This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text.

   On the right, there are more links to translations made by Google Translate.

   In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).

ሞት ምቕታልን ምልክታት ናይቲ ዘመንን።

ሞት ሞት እንታይ ማለት ምዃኑ፡ ንዕኡ ንምምኽናይ እንታይ ነገራት ከም ዝተጠቕሙን ምቕባሉ ናበይ ከም ዝመርሖን ፍለጥ

እዛ ዓንቀጽ እዚኣ ብዛዕባ ሞት ሞት ወይ ምሕረት ሞት እትገልጽ እያ፣ እዚ ኸኣ ብተግባር ንሓደ ንሱ ወይ ካልኦት ንህይወቱ ንህይወቱ ኸም ዘለዎ ዘይቆጽሮ ሕሙም ሞት ምፍራይ ማለት እዩ። ሓደ ሓደ ግዜ ገለ ሰባት ሕጋዊ ክኸውን ክጽውዑ ከለዉ ዳግማይ ዝቕልቀል ኣርእስቲ እዩ። እቲ ድራኸ ስቓይ ደው ንምባል፡ ብገንዘባዊ ምኽንያታት ወይ ኣብ ሞት ክብሪ ንምዕቃብ ክኸውን ይኽእል። ኣብዚ መዳይ እዚ ኣገደስቲ ቃላት፤

ወለንታዊ ምቕታል  ማለት ብናይቲ ሰብ ሕቶ ባዕሉ ምቕታል ማለት እዩ። ምስ ብሓገዝ ነብሰ ቅትለት ዝመሳሰል እዩ።

ዘይፍቓድካ ምቕታል  ማለት ንሓደ ሰብ ምሟቱ ዝበለጸ እዩ ኢልካ ብምእማን ምቕታል ማለት እዩ። ካልኦት ሰባት ድማ እቲ ግዳይ ሓሳቡ ክገልጽ ስለዘይክእል እዩ ነዚ ምርጫ እዚ ዝገብሩ።

ብዘይፍቓድካ ምቕታል ሓደ ሰብ ብዘይ ድሌቱ ምቕታል እዩ።

ንጡፍ ሞት ሞት  ማለት ብተግባር ኣቢልካ ብዘይፍቓድካ ምቕታል ማለት ከም ቀታሊ መርዚ ምሃብ ማለት እዩ።

Passive euthanasia  ማለት ሕክምና ብምቁራጽ ወይ መኣዛታትን ማይን ምርካብ ብምኽልካል ሞት ምቅልጣፍ ማለት እዩ። ብሞራል ካብ ንጡፍ ሞት ምቕታል ዝረሓቐ ኣይኮነን፣ ክልቲኦም ብሞት ክውድኡ ዝተሓሰቡ ስለዝኾኑ።

ነዚ ዓሚቝ ሕቶታት ህይወት ዝትንክፍ ዕቱብ ኣርእስቲ ግን፡ ትርጉም ህይወት ወዲ ሰብ፡ ስቓይን ጎረባብትን ብኸመይ ንቐርቦ? እዚኦም እዞም ኣብ ታሕቲ ዝተመርመሩ ጉዳያት እዮም። እቲ ዕላማ መጀመርያ ብዛዕባ እቶም ዝበዝሑ ስነ-ሞጎታት ንምዝታይ እዩ፣ እዚኦም ድማ ንሞት ሞት ንምክልኻል ተጠቒሞም እዮም።

ትርጉም ዘለዎ ህይወት እንታይ እዩ ? ሓደ ካብ ምኽንያታት ሞት ሞት ሓደ ሰብ ከቢድ ስንክልና ወይ ሕማም እንተሃልይዎ ክቡርን ትርጉም ዘለዎን ናብራ ንኸይነብር ዝኽልክል ምዃኑ እዩ። ጽሬት ህይወቱ ከም ዝዓግብን ሕጉስን ክኸውን ከም ዘይክእል ይሕሰብ።

    ይኹን እምበር፡ እቲ ኣገዳሲ ሕቶ፡ ንጽሬት ህይወት ሓደ ሰብ ዚገልጾ መን እዩ፧ ንኣብነት ብዙሓት ካብ ውልደት ኣትሒዞም ስንኩላን (ንኣብነት ዳውን ሲንድሮም) ኣብ ህይወቶም ሕጉሳትን ዕጉባትን ክኾኑ ይኽእሉ። ህይወቶም ካብ ካልኦት ንላዕሊ ድሩት እኳ እንተዀነ: ኣብ ከባቢኦም ሓጐስ ኬምጽኡ ይኽእሉ እዮም። ትርጉም ዘለዎ ናብራ ኣይመርሑን እዮም ምባል ጌጋ እዩ። ናይ ገዛእ ርእስና ዋጋ ብብቕዓት ጥራይ እንተዓቂንናዮ ንሰብኣውነት ንርስዕ ማለት እዩ።

    መቐነሲ ቃንዛን ንጽሬት ህይወት ዝኸውን ሕክምናዊ ሓገዝንከ? እቲ ናይ ሞት ምቕታል ክትዕ ኣብዚ ዘመናዊ ግዜ ጥራይ እዩ መጺኡ፣ ኣብቲ እዋን እቲ ንቃንዛ ንምፍዋስ ዝሕግዝ ኩነታት ካብ ዝኾነ እዋን ንላዕሊ ዝሓሸ ኮይኑ ምህላዉ ዘገርም እዩ። ሕጂ ብመድሃኒት ኣካላዊ ቃንዛ ምፍዋስ ቀሊል እዩ። ብዙሓት ብሓደጋ ዝተጎድኡ ወይ ቃንዛ ዘጋጠሞም ሰባት ዕግበት ዘለዎ ህይወት ንምንባር ክጥቀሙሉ ይኽእሉ። መብዛሕትኡ ግዜ እቲ ጸገም ቃንዛ ዘይኮነስ ጭንቀት እዩ፣ እዚ ድማ ንሓደ ሰብ ክመውት ክደሊ ይድርኾ። ይኹን እምበር ካብ ጭንቀት ምሕዋይ ይከኣል እዩ፣ ኣብ ጽንኩር ኩነታት ብመደንዘዚ እውን እቲ ቃንዛ ክእለ ይኽእል። ኩሉ ሰብ ኣብ ዕድሚኡ ናይ ጭንቀትን ኣካላዊ ቃንዛን እዋናት ከጋጥሞ ይኽእል።

