This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text.

   On the right, there are more links to translations made by Google Translate.

   In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).

ዳይኖሰር መዓስ እዮም ዝነብሩ ነይሮም?

ዳይኖሰር ኣብ ቀረባ እዋን፡ ኣብ ተመሳሳሊ እዋን ምስ ደቂ ሰባት፡ ስለምንታይ ከም ዝነበሩ ፍለጥ። ሚልዮናት ዓመታት ብመንጽር መርትዖታት ኣብ ሕቶ ምልክት ምእታው ቀሊል እዩ።

እቲ ልሙድ እምነት ዳይኖሰር ቅድሚ 65 ሚልዮን ዓመታት ክሳብ ዝጠፍኡ ንልዕሊ 100 ሚልዮን ዓመታት ንመሬት ይገዝእዋ ነይሮም። እዚ ጉዳይ እዚ ብጽሑፋትን መደባትን ፍልቀት ብቐጻሊ ጐሊሑ ስለ ዝጸንሐ፡ ቅድሚ ሚልዮናት ዓመታት ዳይኖሰር ኣብ ምድሪ ይነብሩ እዮም ዝብል ሓሳብ ኣብ ኣእምሮ መብዛሕትኦም ሰባት ብጽኑዕ ተቐሪጹ ኣሎ። እዞም ዓበይቲ (ዓቐን ተዛማዲ እዩ። ናይ ሎሚ ሰማያዊ ዓሳ ነባሪ ካብቶም ዝዓበዩ ዳይኖሰር ኣስታት ዕጽፊ ዝኸበዱ እዮም)እንስሳታት ኣብ ኣዝዩ ቀረባ እዋንን ኣብ ተመሳሳሊ እዋንን ምስ ደቂ ሰባት ይነብሩ ነበሩ። ብመሰረት ክልሰ-ሓሳብ ፍልቀት፡ ዳይኖሰር ኣብ ዘመነ ጁራሲክን ክሬተስን ከም ዝነበሩን፡ እንስሳታት ዘመነ ካምብሪያን ቅድሚኡ እውን ከም ዝነበሩን፡ መጥበውቲ ድማ ንመወዳእታ ግዜ ኣብ ምድሪ ከም ዝተራእዩን ይግመት። እዞም ኣብዛ ፕላኔት እዚኣ ኣብ ዝተፈላለየ እዋን ዝረኣዩ ጉጅለታት ዝብል ፍልቀት ኣምር ኣብ ኣእምሮ ሰባት ኣዝዩ ሓያል ስለዝኾነ፡ ንሳይንስ ዝውክልን ሓቂ ምዃኑን ይኣምኑ፡ ዋላ እኳ ኣንጻር እዚ ኣምር ብዙሕ ሓቅታት ምርካብ እንተተኻእለ።

    ቀጺልና ነዚ ኣርእስቲ ብሰፊሑ ክንድህስሶ ኢና። ብዙሓት መርትዖታት ከም ዝሕብርዎ፡ ዳይኖሰር ኣብ ምድሪ ካብ ዝቕልቀሉ ብዙሕ ነዊሕ ከም ዘይወሰደ ይሕብር። ቀጺልና ነዞም መርትዖታት ንርእዮም።

ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ኣብ ገምጋም . ዳይኖሰር ኣብ ምድሪ ከም ዝነብሩ ዘርኢ መርትዖ ቅሪተ-ኣካላት እዩ። ካብዚኦም ብምብጋስ ብግምት ዓቐንን መልክዕን ናይቶም ዳይኖሰርን ናይ ብሓቂ እንስሳታት ምንባሮምን ምፍላጥ ይከኣል። ታሪኻዊነቶም ዝጠራጠረሉ ምኽንያት የለን።

    ዕድመ እቶም ዳይኖሰር ግን ካብዚ ዝተፈልየ ጉዳይ እዩ። ብመሰረት ኣብ መበል 19 ክፍለ ዘመን ዝተዳለወ ስነ-ምድራዊ ሰንጠረዥ ግዜ፡ ዳይኖሰር ቅድሚ 65 ሚልዮን ዓመታት ዝጠፍኡ እኳ እንተኾኑ፡ ኣብቲ ጭቡጥ ቅሪተ-ኣካላት ተመርኲስካ ከምዚ ዓይነት መደምደምታ ክግበር ኣይክእልን። ቅሪተ-ኣካላት ብዛዕባ ዕድሚኦምን መዓስ ከም ዝጠፍኡን ዝገልጽ ምልክት የብሉን። የግዳስ፡ እቲ ጽቡቕ ኵነታት እቶም ቅሪተ-ኣካላት፡ ናይ ሚልዮናት ዓመታት ዘይኰነስ፡ ናይ ኣሽሓት ዓመት ጕዳይ ምዃኑ እዩ ዚሕብር። በዞም ዝስዕቡ ምኽንያታት እዩ፤

ኣዕጽምቲ ኩሉ ግዜ ዕንጸይቲ ኣይኮኑን ። ካብ ዳይኖሰር ብእምኒ ዝተቐርቀሩ ቅሪተ-ኣካላት ተረኺቦም እዮም፡ እንተኾነ ግን ዕንጸይቲ ዘይተቐልቀሉ ኣዕጽምቲ እውን ተረኺቦም እዮም። ብዙሓት ሰባት ኩሎም ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ዕንጸይቲ ስለዝኾኑ ጥንታውያን እዮም ዝብል ሓሳብ ኣለዎም። ካብዚ ሓሊፉ ዕንጸይቲ ምግባር ሚልዮናት ዓመታት ዝወስድ ይመስሎም።

    ይኹን እምበር፡ ምቕማጥ ዕንጸይቲ ቅልጡፍ መስርሕ ክኸውን ይኽእል እዩ። ኣብ ኩነታት ላቦራቶሪ ኣብ ውሽጢ ሒደት መዓልታት ዕንፀይቲ ዝኾነ ዕንጨይቲ ምፍራይ ተኻኢሉ እዩ። ኣብ ምቹእ ኩነታት፡ ከም ኣብ ውዑይ ማዕድናት ዝሃብተመ ዓይኒ ማይ፡ ኣዕጽምቲ እውን ኣብ ውሽጢ ክልተ ሰሙን ዕንጸይቲ ክኾኑ ይኽእሉ። እዚ መስርሓት እዚ ሚልዮናት ዓመታት ኣይሓትትን እዩ።

    ስለዚ ዘይተበላሸወ ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ተረኺቡ ኣሎ። ገለ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር መብዛሕትኡ ናይ መጀመርታ ዓጽሞም ተሪፉ ክኸውን ይኽእልን ዝበስበሰ ጨና ክህልዎምን ይኽእል። ኣብ ክልሰ-ሓሳብ ፍልቀት ዝኣምን ተመራማሪ ስነ-ጥንቲ ብዛዕባ ሓደ ዓቢ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ዝረኸበሉ ቦታ "ኩሎም ኣዕጽምቲ ሄል ክሪክ ከም ዝጨኑ" ገሊጹ። ድሕሪ ዓሰርተታት ሚልዮናት ዓመታት ኣዕጽምቲ ብኸመይ ክጨኑ ይኽእሉ፧

   ሕትመት ሳይንስ ሲ ባሬቶን ጉጅለ ስራሑን ከመይ ጌሮም ኣዕጽምቲ መንእሰያት ዳይኖሰር (ሳይንስ፡ 262፡2020-2023) ከም ዘጽንዑ ይነግር ፡ እዚኦም ድማ ዕንጸይቲ ከም ዘይነበሮም ይገልጽ። ካብ 72-84 ሚልዮን ዓመት ዝዕድሚኦም ኣዕጽምቲ፡ ምስ ናይ ሕጂ ኣዕጽምቲ ተመሳሳሊ ሬሾ ትሕዝቶ ካልሲየምን ፎስፎረስን ነይርዎም። እቲ መበቈላዊ ሕታም ነቲ ብደቂቕ እተዓቀበ ማይክሮስኮፒካዊ ዝርዝር ናይቲ ኣዕጽምቲ ይገልጽ።

    ኣብ ሰሜናዊ ዞባታት ከም ኣልበርታን ኣላስካን ካናዳ እውን ውሑዳት ዕንጸይቲ ዝኾኑ ኣዕጽምቲ ጥራይ እዮም ተረኺቦም። ዘ ጆርናል ኦፍ ፓሊዮንቶሎጂ (1987፡ ቅጽ 61፡ ቍ. 1፡ ገጽ 198-200) ሓደ ኻብዚ ርኽበታት እዚ ኸም ዚሕብር ጸብጺቡ ኣሎ፤

ካብዚ ንላዕሊ ዝድነቕ ኣብነት ኣብ ሰሜናዊ ገማግም ባሕሪ ኣላስካ ተረኺቡ፣ ኣብኡ ኣሽሓት ኣዕጽምቲ ዳርጋ ምሉእ ብምሉእ ዕንጸይቲ ኣይኮኑን። እቶም ኣዕጽምቲ ከም ኣረጊት ኣዕጽምቲ ላም ይመስሉን ይስምዑን እዮም። እቶም ረኸብቲ ንዕስራ ዓመት ዝኣክል ርኽበቶም ኣይገለጹን፡ ምኽንያቱ ቢሶን- እምበር ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ከምዘይኮኑ ስለዝገመቱ።

ጽቡቕ ሕቶ፡ እቲ ኣዕጽምቲ ንዓሰርተታት ሚልዮናት ዓመታት ብኸመይ ምተዓቀበ ነይሩ ዝብል እዩ። ኣብቲ ዳይኖሰር ዝነበሩሉ እዋን፡ እቲ ክሊማ ውዑይ ስለ ዝነበረ፡ ንጥፈታት ማይክሮባያል ብርግጽ ነቲ ኣዕጽምቲ ምጠፍኦ ነይሩ። እቶም ኣዕጽምቲ ዕንጸይቲ ዘይኮኑ፡ ብጽቡቕ ዝተዓቀቡን ምስ ፍሩያት ኣዕጽምቲ ዝመሳሰሉን ምዃኖም፡ ነዊሕ ዘይኮነስ ሓጺር ግዜ ከም ዝህልዎም ይሕብር።

ልስሉስ ቲሹታት . ከምቲ ዝተገልጸ ቅሪተ-ኣካላት ኣብ ዕድሚኦም መለለዪ የብሉን። እቶም ከም ቅሪተ-ኣካላት ዝተረኽቡ ህይወታውያን ኣብ ኣየናይ ደረጃ ብህይወት ከም ዝነበሩ ብርግጸኝነት ክዛረብ ዝኽእል ሰብ የለን። እዚ ብቐጥታ ካብ ቅሪተ-ኣካላት ክውሰድ ኣይክእልን።

    ብዛዕባ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ክዝረብ ከሎ ግን፡ ሓያሎ ካብቶም ቅሪተ-ኣካላት ብጽቡቕ ከምዝተዓቀቡ ዘገርም ትዕዝብቲ እዩ። ንኣብነት Yle uutiset ብ5 ታሕሳስ 2007 "ጭዋዳታትን ቆርበትን ዳይኖሰር ኣብ USA ተረኺቦም" ክብል ጸብጺቡ። እዚ ዜና እዚ ብዓይነቱ ጥራይ ዘይኮነስ ተመሳሳሊ ዜናን ትዕዝብትን ብዙሕ እዩ። ብመሰረት ሓደ ጸብጻብ መጽናዕቲ፡ ካብ ዘመነ ጁራሲክ (ቅድሚ 145.5 – 199.6 ሚልዮን ፍልቀት ዓመታት) ካብ ኣስታት ነፍሲ ወከፍ ካልኣይ ዓጽሚ ዳይኖሰር ልስሉስ ቲሹታት ተነጺሎም እዮም (1)። ብጽቡቕ ዝተዓቀቡ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር፡ ቅድሚ ልዕሊ 65 ሚልዮን ዓመታት ዝነበሩ እንተኾይኖም ብሓቂ ዓቢ ሕንቅልሕንቅሊተይ እዩ።

    ጽቡቕ ኣብነት ኣብ ደቡባዊ ኢጣልያ ኣብ ዝርከብ ዕቑር እምኒ ኖራ ፒየትራሮያ ዝተረኽበ ዳርጋ ምሉእ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ኮይኑ፡ ብመሰረት ክልሰ-ሓሳብ ፍልቀት 110 ሚልዮን ዓመት ዝዕድሚኡ ኮይኑ ይቑጸር ነይሩ፡ እንተኾነ ግን ቲሹታት ጸላም ከብዲ፡ መዓንጣ፡ ጭዋዳታትን መላግቦን ገና ተሪፉ። ብተወሳኺ፡ ኣብቲ ርኽበት ዘገርም ዝርዝር፡ እቲ ዝተዓቀበ መዓንጣ እዩ ነይሩ፡ ኣብኡ ድማ ቲሹ ጭዋዳታት ገና ክርአ ይከኣል ነይሩ። ብመሰረት እቶም ተመራመርቲ፡ እቲ መዓንጣ ልክዕ ከም ሓድሽ ዝተቖርጸ ይመስል ነይሩ! ( ትሪ፡ ነሓሰ 1998፡ ቅጽ 13፡ ቍ. 8፡ ገጽ 303-304)

    ካልእ ኣብነት ድማ ኣብ ኣራሪፐ፡ ብራዚል ዝተረኽበ ቅሪተ-ኣካላት ፕተሮሳውርስ (ዓበይቲ ዝነፍሩ ዕንቅርቢታት እዮም ነይሮም)፡ እዚ ድማ ተራእዩ ብዘይፈልጥ ጽቡቕ ዕቃበ እዩ። ዩኒቨርሲቲ ለንደን ተመራማሪ ስነ-ጥንቲ ስታፎርድ ሃውስ ብዛዕባ እዞም ቅሪተ-ኣካላት ርኽበታት ከምዚ ኢሉ (Discover 2/1994)፤

እቲ ፍጡር ቅድሚ ሽዱሽተ ወርሒ ሞይቱ፡ ተቐቢሩን ተዃዒቱን እንተዝኸውን ልክዕ ከምዚ ምመሰለ። ብኹሉ መዳይ ፍጹም ፍጹም እዩ።

ስለዚ፡ ብጽቡቕ ዝተዓቀበ ርኽበታት ልስሉስ ቲሹ ካብ ዳይኖሰር ተገይሩ ኣሎ። እዚ ርኽበታት ምስቲ ቅድሚ ሒደት ኣሽሓት ዓመታት ጥራይ ከም ዝሞቱ ዝሕሰብ ማሞትስ ዝተሰርሐ ኣዝዩ ዝመሳሰል እዩ።

    ጽቡቕ ሕቶ፡ ክልቲኦም ብማዕረ ጽቡቕ ጌሮም እንተተዓቂቦም፡ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ካብ ቅሪተ-ኣካላት ማሞት ብብዙሕ ዕጽፊ ዝዓበዩ ብኸመይ ክግለጹ ይኽእሉ? ነዚ ብዘይካ እቲ ኣብ ተፈጥሮ ብዙሕ ግዜ ክርአ ዝኽእል ነገራት ዝጋጮ ኮይኑ ዝተረኽበ ስነ-ምድራዊ ግዜ ሰንጠረዥ ካልእ መሰረት የለን። ነዚ ናይ ግዜ ሰንጠረዥ ክንገድፎ ግዜ ምኾነ። ዳይኖሰርን ማሞትን ኣብ ሓደ እዋን ኣብ ምድሪ ይነብሩ ነይሮም ክኾኑ ኣዝዩ ይከኣል እዩ።

