ማይ ኣይሂ

1. መርትዖ ማይ ኣይሂ

ማይ ኣይሂ መብዛሕትኡ ግዜ ከም ጽውጽዋይ ጥራይ እዩ ዚርአ ነይሩ። ብፍላይ እቶም ኣብ ክልሰ-ሓሳብ ፍልቀት ዝኣምኑ ሰባት፡ ማይ ኣይሂ ፈጺሙ ከም ዘጋጠመ ኣይኣምኑን እዮም። ኣብ ሓደ እዋን ማይ ንብምልእታ ምድሪ ክሽፍን ዘይከኣል ይመስሎም። 

   ማይ ኣይሂ ግን ብሓቂ ድዩ ኣጋጢሙ፧ ኣብ ሓመድን ቅሪተ-ኣካላትን ልምድታት ደቂ ሰባትን ግብራዊ ትዕዝብቲ እንተገይርና ንማይ ኣይሂ እዮም ዘመልክቱ። እቲ ዓቢ ጃምላዊ ዕንወት ኣብ ሓደ እዋን ኣብ ምድሪ ከም ዘጋጠመ ይሕብሩ። ኣብዚ ዝስዕብ ነዚ ዓቢ ሓደጋ ዘመልክት መርትዖታት ብዝርዝር ብዝመስል ኣገባብ ክንምርምሮ ኢና።

ጃምላዊ መቓብር እንስሳታት

• ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ኣብ ዞባ ካሩ ኣስታት 800 ቢልዮን ዓጽሚ ዘለዎም ዓንዲ ሕቖ ዘለዎም እንስሳታት ከምዝተቐብሩ ይግመት (ሮበርት ብሩም ኣብ ሳይንስ ዝጸሓፎ ጽሑፍ፡ ጥሪ 1959)። ዓቢ ስፍሓት ናይዚ መቓብር፡ ገለ ዘይባህርያዊ ፍጻመ ከም ዘጋጠመ ይሕብር። እቶም እንስሳታት ኣዝዮም ቀልጢፎም ተቐቢሮም ክኾኑ ኣለዎም። ብሓፈሻ እዚ ዓይነት ፍጻመ ብዝበለጸ ክግለጽ ዝኽእል፡ ከም ማይ ኣይሂ ዝኣመሰለ ጃምላዊ ዕንወት፡ ኣብ ልዕሊ እቶም እንስሳታት ቀልጢፉ ንብርክታት መሬት ክእክብ ይኽእል።

• ኣብ ኣላስካን ሳይቤርያን ዝርከብ ፐርማፍሮስት ሚልዮናት ቶናት ኣዕጽምቲ እንስሳታት ዝሓዘ እዩ። እቲ ኣገዳሲ ነገር፡ ሓያሎ ካብዞም እንስሳታት፡ ኣብ ዝሑል ኩነታት ክነብሩ ዘይክእሉን ንነብሶም ክቐብሩ ዘይክእሉን ዓበይቲ መጥበውቲ እዮም። ካብ መጽሓፍ ማይልማን ሉኦንቶ ዝወጸ መግለጺ ብዛዕባኡ ይነግር። እዞም ዓበይቲ እንስሳታት ምስ ዝተፈላለዩ ኣትክልቲ ብሓባር ኣብ ዕምቆት መሬት ከመይ ከምዝተረኽቡ ዘርኢ እዩ፤

ኣብዚ ብፍላይ ዘገድስ ኣብ ኣላስካን ኣብ ሳይቤርያን ዘሎ ፐርማፍሮስት ርኡይ መጠን ኣዕጽምትን ስጋን፡ ከምኡ’ውን ፍርቂ ዝበስበሰ ኣትክልትን ካልእ ተረፍ ኦርጋኒክ ዓለምን ከጠቓልል ከም ዝኽእል እዩ። ኣብ ገሊኡ ቦታታት እዚኣቶም ተደሚሮም ጐሊሑ ዚርአ ኽፋል ሓመድ ይዀኑ። ዘይነዓቕ ክፋል ናይቲ ተረፍ መረፍ ካብ ዓበይቲ እንስሳታት፡ ከም ጸጉሪ ዘለዎም ኣንበሳታት፡ ግዙፋት ኣናብስ፡ ቢቨር፡ ላም፡ መስክ፡ ብዕራይ፡ ማሞትን ጸጉሪ ዘለዎም ወይጦታትን ዝመጹ ኮይኖም፡ ንሳቶም ድማ ዝጠፍኡ እዮም... ስለዚ ድማ እዩ ክሊማ ኣላስካ ከምኡ ከም ዝነበረ ንጹር እዩ። ቅድሚ በረድ ምዃኑ ኣዝዩ ዝሞቐ እዩ።

• መርትዖታት ዓበይቲ ጃምላዊ መቓብራት፡ ኣብ ኣጌት ስፕሪንግ፡ ነብራስካ ዝተረኽቡ ቅርስታት ጭራም፡ ኣግማል፡ ሓሰማ በረኻን ካልኦት ማእለያ ዘይብሎም እንስሳታትን እዮም። ብመሰረት ግምት ክኢላታት ኣብቲ ከባቢ ልዕሊ 9 ሽሕ ዓበይቲ እንስሳታት ኣስከሬን ከምዘለዉ ተገሊጹ።

• ብ1845 ኣብ ጥቓ ኦዴሳ ኣብ ሩስያ ቅርሲ እንስሳታት ተዃዒቱ፣ እዚ ድማ ኣዕጽምቲ ልዕሊ 100 ድብታት ከምኡ’ውን ብዙሓት ኣዕጽምቲ ኣፍራስ፣ ድብታት፣ ማሞት፣ ጭራም፣ ባይሶን፣ ኤልክ፣ ኣዛብእ፣ ጅብ፣ ዝተፈላለዩ በላዕቲ ጣንጡ፣ ኣንጭዋ፣ . ኦተር፡ ማርተንን ሓርገጽን ዝበሃሉ እንስሳታት ምዃኖም ይፍለጥ። እዚኦም ተገልቢጦም ምስ ቅርሲ ተኽሊ፡ ኣዕዋፍ ዋላ ምስ ዓሳ (!) ተሓዋዊሶም ነይሮም። ኣብ መንጎ እንስሳታት ምድሪ ዓሳ ምህላዉ ንጹር መወከሲ ማይ ኣይሂ እዩ ዝመስል። ዓሳታት ምስ እንስሳታት መሬት ከመይ ጌሮም ኣብ ሓደ ጽፍሒ ክኾኑ ይኽእሉ?

• ኣብ ፓለርሞ ኢጣልያ ብብዝሒ ኣዕጽምቲ ጉማረ ዝሓዙ ጎቦታት ተረኺቦም። ኣብ መንጎ እቶም ርኽበታት ኣዕጽምቲ መንእሰያት ጉማረታት እውን ስለዘለዉ፡ ብተፈጥሮኣዊ መገዲ ክሞቱ ኣይምኸኣሉን። ህላወ እዞም መንእሰያት ጉማረ ናብ ማይ ኣይሂ ብንጹር ዘመልክት እዩ።

• ንኣብነት ኣብ ዮርክሻየር ኣብ ዓዲ እንግሊዝ፡ ቻይና፡ ኣብ ምብራቓዊ ገማግም ኣመሪካን ኣብ ኣላስካን ርኽበታት በዓቲ ተገይሩ እዩ፡ ኣብኡ ድማ ኣዕጽምቲ ዓሰርተታት ዝተፈላለዩ በላዕቲ ሳዕርን በላዕቲ እንስሳታትን ኣብ ሓደ በዓትታት ተረኺቡ። ኣብ ዮርክሻየር፡ ዓዲ እንግሊዝ፡ ኣዕጽምቲ ወይኒ፡ ጭራም፡ ጉማረ፡ ፈረስ፡ ሓርማዝ፡ ነብሪ፡ ድቢ፡ ዝብኢ፡ ፈረስ፡ ሓርገጽ፡ ሓርማዝ፡ ራቢጣ፡ ከምኡውን ብዙሓት ኣዕዋፍ ተረኺቦም ኣብ ሓደ ካብቶም በዓትታት ስታላክታይት። ከም ስርዓት እዞም ብዝኾነ ይኹን መንገዲ ነንሕድሕዶም ዝበልዑ እንስሳታት ኣብ ነንሕድሕዶም ኣይምጸንሑን።

• ካልእ ዓቢ መቓብር ኣብ ፈረንሳ ዝርከብ ኮይኑ፡ ኣብኡ ልዕሊ 10 ሽሕ ቅርሲ ኣዕጽምቲ ኣፍራስ ተረኺቡ።

• ኣብ ሰፋሕቲ መካነ መቓብር ዳይኖሰር እውን ርኽበታት ተገይሮም እዮም። ኣዕጽምቲ ሓያሎ ኣማኢት፡ ዋላ’ውን ብኣሽሓት ዝቑጸሩ ንኣሽቱ ዳይኖሰር ኣብ ቤልጅየም ኣብ ኣስታት 300 ሜትሮ ዕምቆት ዘለዎ ጭቃ ተረኺቡ። ኣዕጽምቲ ኣስታት 10,000 ዕንቅርቢታት ኣንጭዋ ኣብ ሞንታና ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ኣብ ንእሽቶ ቦታ ተረኺቡ: ኣብ ካናዳ ከተማ ኣልበርታ ድማ ሚእቲ ርእሲ ዘለዎ ጃምላዊ መቓብር ዕንቅርቢታት ኣንጭዋ ተረኺቡ። ብተወሳኺ ምስ ዳይኖሰር ዝተኣሳሰሩ ካልኦት ንኣሽቱ ርኽበታት መቓብር ኣብ ዝተፈላለየ ክፋላት ዓለም ተገይሮም እዮም። እዞም እንስሳታት እዚኣቶም ኣብቲ ኣብ ተመሳሳሊ እዋን ንዓለም ዝወረደ ዕንወት ተሓባበርቲ ክኾኑ ይኽእሉ እዮም።

   ሓደ ኣብነት ኣብታ ብፍሉጥ ናይ ፍልቀት ሳይንቲስት ቢዮን ኩርተን ዝተጻሕፈት ዘ ኤጅ ኦቭ ዳይኖሰር እትብል መጽሓፍ እውን ኣሎ። ሓያሎ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ርእሶም ንድሕሪት ተጠውዮም ኣብ ናይ ሞት ቃልሲ ከም ዘለዉ ጌሮም ኣብ ምሕንባስ ከም ዝተረኽቡ ይጠቅስ።

ቅሪተ-ኣካላት ጕንዲ ኣግራብ፣ ብዙሓት ካብኣቶም ዝተሓዋወሰን ተገልቢጦምን እዮም . ቅድሚ ሕጂ፡ ካብ ዝተፈላለየ ክፋላት ዓለም፡ ቅሪተ-ኣካላት ጕንዲ ኣግራብ፡ ኣብ ውሽጢ መሬት ዝርከቡን ብሓያሎ ዝተፈላለዩ ጽላታት ዝዝርጋሕን ብኸመይ ከም ዝተረኽበ ተገሊጹ ነይሩ። ብዙሕ ግዜ እዞም ጅርባታትን ዕንጨይትን ብድዅዒ፡ ኣዕጽምትን ጭቃን ዝተደራረቡ ሓደ ዓቢ ዕግርግር ጥራይ እዮም። ሱሮም እውን ተገልቢጡ ክኸውን ይኽእል እዩ፣ እዚ ድማ መርትዖ ናይ ገለ ኣዕናዊ ፍጻመ እዩ። ቅሪተ-ኣካላት ጕንዲ ኣግራብ ንኽውለዱን ንኽዕቀቡን፡ ኣብቲ ኣብ ከባቢኦም ዘሎ ንጣብ ሓመድ ኣዝዩ ብቕልጡፍ ተቐቢሩ ክኸውን ኣለዎ - እንተዘይኮይኑ ቅሪተ-ኣካላት ኣይምተረፈን።