    ገሊኦም’ውን ብሓገዝ ናይ ምስትንፋስ ማሽናትን ቱቦታትን (ወርሓዊ መመላእታ ካብ Helsingin Sanomat, 1992 / 7 – “Eläköön elämä” [Hurrah life] ዝብል ጽሑፍ) - ብዙሓት ደገፍቲ ንኽነብሩ ዝያዳ ግዜ ስለዝተዋህቦም ከምዘመስግኑ ክዛረቡ ይኽእሉ ናይ ሞት ምቕታል ንኽብሪ ወዲ ሰብ ዘዋርድን ዘይሰማማዕን ጌሮም ይቖጽርዎ። ስለዚ ንኹሉ ሰብ ምዝራብ ጌጋ እዩ፣ ገለ ሕማም ወይ ስንክልና ንጽሬት ህይወቶም ዕንቅፋት እዩ። እቶም ተመሳሰልቲ ሰባት ድሒሮም ምሉእ ብምሉእ ሓውዮም ወይ ድሕሪ ኣዋርሕ ካብ ዓሚቝ ኮማ ተበራቢሮም ክኾኑ ይኽእሉ። ከምዚኦም ዝበሉ ጉዳያት እውን ይፍለጡ እዮም።

እቲ ዝገርም ግን ሕብረተሰብ ብኣካል ጽቡቕን በላሕትን ሰባት ኣብ ደረጃ ጽሬት ህይወት ልዑል ደረጃ የቐምጦም፣ ሓደ ሓደ ግዜ እቶም ዝያዳ ሕጉሳት ዘይኮኑ እኳ እንተኾኑ።

ብኻልእ ወገን ድማ ሕብረተሰብ ንጽሬት ናብራ ድኻታት ትሑት እዩ ዝቖጽሮ፣ ዋላ እኳ ሓደ ሓደ ግዜ ዝያዳ ዕጉባት ክኾኑ ይኽእሉ። (1)

ኣብ ልዕሊ እቲ ድሌት ሕክምና ዝቐርብ ኣገዳሲ ነቐፌታ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ብዛዕባ ኣተሓሳስባ ሓደ ብቑዕን ጥዑይን ሰብ ኣብ ሕክምና ከቢድ ሕማም ዝገልጽ ምዃኑ ክውሰድ ይከኣል። ኣብዚ ጉዳይ እዚ ርእይቶ ሰባት ከም ዝቕየር ኣዝዩ ዝፍለጥ እዩ። ጥዑይ ሰብ ከም ሕሙም ምርጫ ኣይገብርን እዩ። ዕድመ እናነከየ ምስ ከደ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ህይወት ዝያዳ ክቡር ኮይኑ ይስምዓካ። ሓደ መንሽሮ ዘለዎ ሓኪም፡ እቲ ሕማም እናገደደ ምስ ከደ፡ ንመሳርሕቱ ንነብሱ ቀታሊ መርፍእ ክወግኣ ኣጽኒዑዋ። ድሕሪኡ፡ እቲ መንሽሮ እናገደደ ምስ ከደ፡ እቲ ሕሙም ስለ ዝፈርሐን ኣዝዩ ስለ ዘይተኣማመንን፡ ዋላ’ውን መቐነሲ ቃንዛ መርፍእ ምውጋእ ኣበየ።

    ይኹን እምበር፡ መብዛሕትኦም ኣዝዮም ስንክልና ዘለዎም ሕሙማት ካብ ሞት ህይወት ይመርጹ። ድሕሪ እቲ ሓደጋ ካብቶም ብመተንፈሲ መሳርሒ ዝደሓኑ ቴትራፕለጂክ (ኳድሪፕለጂክስ) ሓደ ጥራይ እዩ ክመውት ክፍቀደሉ ዝደለየ። ክልተ ሕሙማት ርግጸኛታት እኳ እንተዘይነበሩ፡ 18 ግን ኣድላዪ እንተኾይኑ ዳግማይ ግዝያዊ ሓገዝ ቬንትሌተር ክረኽቡ ተመንዮም። (2) (3)

ብዙሓት ንነብሶም ዝጎድኡ ወይ ስንክልና ውልደት ሒዞም ዝተወልዱ፡ ብዛዕባ ሞት ሞት ዝዝረብ ዘረባታት ዘጨንቕ ኮይኑ ክስምዖም ይኽእል። ዋላ እኳ፡ ደገፍቲ ሞት ሞት መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ መደረታቶም ንፍቕሪ እንተጠቐሱ፡ ንነገራት ግን ብናቶም ኣረኣእያ እዮም ዝጥምትዎ። ኣተሓሳስባኦም ካብቲ ኣብ ኣጸጋሚ ኩነታት ዘሎ ሰብ ፍጹም ዝተፈልየ ክኸውን ይኽእል እዩ። እዚ ዝስዕብ ጥቕሲ ነዚ ጽቡቕ ምሳሌ እዩ፤

ኣብ ሕብረተሰብና ዝርከቡ ስንኩላንን ዘይስንኩላንን ብናይ ሓሶት ነጋዶን መወዓውዒታትን ውድድር፡ ስፖርት፡ ጥዕና፡ ጽባቐ፡ ቀሊል ናብራ – ከምኡ’ውን ቀሊል ሞት ዝተፈጥረልና ምስሊ ሰብኣውነት ካብዚ ንላዕሊ ምድልዳል ኣየድልዮን እዩ።. .. ሓጎስን መከራን ኣብ ሓደ ሰብን ኣብ ሓደ ህይወት ወይ ሞት ኣብ ሓደ እዋን ክኣቱ ከምዘይክእል እውን ኩሉ ግዜ ክነግሩና ይፍትኑ። ስንኩል ስንኩል ጥራሕ እምበር ኣብ ተመሳሳሊ እዋን ጥዑይን ሰብን እውን ኣይኮነን ዝብል ምጉት ይግበረልናን ካልእ ብዙሕን እዩ። ኣተሓሳስባ ናይቶም ኣብ ስልጣን ዘለዉ ኣብ ምዕቃብ ኣዝዩ ኣገዳሲ ዕጥቂ፡ ረዳኢ ዘይምህላውን ጽግዕተኛነትን ኣሉታዊ ነገራት ጥራይ እዩ ዝብል ኣተሓሳስባ እውን እዩ። ብተመሳሳሊ መንገዲ ሓደገኛ ኣጽዋር እውን ብዛዕባ ጭዋ ህይወት ምዝራብ እዩ - እቶም ኣብ ስልጣን ዘለዉ ከምዚ ዓይነት ነገር ኣሎ ይብሉ እሞ ድሕሪኡ እንታይ ምዃኑ ይገልጹ። ሎምዓንቲ,