ኣብ ተረፍ መረፍ ዳይኖሰር ከም ኣልቡሚን፡ ኮላጅንን ኦስቲዮካልሲንን ዝኣመሰሉ ፕሮቲናት ተረኺቦም ኣለዉ። ከምኡ’ውን ኣዝዮም ስብርባር ፕሮቲናት ኤላስቲንን ላሚኒንን ተረኺቦም ኣለዉ [Schweitzer, M. and 6 others, Biomolecular characterization and protein sequences of the Campanian hadrosaur B. canadensis, Science 324 (5927): 626-631, 2009]. ነዞም ርኽበታት ጸገም ዝገብሮም ነገር እንተሃልዩ፡ እዞም ንጥረ ነገራት እዚኣቶም ኣብ ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታት ከይተረፈ ኩሉ ግዜ ዘይርከቡ ምዃኖም እዩ። ንኣብነት ኣብ ሓደ ናሙና ዓጽሚ ማሞት፡ ዕድሚኡ 13,000 ዓመት ከም ዘለዎ ዝግመት፡ ኩሉ እቲ ኮላጅን ድሮ ጠፊኡ ነይሩ (ሳይንስ፡ 1978፡ 200፡ 1275). ይኹን እምበር፡ ኮላጅን ካብ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ተነጺሉ ኣሎ። ብመሰረት ሞያዊ መጽሔት ባዮኬሚስት፡ ኮላጅን ዋላ ንሰለስተ ሚልዮን ዓመት ኣብቲ ምቹእ ሙቐት ዜሮ ዲግሪ ሴንቲግሬድ ክዕቀብ ኣይክእልን እዩ ⁽²⁾ ። ከምዚ ዝኣመሰለ ርኽበታት ብተደጋጋሚ ምኽሳቱ፡ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር እንተበዝሐ ሒደት ኣሽሓት ዓመታት ከም ዝገበረ ይሕብር። ኣብ ጂኦሎጂካዊ ናይ ግዜ ሰንጠረዥ ዝተመርኮሰ ናይ ዕድመ ምውሳን ምስቲ ሕጂ ዘሎ ርኽበታት ዝሰማማዕ ኣይኮነን።

ብኻልእ ወገን ድማ ባዮሞለኪዩላት ንልዕሊ 100,000 ዓመታት ክዕቀቡ ከምዘይክእሉ ይፍለጥ (Bada, J et al. 1999. ምዕቃብ ቁልፊ ባዮሞለኪዩላት ኣብ መዝገብ ቅሪተ-ኣካላት: ህሉው ፍልጠትን መጻኢ ብድሆታትን። ፍልስፍናዊ ትራንዛክሽን ንጉሳዊ ማሕበር B: ስነ-ህይወታዊ ስነ-ፍልጠት።354, [1379 ]). እዚ ውጽኢት መጽናዕቲ ተሞክሮኣዊ ሳይንስ እዩ። ኮላጅን ዝበሃል ናይ እንስሳታት ቲሹ ባዮሞለኪዩል ማለት ልሙድ መዋቕራዊ ፕሮቲን መብዛሕትኡ ግዜ ካብ ቅሪተ-ኣካላት ክግለል ይኽእል። ብዛዕባ እቲ ኣብ ሕቶ ዝኣቱ ዘሎ ፕሮቲን ኣብ ኣዕጽምቲ ቀልጢፉ ከም ዝብተንን፡ ብዘይካ ኣብ ኣዝዩ ደረቕ ፍሉይ ኩነታት ድሕሪ 30,000 ዓመት ተረፍ መረፍ ጥራይ ከም ዝረአ ይፍለጥ። ከባቢ ሄል ክሪክ በብእዋኑ ዝናብ ከም ዝዘንብ ርግጸኛ እዩ። ስለዚ ኮላጅን ኣብቲ ኣብ ሓመድ ዝተቐብረ "68 ሚልዮን" ዓመት ዝዕድሚኡ ዓጽሚ ክርከብ የብሉን። (3)

ብዛዕባ ካብ ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ዝተነጸሉ ፕሮቲናት ከም ኣልቡሚን፡ ኮላጅንን ኦስቲዮካልሲንን ከምኡ’ውን ዲኤንኤ ዝተገብረ ትዕዝብቲ ቅኑዕ እንተኾይኑ፡ ካብዞም መጽናዕትታት ተመርኲስና፡ ንጥንቃቐ ተመራመርቲ ክንጠራጠር ምኽንያት እንተዘይብልና፡ እቶም ኣዕጽምቲ ዳግማይ ዕለቶም ክግለጽ ኣለዎ። ካብ 40,000-50,000 ዓመት ዘይበዝሕ ዕድመ ዘለዎም፣ ምኽንያቱ እቲ ዝለዓለ ናይ ምዕቃብ ግዜ ናይቶም ኣብ ሕቶ ዝኣትዉ ንጥረ ነገራት ኣብ ተፈጥሮ ክሓልፍ ስለዘይክእል። (4)

ዋህዮታት ደም . ሓደ ዘገርም ነገር ኣብ ተረፍ መረፍ ዳይኖሰር ዋህዮታት ደም ምርካቡ እዩ። ኒውክለር ዘለዎም ዋህዮታት ደም ተረኺቦም፡ ሄሞግሎቢን ኣብኦም እውን ከም ዝጸንሕ ተረጋጊጹ ኣሎ። ሓደ ካብቲ ኣገዳሲ ርኽበታት ዋህዮታት ደም ድሮ ኣብ 1990ታት ብሜሪ ሽዋይዘር ተገይሩ። ካብ ሽዑ ጀሚሩ ካልእ ተመሳሳሊ ርኽበታት ተገይሩ እዩ። ጽቡቕ ሕቶ፡ ዋህዮታት ደም ብኸመይ ንዓሰርተታት ሚልዮናት ዓመታት ክዕቀቡ ይኽእሉ ወይስ ድሕሪ ዅሉ ብስነ-ምድራዊ መዳይ ኣዝዩ ናይ ቀረባ እዋን መበቈሎም እዮም፧ ብዙሓት ከምዚ ዓይነት ርኽበታት ነቲ ስነ-ምድራዊ ሰንጠረዥ ግዜን ነቲ ብሚልዮናት ዝቑጸር ዓመታትን ኣብ ሕቶ ምልክት የእትውዎ። ኣብ ጽቡቕ ኩነታት እቶም ቅሪተ-ኣካላት ብምብጋስ፡ ብሚልዮናት ዓመታት ዝኣምን ምኽንያታዊ ምኽንያት የለን።

ሜሪ ሽዋይዘር ጓል ሓሙሽተ ዓመት ከላ፡ ተመራማሪት ዳይኖሰር ከም እትኸውን ኣፍሊጣ። ሕልማ ጋህዲ ኮይኑ፡ ኣብ 38 ዓመት ዕድሚኣ ዳርጋ ፍጹም ዝተዓቀበ ዓጽሚ ናይ ሓደ ታይራኖሳውረስ ሬክስ ከተጽንዕ ክኢላ፡ እዚ ድማ ኣብ ሞንታና ብ1998 ኣብ ሞንታና ዝተረኽበ (ጆርናል ኦፍ ኣሜሪካን ሜዲካል ኣሶሴሽን፡ 17 ሕዳር 1993፡ ቅጽ 270፡ ቁጽሪ 19) ፣ ገጽ 2376–2377)። ዕድመ ናይቲ ዓጽሚ "80 ሚልዮን ዓመት" ከምዝኾነ ተገሚቱ። ክሳብ 90% ዝበጽሕ ኣዕጽምቲ ተረኺቡ፡ ገና ድማ ከምዘይተበላሸወ ይፍለጥ። ሽዋይዘር ኣብ ምርምር ቲሹ ዝነጥፍ ኮይኑ፡ ንነብሳ ሞለኪዩላዊ ፓለዮንቶሎጂስት ኢላ ትጽውዓ። ናይቲ ርኽበት ዓጽሚ ምዕጉርትን ሸንኮለልን መሪጻ ነቲ ምሕዋስ ዓጽሚ ክትምርምሮ ወሰነት። ሽዋይዘር እቲ ምሕዋስ ዓጽሚ ቅሪተ-ኣካላት ከምዘይተቐየረን ንምእማኑ ዘጸግም ጽቡቕ ጌሩ ከምዝተዓቀበን ተዓዘበ። እቲ ዓጽሚ ምሉእ ብምሉእ ኦርጋኒክን ኣዝዩ ጽቡቕ ጌሩ ተዓቂቡን እዩ ነይሩ። ሽዋይዘር ብማይክሮስኮፕ ኣጽኒዑዎ፡ ንኽትፈልጦ ዘገርም ኣቃውማታት ድማ ኣስተብሃለ። ንኣሽቱን ክቢን ኮይኖም ልክዕ ከምቲ ኣብ ሰራውር ደም ዝርከቡ ቀያሕቲ ዋህዮታት ደም ኒውክለስ ነበሮም። እቶም ዋህዮታት ደም ግን ቅድሚ ዘመናት ካብ ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ክጠፍኡ ነይርዎም።"ቆርበተይ ከም ዘመናዊ ቁራጽ ዓጽሚ ዝጥምት ዘለኹ ዕንቅርቢት ረኺቡ" ይብል ሽዋይዘር። "ብርግጽ ነቲ ዝርእዮ ዝነበርኩ ክኣምኖ ስለዘይከኣልኩ ነቲ ናይ ቤተ ፈተነ ቴክኒሻን 'እዞም ኣዕጽምቲ 65 ሚልዮን ዓመት ዝዕድሚኦም እዮም፡ ከመይ ኢሎም እቶም ዋህዮታት ደም ክንድኡ ዝኣክል ግዜ ክጸንሑ ይኽእሉ? ' ገጽ 160–163)። ምስዚ ርኽበት እዚ ትርጉም ዘለዎ ነገር እንተሃልዩ፡ ኩሎም እቶም ኣዕጽምቲ ምሉእ ብምሉእ ቅሪተ-ኣካላት ከምዘይተቐየሩ እዩ። ጌይል ካሊስ ዝተባህለት ክኢላ ተመራማሪት ኣዕጽምቲ፡ ነቶም ናሙናታት ኣዕጽምቲ ኣብ ሳይንሳዊ ኣኼባ ኣርእያቶም፡ ኣብኡ ድማ ሓደ ክኢላ ሕማም ብኣጋጣሚ ርእይዎም። እቲ ናይ ፓቶሎጂስት "ኣብዚ ዓጽሚ ዋህዮታት ደም ከምዘለዉ ትፈልጥ ዲኻ?"  እዚ ድማ ናብ ሓደ ዘደንቕ ፍልይቲ ፊልም ኣምሪሑ። ሜሪ ሽዋይዘር ነቲ ናሙና ንጃክ ሆርነር ዝተባህለ ፍሉጥ ተመራማሪ ዳይኖሰር ኣርኣየቶ፣"እሞ ኣብኡ ዋህዮታት ደም ኣለዉ ይመስለካ?" ፣ ሽዋይዘር ድማ "ኣይፋልን ኣይኮንኩን" ኢሉ መለሰሉ።   "ጽቡቕ እምበኣር፡ ዋህዮታት ደም ከምዘይኮኑ ጥራይ ፈትኑን ኣረጋግጹን" ክብል ሆርነር መለሰ (EARTH, 1997, June: 55–57, Schweitzer et al., The Real Jurassic Park)። ጃክ ሆርነር እቶም ኣዕጽምቲ ኣዝዮም ረጒድ ምዃኖም ይግምት። ማይን ኦክስጅንን ክጸልዎም ኣይከኣሉን። (5)

ሬድዮካርቦን . ዕድመ ኦርጋኒክ ነገራት ንምዕቃን ዝጥቀመሉ ኣገዳሲ ሜላ ሬድዮካርቦን ሜላ እዩ። በዚ ኣገባብ እዚ ወግዓዊ ፍርቂ ዕድመ ሬድዮካርቦን (C-14) 5730 ዓመት ስለዝኾነ ድሕሪ ኣስታት 100,000 ዓመት ክተርፍ የብሉን።

    እቲ ሓቂ ግን ሬድዮካርቦን ብተደጋጋሚ ኣብ "ኣማኢት ሚልዮናት ዓመታት ዝዕድሚኦም" ዕቑር ሃብቲ፡ ዒላታት ነዳዲ፡ ካምብሪያውያን ህይወታውያን፡ ዕቑር ከሰል፡ ኣልማዝ ከይተረፈ ተረኺቡ እዩ። ወግዓዊ ፍርቂ ዕድመ ሬድዮካርቦን ውሑዳት ኣሽሓት ዓመታት ጥራይ ኣብ ዝኾነሉ እዋን፡ እቶም ናሙናታት ካብ ቅድሚ ሚልዮናት ዓመታት ዝመጹ እንተኾይኖም እዚ ክኸውን የብሉን። እቲ እንኮ ተኽእሎ፡ እቲ ግዜ ሞት ህይወታውያን ናብቲ ሕጂ ዘሎ ኣዝዩ ዝቐረበ እዩ ነይሩ፡ ማለት ብሚልዮናት ዓመታት ዘይኮነስ ኣሽሓት ዓመታት ርሒቑ ነይሩ።

    ተመሳሳሊ ጸገም ኣብ ዳይኖሰር እውን ኣሎ። ብሓፈሻ ዳይኖሰርስ ሬድዮካርቦን ዕለቱ እኳ ኣይተገብረሎምን፣ ምኽንያቱ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ንሬድዮካርቦን ዕለቶም ንምፍላጥ ኣዝዩ ኣረጊት ተባሂሉ ስለዝተቖጽረ። ይኹን እምበር ውሑዳት መለክዒታት ተገይሮም እቲ ዘገርም ድማ እቲ ሬድዮካርቦን ክሳብ ሕጂ ምህላዉ እዩ። እዚ ከምቲ ኣቐዲሙ ዝተገብረ ትዕዝብቲ፡ እዞም ፍጡራት ካብ ዝጠፍኡ ሚልዮናት ዓመታት ክኸውን ከምዘይክእል ይሕብር።

    እዚ ዝስዕብ ጥቕሲ ብዛዕባ እቲ ጸገም ዝያዳ ይነግር። ጀርመናዊ ጉጅለ ተመራመርቲ ኣብ ሓያሎ ዝተፈላለየ ቦታታት ኣብ ዝተረኸበ ሬድዮካርቦን ተረፍ መረፍ ዳይኖሰር ጸብጺቡ፤

ኣዝዮም ኣረጊት እዮም ዝግመቱ ቅሪተ-ኣካላት መብዛሕትኡ ግዜ ዝኾነ ሬድዮካርቦን ክተርፉ ስለዘይብሎም መብዛሕትኡ ግዜ ካርቦን-14 ዝብል ዕለተ ኣይግበረሎምን። ፍርቂ ዕድመ ራድዮኣክቲቭ ካርቦን ኣዝዩ ሓጺር ብምዃኑ፡ ዳርጋ ኩሉ ኣብ ትሕቲ 100,000 ዓመት ዝበስበሰ እዩ።

   ኣብ ነሓሰ 2012፡ ጉጅለ ጀርመናውያን ተመራመርቲ ኣብ ኣኼባ ተመራመርቲ ጂኦፊዚክስ፡ ውጽኢት ናይቲ ኣብ ብዙሓት ቅሪተ-ኣካላት ዝኾኑ ናሙናታት ዓጽሚ ዳይኖሰር ዝተገብረ መለክዒታት ካርቦን-14 ጸብጺቦም። ብመሰረት እቲ ውጽኢት ናሙና ዓጽሚ ካብ 22,000-39,000 ዓመት ዝዕድሚኡ እዩ ነይሩ! እንተወሓደ እዚ ጽሑፍ ኣብ ዝጸሓፈሉ እዋን፡ እቲ ኣቀራርባ ኣብ ዩቱብ ይርከብ። (6)

   እቲ ውጽኢት ብኸመይ እዩ ተቐቢሉ፧ ክልተ ካብቶም ነቲ መለክዒታት ክቕበሉ ዘይከኣሉ ኣቦ መንበራት፡ ነቲ ኣብስትራክት ናይቲ ኣቀራርባ ካብ መርበብ ሓበሬታ ናይቲ ዋዕላ ንሳይንቲስት ከይጠቐሱ ደምሲሶሞ። እቲ ውጽኢት ኣብ http://newgeology.us/presentation48.html ይርከብ። እቲ ጉዳይ እቲ ተፈጥሮኣዊ ፓራዳይም ብኸመይ ከም ዝጸልዎ ዘርኢ እዩ። ኣብቲ ብተፈጥሮኣውነት ዝዕብለል ሳይንሳዊ ማሕበረሰብ ተሓቲሙ ዝጋጮ ውጽኢት ክትረክብ ዳርጋ ዘይከኣል እዩ። ዘቢብ ናይ ምብራር ተኽእሎኡ ዝለዓለ እዩ። (7)