መበገሲ ቅሪተ-ኣካላት . ኣብ መሬት ዚርከብ ቅሪተ-ኣካላት፡ ማይ ኣይሂ ዜርኢ ሓያል መርትዖ እዩ። መበገሲ ናይቶም ኣብ ሓመድ ዝርከቡ ቅሪተ-ኣካላት ክግለጽ ዝኽእል፡ ምፍራስ ጭቃ ንገለ ህያዋን ወይ ኣብ ቀረባ እዋን ዝሞቱ ተኽልን እንስሳን ኣዝዩ ብቕልጡፍ ስለዝቐበሮም ጥራይ እዩ። እዚ ቀልጢፉ እንተዘይፍጸም ነይሩ፡ እቶም ቅሪተ-ኣካላት ክፍጠሩ ኣይምኸኣሉን ነይሮም፡ ምኽንያቱ እንተዘይኮይኑ ባክተርያን ጓሓፍን ኣብ ሓጺር ግዜ ምበስበስዎም ነይሮም። ኣብዚ ግዜ እዚ ቅሪተ-ኣካላት ከምዘይፍጠር ምግንዛብ ይከኣል። እቲ ፍሉጥ ዳህሳሲ ኖርደንስኪዮልድ፡ ኣብቲ ኸባቢ ብሚልዮናት ዝቝጸሩ ኣህባይ እኳ እንተሃለዉ፡ ኣብ ስፒትዝበርገን ካብቲ ኣብ ቀረባ እዋን እተቐብሩ ኣህባይ ኣረጊት ቅርሲ ግዙፋት ዕንቅርቢታት ምርካብ ዝቐለለ ምዃኑ ኣስተብሂሉ።

    ስለዚ ሓደ ሰብ ኣብ ማይ ኣይሂ እንተዘይኣሚኑ፡ ከም ማሞት፡ ዳይኖሰር፡ ጭራም፡ ጉማረ፡ ኣፍራስን ካልኦት ዓበይቲ እንስሳታትን ዝኣመሰሉ ዓበይቲ እንስሳታት ኣብ ትሕቲ ጭቃን ንጣብ ምድርን ከመይ ክቕበሩ ከምዝኽእሉ ንምግላጽ ምፍታን ዓቢ ጸገም እዩ። ማሞት ጥራይ ኣስታት 5 ሚልዮን ውልቀሰባት ኣብቲ ሓመድ ዝተቐብሩ ምዃኖም ይግመት። ኣብ ትሕቲ ህሉው ኩነታት ከምዚኦም ዝኣመሰሉ እንስሳታት ኣብ መሬት ኣይምተቐብሩን፣ ኣብ መሬት ቀልጢፎም ይበስብሱ ወይ ድማ እቶም ጓሓፍቲ ብኡንብኡ ይበልዕዎም ነበሩ። እዚ ዝስዕብ መግለጺ (ጄምስ ዲ. ዳና፡ "ማንዋል ኦፍ ጂኦሎጂ"፡ ገጽ 141) ንፎሲላይዜሽን ክሳብ ክንደይ ቅልጡፍ ምቕባር ከምዘድሊ ዘርኢ እዩ፤

ዓንዲ ሕቖ ዘለዎም እንስሳታት ከም ዓሳ፡ ተመሳሰልቲ ወዘተ፡ ልስሉስ ክፋሎም ምስ ተኣልየ ይበስብሱ። ድሕሪ ሞት ቀልጢፎም ክቕበሩ ኣለዎም ምእንቲ ከይበስቡን ብኻልኦት እንስሳታት ከይብላዕን።

ብህይወት ተቐቢሩ . ሓያሎ ቅሪተ-ኣካላት ብቕልጡፍ ከም ዝተቐብሩ ኣዝዩ ንጹር መርትዖታት ይህቡ።

    ብዘይካ እቲ ቅልጡፍ ምቕባር፡ እቶም እንስሳታት ኣብ እዋን ምቕባሮም ገና ብህይወት ምንባሮም ዝሕብር ብርክት ዝበሉ መርትዖታት ኣለዉ። ገለ ኣብነታት እነሆ፤

ቅሪተ-ኣካላት ዓሳ። ብርክት ዝበሉ ቅሪተ-ኣካላት ዓሳታት ብህይወትን ብቕልጡፍን ከምዝተቐብሩ ዝሕብሩ ምልክታት ተረኺቦም።

   ቀዳማይ፡ ኣብ ምድላው መግቢ ዝነበሮም ቅሪተ-ኣካላት ዓሳታት ተረኺቦም ኣለዉ: ሃንደበት ኣብ ትሕቲ ዓቢ ጭፍራ ሓመድ ምስ ተቐበሩ ካልእ ንእሽቶ ዓሳ ኣብ ኣፎም ነይርዎም። ብኻልእ ኣዘራርባ ዓሳ መግቡ ይበልዕ እንተሃልዩ ንቡር ሞት ዘጋጥሞ ዘይኮነስ ቅልጡፍ ቀብሪ ክሳብ ዘጋጥሞ ንቡር ህይወት እዩ ዝነብር ዘሎ።

    ካልኣይ፡ ኩሉ ቅርፊት ኣብ ቦታኡ፡ ኣፉ ተኸፊቱ ኩሉ ቅርፊት ተዘርጊሑ ዝነበረ ብብዝሒ ቅሪተ-ኣካላት ዓሳ ተረኺቡ ኣሎ። ኣብ ዓሳታት ከምዚ ዝኣመሰለ ምልክት ኣብ ዝረኽበሉ እዋን፡ ክሳብ ሃንደበት ዝቕበሩ ብህይወት ዝነበሩን ምስ ዕጫኦም ዝቃለሱን ክኾኑ ከም ዘለዎም ዘመልክት እዩ። ኣብ ውሕጅ፡ ከምዚ ዝኣመሰለ ቅልጡፍ ምቕባር ኣብ ትሕቲ ጭቃ፡ ዓሳታት ንኽሞቱ ዝያዳ ተኽእሎ ዘለዎ መገዲ ምዀነ። ንኣብነት፡ ኣስታት 9/10 ካብቶም ኣብ ኣረጊት ቀያሕቲ ሑጻዊ እምኒ ዝተረኽቡ ዓሳታት ዕጥቂ ኣብ ከምዚ ዝበለ ኩነታት እዮም ዘለዉ - ንኽልተ ቀርኖም ከም ምልክት ሓደጋ ምስቲ ዓጽሚ ዘለዎ ጽላት ርእሶም ብትኽክል ኩርናዕ ኣልዒሎምዎ ኣለዉ - እዚ ድማ ከም ዘጋጠሞም ዘርኢ እዩ። ቅልጡፍ ምቕባር።

    ብተወሳኺ፡ ቅሪተ-ኣካላት ዓሳታት ብኻልእ መንገዲ - ብዘይካ እቲ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ኣገባብ - ክፍጠር ኣይክእልን'ዩ፡ ምኽንያቱ ኣብ ትሕቲ ንቡር ኩነታት ዓሳታት ኣዝዮም ቀልጢፎም ይበስቡ ወይ ብኻልኦት እንስሳታት ይብላዕ። ይኹን እምበር፡ ኣብ መቓብር ዓሳታት ብሚልዮናት ዚቝጸሩ ከምዚ ዝኣመሰለ ቅሪተ-ኣካላት ዓሳታት ኪርከብ ይከኣል እዩ።

ክልተ ጫፍ ዘለዎም ሞስልን ኦይስተርን። ክልተ ጫፍ ዘለዎም ሞሰልን ኦይስተርን ኣብ ዕጹው ቦታ ተረኺቦም ኣለዉ፡ እዚ ድማ ብህይወት ከምዝተቐብሩ የመልክት። መብዛሕትኡ ግዜ እዞም እንስሳታት ክሞቱ ከለዉ እቲ ቅርፊቶም ዓጽዩ ዝሕዝ ጭዋዳ ይዛነ ሑጻን ጭቃን ክኣትዉ የኽእሎም።እዞም ቅሪተ-ኣካላት ግን መብዛሕትኡ ግዜ ብጽኑዕ ተዓጽዮም ይርከቡ ኣብ መንጎ እቶም ቅርፊት ድማ ሑጻ ወይ ጭቃ የለን። እዞም ቅርፊት እዚኣቶም ብጽኑዕ ስለ ዝተዓጽዉ፡ እዞም እንስሳታት ብህይወት ከለዉ ከም ዝተቐብሩ የመልክት።

ማሞትስ ። ምስ ካልኦት ብዙሓት እንስሳታት፡ ዓበይቲ ርኽበታት ማሞት ተገይሮም እዮም። ኣብቲ መሬት ክሳብ 5 ሚልዮን ዝበጽሕ ማሞት ተቐቢሩ ክህሉ ከምዝኽእል ይግመት። ተረፍ መረፍኦም ብቐንዱ ስኒ ብቶን ካብ መሬት ተዃዒቱ ወጺኡ፡ ንኢንዱስትሪ ስኒ ሓርማዝ ከም ጥረ ኣቕሓ ከይተረፈ ተጠቒሙ ስለዘሎ፡ ብዛዕባ ዝተረኽበ ውሑድ መጠን ክንዛረብ ኣይንኽእልን።

    ኣብዚ ርኽበታት ማሞት ዘገርም ነገር እንተሃልዩ፡ እቶም ማሞት ኣብ ኣዝዩ ጽቡቕ ኩነታት ተዓቂቦም ምርካቦም እዩ። ገለ ካብኣቶም ደው ኢሎም (!) ተረኺቦም፡ ገሊኦም ድማ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኣፎምን ከብዶምን ዘይተሓከመ መግቢ ሒዞም ኣለዉ። ብዘይካዚ፡ ገሊኦም ምሉእ ብምሉእ ዘይተበላሸዉን ዘይተበላሸዉን ተረኺቦም ኣለዉ።

    ከምዚ ዝኣመሰለ ርኽበታት ኣብ ሰፊሕ ቦታታት ክግበር ከሎ፡ ኣብ ከባብያዊ ውሕጅ ጽድያ፡ ብቐስ ዝበለ ሞት ብጥሜት፡ ወይ ከምቲ ዝተገልጸ ዝኾነ ተራ ሞት ከም ዘይሞቱ ዘርኢ እዩ። ዝኾነ ይኹን መጠን ውሁድነት፡ ነቲ ብሓንሳብን ብዓመጽን ዝሞቱ ኣማኢት ኣሽሓት እንስሳታትን ብኸመይ ኣብ ንጣብ ድዅዒን ሓመድን ከም ዝተቐብሩን ከረድእ ኣይክእልን። ኣብ ማይ ኣይሂ፡ ከምኡ ኪኸውን ይኽእል እዩ።

ኣብ ኣኽራንን ደረቕ መሬትን ዝተረኽቡ ፍጥረታት ባሕርን ክፋላቶምን .

- (ዘፍ 7፡19) እቲ ማያት ድማ ኣብ ምድሪ ኣዝዩ ሰበረ። እቲ ኣብ ትሕቲ ብዘሎ ሰማይ ዝነበረ ዅሉ ነዋሕቲ ኣኽራን ድማ ተሸፈነ።

- (2ጴጥ 3፡6) ... በዚ ኸኣ እታ ሽዑ ዝነበረት ዓለም ብማይ ተዓብሊላ ጠፍአት።

ምናልባት እቲ ዝበለጸ መርትዖ ዓለማዊ ማይ ኣይሂ ኣብ ኣኽራንን ደረቕ መሬትን ተረፍ ፍጥረታት ባሕሪ ክንረክብ ምኽኣልና እዩ። (ተመሳሳሊ ኣብነታት ኣብ መደባት ተፈጥሮ ኣብ ተለቪዥን ክትረኽቦ ትኽእል ኢኻ።) እዚ ቅርስታት እዚ ብርግጽ ኣብዚ ሕጂ ዘለዎ ቦታ ክህሉ ኣይክእልን እዩ፣ እቲ ባሕሪ ኣብ ገለ እዋን ነዚ ከባቢታት እዚ እንተዘይሽፍኖ ነይሩ።

• ቅድሚ ምጅማር ዘመናዊ ኣቆጻጽራ 500 ዓመት፡ ፓይታጎራስ ኣብ ኣኽራን ተረፍ ፍጥረታት ባሕሪ ረኸበ። (ገጽ 11 ፕላኔታ ማ (“ፕላኔት መሬት”))።

• ድሕሪ ሚእቲ ዓመት ግሪኻዊ ጸሓፍ ታሪኽ ሄሮዶተስ ኣብ ግብጺ ካብ በረኻታት ቅርፊት ባሕሪ ከም ዝእከብ ጽሒፉ። ባሕሪ ክሳብ በረኻ በጺሑ ክኸውን ኣለዎ ኢሉ ደምደመ (ገጽ 11 "Planeetta maa")። ኣብ ዓበይቲ በረኻታት ሑጻ ኣፍሪቃ እውን ተረፍ ዓበይቲ እንስሳታት ባሕሪ ተረኺቡ እዩ።

• ዜኖፋነስ ኣብ ከባቢ 500 ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ ካብ ባሕሪ ርሒቑ ኣብ ዝርከብ ውሽጣዊ ከባቢታት ቅሪተ-ኣካላት ባሕሪ ረኺቡ ኣብ ሲሲሊ ኣብ ሲራክስ ኣብ ዝርከብ ዕደና ዕንጸይቲ፡ ከምኡ’ውን ኣብ ማልታን መሬት ኢጣልያን ቅሪተ-ኣካላት ዓሳ ረኺቡ። እዞም ከባቢታት እዚኣቶም ኣቐዲሞም ብባሕሪ ከም ዝተሸፈኑ ደምዲሙ (ገጽ 17 Nils Edelman - Viisaita ja veijareita geologian maailmassa)።

• ቻርለስ ዳርዊን ኣብ ኣኽራናዊ ዞባታት ፔሩ ዓጽሚ ዓሳ ነባሪ ምስ ረኸበ እውን ምስ ቅርስታት ባሕሪ ተጓኒፉ።

• ኣብ ፔቶስ ዳይረክተር ዕደና ዝነበረ ኣልባሮ ኣሎንዞ ባርባ፡ ኣብታ ብ1640 ዝጸሓፋ መጽሓፉ፡ ኣብ መንጎ ፖቶስን ኦሮነስተን ኣብ ቦሊቭያ፡ ልዕሊ ጽፍሒ ባሕሪ 3000 ሜትሮ ኣብ ዝርከብ ኣኻውሕ፡ ዘገርም ቅርፊት ከም ዝረኸበ ይጠቅስ (ገጽ 54 Nils Edelman: Viisaita ja veijareita ጂኦሎጂካዊ ምኢልማሳ ) .