    ወኪልን ኣደልዳልን ናይቲ ቀንዲ መስመር ልሙድ ኣተሓሳስባ ጆርማ ፓሎ እዩ ብዛዕባ ውርደት ኣዝዩ ከቢድ ምስ ስንክልና ዝተኣሳሰር ስቓይ ኢሉ ክጽሕፍ ከሎ። ውርደት ንመብዛሕትኦም ሰባት ኣብ ገለ እዋን ኣብ ህይወቶም ብዝተፈላለየ ምኽንያት ይመጾም። ውርደት ክትሃድምን ክትክሕድን ወይ ሕነ ንምፍዳይ ክፍተን ከም ዝኽእል ንፈልጥ ኢና፡ እንተኾነ ግን ፊት ንፊት ክገጥም ከም ዝኽእልን ከይሃደምናን ዝግንዘብ ካባና ውሑዳት ኢና። ኣድላዪ ኣብ ዝኾነሉ እዋን ኣብ ኣእምሮ ክርከብ ዝኽእል ስእሊ የብልናን፡ ከመይ ጌርና ኣብ ማእከል ውርደት ዓቢና ሓድሽን ኣገዳስን ነገር ንረክብ። ብርግጽ ንኻልእ ሰብ ምውራድ ቅኑዕ ከምዘይኮነ ፍጹም ዝተፈልየ ነገር እዩ። ብናተይ ኣረኣእያ፡ ድሮ ናይ ፓሎ ባዕሉ ተግባራት ንኸቢድ ስንክልና ዘለዎም ሰባት ንምውራድ ኣዝዩ ቀረባ እዩ። ይኹን እምበር፡ ህይወት ንባዕላ ከም ሓደ በደል ዝገብር ሰብ ዘይኰነስ፡ ውርደት እያ። ዋላ ሓደ ዝሕብሕብ ዘሎ ስንኩል ሰብ ከከምቲ እቲ ካልእ ዝከናኸን ዘሎ ሰብ ምስኡ ብኸመይ ከም ዝዛመድ እቲ ኩነታት ኣዝዩ ዝተፈላለየ ኮይኑ ይስምዖ። (4)

ካልእ ኣብነት ድማ ሰባት ካብቲ ናይ ምስራሕ ዓቕሞም ኣብ ዝሰኣነሉ ኩነታት ንላዕሊ ጥዑያት ክኾኑ ከለዉ ልክዕ ብኣንጻሩ ክሓስቡ ከም ዝኽእሉ ዘርኢ እዩ። መብዛሕትኦም ርብዒ ስንክልና ዘለዎም ሰባት ክነብሩ እዮም ዝደልዩ ነይሮም። መብዛሕትኡ ግዜ ንፍቓድ ምንባር ዝጸልዉ ሕማማት ዘይኮኑስ ንጭንቀት እዮም። ኣካላዊ ጥዕና ዘለዎም ሰባት እውን ከይተረፉ ብጭንቀት ክሳቐዩ ይኽእሉ እዮም።

ኣብ ሓደ መጽናዕቲ፡ ጥዑያት መንእሰያት ብሓደጋ ንሓዋሩ ምንቅስቓስ እንተ ኣልይዎም፡ ብጽዑቕ ክንክን ዳግማይ ህይወት ክረኽቡ ይደልዩ ድዮም ተባሂሉ ተሓቲቶም። ዳርጋ ኩሎም ሞት ይሕሸና ኢሎም መለሱ። ሃንደበት ስንክልና ዝገበሩ 60 ኳድሪፕለጅያ ዘለዎም መንእሰያት ቃለ መሕትት ምስ ተገብረሎም፡ ሓደ ካብኣቶም ጥራይ እዩ ዳግማይ ህይወት ክረክብ ከም ዘይነበሮ ዝገለጸ። ክልተ ክምልሱ ኣይከኣሉን፡ ካልኦት ኩሎም ግን ክነብሩ ደለዩ። ዋላ ምስ ሽባ ትርጉም ዘለዎ ህይወት ረኺቦም ነይሮም። (5)

ቁጠባ. ሞት ምቕታል ብቑጠባዊ ምኽንያታት እውን ምኽኑይ ኮይኑ ኣሎ። እቲ ካልእ ቀንዲ ንሞት ሞት ንምድጋፍ ዝጥቀሙሉ ስነ-ሞጎት እዩ። ናዚ ኣብ ፕሮፖጋንዳኦም እውን ተመሳሳሊ ስነ-ሞጎት ተጠቒሞም እዮም።

ይኹን እምበር ንሕክምናዊ ሕክምናን ካልእ ወጻኢታትን ዝምልከት ስሌታት ክንጠራጠር ምኽንያት ኣሎ። ምቑጣብ ወጻኢታት ንኹሉ ውዱእ ኣይኮነን፤

ከም ወትሩ እቶም ኣካውንታንት ወጻኢታት ንምንካይ ብግልጺ ጠለባት ክሳብ ኣስናን ተዓጢቖም ይስዕቡና ኣለዉ። ብርግጽ ኩሉ ሰብ ናይ ክንክን ድሌት ጥራይ እንተዝህልዎ፡ ናይ ሆስፒስ ክንክን ብዝያዳ ብብቕዓት እንተዝውደብ፡ ከምኡ'ውን "ዘየድሊ" (ትርጉም እታ ቃል ኣብ ቀረባ እዋን ክንርእዮ ክንምለስ ኢና) ሕክምናታት እንተዝቋረጽ ምተዓወቱ። ኣብ ለካቲት 1994፡ ኣማኑኤልን ኣማኑኤልን ካብ ቤት ትምህርቲ ሕክምና ሃርቫርድ፡ ኣብ መላእ ዓለም ብዛዕባ እዚ ኣርእስቲ ዝተጻሕፉ ጽሑፋት ሰፊሕ ገምጋም ኣሕቲሞም፡ “ኣብ መወዳእታ ዕድመ ውልቃዊ ምቑጣብ ወጻኢታት የለን - ምስ ፍቓድ ሕክምና፡ ክንክን ሆስፒስ ወይ ምቁራጽ ናይ... ዘየድሊ ክንክን - ወሳኒ እዩ። ኩሉ ናብ ሓደ ኣንፈት እዩ ዘመልክት: ምስ መወዳእታ ዕድመ ዝተኣሳሰር ስጉምትታት ሕክምና ዝህሉ ዕቋር ርኡይ ኣይኮነን። ምናልባት ኣግራሲቭ ብምንካይ ዝቑጠብ መጠን ገንዘብ፣ ንዝሞቱ ሕሙማት ህይወት ዘጽንዕ ኣገባባት እንተበዝሐ ካብ ጠቕላላ ወጻኢታት ክንክን ጥዕና 3.3% እዩ።” ኣብ ምሟት ንምዕቋር ክሳብ ክንድዚ፤ ካብ ጽኑዕ ዩቲሊታሪ ሞራላዊ ኣቀራርባ ናብቲ ኣብዚ እዋን’ዚ ኣብ ክትዕ ክንክን ጥዕና ዝረአ ዘሎ ኣጸጋምን ባዮኤቲካዊን ጸገማት። እንተወሓደ ኣብዛ ሓንቲ ወሳኒት ከባቢ ሕጂ ኣብ ልዕሊ እግርና ንዕንቀፍ ኣለና። (6)