ዲ ኤን ኤ . ሓደ ካብቲ ቅድሚ ሚልዮናት ዓመታት ዝነበረ ቅርሲ ዳይኖሰር ክኸውን ከምዘይክእል ዘርኢ ምልክት፡ ኣብኡ ዲኤንኤ ምርካቡ እዩ። ዲኤንኤ ካብ ንኣብነት ብዛዕባ ታይራኖሳውረስ ሬክስ ዓጽሚ ንብረት (Helsingin Sanomat 26.9.1994) ከምኡ’ውን እንቋቑሖ ዳይኖሰር ኣብ ቻይና (Helsingin Sanomat 17.3.1995) ተነጺሉ ኣሎ። ንክልሰ-ሓሳብ ፍልቀት ንርኽበታት ዲኤንኤ ኣጸጋሚ ዝገብሮ፡ ካብቶም ዝተጽንዑ ኣረጊት ሙሚ ወይ ማሞት ሰብ ከይተረፈ፡ እዚ ንብረት እዚ ስለ ዝተበላሸወ ወትሩ ናሙና ዲኤንኤ ምርካብ ስለዘይክእል እዩ። ጽቡቕ ኣብነት ስቫንተ ፓቦ ኣብ ኡፕሳላ ኣብ ዝርከብ ቤተ መዘክር በርሊን ንዝተወሰደ ናሙናታት ቲሹ ናይ 23 ሙሚታት ደቂ ሰባት ምስ ኣጽናዐ እዩ። ካብ ሓንቲ ሙሚ ጥራይ ዲኤንኤ ክነጽሎ ክኢሉ፣ እዚ ድማ እዚ ንጥረ ነገር ኣዝዩ ነዊሕ ክጸንሕ ከምዘይክእል የመልክት (Nature 314: 644-645)። ዲኤንኤ ክሳብ ሕጂ ኣብ ዳይኖሰር ምህላዉ፡ እቶም ቅሪተ-ኣካላት ካብ ቅድሚ ሚልዮናት ዓመታት ዝነበሩ ክኾኑ ከምዘይክእሉ ይሕብር።

    እቲ ዝያዳ ዘጸግሞ ድማ ድሕሪ 10,000 ዓመት ፈጺሙ ዲኤንኤ ክተርፍ የብሉን (Nature, 1 Aug, 1991, vol 352)። ብተመሳሳሊ ኣብ ቀረባ እዋን ካብ 2012 ኣብ ዝተገብረ መጽናዕቲ፡ ፍርቂ ዕድመ ዲኤንኤ 521 ዓመት ጥራይ ምዃኑ ተቖጺሩ። እዚ ድማ ዓሰርተታት ሚልዮናት ዓመታት ዝዕድሚኦም ቅሪተ-ኣካላት ዝብል ሓሳብ ክነጽግ ከም ዝኽእል ዘርኢ እዩ። ኣብቲ ተዛማዲ ዜና (yle.fi > Uutiset > Tiede, 13.10.2012) ከምዚ ተባሂሉ፤

ናይ መወዳእታ ደረት ምዕቃብ ዲኤንኤ ተረኺቡ - ሕልሚ ክሎኒንግ ዳይኖሰር ኣብቂዑ

ዳይኖሰር ቅድሚ 65 ሚልዮን ዓመታት ጠፊኦም እዮም። ዲኤንኤ ዳርጋ ከምኡ ንውሓት ግዜ ከምዘይነብር፡ ዋላ ኣብቲ ምቹእ ኩነታት ከምዘይነብር፡ ኣብ ቀረባ እዋን ዝተገብረ መጽናዕቲ ይሕብር...

ኢንዛይማትን ንኣሽቱ ፍጥረታትን ሓደ እንስሳ ምስ ሞተ ቅጽበት ንዲኤንኤ ናይቶም ዋህዮታት ክበታተኑ ይጅምሩ። ይኹን እምበር፡ ቀንዲ ምኽንያት ናይዚ፡ እቲ ብማይ ዚመጽእ ግብረመልሲ ምዃኑ ይግመት። ዳርጋ ኣብ ኩሉ ቦታታት ትሕተ-ምድራዊ ማይ ስለዘሎ፡ ዲኤንኤ ብክልሰ-ሓሳብ ብዘይምቁራጽ ክበስብስ ኣለዎ። ነዚ ንምፍላጥ ግን ቅድሚ እዚ ዕለት እዚ ገና ዲኤንኤ ዝተረፈ እኹል ቅሪተ-ኣካላት ክንረክብ ኣይከኣልናን።

ሕጂ ዴንማርካውያንን ኣውስትራልያውያንን ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት ነቲ ምስጢር ፈቲሖምዎ ኣለዉ፡ ምኽንያቱ ኣብ ቤተ-ፈተነኦም 158 ዓጽሚ ሽንቲ ናይታ ግዙፍ ዑፍ ሞኣ ስለዝተቐበሉ፡ እቶም ኣዕጽምቲ ድማ ገና ጀነቲካዊ ንብረት ተሪፎም ነይሮም። እቶም ኣዕጽምቲ ካብ 600 – 8000 ዓመት ዝዕድሚኦም ኮይኖም ብግምት ካብ ሓደ ከባቢ ዝመጹ ኮይኖም፡ በዚ ኸኣ ኣብ ርጉእ ኩነታት ኣሪጎም ኣለዉ።

ኣምበር እውን እንተኾነ ንዲኤንኤ ተወሳኺ ግዜ ክህብ ኣይክእልን እዩ።

ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት፡ ዕድመ እቶም ናሙናታትን መጠን ምብስባስ ዲኤንኤን ብምንጽጻር፡ ፍርቂ ዕድመ 521 ዓመት ክሕስቡ ክኢሎም። እዚ ማለት ድሕሪ 521 ዓመት ፍርቂ ካብቶም ኣብ ዲኤንኤ ዝርከቡ ኒውክሊዮታይድ መላግቦታት ተበታቲኖም ማለት እዩ። ድሕሪ ካልእ 521 ዓመታት እዚ ኣብ ፍርቂ ናይቶም ዝተረፉ መላግቦታትን ካልእን እውን ኣጋጢሙ እዩ።

ተመራመርቲ፡ እቲ ዓጽሚ ኣብ ምቹእ ሙቐት እንተ ዚዓርፍ እውን፡ ኵሎም መላግቦታት ድሕሪ 68 ሚልዮን ዓመት ኣይምተበታተኑ ነይሮም። ድሕሪ ሓደ ሚልዮን ዓመትን ፈረቓን እውን እንተኾነ ዲኤንኤ ዘይንበብ ይኸውን።

ዲኤንኤ ገና ኣብ ዳይኖሰር እንተሃልዩን ፍርቂ ዕድመ ናይዚ ንጥረ ነገር ኣብ ኣማኢት ዓመታት ጥራይ እንተተለኪዑን፡ ካብዚ መደምደምታ ክግበር ይግባእ። ወይ እቲ ናይ ዲኤንኤ መለክዒታት ዘተኣማምን ኣይኮነን፡ ወይ ድማ እቲ ብዛዕባ ዳይኖሰር ቅድሚ ዓሰርተታት ሚልዮናት ዓመታት ዝነብር ዝነበረ ሓሳባት ሓቂ ኣይኮነን። ብርግጽ እዚ ዳሕረዋይ ኣማራጺ ሓቂ እዩ፣ ምኽንያቱ ካልኦት መለክዒታት እውን ንሓጺር እዋን እምበር ንሚልዮናት ዓመታት የመልክቱ። እዚ ኣብ መዐቀኒ ዝተመስረተ ሳይንስ እዩ፣ ምሉእ ብምሉእ እንተተነጺጉ ድማ ንነብስና ንመርሕ ኣለና ማለት እዩ። 

ምጥፋእ ዳይኖሰር . ብዛዕባ ምጥፋእ ዳይኖሰር ክመጽእ ከሎ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ቅድሚ ሚልዮናት ዓመታት፡ ማለት ኣብ መወዳእታ ዘመነ ክሬተስ ከም ዘጋጠመ ይግመት። ኣሞናይትስ፡ ቤለምናይትን ካልኦት ዓይነታት ኣትክልትን እንስሳታትን እውን ኣብ ተመሳሳሊ ጃምላዊ ዕንወት ከምዝተሳተፉ ይእመን። እቲ ዕንወት ንብዙሕ ክፋል እንስሳታት ዘመነ ክሬተስ ከም ዝደምሰሶ ይንገር። እቲ ቀንዲ ጠንቂ ናይቲ ዕንወት መብዛሕትኡ ግዜ ከም ሚቲዮራይት ይቑጸር ነይሩ፣ እዚ ድማ ዓቢ ደበና ሓመድ ምተላዕለ ነይሩ። እቲ ሓመድ ደበና ንብርሃን ጸሓይ ንነዊሕ እዋን ምሸፈኖ፣ ኣብቲ እዋን እቲ ተኽሊ ምሞቱ እቶም ተኽሊ ዝበልዑ እንስሳታት እውን ምጠመዩ ነይሮም።

    ይኹን እምበር፡ ክልሰ-ሓሳብ ሚትዮራይትን ክልሰ-ሓሳብ ቀስ ዝበለ ለውጢ ክሊማን ሓደ ጸገም ኣለዎ፡ ኣብ ውሽጢ ተሪር ኣኻውሕን ኣኽራንን ቅሪተ-ኣካላት ንዝተረኽበ ርኽበት ኣይገልጹን እዮም። ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ካብ ዝተፈላለየ ክፋላት ዓለም ኣብ ውሽጢ ተሪር ኣኻውሕ ይርከብ፡ እዚ ድማ ዘገርም እዩ። ዘገርም እዩ፣ ምኽንያቱ ዝኾነ ዓቢ እንስሳ - ምናልባት 20 ሜትሮ ንውሓት ዘለዎ - ናብ ውሽጢ እቲ ተሪር ከውሒ ክኣቱ ኣይክእልን እዩ። ግዜ ንጉዳይ እውን ኣይሕግዝን እዩ፣ ምኽንያቱ ሓደ እንስሳ ኣብ መሬት ተቐቢሩ ቅሪተ-ኣካላት ክቕየር ሚልዮናት ዓመታት እንተትጽበ ቅድሚ ሽዑ ብግቡእ ምበስበሰ ወይ ካልኦት እንስሳታት ምበልዕዎ። ግደ ሓቂ፡ ዳይኖሰርን ካልእ ቅሪተ-ኣካላትን ኣብ ዝረኸብናሉ እዋን፡ ብቕልጡፍ ኣብ ትሕቲ ጭቃ ተቐቢሮም ክኾኑ ኣለዎም። ቅሪተ-ኣካላት ብኻልእ መንገዲ ክውለድ ኣይክእልን እዩ፤

ምፍጣር ቅብኣታት ብኸምዚ ዝኣመሰለ ቀስ ዝበለ ናህሪ እንተዝፍጸም፡ ቅድሚ ብኣሲድ ናይቲ ማይ ምብስባሶም፡ ወይ ቅድሚ ምብስባሶምን ምብታኖምን ኣብ ድዅዒ ስለዘይተቐብረ፡ ዝኾነ ቅሪተ-ኣካላት ክዕቀብ ከምዘይክእል ርዱእ እዩ። ቁርጽራጽ ንታሕቲ እቲ ዓሚቝ ባሕርታት እናሓኸኹን እናሃረሙን ከለዉ። ኣብ ሓደጋ ጥራይ እዮም ብደለል ክሽፈኑ ዝኽእሉ፣ ኣብኡ ድማ ሃንደበት ይቕበሩ። ( ጂኦክሮኖሎጂ ወይ ዘመን መሬት ብመሰረት ድዅዒን ህይወትን ፣ ቡለቲን ሃገራዊ ቤት ምኽሪ ምርምር ቁጽሪ 80፣ ዋሽንግተን ዲሲ፣ 1931፣ ገጽ 14)

እቲ መደምደምታ እዞም ኣብ መላእ ዓለም ዝተረኽቡ ዳይኖሰር ብጭቃ ቀልጢፎም ተቐቢሮም ክኾኑ ኣለዎም። ኣብ መጀመርታ ልስሉስ ጭቃ ኣብ ዙርያኦም መጺኡ ድሕሪኡ ብተመሳሳሊ መንገዲ ከም ሲሚንቶ ኣበርቲዑ ተሪሩ ኣሎ። በዚ መንገዲ እዚ ጥራይ እዩ መበቆል ዳይኖሰር፡ ማሞትን ካልኦት ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታትን ክግለጽ ዝኽእል። ኣብ ማይ ኣይሂ ብርግጽ ከምኡ ክኸውን ይኽእል እዩ።

    ነቲ መግለጺ ንርኢ፣ እዚ ድማ ብዛዕባ እዚ ቅኑዕ ሓሳብ ይህብ። ዳይኖሰር ኣብ ውሽጢ ተሪር ኣኻውሕ ከም ዝረኽቡ ዘርኢ ኮይኑ፡ ብልስሉስ ጭቃ ተሸፊኖም ክኾኑ ከም ዘለዎም ዘመልክት እዩ። ሽዑ እቲ ጭቃ ኣብ ዙርያኦም ተሪሩ ኣሎ። ኣብ ማይ ኣይሂ ጥራይ፡ ኣብ ንቡር ዑደት ተፈጥሮ ግን ከምኡ ክኸውን ክንጽበ ንኽእል ኔርና (እቲ ጽሑፍ፡ ዕንፍሩር ማይ ከመይ ጌሩ ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ክእክብ ከም ዝኽእል እውን ይጠቅስ)። ድሕሪኡ ኣብቲ ጽሑፍ ብዝያዳ ንጹር ንኽኸውን ብድሙቕ ፊደላት ተወሰኸሉ፤

ናብ በረኻታት ሳውዝ ዳኮታ ከይዱ፡ ኣብኡ ድሙቕ ሕብሪ ዘለዎም ቀይሕ፡ ብጫን ኣራንሺን ዝሕብሩ መናድቕ ኣኻውሕን ኣእማንን ኣለዉ። ኣብ ውሽጢ ሒደት መዓልታት ኣብቲ መንደቕ ከውሒ ገለ ኣዕጽምቲ ረኸበ ፣ እዚ ድማ ከምቲ ክረኽቦ ዝተበገሰ ዓይነት ምዃኑ ገሚቱ። ኣብ ዙርያ እቲ ኣዕጽምቲ ከውሒ ምስ ኰዓተ ፡ እቲ ኣዕጽምቲ ብመስርዕ ኣቃውማ እቲ እንስሳ ከም ዘሎ ረኸበ። ከምቲ መብዛሕትኡ ግዜ ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ኣብ ኵምራ ኣይነበሩን። ብዙሓት ከምዚኦም ዝኣመሰሉ ኵምራታት ብሓያል ዕንፍሩር ማይ ከም ዝተሰርሑ ይመስሉ ነበሩ።

   ሕጂ እዞም ኣዕጽምቲ ኣብቲ ኣዝዩ ተሪር ሰማያዊ እምኒ ሑጻ ነበሩ . እቲ ሑጻ ብግሬደር ክእለን ብፍንጀራ ክእለን ነይርዎ። ብራውንን መሳርሕቱን ነቲ ኣዕጽምቲ ንምውጻእ ዳርጋ ሸውዓተ ሜትሮን ፈረቓን ዕምቆት ዘለዎ ጉድጓድ ሰሪሖም። ሓደ ዓቢ ዓጽሚ ምእላይ ክልተ ሓጋይ ወሲዱሎም። ነቲ ኣዕጽምቲ ካብቲ እምኒ ብፍጹም ኣየውጽእዎን። ነቶም ኣእማን ብባቡር ናብቲ ቤተ መዘክር ኣጓዓዓዝዎም፣ ኣብኡ ድማ እቶም ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት ነቲ ንብረት እምኒ ቆሪጾም ነቲ ዓጽሚ ከቐምጥዎ ክኢሎም። እዚ ጃንዳ ዕንቅርቢት ሕጂ ኣብ ኣዳራሽ ምርኢት ናይቲ ቤተ መዘክር ደው ኢሉ ኣሎ። (ገጽ 72 ፡ ዳይኖሰር / ሩት ዊለርን ሃሮልድ ጂ. ኮፊንን)  

ተወሳኺ መርትዖታት ናይቲ ማይ ኣይሂ . ስለዚ እቲ ሓቂ ተረፍ መረፍ ዳይኖሰር ኣብ ውሽጢ ተሪር ኣኻውሕ ስለዝርከብ ካብኡ ንምእላይ ኣጸጋሚ እዩ። ከመይ ጌሮም ናብዚ ኩነታት ከም ዝኣተዉ እቲ እንኮ ተኽእሎ ኣብ ዙርያኦም ልስሉስ ጭቃ ቀልጢፉ ተፈጢሩ ድሕሪኡ ናብ ከውሒ ተሪሩ ምህላዉ እዩ። ኣብ ከም ማይ ኣይሂ ዝኣመሰለ ፍጻመ፡ እዚ ኣጋጢሙ ኪኸውን ይኽእል እዩ። ይኹን እምበር ኣብ ታሪኽ ደቂ ሰባት ከምዚኦም ዝኣመሰሉ ዓበይቲ እንስሳታት ድሕሪ ማይ ኣይሂ እውን ይጥቀሱ ስለዘለዉ ኩሎም ሽዑ ኣይሞቱን።