• ጀርመናዊ ፒ.ኤስ.ፓላስ ኣብ 1700ታት ኣብ ኣኽራናት ኡራልን ኣልታይን – ክልቲኦም ኣብ ሩስያ – ተረፍ መረፍ እንስሳታትን ተኽልታትን ባሕርን ዝሓዘ ስትራቲፋይድ ኖራን ሸኽላን ረኺቡ (ገጽ 125 ኒልስ ኤደልማን፡ Viisaita ja veijareita geologian maailmassa) ።

• ብዙሓት ናይ ባሕሪ ህይወታውያን ከም ሞሰል፡ ኣሞናይት፡ ቤለምናይት ፡ (ኣሞናይትን ቤለምናይትን ምስ ዳይኖሰር ኣብ ሓደ እዋን ይነብሩ ነይሮም) ፡ ዓሳ ዓጽሚ፡ ዕምባባ ባሕሪ፡ ቅሪተ-ኣካላት መርዛማትን ፕላንክቶንን ከምኡ’ውን ኣዝማድ ናይቶም ሕጂ ዘለዉ ዕንቅርቢታትን ኮኾብ ባሕሪን ብዙሕ ኪሎ ሜተር ልዕሊ ባሕሪ ተረኺቦም ደረጃ ኣብ ሂማላያ። ማፓሎ ኢህመይደን ፕላኔታ ( ገጽ 55) እትብል መጽሓፍ ነዞም ቅርስታት ብኸምዚ ዝስዕብ ትገልጾም፤

ካብ ጃፓናዊ ዩኒቨርሲቲ ኪዩሹ ዝመጸ ሃሩታካ ሳካይ፡ ነዞም ኣብ ኣኽራናት ሂማላያ ዝርከቡ ቅሪተ-ኣካላት ባሕሪ ንነዊሕ ዓመታት መጽናዕቲ ኣካይዱ እዩ። ንሱን ጉጅልኡን ካብ ዘመነ ሜሶዞይክ ዝመጸ ምሉእ ኣኳርየም ዘርዚሮም ኣለዉ። ምስቶም ሕጂ ዘለዉ ዕንቅርቢታትን ኮኾብ ባሕርን ዝመሳሰሉ ስቡራት ዕምባባታት ባሕሪ፡ ካብ ጽፍሒ ባሕሪ ልዕሊ ሰለስተ ኪሎ ሜተር ኣብ ዝርከብ መንደቕ ኣኻውሕ ይርከቡ። ኣሞናይት፡ ቤለምናይት፡ መርዛማትን ፕላንክቶንን ኣብ ኣኻውሕ ኣኽራን ከም ቅሪተ-ኣካላት ይርከቡ (...)

   ኣብ ክልተ ኪሎ ሜተር ቁመት፡ ተመራመርቲ ስነ-ምድሪ፡ እቲ ባሕሪ ባዕሉ ዝገደፎ ኣሰር ረኺቦም። እቲ ማዕበል ዝመስል ገጹ ከውሒ ምስቲ ካብ ትሑት ማይ ዘለዎ ማዕበል ኣብ ሑጻ ዝተረፈ ቅርጽታት ይሰማማዕ። ካብ ጫፍ ኤቨረስት እውን ከይተረፈ፡ ብጫ ጽርግያታት ኖራ ይርከብ፣ እዚ ኸኣ ካብ ተረፍ ማእለያ ዘይብሎም እንስሳታት ባሕሪ ኣብ ትሕቲ ማይ እዩ ተላዒሉ።

• ብዘይካ ሂማላያ ኣብ ኣልፕስ፡ ኣንደስን ሮኪ ማውንተይንን ብዙሓት ርኽበታት ተረኺቦም እዮም። እዞም ርኽበታት እዚኦም፡ ሞሰልስ፡ ቅራፍ እንስሳታት፡ ኣሞናይትስ፡ ከምኡ’ውን ቅሪተ-ኣካላት ባሕሪ ዝሓዙ ስትሪክን ጭቃ ሸልን ዘጠቓልሉ እዮም። ገለ ካብቲ ርኽበታት ኣብ ቁመት ሓያሎ ኪሎሜተራት ይርከብ። እዚ ዝስዕብ መግለጺ ኣልፕስ ህላወ ቅሪተ-ኣካላት ባሕሪ የመልክት፤

ኣብ ሰንሰለታት ኣኽራን ዝርከቡ ኣኻውሕ መበቆላዊ ባህሪ ብደቂቕ ክንርእዮ ዝግበኣና ምኽንያት ኣሎ። ኣብ ኣልፕስ፡ ኣብ ሰሜናዊ ዞባ ሄልቨቲያን ዝበሃል ኖራ ኣልፕስ ዝበለጸ እዩ ዝረአ። ኖራ ቀንዲ ንብረት ከውሒ እዩ። ኣብዚ ኣብቲ ቁልቁል ዝኣፉ ቁልቁለት ወይ ኣብ ጫፍ እምባ ዘሎ ከውሒ ክንርኢ ከለና - ኣብኡ ንላዕሊ ክንድይብ ጸዓት እንተዝህልወና - ኣብ መወዳእታ ቅሪተ-ኣካላት ዝኾኑ ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታት፡ ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታት፡ ኣብኡ ክንረክብ ኢና። መብዛሕትኡ ግዜ ብኸቢድ ይጉድኡ እዮም ግን ፍሉጣት ቁራጽ ምርካብ ይከኣል እዩ። እቶም ኩሎም ቅሪተ-ኣካላት ቅርፊት ኖራ ወይ ኣዕጽምቲ ፍጥረታት ባሕሪ እዮም። ካብኣቶም ብስፓይራል ፍሕሶ ዘለዎም ኣሞናይትስ ኣለዉ፣ ብፍላይ ድማ ብዙሓት ድርብ ቅርፊት ዘለዎም ቅላሚጦስ ኣለዉ። (...) ኣብዚ እዋን’ዚ ኣንባቢ፡ ሰንሰለታት ኣኽራን ክንድዚ ዝኣክል ድዅዒ ምሓዙ እንታይ ማለት ምዃኑ ክሓስብ ይኽእል፡ እዚ ድማ ኣብ ታሕቲ ባሕሪ’ውን ተደራሪቡ ክረኽቦ ይኽእል።(ገጽ 236,237፡ ፔንቲ ኤስኮላ፡ ሙቱቫ ማኣ)

• ዳርጋ ርብዒ ቻይና ዝሽፍን ኖራ ካብ ባሕሪ ዝመንጨወ ተረፍ መረፍ መርዛማት ዘጠቓልል እዩ (ገጽ 97,100-106 “Maapallo ihmeiden planeetta”)። ኣብ ዩጎዝላቭያን ኣልፕስን እውን ተመሳሳሊ ከባቢታት ኣሎ።

• ኣብ ዓዲ እንግሊዝ ኣብ ዝርከብ ኣኽራናት ስኖውዶን ኣብ ዝርከብ ስሌት ዝእከበሉ ቦታ፡ ኣስታት 1,400 ጫማ ልዕሊ ጽፍሒ ባሕሪ ኣስታት 1,400 ጫማ ልዕሊ ጽፍሒ ባሕሪ ብሸል ናይ ገማግም ባሕሪ ሞሰል ዝመልአ ገዚፍ ንጣብ ሓሸራን ሑጻን ኣሎ።

• ክሳብ ሓያሎ ሜትሮ ንውሓት ክዓብዩ ዝኽእሉ ዕንቅርቢታት ዓሳ ወይ ኢችቲዮሳውርስ ኣብ ዓዲ እንግሊዝን ጀርመንን ምስ ኣዕጽምቶምን ቆርበቶምን ኣብ ንጣብ ጭቃ ተቐቢሮም ተረኺቦም እዮም። ሓደ ካብቶም ኣብ እኽብካብ ጂኦሎጂካል ኢንስቲትዩት ዩኒቨርሲቲ ሄልሲንኪ ተዓቂቡ ዘሎ ኣዕጽምቲ፡ ኣብ ሆልዝማደን ናይ ዉርትንበርግ ኣብ ዝርከብ እምኒ ጭቃ ተረኺቡ። ንውሓቱ 2.5 ሜትሮ ኮይኑ ኣዝዩ ጽቡቕ ዕቃበ ኮይኑ ኣሎ። (ገጽ 371 "ሙቱቫ ማኣ"፡ ፔንቲ ኤስኮላ)

• ኣብ ማእከላይ ፈረንሳ (ቅድስቲ-ላኦን፡ ቪየን)፡ ኣብቲ ኖራ ቅርፊት ኣሞናይት ተረኺቡ ኣሎ። (ገጽ 365 "ሙቱቫ ማኣ"፡ ፔንቲ ኤስኮላ)

• ኣብ ሶልንሆፈን ባቫርያ ዝርከብ ከባቢ ኖራ ክልተ ቅሪተ-ኣካላት ናይቲ ኣዕዋፍ ዕንቅርቢት (Archaeopteryx) ኣለዎ። ካብ ተመሳሳሊ ከባቢ ኖራ፡ ካልኦት ብጽቡቕ ዝተዓቀቡ ቅሪተ-ኣካላት፡ ከም ጣንጡ፡ ሜዱሳ፡ ሽኮርያ፡ ቤለምናይትን ዓሳን እውን ተረኺቦም እዮም። (ገጽ 372፡ "ሙቱቫ ማኣ"፡ ፔንቲ ኤስኮላ)

• ኣብ ለንደን፡ ፓሪስን ቪየናን ገለ ከባቢታት ኣለዉ፡ እዚኦም ድማ ናይ ቀደም ምድረበዳ ባሕሪ እዮም። ንኣብነት ኣብ ፓሪስ ዝርከቡ ገለ ከባቢታት ኖራ ብቐንዱ ካብ ትሮፒካዊ ባሕርታት ብዝመጹ ቅርፊት ሞሉስክ ዝቖሙ እዮም። (ገጽ 377 "ሙቱቫ ማኣ"፡ ፔንቲ ኤስኮላ)

• ኣብ ከባቢ በርሊን፡ ሓያሎ ሜትሮታት ርጉድ ዝበለ ንጣብ ድዅዒ፡ ቅርፊት ናይ ሓደ ዝጠፍአ ጋስትሮፖድ ( Paludina diluviana )፡ ከምኡውን ተረፍ መረፍ ፓይክስ የጠቓልል። (ገጽ 410 "muuttuva maa, Pentti Eskola)

• ከም ሶርያ፡ ዓረብ፡ ሕጂ እስራኤል፡ ግብጺ ዝኣመሰሉ ከባቢታት ዓራት ባሕሪ ኮይኖም ጸኒሖም እዮም። (ገጽ 401፡ 402 "ሙቱቫ ማኣ”፡ ፔንቲ ኤስኮላ)

• ኣብ ጥቓ ከተማ ቶዘር ኣብ ዝርከብ ቱኒዝያ፡ ኣረጊት ቅሪተ-ኣካላት ኦይስተር ተረኺቡ። (ገጽ 90 ብዮርን ኩርተን ፡ ኩይንካ ማሙቲ ፓካስተታን )