በዚ ኸምዚ፡ ብዛዕባ ሕክምናዊ ሕክምናታትን ካልእ ወጻኢታትን ዚግበር ስሌታት ኣብ ሕቶ ምልክት ኪኣቱ ይኽእል እዩ። ዋላ እኳ፡ ብመልክዕ ደሞዝ ወዘተ ንሕክምና ዝኸውን ወጻኢታት ከምዘሎ ሓቂ እንተኾነ፡ ተመሳሳሊ ገንዘብ ናብ ሕብረተሰብ ተመሊሱ ክኸብብ እዩ። ሰራሕተኛታት ሆስፒታል ከም ካልኦት ሰባት ግብሪ ይኸፍሉ፣ መግብን ኣቑሑትን (ኩሎም ተወሳኺ እሴት ግብሪ ሓዊሱ) ይገዝኡ። ካልእ ኣማራጺ ድማ ካብ ስራሕ ምእላይን ናይ ስራሕ ኣልቦነት ሓገዝ ምኽፋልን እዩ፡ እዚ ግን ትርጉም ኣለዎ ድዩ? ሽቕለት ኣልቦነት ክውስኽ ጥራይ እዩ ዝመርሕን ቁጠባ ናብ ዕረፍቲ ዘምጽእን እዩ። ብሓፈሻ ዝያዳ ድኽነት ዘለዎ ፍታሕ ምኾነ።

   ኣብቲ ብዙሓት ናይ ሕጂ ሰራሕተኛታት ካብ መጠን ንላዕሊ ዝሰርሑሉ ጽላት ክንክን ጥዕና ዝያዳ ሰራሕተኛታት ብምቑጻር ስራሕ ክውስኽ ይኽእል እዩ። ኩሎም ካልኦት ኣብ ፊንላንድ ዝኽፈል ግብሪ ደሞዝ ከፈልቲ ግብሪ፡ ንኣብነት፡ (2 ሚልዮን ሰራሕተኛታት፡ ማእከላይ እቶት 35 000 ዩሮ) ብ0,5 ሚእታዊት እንተዝውስኽን ዝያዳ ሰራሕተኛታት ንምቑጻር እንተዝውዕልን፡ ምስ ca. 7000 ሰባት (ዝኾነ ናይ ዕዳ ገንዘብ ንመቑጸሪ ክውዕል የብሉን)። እዚ ገንዘብ እዚ ድሕሪኡ ብመልክዕ ግብሪን ካልእ ክፍሊታትን ናብ ዑደትን ሕብረተሰብን ምተመልሰ።

   ኣብ ከም በዓል ሄልሲንኪ ዝኣመሰለት ከተማ (500 000 ነበርቲ) ማለት ca. 700 ሓደስቲ ሰራሕተኛታት፡ ከምኡ’ውን ኣብ ከም ላህቲ ዝኣመሰለ ቦታ (100 000 ነበርቲ) 140 ሓደስቲ ሰራሕተኛታት፡ ብቕደም ተኸተል። ግብሪ ደሞዝ ብ0,25 % እንተዝውስኽ ፍርቂ ካብዞም ቁጽርታት ማለት ምኾነ። እዚ ብዙሓት ሰራሕተኛታት ናብ ጽላት ክንክን ጥዕና ምእታዎም፡ ስራሕ ኣዝዩ ደስ ዘብል ምገበሮን፡ ንኣረጋውያንን ሕሙማትን ዝያዳ ሰብኣዊ ክንክን ንምሃብ ዕድል ምሃበ። መብዛሕትኦም ሰባት ፅሬት ዘለዎ ኣገልግሎት ንምሕላው ዝያዳ ግብሪ ክኸፍሉ ድልዋት ምዃኖም ተዓዚብና ኢና።

ታሪኽን ሕክምናን ። ኣብ ምዕራባዊ ዓለም ዘሎ ታሪኽ ሕክምና ምስትዕዘብ፡ ብማሕላ ሂፖክራቲክ፡ ኣብ ዙርያኡ ዝተሃንጹ ልምድታት፡ ከምኡ’ውን ካብ ክርስትያናዊ ርድኢት ደቂ ሰባት ዝብገስ ስነ-ምግባራዊ ኣተሓሳስባ ኣዝዩ ከም ዝተጸልወ ይሕብር። እቶም መዳያት ካብ መጀመርታ ማለት ካብ ህሞት ጽንሲ ጀሚሮም ሰባት ንህይወት ወዲ ሰብ ዋጋ ብዘለዎም መንገዲ ጽልዋ ኣሕዲሮም እዮም። እቶም ኣገደስቲ መትከላት ህይወት ደቂ ሰባት ምድሓንን ብዝበለጸ መንገዲ ቃንዛ ምቅላልን ዘጠቓልሉ እዮም። እዚ ኣገባብ እዚ ኣብታ Lääkärin etiikka [ስነ-ምግባር ሓኪም] እትብል መጽሓፍ ማሕበር ሕክምና ፊንላንድ ርኡይ ኮይኑ፡ ሓደ ሕሙም ብዘይ ሕክምና ፈጺሙ ክተርፍ ከም ዘይብሉ ዘጉልሕ እዩ፤