    ካልእ መርትዖታት ማይ ኣይሂኸ፧ ኣብዚ ውሑዳት ካብኣቶም ጥራይ ኢና ነጉልሕ። እቲ ኣብ ስነ-ምድራዊ ሰንጠረዥ ግዜ ብሚልዮናት ዓመታት፡ ወይ ምናልባት ብብዙሕ ሓደጋታት ዝግለጽ፡ ኩሉ ብሓደን ሓደን ሓደጋ ክመጽእ ይኽእል እዩ፡ ንሱ ድማ ማይ ኣይሂ እዩ። ንዕንወት ዳይኖሰር ከምኡ’ውን ኣብ ሓመድ ዝተራእየ ካልእ ብዙሕ ባህርያት ከረድእ ይኽእል።

    ሓደ ጽኑዕ መርትዖ ናይቲ ማይ ኣይሂ ንኣብነት ድዅዒ ባሕሪ ኣብ መላእ ዓለም ልሙድ ምዃኑ እዩ፣ ከምቲ እዞም ዝስዕቡ ጥቕስታት ዘርእዮ። ካብቶም ርእይቶታት እቲ ቀዳማይ ካብ ቅድሚ ልዕሊ 200 ዓመታት ብጀምስ ሃተን ዝተባህለ ኣቦ ስነ-ምድራዊ ስነ-ፍልጠት ዝተጻሕፈ መጽሓፍ እዩ፤

ኩሉ ንጣብ መሬት (...) ኣብ ትሕቲ ባሕሪ ብዝተደራረበ ሑጻን ጸጸርን፡ ቅርፊት ቅራፍ እንስሳን መርዛማት ነገራትን፡ ሓመድን ጭቃን ከም ዝቖመ ክንድምድም ኣሎና። (ጀይ. ሃተን፡ ክልሰ-ሓሳብ መሬት l፡ 26. 1785)

ጀይ ኤስ ሸልተን፡ ኣብተን ኣህጉራት፡ ኣብ ባሕሪ ዝርከቡ ድዅዒ ኣኻውሕ ካብ ኩሎም ካልኦት ድዅዒ ኣኻውሕ ተደሚሮም ኣዝዮም ልሙዳትን ዝሰፍሑን እዮም። እዚ ሓደ ካብቶም መብርሂ ዝጠልቡ ቀለልቲ ሓቅታት እዩ፣ ኣብ ሕመረት ኩሉ ምስቲ ወዲ ሰብ ነቲ ዝቕየር ጂኦግራፊ ናይ ስነ-ምድራዊ ሕሉፍ ንምርዳእ ዝገብሮ ቀጻሊ ጻዕሪ ዝተኣሳሰር እዩ። (8)

ካልእ ምልክት ውሕጅ ኣብ መላእ ዓለም ዝርከብ ዕቑር ከሰል ኮይኑ፡ ብማይ ደረጃታት ከምዝተኸፋፈለ ይፍለጥ። ብተወሳኺ፡ ህላወ ቅሪተ-ኣካላት ባሕርን ዓሳን፡ እቲ ቅብኣታት ኣብ ገለ ፍሉይ ረግረግ ቀስ ኢሉ ምጥፋእ ውጽኢት ክኸውን ከምዘይክእል የመልክት። የግዳስ ዝሓሸ መብርሂ እቲ ማይ ነቶም ተኽልታት ናብቲ እቲ ከሰል ዝፈጠረሉ ቦታታት የጓዕዝዎም ምንባሩ እዩ። እቲ ማይ ኣትክልትን ኣግራብን ካብ ሱሮም ኣውዲቑ፡ ኣብ ዓበይቲ ጐቦታት ኣደራሪቡ፡ ኣብ መንጎ እቶም ኣብ ምድሪ ዘለዉ ተኽልታት ድማ እንስሳታት ባሕሪ ኣምጺኡ እዩ። እዚ ዝከኣል ኣብ ከም ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ተጠቒሱ ዘሎ ማይ ኣይሂ ዝኣመሰለ ዓቢ መዓት ጥራይ እዩ።

እቶም ኣግራብ ብገለ ምኽንያት ኣብቲ ድዅዒ ምስተቐብሩ፡ ዕቑር ከሰል ተፈጢሩ። ሕጂ ዘሎና ባህሊ ማሽን ብኸፊል ኣብዞም ጽላታት ዝተመርኮሰ እዩ። (ማቲላ ራውኖ፡ ቴውቮ ኒበርግ & ኦላቪ ቬስተሊን፡ ኮሉን ባዮሎጂያ 9፡ ገጽ 91)

ኣብ ትሕቲን ኣብ ልዕሊን ናይቲ ማዕድናዊ ከሰል ስፌት ከምቲ ዝተባህለ ስሩዕ ንጣብ ጭቃ እምኒ ኣሎ፣ ካብ ኣቃውሞኦም ድማ ካብ ማይ ዝተደራረቡ ምዃኖም ክንርኢ ንኽእል። (9)

እቲ መርትዖታት ብዓቢኡ ከም ዝሕብርዎ፡ ዓበይቲ ኣግራብ ምስ ዝዓነዉ፡ ተደራሪቦምን ድሕሪኡ ብቕልጡፍ ምስ ተቐበሩን፡ ማዕድናዊ ከሰል ብቕልጡፍ ከም ዝፍጠር ይሕብር። ኣብ ያሎርን ቪክቶርያ (ኣውስትራልያ) ብዙሕ ጕንዲ ኣግራብ ጽሕዲ ዝሓዙ ዓበይቲ ጽላታት ሊግናይት ኣለዉ - ኣብዚ እዋን’ዚ ኣብ መሬት ረግረግ ዘይበቁሉ ኣግራብ።

   እቶም ክሳብ 50% ጽሩይ ፖለን ዝሓዙን ኣብ ሰፊሕ ቦታ ዝተዘርግሑን ዝተፈላለዩን ረጒዳትን ጽፍሕታት፡ እቶም ጽላታት ሊግናይት ብማይ ከም ዝተፈጥሩ ብንጹር የረጋግጹ። (10)

ኣብ ኣብያተ ትምህርቲ ካርቦን በብቑሩብ ካብ ፒት ከም ዝፍጠር ይምሃር፣ እዚ ይፍጸም ከምዘሎ ኣብ ዝኾነ ቦታ ክርአ እኳ እንተዘይከኣለ። ስፍሓት ናይቲ ዕደና ከሰል፡ ዝተፈላለዩ ዓይነታት ተኽልታትን እቶም ቁልቁል ዝኣፉ ብዙሕ ንጣብ ዘለዎም ጅርባታትን ኣብ ግምት ብምእታው፡ እቲ ዕቑር ከሰል ብዓበይቲ ዝንሳፈፉ ጃልባታት ኣትክልቲ ዝተፈጥረ ይመስል፡ ኣብ እዋን ኣዝዩ ዓቢ ውሕጅ። ኣብዞም ካርቦን ዘለዎም ቅሪተ-ኣካላት ተኽሊ ብህይወታውያን ባሕሪ ዝተቐርጹ ካንሸሎታት እውን ይርከቡ። ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታት ባሕሪ ኣብ ዕቑር ከሰል እውን ተረኺቡ እዩ ("A note on the Occurrence of Marine Animal Remains in a Lancashire Coal Ball", ጂኦሎጂካዊ መጽሔት፣ 118:307,1981) ... ዘይነዓቕ ቅሪተ-ኣካላት ቅርፊት እንስሳታት ባሕሪን ቅሪተ-ኣካላት ስፒሮርቢስን እዩ። ፡ ኣብ ባሕሪ ዝነብር ዝነበረ፡ ኣብ ዕቑር ከሰል እውን ክትረኽቦ ትኽእል ኢኻ።(ዌር፣ ጀይ፣ ”ናይ ቀረባ እዋን መጽናዕትታት ሸልስ ናይ ካርቦን መለክዒታት”፣ ሳይንስ ፕሮግረስ፣ 38:445፣ 1950)። (11)

ፕሮፌሰር ፕራይስ ካብ 50- ክሳብ 100 ዝኾኑ ንጣብ ማዕድናዊ ከሰል ሓደ ላዕለዋይ ክፋል ነንሕድሕዶም ዝኾኑን ኣብ መንጎኦም ድማ ካብ ዓሚቕ ባሕሪ ዝመፅእ ቅሪተ-ኣካላት ሓዊሱ ንጣብ ዘለዎምን ጉዳያት የቕርብ። ነዚ መርትዖ እዚ ኣዝዩ ሓያልን ዘእምንን ስለ ዝቖጽሮ፡ ነዚ ሓቅታት እዚ ብመሰረት ክልሰ-ሓሳብ ውሁድነት ላይል ክገልጾ ፈቲኑ ኣይፈልጥን። (12)

ሳልሳይ ምልክት ውሕጅ ኣብ ከም ሂማላያ፡ ኣልፕስን ኣንደስን ዝኣመሰሉ ነዋሕቲ ኣኽራናት ቅሪተ-ኣካላት ባሕሪ ምህላዎም እዩ። ገለ ኣብነታት ካብ ናይ ሳይንቲስትን ጂኦሎጂስትን ናይ ገዛእ ርእሶም መጻሕፍቲ እነሆ፤

ዳርዊን ንባዕሉ ኣብ መርከብ ቢግል እናተጓዕዘ ከሎ ካብ ላዕሊ ኣብ ኣኽራናት ኣንደስ ቅሪተ-ኣካላት ዝኾኑ ቅርፊት ባሕሪ ረኸበ። ንሱ ድማ፡ እዚ ሕጂ እምባ ዝበሃል ኣብ ሓደ እዋን ኣብ ትሕቲ ማይ ከም ዝነበረ እዩ ዘርኢ። (ጀሪ ኤ. ኮይን፡ Miksi evoluutio on totta [ፍልቀት ስለምንታይ ሓቂ ምዃኑ]፡ ገጽ 127)

ኣብ ሰንሰለታት ኣኽራን ዝርከቡ ኣኻውሕ መበቆላዊ ባህሪ ብደቂቕ ክንርእዮ ዝግበኣና ምኽንያት ኣሎ። ኣብ ኣልፕስ፡ ኣብ ሰሜናዊ ዞባ ሄልቨቲያን ዝበሃል ኖራ ኣልፕስ ዝበለጸ እዩ ዝረአ። ኖራ ቀንዲ ንብረት ከውሒ እዩ። ኣብዚ ኣብቲ ቁልቁል ዝኣፉ ቁልቁለት ወይ ኣብ ጫፍ እምባ ዘሎ ከውሒ ክንርኢ ከለና - ኣብኡ ንላዕሊ ክንድይብ ጸዓት እንተዝህልወና - ኣብ መወዳእታ ቅሪተ-ኣካላት ዝኾኑ ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታት፡ ቅሪተ-ኣካላት እንስሳታት፡ ኣብኡ ክንረክብ ኢና። መብዛሕትኡ ግዜ ብኸቢድ ይጉድኡ እዮም ግን ፍሉጣት ቁራጽ ምርካብ ይከኣል እዩ። እቶም ኩሎም ቅሪተ-ኣካላት ቅርፊት ኖራ ወይ ኣዕጽምቲ ፍጥረታት ባሕሪ እዮም። ካብኣቶም ብስፓይራል ፍሕሶ ዘለዎም ኣሞናይትስ ኣለዉ፣ ብፍላይ ድማ ብዙሓት ድርብ ቅርፊት ዘለዎም ቅላሚጦስ ኣለዉ። (...) ኣብዚ እዋን’ዚ ኣንባቢ፡ ሰንሰለታት ኣኽራን ክንድዚ ዝኣክል ድዅዒ ምሓዙ እንታይ ማለት ምዃኑ ክሓስብ ይኽእል፡ እዚ ድማ ኣብ ታሕቲ ባሕሪ’ውን ተደራሪቡ ክረኽቦ ይኽእል። (ገጽ 236,237 "ሙቱቫ ማኣ"፡ ፔንቲ ኤስኮላ)

ካብ ጃፓናዊ ዩኒቨርሲቲ ኪዩሹ ዝመጸ ሃሩታካ ሳካይ፡ ነዞም ኣብ ኣኽራናት ሂማላያ ዝርከቡ ቅሪተ-ኣካላት ባሕሪ ንነዊሕ ዓመታት መጽናዕቲ ኣካይዱ እዩ። ንሱን ጉጅልኡን ካብ ዘመነ ሜሶዞይክ ዝመጸ ምሉእ ኣኳርየም ዘርዚሮም ኣለዉ። ምስቶም ሕጂ ዘለዉ ዕንቅርቢታትን ኮኾብ ባሕርን ዝመሳሰሉ ስቡራት ዕምባባታት ባሕሪ፡ ካብ ጽፍሒ ባሕሪ ልዕሊ ሰለስተ ኪሎ ሜተር ኣብ ዝርከብ መንደቕ ኣኻውሕ ይርከቡ። ኣሞናይት፡ ቤለምናይት፡ መርዛማትን ፕላንክቶንን ኣብ ኣኻውሕ ኣኽራን ከም ቅሪተ-ኣካላት ይርከቡ (...)

   ኣብ ክልተ ኪሎ ሜተር ቁመት፡ ተመራመርቲ ስነ-ምድሪ፡ እቲ ባሕሪ ባዕሉ ዝገደፎ ኣሰር ረኺቦም። እቲ ማዕበል ዝመስል ገጹ ከውሒ ምስቲ ካብ ትሑት ማይ ዘለዎ ማዕበል ኣብ ሑጻ ዝተረፈ ቅርጽታት ይሰማማዕ። ካብ ጫፍ ኤቨረስት እውን ከይተረፈ፡ ብጫ ጽርግያታት ኖራ ይርከብ፣ እዚ ኸኣ ካብ ተረፍ ማእለያ ዘይብሎም እንስሳታት ባሕሪ ኣብ ትሕቲ ማይ እዩ ተላዒሉ። ("ማኣፓሎ ኢህመይደን ፕላኔታ"፡ ገጽ 55)

እቲ ራብዓይ ምልክት ማይ ኣይሂ ዝገልጽ ዛንታታት ማይ ኣይሂ ኮይኑ፡ ብመሰረት ገለ ግምታት ዳርጋ 500 ዝኾኑ ዛንታታት ማይ ኣይሂ እዩ። ኣድማሳዊ ባህሪ ናይዞም ዛንታታት ናይዚ ፍጻመ ዝበለጸ መርትዖ ክውሰድ ይከኣል፤

ኣስታት 500 ባህልታት - ደቀባት ግሪኽ፡ ቻይና፡ ፔሩን ሰሜን ኣመሪካን ሓዊሱ - ኣብ ዓለም ዝፍለጡ ኮይኖም፡ እቶም ኣፈ-ታሪኻትን ጽውጽዋያትን፡ ንታሪኽ እቲ ቀቢላ ዝቐየረ ዓቢ ውሕጅ ዘስደምም ዛንታ ዝገልጹ እዮም። ኣብ ብዙሕ ዛንታታት፡ ልክዕ ከምቲ ኣብ ጉዳይ ኖህ ዝነበረ፡ ውሑዳት ሰባት ጥራይ እዮም ካብቲ ማይ ኣይሂ ዝደሓኑ። ብዙሓት ካብቶም ህዝብታት እቲ ማይ ኣይሂ ብሓደ ምኽንያት ወይ ብኻልእ ምኽንያት ብዓይነት ደቂ ሰባት ዝሰልቸዎም ኣማልኽቲ ከም ዝመጸ ገይሮም ይቖጽርዎ ነበሩ። ምናልባት እቲ ህዝቢ ከምቲ ኣብ ግዜ ኖህን ኣብ ኣፈ-ታሪኽ ብደቀባት ኣመሪካውያን ቀቢላ ሆፒ ሰሜን ኣመሪካን ብልሹዋት ነይሮም ይኾኑ ወይ ምናልባት ከምቲ ኣብ ቅኔ ጊልጋመሽ ዝነበረ ኣዝዩ ብዙሓትን ኣዝዮም ጫውጫው ዝብሉን ሰባት ነይሮም ይኾኑ። (13)