• ካብ ካይሮ ንደቡባዊ ምዕራብ 60 ኪሎ ሜተር ርሒቑ ኣብ ዝርከብ በረኻ ፋይጁም፡ ኣብ ቁልቁለት ልዑል ረግረግ ጀበል ቃትራን፡ ቅርሲ ዓሳ ነባሪን ኣናብስ ባሕርን ተረኺቡ ኣሎ። (ገጽ 23 ብዮርን ኩርተን፡ ጃካውሲ፡ [ዘመነ በረድ])

• ካብ ብዙሕ ዝተፈላለየ ክፋላት ዓለም፡ ኣማኢት ኣሽሓት ወይ ሚልዮናት ዓሳታት ዝሓዘ ንጣብ ቅሪተ-ኣካላት ዓሳ ተረኺቡ። ንኣብነት ኣብ ካሊፎርንያ ኣብ ዝርከብ ንጣብ ቅሪተ-ኣካላት ሄሪንግ፡ ኣብ ዓሰርተ ትርብዒት ኪሎሜተር ስፍሓት ቢልዮን ዓሳታት ከምዘለዉ ይግመት። ካብ ጀርመን ክሳብ ባሕሪ ካስፒያን፡ ኢጣልያ፡ ስኮትላንድ፡ ዴንማርክ (ኣብቲ ብኖራ ዝተሰርሐ ገደል ስቲቨንስ ክሊንት ) ከምኡ’ውን ደቡብ ስጳኛ (ጎቦታት ካራቫካ) ዝርከቡ ከባቢታት፡ ብሚልዮናት ዝቑጸሩ ቅሪተ-ኣካላት ዓሳታት ዝሓዘ ንጣብ የጠቓልል። እዚ ኩሉ ደረቕ መሬት ብባሕሪ ዝተሸፈነ ክኸውን ኣለዎ እንተዘይኮይኑ እዚ ርኽበታት ዓሳ ኣይምተኻእለን ነይሩ።

• ኣብ በርገስ ዝርከብ ፍሉጥ ንጣብ ስሌት ሸኽላታት፡ ኣብ ዓመት 1909 ኣብ ኣኽራናት ሮኪ ዝተረኽበ ኮይኑ፡ ካብቲ ጥንታዊ ምድሪ ባሕሪ ዝተረኽበ ዓሰርተታት ኣሽሓት ቅሪተ-ኣካላት ዘጠቓልል ኮይኑ፡ ኣብዚ እዋን’ዚ ልዕሊ ጽፍሒ ባሕሪ ልዕሊ 2000 ሜትሮ ቁመት ኣለዎ።

• ካብ ሰሜናዊ ምዕራብ ክፋላት ኣውስትራልያ (ገጽ 96 Maapallo ihmeiden planeetta) ከምኡ’ውን ኒው ጊኒ፡ መርዛማትን ቅሪተ-ኣካላት ዓሳታትን ክርከብ ይከኣል።

• ካብ መሬት ሰሜን ኣመሪካ፡ ካብ ባሕሪ ኣዝዩ ርሒቑ፡ ተረፍ መረፍ ዓሳ ነባሪ ተረኺቡ። እዚ ርኽበታት ንኣብነት ኣብ ቀላይ ኦንታርዮ፡ ኣብ ቨርሞንት፡ ኩቤክን ሴንት ሎረንስን ዝተገብረ እዩ። ስለዚ እዞም ከባቢታት ቅድሚ ሕጂ ኣብ ዝተወሰነ እዋን ብባሕሪ ዝተሸፈኑ ክኾኑ ኣለዎም።

• ብዙሓት ካብቶም ኣብ መላእ ዓለም ዝርከቡ በረኽቲ ቦታታት - ሂማላያን ካልኦት ነዋሕቲ ኣኽራናትን - ምልክታት ጥንታዊ ገማግም ባሕርን ስጉምቲ ማዕበልን የርእዩ። እዚ ርኽበታት ኣብ ኒው ጊኒ፡ ኢጣልያ፡ ሲሲሊ፡ ዓዲ እንግሊዝ፡ ኣየርላንድ፡ ኣይስላንድ፡ ስፒትዝበርገን፡ ኖቫጃ-ሰምልያ፡ ምድሪ ፍራንዝ ጆሴፍ፡ ግሪንላንድ፡ ኣብ ሰፊሕ ከባቢታት ሰሜንን ደቡብን ኣመሪካ፡ ኣልጀርያ፡ ስጳኛ ... እቲ ዝርዝር ይቕጽል ንቕድሚት ንቕድሚት። (እቲ ሓበሬታ ብቐንዱ ካብ Maanpinnan muodot ja niiden synty , ገጽ 99,100 / ብ Iivari Leiviskä ዝመጸ እዩ)።      

   ጥንታዊ ገማግም ባሕሪ ኣብ ፊንላንድን ጎረባብቲ ከባቢታትን እውን ተረኺቡ እዩ። ሓደ ኣብነት ፒሃቱንቱሪ ዝበሃል ኮይኑ፡ ኣብኡ ምልክታት ማዕበል ዘለዎም ኣእማን ኣለዉ። ምልክታት ናይቲ ጥንታዊ ገማግም ባሕሪ ኣብ ቁልቁለት ብዙሓት ጎቦታት እውን ክርከብ ይከኣል። ኣብ ደቡባዊ ክፋል ፊንላንድ ከምዚኦም ዝኣመሰሉ ቦታታት ኣብ ፒህታ ኣብ ዝርከብ ኮርፑ፡ ጁርሞ፡ ካውንሳውሪን ኣብ ሳኪላ ዝርከብ ቪርትታንካንጋስን ከምኡ’ውን ንሰሜን ንላዕሊ ንኣብነት ላውሃንቩኦሪ፡ ሮኩዋን ኣቫሳክሳን እዮም። (ካብ መጽሓፍ Jokamiehen geologia , ገጽ 96 / ብ Kalle Taipale, Jouko.T. Parviainen)

• ላቫ ኣብ ኣኽራናት ኣራራት ካብ ጽፍሒ ባሕሪ 4,500 ሜትሮ ቁመት ዘለዎ ኮይኑ፡ ውጽኢት ናይ ትሕቲ ማይ ምፍንጃር እሳተ ጎመራ ጥራይ ክኸውን ይኽእል (Molen, M., Vårt ursprung?, 1991, p. 246)

• ሓደ ምልክት ውሕጅ ኣብ ባሕሪ ዝርከቡ ድዅዒ ኣኻውሕ እዩ። ካብ ዝኾነ ካልእ ድዅዒ ኣኻውሕ ተደሚሩ ኣዝዮም ዝበዝሑ እዮም። ከም ኣቦ ስነ-ምድራዊ ስነ-ፍልጠት ዝቑጸር ጀምስ ሃተን፡ ድሮ ቅድሚ ልዕሊ ክልተ ዘመን ነዚ ትዕዝብቲ እዚ ጠቒሱ ነይሩ፤

ኩሉ ንጣብ መሬት (...) ኣብ ትሕቲ ባሕሪ ብዝተደራረበ ሑጻን ጸጸርን፡ ቅርፊት ቅራፍ እንስሳን መርዛማት ነገራትን፡ ሓመድን ጭቃን ከም ዝቖመ ክንድምድም ኣሎና። (ጀይ. ሃተን፡ ክልሰ-ሓሳብ መሬት l፡ 26. 1785)

ጀይ ኤስ ሸልተን፡ ኣብተን ኣህጉራት፡ ኣብ ባሕሪ ዝርከቡ ድዅዒ ኣኻውሕ ካብ ኩሎም ካልኦት ድዅዒ ኣኻውሕ ተደሚሮም ኣዝዮም ልሙዳትን ዝሰፍሑን እዮም። እዚ ሓደ ካብቶም መብርሂ ዝጠልቡ ቀለልቲ ሓቅታት እዩ፣ ኣብ ሕመረት ኩሉ ምስቲ ወዲ ሰብ ነቲ ዝቕየር ጂኦግራፊ ናይ ስነ-ምድራዊ ሕሉፍ ንምርዳእ ዝገብሮ ቀጻሊ ጻዕሪ ዝተኣሳሰር እዩ።

ባህላዊ ፍልጠትን ማይ ኣይሂን . ብዛዕባ ማይ ኣይሂ ኣብ ተፈጥሮ ጥራይ ሓበሬታ ምድላይ ኣየድልየናን እዩ፤ ኣብ ትውፊታት ዝተፈላለዩ ኣህዛብ መርትዖታት ንረክብ። ካብዞም ዛንታታት እዚኣቶም ኣብ መላእ ዓለም ብባህልታት ዝተነግሩ ዳርጋ ሓሙሽተ ሚእቲ ከምዘለዉ ይግመት ። ብዙሓት ካብዞም ዛንታታት ምስ ግዜ (ብተፈጥሮኣዊ) ተቐይሮም እኳ እንተኾኑ፡ ኩሎም ግን ማይ ከም ጠንቂ ዕንወት ምጥቃስ ዘመሳስሎም እዩ። ብዙሓት ካብዞም ዛንታታት ቅድሚ ሕጂ ዝነበረ ሰናይ እዋን እውን ይጠቕሱ፣ ውድቀት ሰብን ምድንጋር ቋንቋታትን ኣብ ባቤል (ባቢሎን) ዝተፈጸመ - ኩሎም ፍጻመታት መጽሓፍ ቅዱስ እውን ይጠቕሶም።

   እቶም ዛንታታት ኣብ መንጎ ኣዝዮም ዝተፈላለዩ ህዝብታት ይርከቡ: ባቢሎናውያን: ተወለድቲ ኣውስትራልያ: ህዝቢ ሚያኦ ቻይና: ኣፍሪቃውያን ኤፈ ድዋርፍ: ሆፒ ህንዳውያን ኣመሪካ ኣብ ሰሜን ኣመሪካ ቀቢላ ፓዳጎ: ከምኡውን ካልኦት ብዙሓት ህዝብታት። ኣድማሳውነት ትረኻታት ማይ ኣይሂ ታሪኻውነት ናይዚ ፍጻመ ይእምት፤ 

ኣስታት 500 ባህልታት - ደቀባት ግሪኽ፡ ቻይና፡ ፔሩን ሰሜን ኣመሪካን ሓዊሱ - ኣብ ዓለም ዝፍለጡ ኮይኖም፡ እቶም ኣፈ-ታሪኻትን ጽውጽዋያትን፡ ንታሪኽ እቲ ቀቢላ ዝቐየረ ዓቢ ውሕጅ ዘስደምም ዛንታ ዝገልጹ እዮም። ኣብ ብዙሕ ዛንታታት፡ ልክዕ ከምቲ ኣብ ጉዳይ ኖህ ዝነበረ፡ ውሑዳት ሰባት ጥራይ እዮም ካብቲ ማይ ኣይሂ ዝደሓኑ። ብዙሓት ካብቶም ህዝብታት እቲ ማይ ኣይሂ ብሓደ ምኽንያት ወይ ብኻልእ ምኽንያት ብዓይነት ደቂ ሰባት ዝሰልቸዎም ኣማልኽቲ ከም ዝመጸ ገይሮም ይቖጽርዎ ነበሩ። ምናልባት እቲ ህዝቢ ከምቲ ኣብ ግዜ ኖህን ኣብ ኣፈ-ታሪኽ ብደቀባት ኣመሪካውያን ቀቢላ ሆፒ ሰሜን ኣመሪካን ብልሹዋት ነይሮም ይኾኑ ወይ ምናልባት ከምቲ ኣብ ቅኔ ጊልጋመሽ ዝነበረ ኣዝዩ ብዙሓትን ኣዝዮም ጫውጫው ዝብሉን ሰባት ነይሮም ይኾኑ። (2)

ሌኖርማንት ኣብታ "መጀመርታ ታሪኽ" እትብል መጽሓፉ ከምዚ ይብል፤

"ታሪኽ ማይ ኣይሂ ኣብ ኩሉ ጨናፍር ሰብኣዊ ስድራ ቤት ኣድማሳዊ ትውፊት ምዃኑ ከነረጋግጽ ዕድል ኣሎና፡ ከምዚ ዝኣመሰለ ውሱንን ሓደ ዓይነትን ትውፊት ድማ ከም ዝተገመተ ጽውጽዋይ ክቑጸር ኣይክእልን እዩ። ዝኽሪ ናይ ሓደ ሓቀኛን ክኸውን ኣለዎ።" ዘስካሕክሕ ፍጻመ፡ ኣብ ኣእምሮ እቶም ቀዳሞት ወለዲ ሰብኣዊ ስድራቤት ኣዝዩ ብርቱዕ ጦብላሕታ ፈጢሩ፡ ዘርኦም እውን ከይተረፈ ፈጺሞም ክርስዕዎ ዘይክእሉ ፍጻመ እዩ።(3)