ሞት ብርግጽ ትጽቢት ኣብ ዝግበረሉን እቲ ሕሙም ክፍወስ ኣብ ዘይክእለሉን እዋን ዕድመ ዘናውሕ ኣገባባት ክሕደግ ይኽእል። እዚ ተሓላቒ ሓገዝ ሞት ተባሂሉ ክጽዋዕ እኳ እንተጸንሐ፡ ንሕሙም ዝምችእ ኣገባብ ሕክምና ንምምራጽ ብቐጻሊ ውሳነታት ክውሰድ ዘለዎ ፍጹም ተራ ሓኪም ዝሰርሕ ሕቶ እዩ። ብኻልእ ወገን ድማ ንጡፍ ሞት ምቕታል ማለት ሞት ምቅልጣፍ፡ እቲ ሕሙም ክቕተል ኣብ ዝደልየሉ እዋን ብመሰረት ሕቶኡ ይሰርሕ ክኸውን ይኽእል። ኣብ ፊንላንድ ሓካይም ብዛዕባ ብሓገዝ ምሟት ዘለዎም ሓፈሻዊ ኣረኣእያ ጽዩፍ እዩ። ባህላዊ ስነ-ምግባር ሓኪም ንሓደ ሰብ ኮነ ኢልካ ንምቕታል ክእለት ሕክምና ምጥቃም ኣይቅበልን እዩ። ሕጊ ገበን ንሓደ ሰብ ንዝቐተለሉ ከቢድ መቕጻዕቲ፡ ዋላ’ውን ብናይ ባዕሉ ሕቶ እቲ ሰብ ይግበር። ብዙሓት ሰባት፡ እቲ ምሉእ ኣምር ሞት ምቕታል ክግደፍ ኣለዎ ዝብል ሓሳብ ኣለዎም፡ ምኽንያቱ እቲ ሓኪም ኣብ ክንዲ እቲ ሕማም ሞት ናይቲ ሕሙም ይፈጥር ኣሎ ዝብል ጦብላሕታ ጥራይ እዩ ዝህብ። ክፍወሱ ዘይክእሉ ሕማማት ኣለዉ፡ እቲ ሕሙም ግን ብዘይ ሕክምና ተሪፉ ኣይፈልጥን። (7)

ሎሚ እንታይ ኩነታት ኣሎ? ብዙሓት ፍልስፍናውያን ዓንኬላት ነቲ ኣብ ምሉእ ዓሰርተታት ዓመታት ኣብ ሕክምና ሰፊኑ ዝነበረ ጽቡቕን ውሑስን ትውፊት ከጥፍእዎ ይደልዩ። ናብዚ ኣንፈት እዚ ዝወስድ ቀዳማይ ስጉምቲ ምንጻል ጥንሲ ሕጋዊ ክኸውን ምሕታት እዩ ነይሩ። ብዓንኬላት ሕክምና ዘይኮነስ ብተኸተልቲ ርእሰ-ማእከላዊ ባህሊ ደስታ እዩ ዝጠልቦ ነይሩ። ቆልዓ ብኣጋጣሚ ኣብ መንገዲ መደባት ወለዲ እንተ ኣጋጢሙ ምቕታል ጸገም የብሉን ኢሎም ሓሲቦም። ኣብዚ ግዜ እዚ ዳርጋ ኩሉ ምንጻል ጥንሲ ብማሕበራዊ ምኽንያት እምበር ህይወት እታ ኣደ ኣብ ሓደጋ ስለ ዝወድቕ ኣይኮነን። ንኣብነት ኣብ ህንዲን ኣብ ቻይናን ህጻናት ኣዋልድ ኣብ ምንጻል ጥንሲ ይቕተላ ኣለዋ፡ ኣብ ምዕራባዊ ዓለም ክልቲኡ ጾታ ይቕተል።(ኣብ ህንዲ ኣብ ነፍሲ ወከፍ 1000 ደቂ ተባዕትዮ 914 ደቂ ኣንስትዮ ጥራይ እየን። ጾታ ናይቲ ዕሸል ብኣግኡ ምፍታሽ ስለ ዝከኣል፡ ብሚልዮናት ዝቑጸሩ ምንጻል ጥንሲ ናይተን ዘይተወልዳ ኣዋልድ ኣስዒቡ።)

   እቲ ሓድሽ ኣንፈት እንታይ እዩ? ኣብ ውሽጢ ማህጸን ኣደ ንዝተፈጸመ ቅትለት ቆልዓ ምቕባል ካብ ማህጸን ወጻኢ ተመሳሳሊ ተቐባልነት ክረክብ ተኽእሎ ኣሎ። ኣብ ማህጸን ዝርከብ ቆልዓ ምቕታል ምኽኑይ እንተኾይኑ ንምንታይ ካብ ማህጸን ወጻኢ ምግባር ፍልልይ ክህልዎ ኣለዎ ዝብል ስነ-መጎታዊ ኣገባብ ይሕሰብ። ኣብ ገለ ሃገራት ድሮ ህይወት ናይቶም ኣዝዮም ስንኩላን ሓደስቲ ዝተወልዱ ህጻናት፡ ሕሙማት ኮማን ኣዝዮም ስንኩላንን ንምውዳእ ዝርርብ ተኻይዱ እዩ። ምንጻል ጥንሲ ንምክልኻል ዝጥቀሙሉ ዝነበሩ ተመሳሳሊ ስነ-ሞጎት፡ ንሞት ሞት ንምድጋፍ እውን ይጥቀሙሉ ኣለዉ። እቲ ዕላል እናሰጎመ ምስ ከደ፡ ብመንጽር እቲ ትርጉም ዘለዎ ህይወት እንታይ ከም ዝፈጥር፡ እቲ ዶባት ዝያዳ ክጸብብ ይኽእል እዩ። ፍልስፍናዊ ዓንኬላት ንልምዓትን ዘተን ናብቲ ፍጹም ዋጋ ህይወት ወዲ ሰብ ዝያዳ ተዛማድነቱ እናሰኣነ ዝኸይድ ዘሎ ኣንፈት ይወስድዎ ኣለዉ።(ኣብታ እቲ ልምዲ ዝረሓቐትሉ ሆላንድ፡ ልዕሊ ዓስራይ ክፋል ኣረጋውያን፡ ሓካይሞም ብዘይ ድሌቶም ከይቀትልዎም ከምዝሰግኡ ገሊጾም። [8] ኣብኡ ኣሽሓት ሰባት ከምዘይቅትልዎም ዝጠቅስ ካርድ ኣብ ጁባኦም ይሕዙ ኣብ ሆስፒታል እንተተዓቚቦም ብዘይ ድሌቶም ክቕተሉ ይደልዩ።) ኣልበርት ሽዋይዘር ከምዚ ክብል ገሊጹ፤