እቲ ኣብ መላእ ዓለም ዘጋጠመ ማይ ኣይሂ ክውን እንተዘይከውን ነይሩ፡ ገለ ኣህዛብ ዘፍርሕ ምፍንጃር እሳተ ጎመራ፡ ዓበይቲ ህቦብላ በረድ፡ ድርቂ (...) ንእኩያት ኣቦታቶም ከም ዘጥፍኦም ምገለጹ ነይሮም። እምበኣር ኣድማሳውነት ዛንታ ማይ ኣይሂ ሓደ ኻብቲ ሓቅነቱ ዚሕብር ብሉጽ መርትዖ እዩ። ዝኾነ ካብዞም ጽውጽዋያት ከም ውልቃዊ ኣፈ-ታሪኽ ጌርና ክንነጽጎን ምናኔ ጥራይ እዩ ኢልና ክንሓስብን ንኽእል ኢና፡ ብሓባር ግን ብዓለማዊ ኣረኣእያ ዳርጋ ዘይከራኸሩ እዮም። (ምድሪ)

ዳይኖሰርን መጥበውትን . መጽሓፍቲ ስነ ህይወትን ጽሑፋት ፍልቀትን ከነንብብ ከለና፡ ኩሉ ህይወት ካብ ቀሊል ቀዳማይ ዋህዮ ናብቲ ሕጂ ዘሎ ቅርጽታት ብኸመይ ከም ዝማዕበለ ዝብል ሓሳብ ብተደጋጋሚ ይመጸና። ፍልቀት ዓሳታት እንቁርዖብ፡ እንቁርዖብ ናብ ተመሳሰልቲ፡ ዳይኖሰር ድማ ናብ መጥበውቲ ክኾኑ ከምዘለዎም ዘጠቓለለ እዩ። ይኹን እምበር ኣገዳሲ ትዕዝብቲ ኣብ መንጎ ኣዕጽምቲ ፈረስ፣ ላምን በጊዕን ዝመስል ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ተረኺቡ ኣሎ (Anderson, A., Tourism falls victim to tyrannosaurus, Nature, 1989, 338, 289 / ዳይኖሰር ድሕሪ ኩሉ ስቕ ኢሉ ሞይቱ ክኸውን ይኽእል እዩ፣ 1984 ፣ ኒው ሳይንቲስት፣ 104፣ 9.)፣ ስለዚ ዳይኖሰርን መጥበውትን ኣብ ሓደ እዋን ይነብሩ ነይሮም ክኾኑ ኣለዎም።

    እዚ ዝስዕብ ጥቕሲ እውን ተመሳሳሊ እዩ ዘመልክት። ካርል ቨርነር ንክልሰ-ሓሳብ ዳርዊን ብኸመይ ብተግባር ክፍትኖ ከም ዝወሰነ ይገልጽ። ን14 ዓመታት መጽናዕቲ ብምግባር ብኣሽሓት ዝቑጸሩ ስእልታት ኣልዒሉ። መጽናዕትታት ከም ዘመልክትዎ፡ መጥበውትን ኣዕዋፍን ብብዝሒን ኣብ ሓደ እዋንን ምስ ዳይኖሰር ይነብሩ ነይሮም፤

ብዛዕባ ህያዋን ቅሪተ-ኣካላት ኣቐዲሙ ዝኾነ ፍሉይ ኣፍልጦ ስለዘይነበሮ፡ ኣመሪካዊ ዶክተር ፓራሜዲክ ካርል ቨርነር፡ ንክልሰ-ሓሳብ ዳርዊን ኣብ ትሕቲ ግብራዊ ፈተና ከእትዎ ወሲኑ... ኣብ ቅሪተ -ኣካላት ዘመነ ዳይኖሰር ን14 ዓመታት ሰፊሕ መጽናዕቲ ኣካይዱከምኡ’ውን ምስኦም ብሓባር ክነብሩ ዝኽእሉ ዓይነታት እንስሳታት... ቨርነር ምስ ሞያዊ ስነ-ጽሑፍ ፓሊዮንቶሎጂ ተላሊዩ ኣብ መላእ ዓለም ንዝርከቡ 60 ቤተ መዘክር ተፈጥሮኣዊ ታሪኽ በጺሑ፡ ኣብኡ ድማ 60 000 ስእልታት ኣልዒሉ። ካብ ሓደ ዓይነት ጽፍሒ ዝተዃዕቱ ቅሪተ-ኣካላት ጥራይ እዩ ኣተኲሩ፣ ኣብኡ ቅሪተ-ኣካላት ዳይኖሰር ክርከብ ይከኣል እዩ (ቅድሚ 250-65 ሚልዮን ዓመታት ትራያሲክ -፣ ጁራሲክ -፣ ከምኡ’ውን ክሬተስ እዋናት)። ቀጺሉ ነቶም ኣብ ቤተ መዘክር ዝረኸቦምን ኣብ ጽሑፋት ዝረኣዮምን ኣሽሓት ማዕረ ዕድመ ዘለዎም ቅሪተ-ኣካላት ምስ ናይ ሕጂ ዓሌታት ብምንጽጻር ንብዙሓት ክኢላታት ዓውዲ ፓለዮንቶሎጂን ካልኦት ሰብ ሞያን ቃለ መሕትት ኣካይዱ። ውጽኢቱ ድማ እቶም ቤተ መዘክርን ኣብ ስነ-ጥንታዊ ስነ-ፍልጠት ዝተመርኮሱ ጽሑፋትን ቅሪተ-ኣካላት ናይ ነፍሲ ወከፍ ኣብዚ እዋን’ዚ ዘሎ ጉጅለ ዓይነታት እንስሳታት ዘርኣዩ ...

   መጥበውቲ ኣብቲ “ቀዳማይ ዘመን” ዳይኖሰር ቀስ ብቐስ ክምዕብሉ ከም ዝጀመሩ፡ እቶም ቀዳሞት መጥበውቲ “ንኣሽቱ ሽሩ ዝመስሉ ፍጡራት ኮይኖም ተሓቢኦም ዝነብሩን ብፍርሒ ዳይኖሰር ብለይቲ ጥራይ ዝንቀሳቐሱን” ምዃኖም ተነጊሩና ኣሎ። ኣብ ሞያዊ ጽሑፋት ግን፡ ቨርነር ካብ ጽፍሒ ዳይኖሰር ዝተዃዕተ ጸብጻባት ሽኮርያ፡ ኦፖሰም፡ ቢቨር፡ ፕራይመትን ፕላቲፑስን ረኺቡ። ብተወሳኺ ኣብ 2004 ዝተሓትመ ስራሕ ጠቒሱ፣ ብመሰረት እዚ ስራሕ 432 መጥበውቲ ፍጡራት ኣብ ትራያሲክ -፣ ጁራሲክ -፣ ከምኡውን ክሬተስ ጽላት ከምዝተረኽቡን ዳርጋ ሚእቲ ካብኣቶም ድማ ምሉእ ኣዕጽምቲ...

   ኣብቲ ቨርነር ዝገበሮ ናይ ቪድዮ ቃለ መሕትት ኣመሓዳሪ ቅድመ ታሪኽ ቤተ መዘክር ዩታ ዶክተር ዶናልድ በርግ ከምዚ ክብል ይገልጽ:- “ዳርጋ ኣብ ኩሉ ኳዕቲ ዳይኖሰርና ቅሪተ-ኣካላት መጥበውቲ ንረክብ። ዓሰርተ ቶን ቅሪተ-ኣካላት መጥበውቲ ዝሓዘ ቤንቶናይት ጭቃ ኣለና፡ ንኻልኦት ተመራመርቲ ድማ ኣብ ምሃብ ኣብ መስርሕ ኣለና። ኣገደስቲ ኣይምረኸብናዮም ዘይኮነስ፡ ህይወት ሓጻር ስለ ዝኾነት፡ ኣነ ድማ ኣብ መጥበውቲ ፍሉያት ስለ ዘይኮንኩ: ኣብ ተመሳሰልቲ እንስሳታትን ዳይኖሰርን ፍሉይ ሞያ ኣለኒ”። ተመራማሪ ፓሊዮንቶሎጂ ዠ-ሺ ሉኦ (ካርነጊ ቤተ መዘክር ተፈጥሮኣዊ ታሪኽ፡ ፒትስበርግ) ኣብ ግንቦት 2004 ቨርነር ኣብ ዝገበሮ ናይ ቪድዮ ቃለ መሕትት፡ “‘ዘመነ ዳይኖሰር’ ዝብል ቃል ጌጋ ስም እዩ። መጥበውቲ ምስ ዳይኖሰር ብሓባር ዝነበሩን ብህይወት ዝጸንሑን ትርጉም ዘለዎ ጉጅለ ይፈጥሩ”። (እዚ ርእይቶታት ካብታ መጽሓፍ፡ ቨርነር ሲ. ሊቪንግ ፎሲልስ፡ ገጽ 172 –173 ዝተወስደ እዩ)። (14)

ስለዚ ካብቲ ቅሪተ-ኣካላት ዝተረኽበ ርኽበታት ብምብጋስ፡ ዘመነ ዳይኖሰር ዝብል ቃል መደናገሪ እዩ። ልሙዳት ዘመናውያን መጥበውቲ ምስ ዳይኖሰር ኣብ ሓደ እዋን ማለት ብውሑዱ 432 ዓይነታት መጥበውቲ ይነብሩ ነይሮም።

    እተን ካብ ዳይኖሰር ከም ዝፈጠራ ዝሕሰባ ኣዕዋፍከ? ምስ ዳይኖሰር ብሓባር ኣብ ሓደ ጽፍሒ እውን ተረኺቦም እዮም። እዚኦም ልክዕ ከምዚ ናይ ሎሚ ዓሌታት እዮም: ፓፓጋሎ: ፔንጊን: ንስሪ ጉንጉን: ሳንድፓይፐር: ኣልባትሮስ: ፍላሚንጎ: ሉን: ኣንጭዋ: ኮርሞራንት: ኣቮሴት...ዶክተር ቨርነር ""ቤተ መዘክር ነዞም ዘመናዊ ቅሪተ-ኣካላት ኣዕዋፍ ከምዘይርእይዎም ገሊጹ። ፣ ወይ ድማ ንከባቢታት ዳይኖሰር ብዚገልጽ ምስልታት ስኣልዎም። ጌጋ እዩ። ብመሰረቱ፡ ኣብ ሓደ ናይ ቤተ መዘክር ምርኢት ቲ. ከምኡ ግን ኣይከውንን። ኣብ ቤተ መዘክር ተፈጥሮኣዊ ታሪኽ ኣንጭዋ ምስ ዳይኖሰር ርእየ ኣይፈልጥን ሓቀይ? ጉንጉን? ፓፓጋሎ?”

ዳይኖሰርን ደቂ ሰባትን . ኣብ ክልሰ-ሓሳብ ፍልቀት፡ ወዲ ሰብ ካብ ዳይኖሰር ጀሚሩ ኣብ ምድሪ ይነብር ከም ዝነበረ ከም ዘይከኣል ይቑጸር። ካልኦት መጥበውቲ እንስሳታት ምስ ዳይኖሰር ኣብ ሓደ እዋን ከምዝተራእዩ እኳ እንተተፈልጠ፡ ካልኦት ርኽበታት ከይተረፈ ደቂ ሰባት ቅድሚ ዳይኖሰር (ኣብ ዕቑር ከሰል ዝርከቡ ኣቑሑትን ቅሪተ-ኣካላት ደቂ ሰባትን ወዘተ) ክቐርቡ ከምዝነበሮም እኳ እንተገለጹ ተቐባልነት የብሉን።

    ይኹን እምበር፡ ዳይኖሰርን ደቂ ሰባትን ኣብ ሓደ እዋን ይነብሩ ከም ዝነበሩ ዚሕብር ገለ ንጹር መርትዖታት ኣሎ። ንኣብነት መግለጺታት ገበል ከምኡ እዩ። ኣብ ዝሓለፈ እዋን ሰባት ብዛዕባ ገበል ይዛረቡ ነይሮም፡ ብዛዕባ ዳይኖሰር ግን ኣይዛረቡን ነይሮም፡ ስሞም ሪቻርድ ኦወን ኣብ መበል 19 ክፍለ ዘመን ጥራይ እዩ ተማሂዙ።

ዛንታ ስ. ዳይኖሰር ኣብ ቀረባ እዋን ይነብሩ ከም ዝነበሩ ዘርኢ ሓደ መርትዖ፡ እቲ ብዙሕ ዛንታታትን መግለጺታትን ዓበይቲ ገበልን ዝነፍሩ ዕንቅርቢታትን እዩ። እዞም መግለጺታት እዚኣቶም ብዝዓበዩ መጠን፡ ሓቀኛታት እዮም። እዞም ኣብ ናይ ቀደም ናይ ዝኽሪ ሓበሬታ ዝተመርኮሱ ክኾኑ ዝኽእሉ መግለጺታት ኣብ ብዙሓት ዝተፈላለዩ ህዝብታት ክርከቡ ስለ ዝኽእሉ ንኣብነት ኣብ ስነ-ጽሑፍ እንግሊዝኛ፡ ኣየርላንድ፡ ደንማርክ፡ ኖርወይ፡ ጀርመን፡ ግሪኽ፡ ሮማዊ፡ ግብጻውን ባቢሎናውን ይጥቀሱ። እዘን ዝስዕባ ጥቕስታት ብዛዕባ ዝርገሐ ስእሊ ገበል ይነግራ።

ኣብ ኣፈ ታሪኽ ዝርከቡ ገበል፡ እቲ ዝገርም፡ ልክዕ ከምቶም ኣብ ዝሓለፈ እዋን ዝነበሩ ናይ ብሓቂ እንስሳታት እዮም። ሰብ ቅድሚ ምግላጹ ነዊሕ ከይጸንሐ ነታ መሬት ዝገዝኡ ዓበይቲ ተመሳሰልቲ (ዳይኖሰር) ይመስሉ። ገበል ብሓፈሻ ከም ሕማቓትን ኣዕነውትን ይቑጸሩ ነበሩ። ነፍሲ ወከፍ ህዝቢ ኣብ ጽውጽዋያቱ ይጠቅሶም ነይሩ። ( ዘ ዎርልድ ቡክ ኢንሳይክሎፔድያ ፡ ቅጽ 5፡ 1973፡ ቍ. 265)

ካብ መጀመርታ ዝተመዝገበ ታሪኽ ጀሚሩ ገበል ኣብ ኩሉ ቦታታት ተራእዩ: ኣብ ቀዳሞት ጸብጻባት ምዕባለ ስልጣነ ኣሶራውያንን ባቢሎናውያንን: ኣብ ታሪኽ ኣይሁድ ብሉይ ኪዳን: ኣብ ጥንታዊ ጽሑፋት ቻይናን ጃፓንን: ኣብ ጽውጽዋይ ግሪኽ ሮማ ከምኡ’ውን ቀዳሞት ክርስትያናት፡ ኣብ ምሳሌታት ጥንታዊት ኣመሪካ፡ ኣብ ጽውጽዋያት ኣፍሪቃን ህንድን። ኣብ ኣፈ-ታሪኻዊ ታሪኹ ገበል ዘየካተተ ሕብረተሰብ ክትረክብ ኣጸጋሚ እዩ...ኣሪስቶትል፡ ፕሊኒን ካልኦት ጸሓፍቲ ናይቲ ክላሲካል ዘመንን፡ ዛንታታት ገበል ኣብ ሓቂ እምበር ኣብ ምናኔ ዝተመርኮሰ ኣይኮነን ይብሉ ነይሮም። (15)

ፊንላንዳዊ ተመራማሪ ስነ-ምድራዊ ፔንቲ ኤስኮላ ድሮ ቅድሚ ዓሰርተታት ዓመታት ኣብታ Muuttuva maa እትብል መጽሓፉ ፡ ስእሊ ገበል ብኸመይ ንዳይኖሰር ከም ዝመስል ገሊጹ ነይሩ፤

እቲ ዝተፈላለየ መልክዕ ናይ ዕንቅርቢት ዝመስሉ እንስሳታት ኣዝዩ መስሓቕ ይመስለና ምኽንያቱ ብዙሓት ካብኣቶም – ብርሑቕን መብዛሕትኡ ግዜ ካሪካቸር ዝመስልን መንገዲ – ኣብ ትሕቲ ተመሳሳሊ ኩነታት ዝነብሩ ዘመናውያን መጥበውቲ ይመስሉ። ይኹን እምበር፡ መብዛሕትኦም ዳይኖሰር ካብቲ ዘመናዊ ህይወት ኣዝዮም እተፈልዩ ስለ ዝነበሩ፡ ኣብ ኣፈ-ታሪኽ ኣብ ዚርአ ስእልታት ገበል፡ እቶም ኣብ ቀረባ ዚርከቡ ኣናሎግስ ኺርከብ ይከኣል እዩ። እቲ ዝገርም ግን ጸሓፍቲ ናይቲ ኣፈ-ታሪኽ፡ ንእምኒ ዕንጸይቲ (Petrifactions) ኣየጽናዕዎን ወይ’ውን ከይፈለጡ ብባህርያዊ መገዲ ኣይነበሮምን። (16)