ዝተፈላለየ ዓሌት ዘለዎም ህዝብታት ብዛዕባ እቲ ገዚፍ ዕንወት ውሕጅ ዝተፈላለየ ውርሻዊ ዛንታታት ኣለዎም። ግሪኻውያን ብዛዕባ ማይ ኣይሂ ሓደ ዛንታ ኣዘንትዮም እዮም፣ ኣብ ዙርያ ሓደ ደውካሊዮን ዝበሃል ገጸ ባህሪ ዘማእከለ እዩ፤ ቅድሚ ኮሎምቦስ ነዊሕ ከይተረፈ፡ ተወለድቲ ኣህጉር ኣመሪካ ንዝኽሪ እቲ ዓቢ ውሕጅ ህያው ዝገበሩ ዛንታታት ነይርዎም። ብዛዕባ ውሕጅ ዝገልጽ ጽውጽዋያት ክሳብ ሎሚ ኣብ ኣውስትራልያ፡ ህንዲ፡ ፖሊነዥያ፡ ቲቤት፡ ካሽሚርን ሊትዋንያን እውን ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ይሰጋገር ኣሎ። ኩሎም ጽውጽዋያትን ዛንታታትን ጥራይ ድዮም? ኩሎም ድዮም ዝተፈጥሩ? ኩሎም ሓደ ዓይነት ዓቢ ዕንወት ዝገልጹ ክኾኑ ይኽእሉ እዮም ዝብል ግምት ኣሎ። (4)

እቲ ኣብ መላእ ዓለም ዘጋጠመ ማይ ኣይሂ ክውን እንተዘይከውን ነይሩ፡ ገለ ኣህዛብ ዘፍርሕ ምፍንጃር እሳተ ጎመራ፡ ዓበይቲ ህቦብላ በረድ፡ ድርቂ (...) ንእኩያት ኣቦታቶም ከም ዘጥፍኦም ምገለጹ ነይሮም። እምበኣር ኣድማሳውነት ዛንታ ማይ ኣይሂ ሓደ ኻብቲ ሓቅነቱ ዚሕብር ብሉጽ መርትዖ እዩ። ዝኾነ ካብዞም ጽውጽዋያት ከም ውልቃዊ ኣፈ-ታሪኽ ጌርና ክንነጽጎን ምናኔ ጥራይ እዩ ኢልና ክንሓስብን ንኽእል ኢና፡ ብሓባር ግን ብዓለማዊ ኣረኣእያ ዳርጋ ዘይከራኸሩ እዮም። (ምድሪ)

ቀጺሉ ተወሳኺ መወከሲታት ናብ ተመሳሳሊ ኣርእስቲ። ሕሉፋት ጸሓፍቲ ታሪኽ ማይ ኣይሂ ከም ናይ ሓቂ ታሪኻዊ ፍጻመ ጠቒሶምዎ እዮም። ናይ ሎሚ ዳግመ ምጽሓፍ ታሪኽ ኣብ ክንድኡ ነዚ ዓቢ ናይ ውሕጅ ሓደጋ ብምኽሓድ ብዙሕ ዘእምን መርትዖ ዘይብሉ ኣማኢት ኣሽሓት ሚልዮናት ዓመታት ኣብ ታሪኽ ብምውሳኽ ሕሉፍ ታሪኽ ደቂ ሰባት ንምቕያር ዝዓለመ እዩ።

• ጸሓፊ ታሪኽ ጆሴፈስን ባቢሎናዊ ቤሮሱስን ብዛዕባ ቅርሲ መርከብ ኖህ ጠቒሶም ኣለዉ።

• ግሪኻዊ ጸሓፊ ታሪኽ ሄሮዶተስ ኣብ ሓምሻይ ክፋል ታሪኹ ብዛዕባ ስኪትያውያን ጠቒሱ ኣሎ። ከም ዘርኢ ያፌት (ወዲ ኖህ) ኢሉ ይጠቅሶም (ዘፍ 10፡1,2: ሕጂ እዚኣቶም ወለዶ ደቂ ኖህ፡ ሴም፡ ካምን ያፌትን እዮም፡ ድሕሪ ማይ ኣይሂ ድማ ደቂ ተወልዱሎም።ደቂ... ያፌትን ጎሜርን ማጎግን ማዳይን ያዋንን ቱባልን መሸክን ቲራስን)።

• ኣብ ዛንታ ጊልጋመሽ፡ ኡትናፒስቲም መርከብ ክሰርሕ መምርሒ ተዋሂብዎ ፡ “ኦ ሰብኣይ ሹሩፓክ ወዲ ኡባር-ቱቱ። ገዛኻ ኣፍሪስካ መርከብ ስርሕ፡ ሃብቲ ኽሓድ፡ ድሕሪ ሞት ህይወት ድለ፡ ሃብቲ ንንዕቕ፡ ህይወትካ ኣድሕን። ዘርኢ ኩሎም ህያዋን ናብታ እትሰርሓ መርከብ ውሰድ። መለክዒታቱ ጽቡቕ ጌርኩም ዕቀኑ።”

• ኣብ ጸብጻብ ማይ ኣይሂ ኣሶር ብዛዕባ ህንጸት እታ መርከብ መግለጺ ኣሎ፤

በዚ መሰረት መርከብ ስርሑ - - .

- - ንሓጢኣተኛን ንህይወትን ከጥፍኦ እየ።

- - ዘርኢ ህይወት ይኣቱ፣ ኩሉ፣ .

ናብ ማእከል እታ መርከብ፡ ናብታ እትሰርሓ መርከብ።

ንውሓቱ ሽዱሽተ ሚእቲ እመት እዩ።

ስፍሓቱን ቁመቱን ድማ ስሳ እመት እዩ።

- - ኣዕሚቑ ይኺድ። –

ነቲ ትእዛዝ ተቐቢለ ንሄኣ ጎይታይ በልክዎ።

ምስ ወዳእኩ

እቲ ክገብሮ ዝበልካኒ ምህናጽ መራኽብ፡ .

ስለዚ ንኣሽቱን ዓበይትን ይላገጹለይ። (5)

• ኣዝቴክስ ብዛዕባ ማይ ኣይሂ ጠቒሶም እዮም፤

ዓለም ን1716 ዓመታት ምስ ጸንሐት፡ ማይ ኣይሂ መጸ፡ “ብዘሎ ወዲ ሰብ ጠፊኡን ጠሓለን፡ ከምኡ’ውን...

ናብ ዓሳ ከም ዝተቐየሩ ኣስተብሃሉ። ኩሉ ኣብ ሓንቲ መዓልቲ ጠፊኡ”። ናታን በዓልቲ ቤቱ ናናን ጥራይ እዮም ድሒኖም፣ ምኽንያቱ ኣምላኽ ቲትላቻዋን ካብ ኦም ሲፕረስ ጃልባ ክሰርሑ ነጊርዎም ነበረ። (6)

• ኣብ 1890ታት ካብ ሓንቲ ኒፑር እትበሃል ከተማ ባቢሎን እተሰርሐ ጽላት ጭቃ ተረኺቡ፣ እቲ ጽላት ድማ ካብ ቅኔ ጊልጋመሽ ዝዓበየ እዩ ነይሩ ። እቲ ናይ ጭቃ ጽላት እንተወሓደ ካብ 2100 ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ ዝጅምር ኮይኑ፡ እቲ ዝተረኽበሉ ቦታ፡ ህዝባዊ ቤተ-መጻሕፍቲ፡ ኣብቲ እዋን’ቲ ስለዝዓነወ እዩ።

ስእሉ ምስቲ ኣብ መጽሓፍ ዘፍጥረት ዘሎ ኣዝዩ ዝመሳሰል እዩ። ምምጻእ ማይ ኣይሂ ብምጥቃስ ነቶም ዝተረፉ ንምክልኻል ዓቢ መርከብ ክትሰርሕ ይምዕድ። እቲ ኣብቲ ጽላት ዘሎ ጽሑፍ ብሓደ ክኢላ ተመራማሪ ኣሶር ሄርማን ሂልፕረክት እዩ ተተርጒሙ። ኣብ ርብዒ ሓጹር ዘለዉ ቃላት ኣብቲ ጽሑፍ ክርከቡ ኣይክእሉን እዮም፡ ሂልፕረክት ግን ኣብ ዓውዲ ጽሑፍ ተመርኲሱ ኣካቲትዎም ኣሎ፤

(2) ... [ዶባት ሰማይን ምድርን ኣነ] የወግድ

(3) ... [ማይ ኣይሂ ከምጽእ እየ፣] ንዅሉ ህዝቢ ብሓንሳብ ኪወስዶ እዩ።

(4) ... [እቲ ማይ ኣይሂ ከይመጸ ግና ህይወት ድለ።

(5).......[ኣብ ልዕሊ ኩሎም ህያዋን ፍጡራት]፡ ክንዲ ዘለዉ፡ ምግልባጥ፡ ጥፍኣት፡ ምጥፋእ ከምጽእ እየ

(6) ...ዓባይ መርከብ ምህናጽን...

(7) ...እቲ ሓፈሻዊ ቁመት ኣቃውምኡ ይኹን

(8) ...ነቶም ዝደሓኑ ንምጉዕዓዝ ጃልባ ገዛ ይኹን።

(9) ...ብድልዱል መኽደኒ መሸፈኒ (እኡ) ዘለዎ።

(10) ... [ናብታ እትሰርሓ መርከብ]

(11) ... [ኣራዊት ምድሪ፡ ኣዕዋፍ ሰማይ ናብኡ ኣምጽእዎም፡ .

(12) ... [እቶም ኣብ ምድሪ ዘለዉ ለመምትን፡ ነፍሲ ወከፎም ሓደ ጽምዲ] ኣብ ክንዲ ብዙሓት፡ .

(13) ...ከምኡውን ስድራቤት... (7)

• እንተ ቅደም ተኸተል ግብጺ ግን ንዘመናት ዕጽው ክኸውን ይኽእል እዩ። ግብጻውያን ኣብቲ ቀዳማይ ዘመን ዝርዝር ገዛእቲ ኣይነበሮምን፣ ድሕሪ ዘመናት (ከባቢ 270 ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ) ግን ብግብጻዊ ካህን ማኔቶ ዝተኣከበ እዩ። ሓደ ካብቲ ኣብ ዝርዝርታቱ ዝነበረ ጌጋታት፡ ማኔቶን ገለ ነገስታት ኣብ ሓደ እዋን ከም ዝገዝኡ እኳ እንተተረጋገጸ፡ በብሓደ ዝገዝኡ መሲልዎ ምህላዉ እዩ።

    ኩሉ እናሃለወ ማኔቶ ታሪኻውነት ዘፍጥረት የረጋግጽ። "ድሕሪ ማይ ኣይሂ' ንሃም ወዲ ኖህ 'ግብጺ ወይ ሚስራይም' ከም ዝተወልደ ጽሒፉ፡ ንሱ ድማ ኣብቲ ቀቢላታት ክበታተኑ ዝጀመሩሉ እዋን ኣብ ከባቢ ናይ ሕጂ ግብጺ ንመጀመርታ ግዜ ከም ዝሰፈረ"። (8)

ምልክታት ፊደላት . ብመሰረት መጽሓፍ ቅዱስ ኖህ ናብ መርከብ ክኣቱ ከሎ ካልኦት ሸውዓተ ሰባት ጥራይ ምስኡ ነይሮም፤ ብድምር ኣብ ታቦት ሸሞንተ ሰባት ነበሩ (ዘፍ 7፡7 ከምኡውን 1ጴጥሮስ 3፡20)።