ሓደ ሰብ ንዝኾነ ዓይነት ህይወት ዘለዎ ኣኽብሮት ምስ ዝስእን፡ ንህይወት ብሓፈሻ ዘለዎ ኣኽብሮት ይስእን። (9)

ዘመናዊ ምዕባለ ሓድሽ ወይ ዘመናዊ ኣተሓሳስባ ኣይኮነን። ኣብ 1920ታትን 1930ታትን ናብ ጀርመን እንተ ተመሊስና፡ ናዚ ቅድሚ ናብ ስልጣን ምምጽኡ እውን ተመሳሳሊ ሃዋህው ሰፊኑ ነይሩ። ሂትለር ነዚ ኣገባብ ኣተሓሳስባ ኣይፈጠሮን፡ ካብ መኣዲ ፈላስፋታት ግን ዝመጸ እዩ። ሓደ ኣገዳሲ ረቛሒ ብፍላይ እታ ኣብ መጀመርታ 1920ታት ብሓኪም ስነ-ኣእምሮ ኣልፍሬድ ሆቸን ዳኛ ካርል ቢልዲንግን ዝተሓትመት መጽሓፍ ብዛዕባ ዋጋ ዘይብሎም ሰባትን ምንባር ዘይበቅዕ ህይወትን እትዛረብ መጽሓፍ እያ ነይራ። እዚን ናይ ናዚ ፕሮፖጋንዳን ሰባት ነቲ ትሑት ህይወት ዝብል ሓሳብ ንኽቕበሉ መንገዲ ጸረገ። ኩሉ ካብ ንእሽቶ መጀመርታ እዩ ጀሚሩ። ከም ሊበራላዊ ስነ-መለኮትን ፍልቀትን ዝኣመሰሉ ዝንባለታት እውን ብድሕሪት ብሓያል ጽልዋ ተገይሮም እዮም። ኣብ መጀመርታ 1900ታት ኣብ ጀርመን ብዙሕ ደገፍ ነይርዎም።

እዚ ሰፊሕ ቅትለት ካብ ንእሽቶ ለውጢ ኣተሓሳስባ ከም ዝጀመረ ነቶም ገበናት ኲናት ዝምርምሩ ዝነበሩ ሰባት ንጹር ኮይኑ። ኣብ መጀመርታ ኣቀራርባ ሓካይም ቁሩብ ለውጢ ጥራይ እዩ ኣጋጢምዎ። ህይወት ክትነብር ኣይበቅዕን ዝብል ኣምር ተቐባልነት ረኸበ። ኣብ መጀመርታ እዚ ንሕዱር ሕሙማት ጥራይ ዝምልከት እዩ ነይሩ። ቀስ ብቐስ ስፍሓት ናይቶም ክቕተሉ ዝኽእሉ ተባሂሎም ዝተቖጽሩ ሰባት፡ ናብ ማሕበራዊ መኽሰብ ዘይብሎም፡ ዝተፈላለየ ስነ-ሓሳብ ዘለዎም፡ ዓሌታዊ ኣድልዎ ዘለዎምን ኣብ መወዳእታ ድማ ናብ ኩሎም ዘይጀርመናውያንን እናሰፍሐ ከደ። እዚ ባቡር ኣተሓሳስባ፡ ኣብ ልዕሊ እቶም ተስፋ ዘይብሎም ሕሙማት፡ ድሕሪ ደጊም ክሕደሱ ኣይክእሉን እዮም ዝሕሰቡ ዝነበሩ፡ ካብ ዝነበረ ንእሽቶ ለውጢ ኣተሓሳስባ ከም ዝጀመረ ምግንዛብ ኣገዳሲ እዩ። እምበኣር ከምዚ ዝኣመሰለ ንእሽቶ ለውጢ ኣብ ኣተሓሳስባ እቲ ሓኪም ምምርማር ይግባእ እዩ። (10)

ልምዓት ብኸመይ ይካየድ? ኣብ ሕብረተሰብ ኣብ መዳይ ሞራል - ምቕባል ምንጻል ጥንሲ፡ ነጻ ጾታዊ ርክብ ወዘተ - ለውጢ ምስ ኣጋጠመ፡ እቲ ለውጢ መብዛሕትኡ ግዜ ተመሳሳሊ ቅዲ እዩ ተኸቲሉ። ተመሳሳሊ ቅዲ ብዙሕ ግዜ ተደጋጊሙ ኣብ ኣተሓሳስባ ሰባት ለውጢ ከምጽእ ገይሩ እዩ። ኣብዚ ሞዴል እዚ እቶም ኣገደስቲ ስጉምትታት እዞም ዝስዕቡ ረቛሒታት እዮም፤

1 . ውሑዳት ዓው ኢሎም ዝዛረቡ ሰባት ነቲ ንዓሰርተታት ዓመታት ቅኑዕ ተባሂሉ ዝሕሰብ ዝነበረ ባህርያት ብምንጻግ ሓድሽ ስነ-ምግባር ይእውጁ። እዚ ኣብ መወዳእታ 1960ታት ዘጋጠመ ኮይኑ፡ ናጻ ጾታዊ ርክብን ምንጻል ጥንሲን ዝብል ሓሳብ ምስ ተኣወጀ እዩ። ብተመሳሳሊ እቲ ቅድሚ ሕጂ ከም ምዝባዕ ዝቑጸርን ብሰንኪ ኩነታት ዝመጽእ ምዃኑ ዝርዳእን ግብረሰዶም ሎሚ ብጽቡቕ ይረአ ኣሎ። ኣብዚ ዘተ እዚ ሞት ምቕታል ሓደ ተመሳሳሊ ነገር እዩ፤

ካብ ዓደይ ንሰለስተ ዓመት፡ ማለት ካብ 1965 ክሳብ 1968 ዓመታት ርሒቐ ነይረ።ኣብ ቀውዒ 1968 ምስ ተመለስኩ፡ ኣብ ሃዋህው ህዝባዊ ዕላል ዝተራእየ ለውጢ ኣዝየ ገሪሙኒ። እዚ ንቃና ዕላልን ንኣቃውማ ሕቶታትን እውን ዝምልከት እዩ ነይሩ።

   (...) ኣብ ዓለም ተማሃሮ፡ እቶም ንጾታዊ ርክብ ምኽንያታዊ ክኸውን ዝጠልቡ ዝነበሩ፡ ትሮምቦኖም ዓው ኢሎም ዝነፍሑ እዮም። ንኣብነት ኣወዳትን ኣዋልድን ዋላ እኳ እንተዘይተመርዓዉ ኣብ መደቀሲ ክፍልታት ዩኒቨርሲቲ ብሓባር ክነብሩ ክፍቀደሎም ከምዘለዎም ኣጽኒዖም ይዛረቡ።