ዳይኖሰር ብሓቂ ገበል ክኾኑ ከም ዝኽእሉ ጽቡቕ ኣብነት፡ እቲ ንዘመናት ዝዕድሚኡ ምዃኑ ዝፍለጥ ናይ ቻይና ወርሓዊ ኣቆጻጽራን ሆሮስኮፕን እዩ። ስለዚ ቻይናዊ ዞድያክ ኣብ 12 ምልክታት እንስሳታት ዝተመርኮሰ ኮይኑ ኣብ ናይ 12 ዓመት ዑደት ዝድገም ክኸውን ከሎ 12 እንስሳታት ይሳተፉ። 11 ካብኣቶም ኣብ ዘመናዊ ግዜ ከይተረፈ ፍሉጣት እዮም ፡ ራታ፡ ብዕራይ፡ ነብሪ፡ ሓርማዝ፡ ተመን፡ ፈረስ፡ በጊዕ፡ ኣህባይ፡ ደርሆ፡ ከልብን ሓሰማን።የግዳስ እቲ መበል 12 እንስሳ ገበል እዩ፣ እዚ ሎሚ የለን። ጽቡቕ ሕቶ፡ እቶም 11 እንስሳታት ናይ ብሓቂ እንስሳታት እንተኾይኖም፡ ስለምንታይ እቲ ገበል ፍሉይን ጽውጽዋያዊ ፍጡርን ክኸውን? ኣብ ሓደ እዋን ምስ ደቂ ሰባት ኣብ ሓደ እዋን ይነብር ነይሩ፡ ግን ከኣ ከም ካልኦት ማእለያ ዘይብሎም እንስሳታት ጠፊኡ ኣሎ ኢልካ ምሕሳብ ዝያዳ ርትዓዊ ኣይኮነን ድዩ? ዳይኖሰር ዝብል ቃል ኣብ መበል 19 ክፍለ ዘመን ብሪቻርድ ኦወን ጥራይ ከም ዝተማህዘ ደጊምና ምዝካር ጽቡቕ እዩ። ቅድሚኡ ገበል ዝብል ስም ንዘመናት ይጥቀሙሉ ነይሮም፤

ብተወሳኺ እዞም ዝስዕቡ ትዕዝብትታት ምጥቃስ ይከኣል፤

• ማርኮ ፖሎ ብዛዕባ እቶም ኣብ ህንዲ ዝረኣዮም ከም ኣማልኽቲ ዝቑጸሩ ዝነበሩ ዓበይቲ እንስሳታት ኣዘንትዩ እዩ። እዞም እንስሳታት እዚኣቶም እንታይ እዮም ነይሮም፧ ወይጦታት እንተዝኾኑ ብርግጽ ከምኡ ምፈለጠ ነይሩ።

    እቲ ዝገርም ኣብ ጫካ ካምቦድያ ኣብ ዝርከብ 800 ዓመት ዝገበረ ቤተ መቕደስ፡ ስቴጎሳውረስ ዝመስል ቅርጺ ተረኺቡ ኣሎ። ሓደ ዓይነት ዳይኖሰር እዩ። (ካብ ቤተ መቕደስ ታ ፕሮህም። ማይየር፡ ሲ.፡ ፍሉያት ፍጥረታት ኣንግኮር፡ www.unexplainedearth.com/angkor.php፡ 9 ለካቲት 2006።)

• ኣብ ቻይና ብዛዕባ ገበል ዝግበር መግለጺታትን ዛንታታትን ኣዝዩ ልሙድ እዩ፤ ኣሽሓት ካብኣቶም ይፍለጡ። ገበል ብኸመይ እንቋቑሖ ከም ዘውጽኡ፡ ገሊኦም ኣኽናፍ ከም ዝነበሮምን ሚዛን ከም ዝሽፍኖምን ይነግሩ። ሓደ ቻይናዊ ዛንታ ብዛዕባ ሓደ ዩ ዝበሃል ሰብኣይ ኣብ ሓደ ረግረግ ማይ እናፈሰሰ ከሎ ገበል ከም ዘጋጠሞ ይገልጽ። እዚ ድሕሪ እቲ ዓቢ ዓለማዊ ውሕጅ እዩ ኣጋጢሙ።

    ኣብ ቻይና፡ ኣዕጽምቲ ዳይኖሰር ንዘመናት ከም ባህላዊ መድሃኒትን ንቃጸሎ ዝኸውን ፓውልቲስን ይጥቀሙሉ ነይሮም። እቲ ናይ ቻይና ስም ዳይኖሰር (kong long) ብቐሊሉ "ኣዕጽምቲ ገበል" ማለት እዩ (Don Lessem, Dinosaurs rediscovered p. 128-129. Touchstone 1992.)። ቻይናውያን ንገበል ከም እንስሳ ዘቤትን ኣብ ሃጸያዊ ሰልፍታትን እውን ይጥቀሙሉ ከም ዝነበሩ ይንገር (Molen G, Forntidens vidunder, Genesis 4, 1990, pp. 23-26.)

• ግብጻውያን ንገበል ኣፖፊስ ከም ጸላኢ ንጉስ ረ. ብተመሳሳሊ ኣብ ስነ-ጽሑፍ ባቢሎን ብዛዕባ ገበል ዚገልጽ መግለጺታት ይዘውር እዩ። እቲ ፍሉጥ ጊልጋመሽ ኣብ ጫካ ቄድሮስ ንሓደ ገበል ዝበሃል ገዚፍ ተመን ዝመስል ፍጡር ከም ዝቐተሎ ይንገር። (ኢንሳይክሎፔድያ ብሪታኒካ፡ 1962፡ ቅጽ 10፡ ገጽ 359)

• ግሪኻዊ ኣፖሎ ኣብ ፈልፋሊ ፈልፋሊ ደልፊን ንገበል ፓይቶን ከም ዝቐተሎ ይንገር። ካብቶም ጥንታውያን ቀተልቲ ገበል ግሪኻውያንን ሮማውያንን እቲ ዝያዳ ጐሊሑ ዝረአ ፐርሰየስ ዝበሃል ሰብ እዩ ነይሩ።

• ካብ 500-600 ዓ.ም ብግጥማዊ መልክዕ ዝተመዝገበ ትረኻ። ዛንታ ብዛዕባ ሓደ ቢዮውልፍ ዝበሃል ተባዕ ሰብኣይ ዝገልጽ ኮይኑ፡ ንመጻብቦታት ዴንማርክ ካብ ዝነፍሩን ኣብ ማይ ዝነብሩን ጭራም ንምጽራይ ሓላፍነት ተዋሂብዎ። እቲ ጅግንነታዊ ተግባሩ ንጭራም ግሬንደል ምቕታል እዩ ነይሩ። እዚ እንስሳ እዚ ዓበይቲ ናይ ድሕሪት ኣካላትን ንኣሽቱ ናይ ቅድሚት ኣካላትን ከም ዝነበሮን ብሰይፊ ምውቃዕ ክጻወር ከም ዝኽእልን ካብ ሰብ ብመጠኑ ከም ዝዓቢን ይንገር። ኣዝዩ ብቕልጡፍ ብቐጥታ ይንቀሳቐስ ነበረ።

• ሮማዊ ጸሓፊ ሉካኖስ እውን ብዛዕባ ገበል ተዛሪቡ እዩ። ቃላቱ ናብ ሓደ ኢትዮጵያዊ ገበል ኣቕነዐ፡ “ኣታ ወርቂ ዘንጸባርቕ ገበል፡ ኣየር ልዕል ኢሉ ትገብሮ፡ ዓበይቲ ብዕራይ ድማ ትቐትል።

• መግለጺታት ብዛዕባ ዝነፍሩ ተመን ኣብ ዓረብ ብግሪኻዊ ሄሮዶቶስ (ከባቢ 484–425 ቅ.ል.ክ) ተዓቂቡ ኣሎ። ንገለ ፕተሮሳውርስ ብግቡእ ይገልጾም። (ረይን፡ ኢ. ፡ መጽሓፍ III-VI ሄሮዶቶስ ፡ ገጽ 58 ከምኡውን መጽሓፍ VII-IX ፡ ገጽ 239፡ WSOY፡ 1910)

• ፕሊኒ (ተፈጥሮኣዊ ታሪኽ) ኣብ ቀዳማይ ክፍለ ዘመን ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ ከመይ ገበል "ምስ ወይኒ ኣብ ቀጻሊ ውግእ ከምዘሎን፡ ንባዕሉ ድማ ብዓቐን ኣዝዩ ዓቢ ስለዝኾነ፡ ነቲ ወይኒ ኣብ ዓጻፋቱ ጠቕሊሉ ኣብ ውሽጢ ቆፎኡ ይጠቕልሎ" ጠቒሱ ነይሩ።

• ሓደ ናይ ቀደም ኢንሳይክሎፔድያ ሂስትሪ ኣኒማሊየም ኣብ 1500ታት ገና "ገበል" ከም ዝነበሩ፡ ግን ከኣ ብዓቐኖም ኣዝዩ ከም ዝነከዩን ሳሕቲ ከም ዝነበሩን ይጠቅስ።

• ካብ 1405 ዝተጻሕፈ ናይ እንግሊዝ ዜና ብዛዕባ ሓደ ገበል ይጠቅስ፦ "ኣብ ጥቓ ከተማ ቡረስ፡ ኣብ ከባቢ ሳድበሪ፡ ኣብዚ ዳሕረዋይ እዋን ኣብ ገጠር ዓቢ ዕንወት ዘውረደ ገበል ተራእዩ። ኣዝዩ ዓቢ ስፍሓት ዘለዎ፡ ጫፍ ዝለበሰ እዩ።" ላዕለዋይ ክፋል ርእሱ፡ ኣስናኑ ከም ስንቂ ስሕለት፡ ጭራኡ ድማ ኣዝዩ ነዊሕ እዩ።ንጓሳ መጓሰ ምስ ሓረደ፡ ብዙሓት ኣባጊዕ ኣብ ኣፉ በሊዑ።" (ኩፐር፡ ቢ.፡ ድሕሪ ማይ ኣይሂ-እቲ ናይ መጀመርታ ድሕሪ ውሕጅ ዝነበረ ታሪኽ ኤውሮጳ ናብ ኖህ፡ ኒው ዋይን ፕረስ፡ ምዕራብ ሳሴክስ፡ ዓባይ ብሪጣንያ፡ ገጽ 130-161)

• ኣብ መበል 16 ክፍለ ዘመን ዩሊስ ኣልድሮቫነስ ዝተባህለ ኢጣልያዊ ሳይንቲስት ኣብ ሓደ ካብ ሕትመታቱ ንሓደ ንእሽቶ ገበል ብትኽክል ገሊጽዎ ኣሎ። ኤድዋርድ ቶፕሰል ክሳብ 1608 ዓ.ም.ፈ ከምዚ ኢሉ ጸሓፈ:- “ብዙሕ ዓይነት ገበል ኣሎ። እቶም ዝተፈላለዩ ዓይነታት ብኸፊል ኣብ ሃገሮም፡ ብኸፊል ብመሰረት ዕብየቶም፡ ብኸፊል ብመሰረት ፍሉይ ምልክትኦም ይፍለዩ።"

• ምልክት ገበል ኣብ ብዙሓት ወተሃደራዊ ሓይልታት ልሙድ እዩ ነይሩ። ንኣብነት ምብራቓውያን ሃጸያት ሮማን ነገስታት እንግሊዝን (ኡተር ፔንድራጎን፡ ኣቦ ንጉስ ኣርተር፡ ሪቻርድ ቀዳማይ ኣብ እዋን ኲናት 1191 ከምኡ’ውን ሄንሪ ሳልሳይ ኣብ እዋን ኲናት ኣንጻር ዌልስ ኣብ 1245) ከምኡ’ውን ኣብ ቻይና፡ እቲ ገበል ሃገራዊ ምልክት ኣብ... ናይ ንጉሳዊ ስድራቤት ምልክት ዕጥቂ።

• ዳይኖሰርን ገበልን ኣካል ፎክሎር ብዙሓት ኣህዛብ እዮም። እዚ ብዘይካ ቻይና ኣብ ሃገራት ደቡብ ኣሜሪካ ልሙድ ኮይኑ ጸኒሑ እዩ።

• ኣብ 676 ዓ.ም ዝተወልደ ካብ ኣቦታት ቤተ ክርስቲያን ግሪኽ ናይ መወዳእታ ዝኾነ ዮሃንስ ዳማሴን ንገበል (The Works of St. John Damascene, Martis Publishing House, Moscow, 1997) ብኸምዚ ዝስዕብ ኣገባብ ይገልጾም፤

ታሪኽ ሃጸያዊ ግዝኣትን ሪፓብሊክን ሮማ ዝጸሓፈ ሮማዊ ዲዮ ካስዮስ (155–236 ዓ.ም. ኣብቲ ውግእ ሓደ ገበል ተቐቲሉ። ቆርበት ተቖሪጹ እቲ ቆርበት ናብ ሰኔት ተላኢኹ። ብትእዛዝ ሰኔት እቲ ቆርበት ተለኪዑ ንውሓቱ 120 ጫማ (ከባቢ 37 ሜትሮ) ነበረ። እቲ ቆርበት ክሳብ ዓመት 133 ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ ኣብ ጎቦታት ሮማ ኣብ ዝርከብ ቤተ መቕደስ ይቕመጥ ነበረ፣ ሽዑ ሰልታውያን ንሮማ ምስ ሓዝዋ ጠፍአ። (ፕሊንዮስ ፡ ተፈጥሮኣዊ ታሪኽ . መጽሓፍ 8፡ ምዕራፍ 14. ፕሊንዮስ ባዕሉ ነታ ኣብ ሕቶ ዘላ ዋንጫ ኣብ ሮማ ከም ዝረኣያ ይዛረብ)። (17)

• ስእልታት። ስእልታት፡ ስእልታትን ሓወልትታትን ገበል እውን ተዓቂቦም ኣለዉ፡ እዚኦም ድማ ኣብ መላእ ዓለም ብኣናቶሚያዊ ዝርዝር ዳርጋ ተመሳሳሊ እዮም። ልክዕ ከምቲ ብዛዕባኦም ዝዝረብ ዛንታታት ልሙድ ዝኾነ ዳርጋ ኣብ ኩሉ ባህልታትን ሃይማኖታትን ይርከቡ። ስእሊ ገበል ኣብ ንኣብነት ወተሃደራዊ ዋልታታት (ሱተን ሁ)ን ጌጽ መንደቕ ቤተክርስትያንን (ንኣብነት ኤስ ኤስ ሜሪን ሃርዱልፍን፡ ዓዲ እንግሊዝ) ተመዝጊቡ ኣሎ። ብዘይካ ብዕራይን ኣናብስን ኣብ ኣፍ ደገ ኢሽታር ናይታ ጥንታዊት ከተማ ባቢሎን ገበል ተሳኢሎም ኣለዉ። ቀዳሞት ናይ መሶጶታምያ ሲሊንደር ማሕተማት ገበል ዳርጋ ክንዲ ክሳዶም ዝኸውን ጭራ ዘለዎም ነንሕድሕዶም ክተሓሓዙ የርእዩ (Moortgat, A., The art of ancient Mesopotamia, Phaidon Press, London 1969, pp. 1,9,10 and Plate A.) ። ተወሳኺ ገበል-ዳይኖሰር ዝብል ቴማ ዘለዎም ስእልታት ክትዕዘቡ ትኽእሉ ኢኹም፡ ንኣብነት ኣብ www.helsinki.fi/~pjojala/Dinosauruslegendat.htm።