   ይኹን እምበር፡ ኣብ ምልክታት ፊደላት እውን ከይተረፈ፡ ብፍላይ ኣብ ስርዓተ ጽሕፈት ቻይና፡ ተመሳሳሊ ቍጽሪ ሸሞንተን ንጹር መወከሲ ማይ ኣይሂን ምህላዉ መሳጢ እዩ። ኣብ ስርዓተ ጽሕፈት ቻይናውያን ምሳሌ መርከብ ሸሞንተ ሰባት ዘለዋ ጃልባ እያ፣ ቁጽሪ ድማ ምስቲ ኣብ ታቦት ኖህ ዝነበረ ቁጽሪ እዩ! ምልክት “ውሕጅ” ዝብል ቃል እውን ቁጽሪ ሸውዓተ ኣለዎ! ሓደ ዓይነት ቁጽሪ ማለት ሸሞንተ ምስ ምልክታት እታ መርከብን ማይ ኣይሂን ዝተኣሳሰር ምዃኑ ናይ ኣጋጣሚ ጥራይ ክኸውን ኣይክእልን እዩ። እዚ ምትእስሳር እዚ ብርግጽ ቻይናውያን እውን ከም ካልኦት ህዝብታት ተመሳሳሊ ዓለማዊ ማይ ኣይሂ ዝብል ዝተዓቀበ ልምዲ ስለዘለዎም እዩ። ካብ ጥንቲ ኣትሒዞም እውን ሓደ ኣምላኽ ጥራይ ምዃኑ ይኣምኑ ነይሮም፣ ንሱ ድማ ኣብ ሰማይ እዩ።

እቲ ካልኣይ ኣብነት። ናይ ቻይና ምልክት ናይታ መርከብ ሸሞንተ ሰባት ዘለዋ ጃልባ እያ። ሸሞንተ ሰባት? መርከብ ኖህ ልክዕ ሸሞንተ ሰባት ኣብ ውሽጣ ነበራ።

   (...) ኩሎም ተመራመርቲ ኣብ ልክዕ ትርጉም ነፍሲ ወከፍ ምልክት ሓደ ዓይነት ርእይቶ የብሎምን። ብዝኾነ ቻይናውያን ባዕሎም (ከም ብዙሓት ጃፓናውያን፡ ንሳቶም – ብተግባር – ሓደ ዓይነት ስርዓተ ጽሕፈት ዘለዎም) ኣብቲ እቶም ሚስዮናውያን ዘቕረብዎም ትርጉማት ይግደሱ። ዋላ እኳ እቲ ክልሰ-ሓሳባት ቅኑዕ እንተዘይነበረ፡ ብዛዕባኡ ምዝራብ ጥራይ ንዘይኣመንቲ መንፈሳዊ ሓቂ ንምምልካት እኹል ክኸውን ይኽእል እዩ።

   ብዙሓት ቻይናውያንን ጃፓናውያንን ሰበኽቲ እዞም ዝተፈላለዩ ምልክታት እዚኣቶም ናብ ኣተሓሳስባ ህዝቦም ብሉጽ መገዲ እግሪ ከም ዝኾኑ ከም ዝሓስቡ ባዕለይ ተዓዚበ እየ። (ዶን ሪቻርድሰን፡ ዘለኣለም ኣብ ልቦም)

ጻድቕ ዝብል ቃል . ኣብ ስርዓተ ጽሕፈት ቻይና፡ ካልእ ፍሉይ ምልክት’ውን ኣሎ፡ “ጻድቕ” ዝብል ቃል። ምልክት ጻድቕ ብኽልተ ዝተፈላለየ ክፋላት ዝቖመ ኮይኑ ፡ እቲ ላዕለዋይ ክፋል ገንሸል ማለት ኮይኑ ኣብ ትሕቲኡ ድማ ውልቃዊ ተውላጠ ስም I . ስለዚ፡ ሰባት ብገዛእ ርእሶም ጻድቃን ክኾኑ ኣይክእሉን እዮም ዝብል ኣረኣእያ ክህሉ ጸኒሑ እዩ። ኣብ ትሕቲ ገንሸል ምስ ዝህልዉ ጥራይ እዮም ጻድቃን ዝኾኑ። ስለዚ፡ ስርዓተ ጽሕፈት ቻይናውያን ከም ሓድሽ ኪዳን ዝመሳሰል መልእኽትታት እዩ ዝምህር። ኣብ ትሕቲ እቲ ብኣምላኽ (ኢየሱስ ክርስቶስ) ዝተዋህበና ገንሸል ክንከውን ይግባእ፣ ምእንቲ ክንጸድቕ። እዚ ኣብ ዝቕጽል ጥቕስታት መጽሓፍ ቅዱስ ተጠቒሱ ኣሎ፤

- (ዮሃ 1፡29) ንጽባሒቱ ዮሃንስ ንኢየሱስ ናብኡ ክመጽእ ርእዩ፡ እንሆ እቲ ሓጢኣት ዓለም ዘወግድ ገንሸል ኣምላኽ ።

- (1ቆሮ 1፡30) ንስኻትኩም ግና ብክርስቶስ የሱስ ፡ ካብ ኣምላኽ ጥበብን ጽድቅን ፡ ቅድስናን በጃን ዝተገብረልና ግና ብእኡ ኢኹም።

2. ምውላድ ካርቦንን ዘይትን

ካርቦንን ዘይትን . መብዛሕትኡ ግዜ ካርቦንን ነዳድን ብሚልዮናት ዓመታት ዝወሰደ ቀስ ዝበለ መስርሕ ከም ዝተፈጥሩ ኢና እንምሃር። ሰባት ብዛዕባ ዘመነ ካርቦን ይዛረቡ፣ ኣብቲ እዋን እቲ ፍሉይ ዝኾነ ብዙሕ ካርቦን ምተፈጥረ ነይሩ። እቲ ጉዳይ ግን ከመይ ኣሎ? እዞም ንጥረ ነገራት እዚኣቶም ቅድሚ ኣማኢት ሚልዮናት ዓመታት ድዮም ተፈጢሮም፡ ንኽፍጠሩ ድማ ሚልዮናት ዓመታት ወሲዱሎም ድዩ? ብመንጽር እዞም ዝስዕቡ ሓቅታት እንተርኢናዮ፡ ቅድሚ ሒደት ኣሽሓት ዓመታት ጥራይን ብግልጺ ድማ ኣብ ትሕዝቶ ናይቲ ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ተጠቒሱ ዘሎ ማይ ኣይሂ፡ ብቕልጡፍን ምሉእ ብምሉእን ‘ኣብ ቀረባ እዋን’ ከም ዝቖሙ ዘርኢ ይመርጹ።

ዕድመ ዕቑር ካርቦንን ዒላታት ነዳድን። እቲ ቀዳማይ ነጥቢ፡ መርትዖታት ዕድመ ካርቦንን ነዳድን ንብዙሕ ግዜ ዘመልክት ከምዘይኮነ እዩ። ብዛዕባ እዚ ድሮ ኣቐዲምና ተዛሪብና ኔርና እተን ዝቕጽላ ክልተ ነጥብታት ድማ ነዚ ዘረጋግጻ እየን፤

• ጸቕጢ ዒላታት ነዳዲ ኣዝዩ ልዑል እዩ (ኣብ መሬት ካብ ዝተዃዕተ ጉድጓድ ነዳዲ ናብ ኣየር ክፈስስ ልሙድ እዩ)፣ ልዕሊ 10,000 ዓመት ዕድመ ክህልዎም ኣይክእልን። (ምዕራፍ 12-13 ናይ ቅድመ ታሪኽን ሞዴላት ምድርን ብሜልቪን ኤ ኩክ፡ ማክስ ፓሪሽን ኩባንያን፡ 1966)። እዞም ዒላታት ነዳዲ ብሚልዮናት ዓመታት ዝዕድሚኦም እንተዝኾኑ እቲ ጸቕጢ ቅድሚ ነዊሕ እዋን ምተበታተነ ነይሩ።

• ኣሰር እግሪ ሰባት ኣብ ብዙሕ ከባቢታት (ሜክሲኮ፣ ኣሪዞና፣ ኢሊኖይ፣ ኒው ሜክሲኮን ኬንታኪን ካልኦትን) "250–300 ሚልዮን ዓመት ዝዕድሚኦም" ተባሂሎም ኣብ ዝተገለፁ ንጣብ ካርቦን ተረኺቡ እዩ። ኣብዞም ሓደ ዓይነት ንጣብ ናይ ሓደ ሰብ ዝኾኑ ኣቑሑትን ቅሪተ-ኣካላት ሰብን (!) ተረኺቦም እዮም። እዚ ማለት ወይ ደቂ ሰባት ቅድሚ 300 ሚልዮን ዓመታት ኣብ ምድሪ ይነብሩ ነይሮም ወይ ድማ እቶም ንጣብ ካርቦን ብሓቂ ሒደት ኣሽሓት ዓመት ጥራይ እዮም ዝዕድሚኦም ማለት እዩ። (Glashouver, WJJ, So entstand die Welt , Hänssler, 1980, ss. 115-6; Bowden, M., Ape-men – ሓቂ ድዩ ስሕተት? ልኡላዊ ጽሑፋት፣ 1981፤ ባርነስ፣ ኤፍ.ኤ.፣ ጉዳይ ኣዕጽምቲ ኣብ እምኒ፣ በረኻ/ለካቲት 1975 ዓ.ም.ፈ. 36-39) ዝብል ጽሑፍ ኣሎ። እዚ ዳሕረዋይ ኣማራጺ ሓቂ ምዃኑ ዝያዳ ተኽእሎ ኣሎ፣ ምኽንያቱ ሳይንቲስት ከይተረፉ ቅድሚ 300 ሚልዮን ዓመታት ሰባት ኣብ መሬት ይነብሩ ነይሮም ኢሎም ኣይኣምኑን እዮም፤

"ሰብ (...) ብዝኾነ መልክዕ ካብ ዘመነ ሓጺን ካርቦን ጀሚሩ እንተነይሩ፡ ምሉእ ስነ-ምድራዊ ስነ-ፍልጠት ኣዝዩ ጌጋ ስለዝኾነ፡ ኩሎም ስነ-ምድራዊ ተመራመርቲ ካብ ስርሑ ክለቁን መራሕቲ መካይን ናይ ጽዕነት መካይን ክኾኑን ይግባእ። ስለዚ፡ እንተወሓደ ንሕጂ፡ ሳይንስ ነቲ ሰብ ነቶም ኣሰር እግሪ ገዲፉዎም ዝብል ፈታኒ ኣማራጺ ይነጽጎ።" ( ዘ ካርቦኒፈረስ ሚስትሪ ፣ ሳይንሳዊ ወርሓዊ፣ ቅጽ 162፣ ጥሪ 1940፣ ገጽ 14)

• ሳልሳይ ምኽንያት ዕቑር ከሰልን ነዳድን ብሚልዮናት ዓመታት ዝዕድሚኡ ጌርና ዘይንቆጽሮ ምኽንያት፡ እቲ ዝሓዞ ሬድዮካርቦን እዩ። ወግዓዊ ፍርቂ ዕድመ ሬድዮካርቦን 5730 ዓመት ጥራይ ኣብ ዝኾነሉ እዋን፡ ኣብ ሚልዮናት ወይ ኣማኢት ሚልዮናት ዓመታት ዝዕድሚኡ ቅብኣታት ዝኾነ ይኹን ክተርፍ የብሉን። ይኹን እምበር ድሮ ኣብ 1969 ሬድዮካርቦን ዝብል ሕታም ናሙናታት ሬድዮካርቦን ካብ ከሰል፣ ነዳድን ተፈጥሮኣዊ ጋዝን ንዝተወሰዱ ናሙናታት ትሕቲ 50,000 ዓመት ዕድመ ሬድዮካርቦን ብኸመይ ከም ዝህቦም ጠቒሱ ነይሩ።

ፍጥነት ምፍጣር። ብዛዕባ ምፍጣር ነዳድን ካርቦንን ነዊሕ ግዜ ክወስድ ኣየድልዮን እዩ። ሓደ ካብቲ ነዚ ክልሰ-ሓሳብ ዝድግፍ ኣብ እዋን ካልኣይ ኲናት ዓለም ኣብ ጀርመን ነዳዲ ካብ ከሰልን ሊግናይትን ይስራሕ ምንባሩን ብዓወትን ይርከብ። ዘመናት ኣይወሰደሉን፣ ኣብ ሓጺር ግዜ ግን እዩ ኣጋጢሙ። ኣብ ቀረባ እዋን ዝተፈለየ ቴክኖሎጂ ብምጥቃም ካብ ሓደ ቶን ኦርጋኒክ ጎሓፍ ኣብ ውሽጢ 20 ደቓይቕ ሓደ በርሚል ነዳዲ ተፈጢሩ (Machine design, 14 May 1970 )።