    ቲን ሊግ ብሶሻሊዝምን ቤት ትምህርቲ ዲሞክራስን ጥራይ ዘይኮነ፡ ናጻ ጾታዊ ርክብ ዝብል ሓሳብ እውን ዝእውጁ ሓደስቲ መራሕቲ ዝተታሕዘ ይመስል።

   ብሓፈሻ እቲ ሓድሽ ነገር እንተሃልዩ፡ ሕብረተሰብን ቤተ ክርስቲያንን ድርብ መለክዒታት ከም ዝትግብር ዝኸስሱ፡ ካብቲ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ዝለመዱ ዝነበሩ ንላዕሊ ብዛዕባ ጾታዊ ጉዳያት ኣዝዮም ብግልጺ ዝዛረቡ መወከሲ ጉጅለታት ምቛሞም እዩ። (11)

2.  መራኸቢ ብዙሃን ንወከልቲ ሓድሽ ሞራል ከም ገለ ዓይነት ጀጋኑ ቆጺራ ቦታ ይህባ፤

ዘይሕጋዊ ሓባራዊ ምንባር ዝነብሩ መጻምድቲ፡ ኣንጻር ሞራል ናይቲ ዝበስበሰ በርጌሳዊ ሕብረተሰብ ደው ክብሉ ዝደፈሩ ገለ ዓይነት ጀጋኑ ሓድሽ ሞራል ኮይኖም ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ቃለ መሕትት ተገይሩሎም። ብተመሳሳሊ ግብረሰዶማውያን ቃለ መሕትት ተገይሩሎም ብነጻ ምንጻል ጥንሲ ተጸዊዑ (12)

3.  ምርጫታት ጋሉፕ ነቲ ለውጢ ኣንፈት የረጋግጹ። ሰባት ነቲ ሓድሽ ተግባር ንምድጋፍ እናተመልሱ ምስ ከዱ፡ ነቶም ነዚ ምርጫታት ዘንብቡ ካልኦት ይጸልዎም።

4.  እቲ ራብዓይ ደረጃ፡ እቶም ሓገግቲ ኣካላት፡ ዋላ’ኳ ኣብ ምሉእ ዘመናት ሓደ ዓይነት ነገር ከም ጌጋ እንተተቖጽረ፡ ቅኑዕ ኮይኑ ብምቑጻር፡ ሓድሽ ተግባር ከረጋግጹ ከለዉ እዩ። መስራቲ ሰራዊት ድሕነት ዝዀነ ዊልያም ቡት፡ እዚ የሱስ ቅድሚ ምምላሱ ኸም ዚፍጸም ኣተንቢሁ ነይሩ። ንኣምላኽን ንትእዛዛቱን ብንእሽቶ ዘየኽብሩ ሓገግቲ ኣካላት ምተላዕሉ ነይሮም። ልምዓት በዚ ኣንፈት ከም ዝኸደ ክትክሕድ ኣጸጋሚ እዩ።

1. "ሽዑ ብዘይ ኣምላኽ ፖለቲካ ክህሉ'ዩ... ወግዓዊ መንግስታዊ ፖሊሲ መላእ ምዕራባዊ ዓለም ድሕሪ ደጊም ኣብ ዝኾነ ኣመሓዳሪ ደረጃ ዝኾነ ሰብ ንኣምላኽ ዘይፈርሕ... ሓድሽ ወለዶ ፖለቲካዊ መራሕቲ ዝኾነሉ መዓልቲ ክመጽእ እዩ።" ድሕሪ ደጊም ብውሑዱ ንኣምላኽ ዘይፈርሕ ወለዶ ንኤውሮጳ ክገዝእ እዩ፤

ቅትለት። ንሞት ሞት ኣብ ዝከላኸለሉ እዋን፡ ፍቕሪ፡ ክቡር ሞት፡ ብሓገዝ ሞት፡ ቀሊል ሞት፡ ጽቡቕ ሞት ወይ ንነብስኻ ካብ ምንባር ዘይበቅዕ ህይወት ሓራ ምውጻእ ዝኣመሰሉ ጽቡቓት ቃላት መብዛሕትኡ ግዜ ክጥቀሙ ይኽእሉ። ከምቲ ናዚ ኣብ 1930ታት ኣብ ፕሮፖጋንዳኦም ዝጥቀሙሉ ዝነበሩ ቃላት ይጥቀሙ።

   ይኹን እምበር እቶም ዝሓለፉ ጉዳያት ብዛዕባ ምቕታል ሰብ እዮም። ካብዚ ሓሊፉ ብዛዕባ ጽቡቕ ወይ ክቡር ሞት ክንዛረብ ከለና፡ ብጭቡጥ እቲ ዝድለ ህይወት እዩ። ህይወት ኣብ መወዳእታ ህሞታት ጽቡቕ ይኹን ሕማቕ ክኸውን ይኽእል እዩ፡ ሞት ንባዕሉ ግን ንኹሉ ሰብ ደረት ስለ ዝኾነ ኣብ ቅጽበት እዩ ዝፍጸም።

   ስለዚ ኣጠቓቕማ ቋንቋ ኣገዳሲ እዩ፣ እዚ ዝስዕብ ጥቕሲ ድማ ነዚ እዩ ዘመልክት። ክቢ መግለጺታት ካብ ቀጥታዊ ቃላት ብቐሊሉ ክንድንግጸሉ ይገብረና።

ኣብ 2004 ማሕበር ሞት ሞት ብሪጣንያ ስሙ ናብ ዲግኒቲ ኢን ዳይንግ ቀይሩ። እዚ ጽሑፍ ኣብ ዝጸሓፈሉ እዋን፡ መርበብ ሓበሬታኦም፡ ከም "ሞት ሞት"፡ "ነብሰ ቅትለት" ወይ "ምቕታል ምሕረት" ዝኣመሰሉ ቀጥታዊ ቃላት ብጥንቃቐ ይርሕቑ ነይሮም። የግዳስ "ብዝተኻእለ መጠን ውሑድ ስቓይ ዘለዎ ክቡር ሞት"፡ "ከመይ ጌርና ከም እንመውት ናይ ምምራጽን ምቁጽጻርን ክእለት"፡ "ዝተሓገዘ ሞት" ከምኡ'ውን "ዘይጽወር ኮይኑ ዘሎ ስቓይ ንምውጋድ ዝግበር ውሳነ" ዝብሉ ዘይንጹራት ሓረጋት ኣብ ክንድኡ ተጠቒሞም።