    እቲ ዝገርም ግን ኣብ መናድቕ በዓትታትን ጐላጉልን ከይተረፈ ስእሊ ናይዞም እንስሳታት ኣሎ። እዚ ርኽበታት እዚ እንተወሓደ ኣብ ኣሪዞናን ከባቢ ሮደዝያ ነበርን ዝተገብረ እዩ (Wysong. RL, The Creation-evolution controversy, pp. 378,380)። ንኣብነት ኣብ ኣሪዞና ብ1924 ንሓደ ነዋሕ መንደቕ ኣኽራን ኣብ ዝተመርመረሉ እዋን፡ ኣብቲ እምኒ ስእሊ ዝተፈላለዩ እንስሳታት ከም ዝተቐርጸ፡ ንኣብነት ወይጦታትን ሓራምዝ ከረንን ከም ዝተቐርጸ፡ ግን ከኣ ንጹር ምስሊ ናይ ዳይኖሰር (Toralf Gulbrandsen: Puuttuva) ከም ዝነበረ ተረጋጊጹ rengas, 1957, ገጽ 91) ዝብል ጽሑፍ ኣሎ። ህንዳውያን ማያ እውን ኣርኪዮፕተሪክስ እትመስል ዑፍ ማለት ዑፍ ዕንቅርቢት ዘለዎ ቅርጺ ረድኤት ዓቂቦም እዮም ⁽¹⁸⁾ ። ብመሰረት ኣረኣእያ ፍልቀት፡ ምስ ዳይኖሰር ኣብ ሓደ እዋን ክነብር ነይርዎ።

    ብተወሳኺ፡ ክንፍኦም ዕስራ ሜትሮ ክኸውን ዝኽእል ዝነበረ፡ ቅድሚ ዓሰርተታት ሚልዮናት ዓመታት ከም ዝሞቱ ዝእመን ዝነፍሩ ዕንቅርቢታት እውን መርትዖታት ተዓቂቡ ኣሎ። እዚ ዝስዕብ መግለጺ ንዓኣቶምን ፕተሮሳውር ዝመስል ዝነፍር እንስሳ ኣብቲ ሸኽላ ብኸመይ ከም ዝተሳእለን የመልክት፤

ካብቶም ዝነፍሩ ዕንቅርቢታት እቲ ዝዓበየ ፕተሮሳውር ዝበሃል ኮይኑ፡ ክንፉ ልዕሊ 17 ሜትሮ ክኸውን ይኽእል እዩ። (...) ኣብ መጽሔት እንስሳ ዘገዳም ቢቢሲ (3/1995፡ ቅጽ 13)፡ ሪቻርድ ግሪንዌል ብዛዕባ ህላወ ፕተሮሳውር ሎሚ ግምታት ኣቕሪቡ። ነቲ ገለ ሸኽላታት ፔሩ ዝረኸበ ዳህሳሲ ኤ. እቶም ናይ ጭቃ ዕትሮታት ንፕተሮዳክቲል ዝመስል ፕተሮሳውር ዝገልጹ እዮም።

   ቨሪል ስነ-ጥበባውያን ቅሪተ-ኣካላት ከም ሞዴሎም ከም ዝተጠቕሙ ይግምት እሞ ከምዚ ክብል ይጽሕፍ፤

ንዘመናት፡ ኣቦሓጎታት ህዝቢ ኮክለ ኣብታ ብጽቡቕ ዝተዓቀበ ቅርሲ ፕተሮሳውርስ ኣብ ዝነበረት ሃገር ይነብሩ ስለ ዝነበሩ፡ ቅኑዕ መግለጺታትን ስእልታትን ናይቲ ፕተሮዳክቲል ቅሪተ-ኣካላት ካብ ሓደ ወለዶ ናብ ካልእ ወለዶ ይመሓላለፍ ነይሩ።

ከምኡ’ውን ህንዳውያን ሰሜን ኣመሪካ ነታ ስማ ንመኪና እውን ዝተለቅሓ ነጎዳ ዑፍ ይፈልጥዋ ነበሩ። (19)

ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ፡ እቶም ኣብ መጽሓፍ እዮብ ዝተጠቕሱ በሄሞትን ሌዋታንን ንዳይኖሰር ዘመልክቱ ይመስሉ። ብዛዕባ እቲ ቤሄሞት ጭራኡ ከም ኦም ቄድሮስ፡ ሻምብቆታት ምዕጉርቱ ብጽኑዕ ከም እተጠምጠመን፡ ኣዕጽምቲ ድማ ከም መትሓዚ ሓጺን ከም ዝዀነን ይዛረብ። እዚ መግለጺታት እዚ ምስ ገለ ዳይኖሰር፡ ከም ሳውሮፖድ ዝኣመሰሉ፡ ንውሓት ልዕሊ 20 ሜትሮ ክዓብዩ ዝኽእሉ፡ ጽቡቕ ጌሮም ይሰማምዑ። ብተመሳሳሊ፡ ኣቀማምጣ በሄሞት ኣብ ሕቡእ ናይቲ ቃንጫ፡ ከምኡ’ውን ፌን ንዳይኖሰር ይሰማማዕ፡ ምኽንያቱ ሓያሎ ካብኣቶም ኣብ ጥቓ ገማግም ባሕሪ ይነብሩ ነይሮም።

    ብዛዕባ እቲ በሄሞት እተንቀሳቕሶ ቄድሮስ ዝመስል ጭራ እንተ ዀይኑ፡ ሎሚ ከምዚ ዝኣመሰለ ጭራ ዘለዎ ዓብዪ እንስሳ ዘይፍለጥ ምዃኑ ዜገርም እዩ። ጭራ ናይዚ በላዒ ሳዕሪ ዝበልዕ ዳይኖሰር ካብ 10-15 ሜትሮ ንውሓት ክህልዎን ካብ 1-2 ቶን ክምዘንን ይኽእል ነይሩ፡ ተመሳሳሊ እንስሳታት ኣብ ዘመናዊ ግዜ ኣይፍለጥን። ገሊኡ ትርጕማት መጽሓፍ ቅዱስ፡ ንቤሄሞት ከም ጉማረ (ሌዋታን ድማ ከም ኣዛብእ) ይትርጕምዎ እዮም፣ እቲ ጭራ ቄድሮስ ዚመስል መግለጺ ግና ብዝዀነ ይኹን መገዲ ምስ ጉማረ ኣይሰማማዕን እዩ።

    ሓደ መሳጢ ርእይቶ ብዛዕባ እዚ ኣርእስቲ ካብቲ ማርክሳዊ ኣምላኽ ዘይብሉ ሰብ ዝነበረ ክቡር ነፍስሄር ሳይንቲስት ቅሪተ-ኣካላት ስቲቨን ጄይ ጎልድ ክትረኽቦ ትኽእል ኢኻ። መጽሓፍ እዮብ ብዛዕባ በሄሞት ክዛረብ ከሎ፡ እቲ እንኮ ምስዚ መግለጺ ዝሰማማዕ እንስሳ ዳይኖሰር ምዃኑ ገሊጹ ። (Pandans Tumme, p. 221, Ordfrontsförlag, 1987)። ከም ፍልቀት ተመራማሪ መጠን፡ ጸሓፊ መጽሓፍ እዮብ፡ ፍልጠቱ ካብ ዝተረኽበ ቅሪተ-ኣካላት ከም ዝረኸቦ ይኣምን ነበረ። እንተኾነ ግን እዚ ሓደ ካብቶም ጥንታውያን መጻሕፍቲ መጽሓፍ ቅዱስ ብንጹር ንህያው እንስሳ ዘመልክት እዩ (እዮብ 40፡15፡ እንሆ ሕጂ ምሳኻትኩም ዝገበርክዎ behemoth...)።  

- (እዮብ 40፡15-23) እንሆ ሕጂ ምሳኻትኩም ዝገበርክዎ በሄሞት ። ከም ብዕራይ ሳዕሪ ይበልዕ።

16 ሕጂ ርኣዩ፡ ሓይሉ ኣብ ሕቝፉ፡ ሓይሉ ድማ ኣብ ሕምብርቲ ከብዱ እዩ።

17 ጭራኡ ከም ቄድሮስ የንቀሳቕሶ ፡ ሻምብቆታት ምዕጉርቱ ኣጽኒዑ ይተሓሓዝ ።

18 ኣዕጽምቱ ከም ድልዱል ቝራጽ ኣስራዚ ፤ ኣዕጽምቱ ከም መትሓዚ ሓጺን እዩ።

19 ንሱ ሓለቓ መገድታት ኣምላኽ እዩ፣ እቲ ዝፈጠሮ ሰይፉ ኪቐርቦ ይኽእል እዩ።

20 ብርግጽ ኣኽራን ምግቢ የውጽእሉ፣ ኵሎም ኣራዊት መሮር ዚጻወቱሉ።

21 ኣብ ትሕቲ ጽላል ኣእዋም ፡ ኣብ ጐልጐል ሻምብቆን ኣብ ሓጹርን ይድቅስ .

22 ጽላሎታዊ ኣእዋም ብጽላሎቶም ይሽፍኖ። ዕንባባታት እቲ ሩባ ንየው ነጀው ይኸፍሎ።

23 እንሆ፡ ንሩባ ይሰቲ ፡ ኣይቀላጠፍን ፡ ንዮርዳኖስ ናብ ኣፉ ኬስሕቦ ከም ዚኽእል ይውከል።

ሌዋታን ካልእ ኣብ መጽሓፍ እዮብ ተጠቒሱ ዘሎ መሳጢ ፍጡር እዩ። እዚ ፍጡር ንጉስ እንስሳታት ምዃኑ ይንገር እሞ ሃልሃልታ ካብ ኣፉ ከመይ ከም ዝወጽእ ይግለጽ። (እቲ ቦምበር ዝበሃል ዕንቅርቢት ውዑይ – 100 ዲግሪ ሴንቲግሬድ – ጋዝ ብቐጥታ ኣብ ልዕሊ መጥቃዕቲ ዝፍጽም ሰብ ክፍንው ዝኽእል፡ ኣብ መንግስቲ እንስሳታት’ውን ይፍለጥ)። ካብ ኣፎም ሓዊ ክነፍሑ ዝኽእሉ ገበል ዝገልጽ ብዙሕ ዛንታታት ካብዚ ዝምንጩ ክኸውን ይኽእል እዩ።

   ገለ ትርጉማት መጽሓፍ ቅዱስ ንሌዋታን ከም ኣዛብእ ተርጒሞምዎ እዮም፣ ግናኸ መን እዩ ንሓደ ኣዛብእ ምስ ረኣኻዮ ክትፈርስ ዝገብረካ፣ ንሓጺን ከም ሓሰር፣ ኣስራዚ ድማ ከም ዝበስበሰ ዕንጨይቲ ክቖጽሮ ዝኽእል፣ መንከ መን እዩ ንጉስ ኩሎም ግርማውያን እንስሳታት? ብኹሉ ተኽእሎታት፡ ድሕሪ ሕጂ ዘይነበረ፡ ኣብ ግዜ እዮብ ግን ዝፍለጥ ዝጠፍአ እንስሳ እውን እዩ። መጽሓፍ እዮብ ከምዚ ዝስዕብ ይብል፤

- (እዮብ 41፡1,2,9,13-34) ሌዋታን ብመንጠልጠሊ ክትስሕብ ትኽእል ዲኻ ? ወይስ መልሓሱ ብገመድ ዘውረድካዮ፧

2 ኣብ ኣፍንጭኡ መንጠልጠሊ ከተእትዎ ትኽእልዶ፧ ወይስ መንጋጋኡ ብእሾኽ ሰጊሩ፧

9 እንሆ፡ ተስፋኡ ንኸንቱ እያ፡ ሓደ እኳ እንተ ረኣዮዶ ኣይኰነን ዚድርበ ፧

13 ገጽ ክዳኑ መን እዩ ኺረኽቦ ዚኽእል፧ ወይስ ብድርብ ልጓሙ መን ክመጽእ ይኽእል?

14 ማዕጾታት ገጹ መን ክኸፍት ይኽእል፧ ኣስናኑ ኣብ ዙርያኡ ኣዝዩ ዘስካሕክሕ ’ ዩ ።

15 ሚዛኑ ከም ማሕተም እተዓጽወ ትዕቢቱ እዩ .

16 ሓደ ናብ ሓደ ኣዝዩ ይቐርብ፣ ኣብ መንጎኦም ኣየር ክኣቱ ኣይክእልን እዩ።

17 ንሓድሕዶም ይተሓሓዙ፡ ተጣቢቖም፡ ክበታተኑ ኣይከኣሉን።

18 ብድሌቱ ብርሃን ይበርህ፣ ኣዒንቱ ድማ ከም ሽፋን ዓይኒ ንግሆ እየን።

19 ካብ ኣፉ ዚነድድ መብራህቲ ይወጽእ፣ ብልጭታ ሓዊ ድማ ይዘልል .

20 ካብ ኣፍንጫኡ ትኪ ይወጽእ፣ ከም ኻብ ዚፈስስ ድስቲ ወይ ድስቲ።

21 ትንፋሱ ፈሓም የቃጽል፣ ካብ ኣፉ ድማ ሃልሃልታ ይወጽእ .

22 ኣብ ክሳዱ ሓይሊ ይጸንሕ፡ ሓዘን ድማ ኣብ ቅድሚኡ ናብ ሓጐስ ይቕየር።

23 ቅራፍ ስጋኡ ተተሓሒዙ፡ ኣብ ገዛእ ርእሱ ጽኑዕ እዩ። ክግዕዙ ኣይክእሉን እዮም።

24 ልቡ ከም እምኒ ጽኑዕ እዩ። እወ፡ ከም ቁራጽ ናይቲ ታሕተዋይ እምኒ መፍረዪ ተሪር።

25 ንሱ ንርእሱ ምስ ተንስአ፡ ሓያላት ይፈርሁ፡ ብሰንኪ ስብርባር ይነጽሑ።

26 ሰይፊ እቲ ዚድቅሰሉ፡ ኲናት፡ ፍላጻ፡ ወይስ ሃበርጅን ኪሕዝ ኣይክእልን እዩ።

27 ንሓጺን ከም ሓሰር፡ ኣስራዚ ድማ ከም ዝበስበሰ ዕንጨይቲ ይርእዮ።

28 ፍላጻ ኺሃድም ኣይክእልን እዩ፣ ኣእማን ስንጥቕ ምስኡ ናብ ጕንዲ ይቕየር።

29 ፍላጻታት ከም ጕንዲ ይቝጸር፡ ኲናት ብምንቅጥቃጥ ይስሕቕ።

30 ኣብ ትሕቲኡ በሊሕ ኣእማን ኣሎ፡ ኣብ ጭቃ በሊሕ ነጥብታት ይዝርግሕ።

31 ነቲ መዓሙቕ ከም ድስቲ የፍልሖ፡ ንባሕሪ ድማ ከም ድስቲ ቅብኣት ይገብሮ።

32 ደድሕሪኡ ዚበርህ መገዲ ይገብር። ሓደ ሰብ ነቲ ዓሚቝ ጸሊም ኰይኑ ምሓሰቦ።

33 ኣብ ምድሪ ብዘይ ፍርሃት እተፈጥረ ንዕኡ ዚመስል የልቦን።

34 ንሱ ንዅሉ ልዑል ነገር ይርኢ ፡ ኣብ ልዕሊ ዅሎም ደቂ ትዕቢት ንጉስ እዩ ።

መጽሓፍ ቅዱስ ብዛዕባ ገበል ዚገልጽ መግለጺታትከ፧ መጽሓፍ ቅዱስ፡ ርግቢት፡ ሓዘንተኛታት ኣዛብእ፡ ተንኮለኛታት ተመን፡ ኣባጊዕን ኣጣልን ዝገልጽ ምሳሌታት ዝመልአ ኮይኑ፡ እዚኦም ኩሎም ሎሚ ኣብ ተፈጥሮ ዝርከቡ እንስሳታት እዮም። ኣብ ብሉይን ሓድሽን ኪዳን፡ ከምኡ’ውን ኣብ ብሉይ ስነ-ጽሑፍ ብዙሕ ግዜ ዝጥቀስ ገበል ስለምንታይ ፍሉይ ክኸውን? ዘፍጥረት (1፡21) ኣምላኽ ከመይ ገይሩ ዓበይቲ እንስሳታት ባሕሪ፡ ኣራዊት ባሕሪ (እቲ ዝተመሓየሸ ትርጉም) ከም ዝፈጠረ ክገልጽ ከሎ (ዘፍ 1፡21 ኣምላኽ ድማ ዓበይቲ ዓሳ ነባሪን ዝንቀሳቐስ ኩሉ ህያው ፍጡርን፡ ማያት ብብዝሒ ዘውጽኦም፡ ድሕሪ ናቶም ሕያዋይ፡ ከምኡውን ነፍሲ ወከፍ ክንፊ ዘለዋ ኣዕዋፍ ብዓይነቱ: ኣምላኽ ድማ ጽቡቕ ምዃኑ ረኣየ።) ፣ እቲ መበቈላዊ ቋንቋ ተመሳሳሊ ቃል “ታኒን” ይጥቀም፣ እዚ ድማ ኣብ ካልእ ቦታታት መጽሓፍ ቅዱስ ምስ ገበል ማዕረ እዩ። ንኣብነት እዘን ዝስዕባ ጥቕስታት ንገበል ይጠቕሳ፤