   ዕንጨይትን ሴሉሎስን ኣብ ውሽጢ ሒደት ሰዓታት ጥራይ ናብ ካርቦን ወይ ካርቦን ዝመስል ንብረት ምቕያር እውን ተኻኢሉ እዩ። እዚ ድማ እቲ ኩነታት ቅኑዕ ምስ ዝኸውን፡ ነዳድን ካርቦንን ኣዝዩ ቀልጢፉ ክፍጠር ከም ዝኽእል ዘርኢ እዩ። ንኽምስረታ ሚልዮናት ዓመታት ኣይሓትትን እዩ። ብዛዕባ ፍልቀት ዚገልጽ ክልሰ-ሓሳባት ጥራይ እዩ ብሚልዮናት ዚቝጸር ዓመታት ዘድልዮ። እዚ ዝስዕብ ኣብነት፡ ማዕድናዊ ከሰል ኣብ ሓጺር ግዜ፡ ኣብ ውሽጢ ክልተ ሰሙን ጥራይ ክፍጠር ከም ዝኽእል ዘረጋግጽ እዩ። ከምዚ ዝኣመሰለ ፍጻመታት፡ ምስ ማይ ኣይሂ ብምትእስሳር፡ ቀልጢፉ ኪፍጸም ከም ዚኽእል እቲ ደራሲ የረጋግጽ።

ኣብ ሃገራዊ ቤተ-ፈተነ ኣርጎን (ኣብ ኣመሪካ) ዝርከቡ ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት፡ ነዚ ዝስዕብ ኣገባብ ተጠቒምካ ላዕለዋይ ደረጃ ጸሊም ካርቦን ምርካብ ከም ዝኽእል ኣረጋጊጾም ኣለዉ፡ ገለ ሊግኒን (ኣብ ዕንጨይቲ ኣገዳሲ ቀመም) ወሲድካ ምስ ገለ ኣሲዳዊ ጭቃን ማይን ምሕዋስ እዩ። ነቲ ምትሕውዋስ ኣብ ኦክስጅን ዘይብሉ ዕጹው መትሓዚ ኳርትዝ ጸቕጢ ከይወሰኽካ ኣብ 150 oC ኣውዕዮ። እዚ ብዓይኒ ስነ-ምድራዊ ኣገባብ ልዑል ሙቐት ኣይኮነን - ብሓቂ፡ ብዛዕባ እቶም ቀመማት ፍሉይ ወይ “ዘይተፈጥሮኣዊ” ነገር የለን፡ ንሱ’ውን። እቲ መስርሕ እውን ሚልዮናት ዓመታት ኣይወስድን እዩ - ካብ 4–36 ሰሙናት ጥራይ እዩ ዝወስድ!

   (...) ፍሉጥ ኣውስትራልያዊ ተመራማሪ ስነ-ምድራዊ ሰር ኤጅዎርዝ ዴቪድ ኣብቲ ብ1907 ዝሃቦ ጸብጻቡ፡ ኣብ ኒውካስል (ኣውስትራልያ) ኣብ መንጎ ንጣብ ጸሊም ካርቦን ዝተረኽበ ዝተቓጸለ ጕንዲ ኣግራብ ገና ደው ኢሉ ከምዘሎ ገሊጹ። እቲ ታሕተዋይ ክፋል ናይቲ ጕንዲ ኣብቲ ካርቦን ጽላት ኣዕሚቑ ተቐቢሩ ነበረ፣ ድሕሪኡ እቲ ጕንዲ ልክዕ በቲ ኣብ ላዕሊ ዘሎ ጽፍሒ ኣቢሉ ሓሊፉ፣ ኣብ መወዳእታ ድማ ኣብቲ ኣብ ላዕሊ ዘሎ ጽፍሒ ካርቦን ተዛዚሙ!

 ሰባት ነዚ ነገራት እዚ ብመንጽር ኣብ ክልተ ዝተፈላለዩ ረግረጋት ኣብ መንጎኦም ገዚፍ ናይ ግዜ ግዜ ዘጋጠመ ቀስ ዝበለ መስርሕ ክገልጽዎ ዝፍትኑ ሕሰብ። እቲ ወገናውነት "ዝሕታለን ቀስ ብቐስ ዝማዕበለን" ኣብ ዝነበረሉ እዋን፡ እዚ ድማ ነቲ ኣዝዩ ርኡይ መግለጺ መበቆል ከሰል ከም ዝዓገቶ፡ ማለት ብሰንኪ ማይ ዝመጽእ ዓቢ ተፈጥሮኣዊ ናዕቢ ነቶም ዝተቐደዱ ተኽልታት ቀልጢፉ ከም ዝቐበሮም ንጹር እዩ።

    ዝንቀሳቐስ ማይ ብፍላይ ብዙሕ ማይ እንተሃልዩ ቀልጢፉ ዓቢ መጠን ስነ-ምድራዊ ለውጢ ከስዕብ ይኽእል። መብዛሕትኦም ሰባት እዚ ለውጥታት እዚ ሚልዮናት ዓመታት ኪወስድ ኣለዎ ኢሎም ይሓስቡ። (...)

    ገለ ስነ-ምድራዊ ተመራመርቲ (ብዙሓት ካብቶም ኣብ መስርሕ “ሚልዮናት ዓመታት” ዝኣምኑ ሓዊስካ) ሕጂ ግራንድ ካንዮን ብተመሳሳሊ መንገዲ ከም ዝተፈጥረ፡ ብኣዕናዊ መንገዲ ከም ዝተፈጥረን፡ ብሰንኪ ቀስ ብቐስ ምሕራር ሩባ ኮሎራዶ ኣብ ልዕሊ ሚልዮናት ከም ዘይተፈጥረን ይዛረቡ። ዓመታት.

    ማይ ኣይሂ ንሓደ ዓመት ዝጸንሐ፡ ኣኽራን ሸፊኑ፡ ዓለማዊ ናዕቢ ኣስዒቡ፡ ማይ (ከምኡ’ውን ዘይተርፍ ማግማ’ውን) ንኣዋርሕ ምስ ፈሰሰ ቅርፊት ምድሪ ኣበላሽዩ (”እቲ ፈልፋሊ ዓቢ መዓሙቕ ተበታተነ”፡ ዘፍ 7፡11)። ከምዚ ዝኣመሰለ ዘፍርሕ ዕንወት ንምእማኑ ዘጸግም መጠን ስነ-ምድራዊ ለውጢ ከምጽእ እዩ። (9)

ናይ ሓጺር ግዜ ምቛም ዝድግፍ መርትዖታት። እዘን ዝስዕባ ነጥብታት ነቲ ካርቦንን ነዳድን ኣብ ግዜ ማይ ኣይሂ ቀስ ኢሎም ኣብ ውሽጢ ሚልዮናት ዓመታት ቀስ ኢሎም ከም ዘይተፈጥሩ ዝገልጽ ኣተሓሳስባ ኣትሪሮም ይድግፉ፤

• ብዝተፈላለዩ ንብርክታት ዝኣትዉ ቅሪተ-ኣካላት ጕንዲ ኣግራብ ኣብ ማእከል ንጣብ ካርቦን ክርከብ ይከኣል። ኣብ ፈረንሳ ዝርከብ ዕደና ከሰል ዝገልጽ ኣረጊት ስእሊ፡ ሓሙሽተ ጕንዲ ኣግራብ ብኸመይ ናብ ኣስታት ዓሰርተ ንጣብ ከም ዝኣትዉ ዘርኢ እዩ። እዞም ቅሪተ-ኣካላት እዚኣቶም፡ እቶም ንጣብ ካርቦን ኣብ ውሽጢ ሚልዮናት ዓመታት እንተዝፍጠሩ፡ ክፍጠሩ ወይ ክረኣዩ ኣይምኸኣሉን።

• ሓደ መሳጢ ርኽበት ኣብ ብዙሓት ናይ ምድሪ ካርቦን ቅብኣታት፡ ርኡይ መጠን ቅራፍ ባሕርን ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታት ባሕርን ይርከብ ("A note on the occurrence of marine animal remains in a Lancashire coal ball", Geological magazine, 118:307 , 1981 and Weir, J. "ናይ ቀረባ እዋን መጽናዕትታት ሸል ናይ ከሰል መለክዒታት ", Science progress, 38:445, 1950).   ከምኡ እውን ኣብ ረግረግ ዝበዝሖ ከባቢታት እኳ ዘይበቁሉ ተኽልታት ኣብዞም ንጣብ ካርቦን ተረኺቦም እዮም። እዚ ርኽበታት እዚ ነቲ ማይ ኣይሂ ብንጹር ዘመልክት ኮይኑ፡ ኣብ መንጎ እቶም ኣብ ደረቕ መሬት ዝርከቡ ተኽልታት ንእንስሳታት ባሕርን ካልኦት ዓይነታት ህይወትን ምጉዕዓዝ ነይሩ።

ፕሮፌሰር ፕራይስ 50–100 ንጣብ ከሰል ሓደ ላዕለዋይ ክፋል ነንሕድሕዶም ዝኾኑን ኣብ መንጎኦም ድማ ካብ ዓሚቕ ባሕሪ ዝመጹ ቅሪተ-ኣካላት ሓዊሱ ንጣብ ዘለዎምን ጉዳያት የቕርብ። ነዚ መርትዖ እዚ ኣዝዩ ሓያልን ዘእምንን ስለ ዝቖጽሮ፡ ነዚ ሓቅታት እዚ ብመሰረት ክልሰ-ሓሳብ ውሁድነት ላይል ክገልጾ ፈቲኑ ኣይፈልጥን። (ዊልጃም ኣይታላ ፡ ካይከውደን ሳኖማ ፡ ገጽ 198)

• ኣብዚ እዋን’ዚ ካርቦንን ነዳድን ብተፈጥሮ ዝፍጠሩ ኣይኮኑን። ስለዚ ድማ እዮም ዘይተሓደሱ ተፈጥሮኣዊ ሃፍቲ ተባሂሎም ዝጽውዑ። ኣብ ትሮፒካዊ ሃገራት ከይተረፈ ብተፈጥሮ ዝፍጠሩ ኣይኮኑን ዘለዉ፡ ዋላ እኳ ኣብተን ሃገራት ዘሎ ኩነታት ምቹእ ክኸውን ይግባእ። ብኣንጻሩ ኣብኡ ዘለዉ ተኽልታት ቀልጢፎም ጥራይ ስለ ዝበስበሱ ዘይቲ ወይ ካርቦን ኣይፍጠርን እዩ።

   እቲ እንኮ ተኽእሎ ምፍጣር ከሰል፡ ንጐሓፍ ተኽሊ ኣብ ትሕቲ ጽፍሒ ሓመድ ሃንደበት ዝሽፍን፡ ኣብ ትሕቲ ልዑል ጸቕጥን ኣብ ኦክስጅን ነጻ ዝኾነ ኩነታትን፡ ኦክስጅን ከበላሽዎ ዘይክእል ባህርያዊ ሓደጋ እዩ። ልዑል ጸቕጥን ካብ ኦክስጅን ነጻ ዝኾነ ሞድን ንወለዶ ከሰል ኣገዳሲ ተባሂሉ ተቖጺሩ እዩ። ብተወሳኺ ባክተርያ ጐሓፍ ተኽሊ ካብ ኦክስጅን ነጻ ኮይኑ ክበስብስ ኣይክእልን እዩ። እቲ ንብዙሓት ጭቃን መሬትን ኣብ ልዕሊ ነንሕድሕዱ ዝኾመረ ማይ ኣይሂ፡ ንኸምዚ ዝኣመሰለ ፍጻመ ብዝበለጸ ክገልጾ ይኽእል እዩ። እዚ ዝስዕብ ካብ መጽሓፍ "Muttuva maa" (ገጽ 114) ብፊንላንዳዊ ተመራማሪ ስነ-ምድራዊ ፔንቲ ኤስኮላ ዝተወስደ ጥቕሲ፡ ተመሳሳሊ ነገር እዩ ዘመልክት። ምስቲ ስፌት ከሰል ብዝተኣሳሰር ካብ ማይ ዝተደራረቡ ኣእማን ጭቃ ከምዘለዉ ይሕብር። እቲ ምጥቃስ ማይ ኣይሂ ቅድሚ ክልተ ሽሕ ዓመት ጥራይ ከም ዘጋጠመ ብንጹር ይጠቅስ፤

“ኣብ ትሕቲን ኣብ ልዕሊን እቲ ናይ ከሰል ስፌት ከምቲ ዝተባህለ ስሩዕ ንጣብ ጭቃ እምኒ ኣሎ፡ ካብ ኣቃውሞኦም ድማ ካብ ማይ ከም ዝተደራረቡ ክንርኢ ንኽእል።”

