Jesus is the way, the truth and the life
Grap to eternal life!
|
Other Google Translate machine translations:
Timiliyoni ta malembe / ti- dinosaur /
ku hundzuka ka vanhu? |