- (እዮብ 30፡29) ኣነ ሓው ገበል እየ ፡ ንጉንጉን ድማ ብጻይ እየ።

- (መዝ 44፡19) ዋላ እኳ ኣብ ቦታ ገበል እንተ ሰበርካና ፡ ብጽላሎት ሞት እንተ ሸፈንካና።

- (ኢሳ 35፡7) እቲ ዝነቐጸ መሬት ድማ ቐላይ ክኸውን እዩ፡ እቲ ጽምኢ መሬት ድማ ዓይኒ ማይ ኪኸውን እዩ፡ ኣብታ ነፍሲ ወከፎም ዝደቀሰላ መሕደሪ ገበል ፡ ሳዕሪ ምስ ቃንጫን ዕንጨይትን ኪኸውን እዩ።

- (ኢሳ 43፡20) ነቶም ሕሩያተይ ህዝበይ ክሰትይ ፡ ኣብ በረኻ ማያት፡ ኣብ በረኻ ድማ ርባታት እህብ እየ እሞ፡ ኣራዊት መሮር፡ ገበልን ዕንቅርቢትን ከኽብረኒ እዩ።

- (ኤር 14፡6) ኣእዱግ በረኻ ድማ ኣብ በረኽቲ ደው ኢሎም ንንፋስ ከም ገበል ሸንኮለል ኣበልዎ ; ሳዕሪ ስለ ዘይነበረ፡ ኣዒንቶም ፈሺለን እየን።

- (ኤር 49፡33) ሃጾር ድማ መሕደሪ ገበል ፡ ንዘለኣለም ድማ ምድረበዳ ክትከውን እያ፡ ኣብኡ ሓደ እኳ ኣይክነብርን ሓደ ወዲ ሰብውን ኣይኪነብርን እዩ።

- (ሚክያስ 1፡8) ስለዚ ክበኪን ክጭድርን እየ፡ ክዳን ተኸዲነን ዕርቃነይን ክኸይድ እየ፡ ከም ገበል ክበኪ ፡ ከም ጉንጉን ድማ ክሓዝን እየ።

- (ማል 1፡3) ንኤሳው ድማ ጸሊአዮ፡ ኣኽራንን ርስቱን ድማ ንገበል በረኻ ኣጥፍእክዎ።

- (መዝ 104፡26) መራኽብ ኣብኡ ይኸዳ፡ እቲ ኣብኣ ክጻወት ዝገበርካዮ ሌዋታን ኣሎ።

- (እዮብ 7፡12) ኣነ ባሕሪ ድየ፡ ወይስ ዓሳ ነባሪ ፡ ንስኻ ትሕልወኒ? (እቲ ዝተመሓየሸ ትርጕም: ጭራም ባሕሪ: ብእብራይስጢ ታኒን: ገበል ማለት እዩ)

- (እዮብ 26፡12,13) ​​ብሓይሉ ንባሕሪ ይመቕሎ፡ ብምስትውዓል ድማ ንዕቡያት ይሃርም።

13 ብመንፈሱ ንሰማያት ኣስሊሙ። ኢዱ ነቲ ጠውዮም ተመን ፈጢራቶ ኣላ።

- (መዝ 74፡13,14) ብርግጽ ንባሕሪ ብሓይልኻ መቒልካዮ፡ ርእሲ ገበል ኣብ ማያት ሰቢርካዮ።

14 ንርእስታት ሌዋታን ሰባቢርካ ፡ ነቶም ኣብ በረኻ ዚነብሩ ህዝቢ ብልዒ ሀብካዮ።

- (መዝ 91፡13) ኣንበሳን ኣድርን ክትረግጽ፡ ንህጻን ኣንበሳን ገበልን ኣብ ትሕቲ እግሪ ክትረግጾም ኢኻ።

- (ኢሳ 30፡6) ጾር ኣራዊት ደቡብ፡ ናብ ምድሪ ጸበባን ጭንቀትን፡ ካበይ ዝመጹ መንእሰይን ኣረጋውያንን ኣንበሳ፡ ተመንን ሓዊ ዝነፍር ተመንን ፡ ሃብቶም ኣብ መንኵብ ቈልዑ ክስከሙ እዮም ። ኣእዱግን መዝገቦም ኣብ ዕስለ ኣግማልን ንዘይረብሕ ህዝቢ።

- (ዘዳ 32፡32,33) ወይኖም ካብ ወይኒ ሶዶምን ካብ ግራውቲ ጎሞራን እዩ እሞ፡ ወይኖም ወይኒ ሓሞት እዩ፡ ዕስለታቶም መሪር እዩ።

33 ወይኖም መርዚ ገበል ፡ ጨካን መርዚ ጭራም እዩ።

- (ነህ 2፡13) ብለይቲ ድማ ብኣፍደገ ጎልጎል፡ ኣብ ቅድሚ ዒላ ገበል ፡ ናብ ወደብ ሓመድ ወጺአ፡ ነቲ ዝፈረሰ መናድቕ ኢየሩሳሌም ድማ ረኣኹ፡ ደጌታታ ድማ ተደምሲሱ ምስ ሓዊ።

- (ኢሳ 51፡9) ኣታ ቅልጽም እግዚኣብሄር፡ ንቕሑ፡ ንቕሑ፡ ሓይሊ ለበሱ። ንቑሕ፡ ከምቲ ኣብ ጥንቲ፡ ኣብ ወለዶታት ጥንቲ። ንራሃብ ቆሪጽካ ፡ ነቲ ገበል ዘቑሰልካ ንስኻዶ ኣይኮንካን ፧

- (ኢሳ 27፡1) በታ መዓልቲ እቲኣ እግዚኣብሄር በቲ ብርቱዕን ዓባይን ሓያልን ሰይፉ ንሌዋታን ነቲ ወግእ ተመን ክቐጽዖ እዩ፡ ንሌዋታን ነቲ ጠዋይ ተመን ክቐጽዖ እዩ። ነቲ ኣብ ባሕሪ ዘሎ ገበል ከኣ ኪቐትሎ እዩ።

- (ኤር 51፡34) ነቡካድነጻር ንጉስ ባቢሎን በሊዑኒ፡ ጨፍሊቑኒ፡ ባዶ ኣቕሓ ጌሩኒ ፡ ከም ገበል ውሒጡኒ ፡ ከብዱ ብልዑል መግበይ መሊኡኒ፡ ደርበየኒ። me out.

ኣፖክሪፋ ናይ ብሉይ ኪዳንን ገበልን . ኣፖክሪፋ ናይ ብሉይ ኪዳንከ? ንሳቶም እውን ብዛዕባ እቲ ገበል ሓያሎ ምጥቃስ ዝሓዙ እዮም፣ እዚኦም ድማ ከም ልብወለዳዊ ፍጥረታት ዘይኮነስ ከም ናይ ብሓቂ እንስሳታት እዮም ዝረኣዩ ነይሮም። ደራሲ መጽሓፍ ሲራክ ከመይ ጌሩ ምስ ኣንበሳን ገበልን ክነብር ከም ዝመርጽ ይጽሕፍ፣ ካብ ምስ እክይቲ ሰበይቱ። ኣብ መጽሓፍ ኣስቴር ተወሳኺ ጽሑፋት ብዛዕባ ሕልሚ ማርዶካይ (ማርዶካይ ናይ መጽሓፍ ቅዱስ) ይነግር፣ ክልተ ዓበይቲ ገበል ምስ ረኣየ። ዳንኤል ምስ ሓደ ግዙፍ ገበል እውን ገጢምዎ ነበረ፣ እዚ ገበል እዚ ድማ ባቢሎናውያን የምልኽዎ ነበሩ። እዚ ድማ እዞም እንስሳታት ብኸመይ ናብ ኣዝዩ ዓቢ ብዝሒ ዓብዮም ክኾኑ ከም ዝኽእሉ ዘርኢ እዩ።

- (ሲራቅ 25፡16)  ምስ ሓንቲ እኩይ ሰበይቲ ገዛ ካብ ምሕላው፡ ምስ ኣንበሳን ገበልን ክነብር ይሕሸኒ ነይሩ .

- (ጥበብ ሰሎሞን 16፡10) ደቅኻ ግና ኣስናን መርዛማት ገበል ኣይሰዓሩን  ፡ ምሕረትካ  ወትሩ ብኣታቶም ነበረ፡ የሕውዮም።

- (ሲራቅ 43፡25) ኣብኣ ጓናን መስተንክርን ግብሪ፡ ዝተፈላለየ ዓይነት ኣራዊትን ዓሳ ነባሪን ይፍጠር።

- (ተወሰኽቲ ኣስቴር 1፡1,4,5,6) ማርዶካይ ዝተባህለ ካብ ነገድ ብንያም ዝነበረ ኣይሁዳዊ፡ ምስ ንጉስ ዮያኪን ናይ ይሁዳ፡ ንጉስ ባቢሎን ንጉስ ነቡካድነጻር ንኢየሩሳሌም ምስ ሓዘ ናብ ስደት ተወሰደ። ማርዶካይ ወዲ ያዒር፡ ዘርኢ ቂሽን ሽሜይን እዩ።

4 ብርቱዕ ጫውጫውን ህውከትን፡ ዓው ዝበለ ነጎዳን ምንቅጥቃጥ ምድርን፡ ኣብ ምድሪ ዜስካሕክሕ ዕግርግርን ከም ዝነበረ ሓለመ።

5  ሽዑ፡ ክልተ ዓበይቲ ገበል ተራእዩ፡ ነንሕድሕዶም ክዋግኡ ድሉዋት .

6  ዜስካሕክሕ ጫውጫው ኣስምዑ ፣ ኵሎም ኣህዛብ ድማ ምስ ጻድቃን ህዝቢ ኣምላኽ ኪዋግኡ ተዳለዉ።

- (ተወሰኽቲ ዳንኤልን ቤልን ገበልን 1፡23-30)  ኣብታ ቦታ እቲኣ ድማ ሓደ ዓቢ ገበል ነበረ ፣ ንሳቶም ደቂ ባቢሎን ድማ ዘምልኽዎ ነበሩ።

24  ንጉስ ድማ ንዳንኤል፡ እዚ ኸኣ ካብ ኣስራዚ ድዩ ትብል፧ እንሆ ህያው ይበልዕን ይሰትን ፤ ህያው ኣምላኽ ኣይኰነን ክትብል ኣይትኽእልን ኢኻ፡ ስለዚ ስገደሉ።

25  ሽዑ ዳንኤል ንንጉስ፡ ንሱ ህያው ኣምላኽ እዩ እሞ፡ ንእግዚኣብሄር ኣምላኸይ ክሰግደሉ እየ፡ በሎ።

26  ኦ ንጉስ ግና ፍቐደለይ፡ ነዚ ገበል ብዘይ ሰይፊን በትሪን ክቐትሎ እየ። ንጉስ ድማ፡ ኣነ ፍቓድ እህበካ ኣለኹ፡ በሎ።

27  ሽዑ ዳንኤል ጸጕርን ስብሕን ጸጕርን ኣልዒሉ፡ ኣፍሲሱ፡ ካብኡ ድማ ቈርበት ገበረ፡ እዚ ድማ ኣብ ኣፍ እቲ ገበል ኣእተዎ፡ እቲ ገበል ድማ ተበታተነ፡ ዳንኤል ድማ፡ እንሆ፡ እቶም ኣማልኽቲ እዚኣቶም ኢኹም፡ በለ ኣምልኾ.

28  ደቂ ባቢሎን ነዚ ምስ ሰምዑ፡ ንጉስ ኣይሁዳዊ ኰይኑ፡ ንቤል ድማ ኣጥፍኦ፡ ነቲ ገበል ቀቲልዎ፡ ነቶም ካህናትውን ቀተሎም፡ ኢሎም ኣብ ልዕሊ እቲ ንጉስ ውዲት ኣተዉ።

29  ናብ ንጉስ ድማ መጺኦም፡ ንዳንኤል ኣናግፈና፡ እንተ ዘይኰነስ ንዓኻን ንቤትካን ከነጥፍኣካ ኢና፡ በልዎ።

30  እቲ ንጉስ ድማ ተገዲዶም ከም ዝጸቕጥዎ ምስ ረኣየ፡ ንዳንኤል ኣሕሊፉ ሃቦም።

 REFERENCES:

1. J. Morgan: The End of Science: Facing the Limits of Knowledge in the Twilight of Scientific Age (1996). Reading: Addison-Wesley

2. Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva rengas, p. 100,101

3. Stephen Jay Gould: The Panda’s Thumb, (1988), p. 182,183. New York: W.W. Norton & Co.

4. Niles Eldredge (1985): “Evolutionary Tempos and Modes: A Paleontological Perspective” teoksessa Godrey (toim.) What Darwin Began: Modern Darwinian and non-Darwinian Perspectives on Evolution

5. George Mc Cready Price: New Geology, lainaus A.M Rehnwinkelin kirjasta Flood, p. 267, 278

6. Kimmo Pälikkö: Taustaa 2, Kehitysopin kulisseista, p. 927.

7. Kimmo Pälikkö: Taustaa 2, Kehitysopin kulisseista, p. 194

8. Pekka Reinikainen: Unohdettu Genesis, p. 173, 184

9. Stephen Jay Gould: Catastrophes and steady state earth, Natural History, 84(2):15-16 / Ref. 6, p. 115.

10. Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva rengas, p. 81

11. Toivo Seljavaara: Oliko vedenpaisumus ja Nooan arkki mahdollinen, p. 28

12. Uuras Saarnivaara: Voiko Raamattuun luottaa, p. 175-177

13. Scott M. Huse: Evoluution romahdus, p. 24

16. Pekka Reinikainen: Darwin vai älykäs suunnitelma?, p. 88

17. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 111

18. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 114,115

19. http://creation.com/redirect.php?http://www. youtube.com/watch?v=QbdH3l1UjPQ

20. Matti Leisola: Evoluutiouskon ihmemaassa, p.146

21. J.S. Shelton: Geology illustrated

22. Pentti Eskola: Muuttuva maa, p. 114

23. Carl Wieland: Kiviä ja luita (Stones and Bones), p. 11

24. Pekka Reinikainen: Unohdettu Genesis, p. 179, 224

25. Wiljam Aittala: Kaikkeuden sanoma, p. 198

26. Kalle Taipale: Levoton maapallo, p. 78

27. Mikko Tuuliranta: Koulubiologia jakaa disinformaatiota, in book Usko ja tiede, p. 131,132

28. Francis Hitching: Arvoitukselliset tapahtumat (The World Atlas of Mysteries), p. 159

29. Pentti Eskola: Muuttuva maa, p. 366

30. Siteeraus kirjasta: Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 47

31. Scott M. Huse: Evoluution romahdus, p. 25

32. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 90

Jesus is the way, the truth and the life

Grap to eternal life!

Other Google Translate machine translations:

ሚልዮናት ዓመታት / ዳይኖሰር / ፍልቀት ደቂ ሰባት?
ምጥፋእ ዳይኖሰር
ሳይንስ ኣብ ምድንጋር: ኣምላኽ ዘይብሉ ክልሰ-ሓሳባት መበቆልን ሚልዮናት ዓመታትን።
ዳይኖሰር መዓስ እዮም ዝነብሩ ነይሮም?

ታሪኽ መጽሓፍ ቅዱስ
ማይ ኣይሂ

እምነት ክርስትና፡ ሳይንስ፡ ሰብኣዊ መሰላት
ክርስትናን ሳይንስን።
ክርስትያናዊ እምነትን ሰብኣዊ መሰላትን።

ምብራቓውያን ሃይማኖታት / ሓድሽ ዘመን
ቡዳ፡ ቡድሂዝም ድዩ ወይስ የሱስ?
ዳግመ-ውላድ ሓቂ ድዩ፧

እስልምና እዩ።
ናይ መሓመድ ምግላጻትን ህይወትን
ኣምልኾ ጣኦት ኣብ እስልምናን ኣብ መቐለን
ቁርኣን ዘተኣማምን ድዩ?

ስነ-ምግባራዊ ሕቶታት
ካብ ግብረሰዶም ነጻ ኩን።
ጾታ ገለልተኛ ሓዳር
ምንጻል ጥንሲ ገበናዊ ተግባር እዩ።
ሞት ምቕታልን ምልክታት ናይቲ ዘመንን።

ድሕነት
ክትድሕን ትኽእል ኢኻ።