3. ዕንወት ዳይኖሰር

ሰባት ብሓፈሻ ዕንወት ዳይኖሰር ቅድሚ ሚልዮናት ዓመታት ኣብ ናይ መወዳእታ ምዕራፍ ዘመነ ክሬተስ ከም ዘጋጠመ ይኣምኑ፣ ንኣሞናይትስን ቤለምናይትን ካልኦት ሓያሎ ዓይነታት ኣትክልትን እንስሳታትን እውን ከም ዘጥፍኡን ይኣምኑ። እቲ ዕንወት ንብዙሓት ካብቶም ኣብ ዘመነ ክሬተስ ዝነበሩ እንስሳታት ከም ዝወሰዶም ይእመን።

   እዚ እምነት እዚ ሓቂ ድዩ፧ እቶም ዳይኖሰርስ ኣብቲ ቅድሚ ሚልዮናት ዓመታት ዝነበረ ክሬተስ ዝበሃል ዘመን ብሓቂ ድዮም ዓንዮም ወይስ ብማይ ኣይሂ ተደምሲሶም? ኣብዚ ዝስዕብ፡ ነቶም ዝቐረቡ ዝበዝሑ ክልሰ-ሓሳባት እናረኣና ነዚ ጉዳይ ክንድህስሶ ኢና፤

ዳይኖሰር ብለበዳ ድዩ ብቫይረስ ወይ ብዘረፍቲ እንቋቑሖ ተደምሲሶም ? ገለ ሰባት ዳይኖሰር ብለበዳ ወይ ቫይረስ ከም ዝዓነዉ ክልሰ-ሓሳብ ይገልጹ። ካልኦት ድማ ካልኦት እንስሳታት ሃንደበት እንቋቑሖ ዳይኖሰር ክበልዑ ከም ዝጀመሩ ይገልጹ።  

   ይኹን እምበር፡ ኣብ ክልቲኡ ክልሰ-ሓሳባት ዓቢ ጸገም ኣሎ፡ ክልቲኦም ካልኦት ኣትክልትን እንስሳታትን -- ፕለሲዮሳውርስ፡ ኢችቲዮሳውርስ፡ ፕተሮሳውርስ፡ ተኽልታት፡ በላዕቲ ሳዕሪ ኣሞናይትን ቤለምናይትን -- ኣብ ሓደ እዋን ብኸመይ ክሞቱ ከም ዝኽእሉ ዝገልጽ የለን። (ኣሞናይትን ቤለምናይትን ቅሪተ-ኣካላት ኣብ ቁልቁለት ኣልፕስን ሂማላያን ካልኦት ቦታታትን ዝተረኽበ እንስሳታት ባሕሪ እዮም።) እዞም ካልኦት ዓይነታት እንስሳታት ኣብ ተመሳሳሊ እዋን ዝሞቱ ስለምንታይ እዮም? ቫይረሳት ብርግጽ ቀታሊ ክኾኑ ኣይክእሉን እዮም፤ ቫይረሳት ከመይ ጌሮም እዮም ኣዝዮም ዝተፈላለዩ ዓይነታት እንስሳታት፡ ናይ ባሕርን ናይ ምድርን እንስሳታት፡ ዋላ ንኣትክልቲ ከጥፍኡ ዝኽእሉ? ከምዚኦም ዝበሉ ቫይረሳት ኣይፍለጡን።

   ብዛዕባ በላዕቲ እንቋቑሖ ብዝምልከት፡ ንሳቶም እውን ኣሽንኳይዶ ኣትክልቲ፡ ንሓያሎ ዝተፈላለዩ ዓይነታት እንስሳታት ብሓንሳብ ምጥፋእ ከረድኡ ኣይክእሉን እዮም። ኣብ ሓደ እዋን ሰፊሕ ዕንወትን ምጥፋእን ዝተፈላለዩ ዓይነታት እንስሳታት ከስዕቡ ኣይከኣሉን። ነዚ ዝሓሸ መብርሂ ክህሉ ኣለዎ።

ጠንቂ እቲ ዕንወት ሚቲዮራይት ድዩ ነይሩ፧ ገለ ሰባት፡ ሓደ ሚቲዮራይት ሓደ ዓቢ ናይ ሓመድ ደበና ከም ዘልዓለ፡ እዚ ሓመድ ደበና ድማ ንጸሓይ ንነዊሕ እዋን ከም ዝዓገታ፡ ኩሎም ተኽልታት ከም ዝሞቱን እቶም በላዕቲ ሳዕሪ ብጥሜት ከም ዝሞቱን ክልሰ-ሓሳብ ይገልጹ።

   ኣብዚ ክልሰ-ሓሳብ ግን ሓደ ጸገም ኣሎ፡ እዚ ክልሰ-ሓሳብ ቀስ ብቐስ ለውጢ ክሊማ። እዚ ክልሰ-ሓሳብ እዚ ወይ እቶም ኣብ ላዕሊ ዝተጠቕሱ ክልሰ-ሓሳባት፡ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ኣብ ውሽጢ ኣብ ሰፊሕ ከባቢታት ዓለም ኣብ ውሽጢ ኣኻውሕን ኣኽራንን ብኸመይ ክርከብ ከም ዝኽእል ክገልጽ ኣይክእልን። ኣብ መላእ ዓለም ኣብ ውሽጢ ተሪር ከውሒ ክርከቡ ይኽእሉ እዮም፡ እዚ ድማ ናይ ብሓቂ ዝገርም እዩ። ዝኾነ ዓቢ እንስሳ – ምናልባት 20 ሜትሮ ንውሓት ዘለዎ – ኣብ ውሽጢ ተሪር ከውሒ ክኣቱ ስለዘይክእል ዝገርም እዩ። ግዜ እውን ኣይሕግዝን እዩ። እዞም እንስሳታት እዚኣቶም ኣብ መሬት ተቐቢሮም ናብ ቅሪተ-ኣካላት ክቕየሩ ንሚልዮናት ዓመታት እንተ ተጸበና እውን፡ ቅድሚ እዚ ወይ ካልኦት እንስሳታት ቅድሚ ምብላዖም ይበስብሱ ነይሮም። ብሓቂ ክርአ ከሎ፡ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ወይ ካልእ ቅሪተ-ኣካላት ኣብ እንርእየሉ እዋን፡ ኣብ ትሕቲ ድዅዒን ጭቃን ብቕልጡፍ ተቐቢሮም ክኾኑ ኣለዎም። ብኻልእ መንገዲ ክውለዱ ኣይክእሉን እዮም፤

ምፍጣር ቅብኣታት ብኸምዚ ዝኣመሰለ ቀስ ዝበለ ፍጥነት እንተዝፍጸም፡ ዝኾነ ቅሪተ-ኣካላት ከምዘይፍጠር ርዱእ እዩ፡ ምኽንያቱ ኣብቲ ድዅዒ ኣይምተቐብረን፡ ቅድሚኡ ግን ብጽልዋ ኣሲዳት ናይቲ ማይ ይበስብስ ነይሩ፡ ወይ... ኣብ ታሕቲ ዓሚቝ ባሕርታት እናሓኸኹን እናተሃርሙን ክጠፍኡን ክበታተኑን እዮም። ኣብ ሓደጋ ጥራይ እዮም ብደለል ክሽፈኑ ዝኽእሉ፣ ኣብኡ ድማ ሃንደበት ይቕበሩ። ( ጂኦክሮኖሎጂ ወይ ዘመን መሬት ብመሰረት ድዅዒን ህይወትን ፣ ቡለቲን ሃገራዊ ቤት ምኽሪ ምርምር ቁጽሪ 80፣ ዋሽንግተን ዲሲ፣ 1931፣ ገጽ 14)

እቲ መደምደምታ እዞም ኣብ መላእ ዓለም ዝርከቡ ዳይኖሰር፡ ኣብ ትሕቲ ጭቃን ስላይምን ኣዝዮም ቀልጢፎም ተቐቢሮም ክኾኑ ኣለዎም። ልስሉስ ጭቃ ኣብ መጀመርታ ኣብ ዙርያኦም መጺኡ፡ ድሕሪኡ ድማ ብተመሳሳሊ መንገዲ ከም ሲሚንቶ ኣበርቲዑ ተሪሩ። በዚ መንገዲ እዚ ጥራይ እዩ መበቆል ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር፡ ማሞትን ካልኦት እንስሳታትን ክግለጽ ዝኽእል። ኣብ ማይ ኣይሂ፡ ከምዚ ዝኣመሰለ ነገር ብርግጽ ኬጋጥም ይኽእል እዩ። ነቲ መግለጺ ንርኢ፡ እዚ ድማ ነቲ ጉዳይ ቅኑዕ ሓሳብ ይህብ። ኣብ ውሽጢ ተሪር ኣኻውሕ ዳይኖሰር ከም ዝተረኽበ ዘርኢ ኮይኑ፡ ብልስሉስ ጭቃ ተሸፊኖም ክኾኑ ከም ዘለዎም ዘመልክት እዩ። ሽዑ እቲ ጭቃ ኣብ ዙርያኦም ተሪሩ ኣሎ። ኣብ ማይ ኣይሂ ጥራይ እምበር ኣብቲ ንቡር ተፈጥሮኣዊ ዑደት ኣይኮነን ከምኡ ዓይነት ነገር ክኸውን ክንጽበ ዝኸኣልና (ኣብቲ ጽሑፍ’ውን ቮርቲክስ ማይ ከመይ ጌሮም ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ኣዕጽምቲ ኣዋህሊሎም ክኾኑ ከም ዝኽእሉ ዝገልጽ መወከሲ ኣሎ)።

ናብ በረኻታት ሳውዝ ዳኮታ ከይዱ፡ ኣብኡ ድሙቕ ሕብሪ ዘለዎም ቀይሕ፡ ብጫን ኣራንሺን ዝሕብሩ መናድቕ ኣኻውሕን ኣእማንን ኣለዉ። ኣብ ውሽጢ ሒደት መዓልታት ኣብቲ መንደቕ ከውሒ ገለ ኣዕጽምቲ ረኸበ ፣ እዚ ድማ ከምቲ ክረኽቦ ዝተበገሰ ዓይነት ምዃኑ ገሚቱ። ኣብ ዙርያ እቲ ኣዕጽምቲ ከውሒ ምስ ኰዓተ ፡ እቲ ኣዕጽምቲ ብመስርዕ ኣቃውማ እቲ እንስሳ ከም ዘሎ ረኸበ። ከምቲ መብዛሕትኡ ግዜ ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ኣብ ኵምራ ኣይነበሩን። ብዙሓት ከምዚኦም ዝኣመሰሉ ኵምራታት ብሓያል ዕንፍሩር ማይ ከም ዝተሰርሑ ይመስሉ ነበሩ።

   ሕጂ እዞም ኣዕጽምቲ ኣብቲ ኣዝዩ ተሪር ሰማያዊ እምኒ ሑጻ ነበሩ . እቲ ሑጻ ብግሬደር ክእለን ብፍንጀራ ክእለን ነይርዎ። ብራውንን መሳርሕቱን ነቲ ኣዕጽምቲ ንምውጻእ ዳርጋ ሸውዓተ ሜትሮን ፈረቓን ዕምቆት ዘለዎ ጉድጓድ ሰሪሖም። ሓደ ዓቢ ዓጽሚ ምእላይ ክልተ ሓጋይ ወሲዱሎም። ነቲ ኣዕጽምቲ ካብቲ እምኒ ብፍጹም ኣየውጽእዎን። ነቶም ኣእማን ብባቡር ናብቲ ቤተ መዘክር ኣጓዓዓዝዎም፣ ኣብኡ ድማ እቶም ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት ነቲ ንብረት እምኒ ቆሪጾም ነቲ ዓጽሚ ከቐምጥዎ ክኢሎም። እዚ ጃንዳ ዕንቅርቢት ሕጂ ኣብ ኣዳራሽ ምርኢት ናይቲ ቤተ መዘክር ደው ኢሉ ኣሎ። (ገጽ 72፡ ዳይኖሰር / ሩት ዊለርን ሃሮልድ ጂ. ኮፊንን)

REFERENCES:

1. J.S. Shelton: Geology illustrated

2. Kalle Taipale: Levoton maapallo, p. 78

3. Toivo Seljavaara: Oliko vedenpaisumus ja Nooan arkki mahdollinen?, p. 5

4. Werner Keller: Raamattu on oikeassa, p. 29

5. Arno C. Gaebelein: Kristillisyys vaiko uskonto?, p. 48

6. Francis Hitching: Arvoitukselliset tapahtumat (The World Atlas of Mysteries), p. 165

7. siteeraus: Luominen 17, p. 39

8. J. Ashton: Evolution Impossible, Master Books, Green Forest AZ, 2012, p. 115, lainaa viitettä 1, p. 7

9. Carl Wieland: Kiviä ja luita (Stones and Bones), p. 12-14