    በዚ ኣገባብ እዚ ኩሉ ሰብ ኣይእመንን እዩ። ሓደ ወሃቢ ርእይቶ ዳይሊ ቴሌግራፍ "ሓደ ትካል ንነብሱ ብዙርያ ቃል ክጠቅስ ኣብ ዝግደደሉ እዋን ገለ ይዛረብ። ሕጂ ማሕበር ሞት ሞት ንነብሱ ክብሪ ኣብ ምሟት ክብል መደብ ኣለዎ። ካባና መን እዩ ብኽብሪ ክመውት ዘይደሊ? ከቢድ ኣይኮነን።" እቶም ንሞት ሞት ዝድግፉ (ብሓቂ!)፡ ብሓቂ እንታይ ይዝውርዎ ኣለዉ፡ ማለት ሰባት ምቕታል፡ ብቐጥታ ክዛረቡ ከም ዝፈርሑ ይኣምኑ።”(13)

    ሓንቲ ናይ ሆስፒስ ነርስ ንመግለጺ ተሓጋጋዚ ነብሰ ቅትለት "ሓገዝ ሞት" ብዝብል ቃል መልሲ ሂባቶ፡ "መሕረስቲ ኣብ ሕርሲ ይሕግዛ፡ ነርስታት መሕወዪ ክንክን ድማ ብፍሉይ መሕወዪ ክንክን ይሕግዛ። ምሕጋዝ ምስ ምቕታል ሓደ ኣይኮነን። 'ዝተሓገዘ ሞት' ዝብል ቃል ነቶም የሕርቖም።" of us who provide good-of-life care.ቅትለት ኣብ ሓፈሻዊ ህዝቢ ዝያዳ ቅቡል ንኽኸውን ሳኒታይዝ ዝግበረሉ ምትላል እዩ።ሓደ ሰብ ብኽብሪ ክመውት ዝኽእል ምስተቐትለ ጥራይ እዩ ዘመልክት።" (14) (15)

ብሓቂ ኣብ ሞት ምቕታል ሕቶ ቅትለት ወይ ነብሰ ቅትለት እዩ። ዘለኣለማውያን ፍጡራት ምዃንና፡ ብተግባርና ክንፍረድ፡ ቀተልቲ ድማ ካብ መንግስቲ ኣምላኽ ወጻኢ ክውገዱ ዝኽእሉሉ ተኽእሎ ኣብ ግምት ዘእተወ ኣይኮነን። ገሊኦም ነዚ ተኽእሎ እዚ ኪምጉቱ ይኽእሉ እዮም፣ እዚ ጕዳይ እዚ ዚገልጽ ዚስዕብ ጥቕስታት ሓቂ ኸም ዘይኰነ ግን ብኸመይ ኬረጋግጹ ይኽእሉ፧ ብዕቱብ ክውሰዱ እምበር ኣቃሊልካ ክረኣዩ ኣይግባእን፤

- (ማር 7፡21-23) ካብ ውሽጢ፡ ካብ ልቢ ሰብ፡ ክፉእ ሓሳባት፡ ዝሙት፡ ምንዝርና፡ ቅትለት፡ .

22 ስርቂ፡ ስስዐ፡ ክፍኣት፡ ተንኮል፡ ስጋዊ ርክብ፡ ክፉእ ዓይኒ፡ ጸርፊ፡ ትዕቢት፡ ዕሽነት።

23 እዚ ዅሉ ክፉእ ነገር ካብ ውሽጡ ይመጽእ እሞ ነቲ ሰብ የርክሶ።

- (1ጢሞ 1፡9) ሕጊ ንዓመጽትን ዘይእዙዛትን፡ ንኣምላኽ ዘይፈትዉን ንሓጥኣንን፡ ንዘይቅዱሳትን ርኹሳትን፡ ቀተልቲ ኣቦታትን ቀተልቲ ኣዴታትን እምበር፡ ንጻድቕ ሰብ ከም ዘይተዳለወ ፈሊጥና። ንቐተልቲ፡ .

- (1ዮሃ 3፡15) ንሓዉ ዝጸልእ ቀታሊ እዩ፡ ቀታሊ ድማ ናይ ዘለኣለም ህይወት ኣብኡ ከም ዘይነብር ትፈልጡ ኢኹም።

- (ራእ 21፡8) እቶም ፈራሓትን ዘይኣምኑን ፍንፉናትን ቀተልትን ኣመንዝራታትን ጠንቆልትን ኣምለኽቲ ጣኦትን ኵሎም ሓሰውቲ ግና ኣብቲ ብሓውን ድንን ዚነድድ ቀላይ ግደኦም ኪህልዎም እዩ፡ እዚ ድማ እዩ። እቲ ካልኣይ ሞት።

- (ራእ 22፡15) ኣብ ወጻኢ ኣኽላባትን ጠንቆልትን ኣመንዝራታትን ቀተልትን ኣምለኽቲ ጣኦትን ዘፍቅርን ዝሕስውን ዘበለን ኣለዉ።

መዓስ ዘይትሕክም ? ኣብ ክንክን ናይቶም ዝሞቱን ናይ መወዳእታ ህሞታትን ክመጽእ ከሎ፡ ክንክን ሆስፒስ ምምዕባል ምኽኑይ እዩ። እዚ ብሓፈሻ ይፍቀድ። ነፍሲ ወከፍ ሕሙም ኣብ ውሑስ ሃዋህው፡ ከምኡ’ውን ቃንዛኡ ኣብ ዝቕነሰሉ ጽቡቕን ውልቃውን ክንክን ንኽረክብ ስጉምትታት ክውሰዱ ኣለዎም። እዚ ድማ ብሓገዝ ዘመናዊ ሕክምናን እኹላት ሰራሕተኛታት ኣለይቲ ሕሙማት እንተሃልዮምን ቅኑዕ ድርኺት እንተሃልይዎምን ክዕወት ይከኣል እዩ። እዚ ንዓሰርተታት ዓመታት ልሙድ ልምድን ዕላማን ኮይኑ ጸኒሑ እዩ፣ ንኣብነት ኣብ ፊንላንድ ነርሲንግ፣ ከምኡ’ውን ኣብ ካልኦት ብዙሓት ሃገራት።

    ሓደ ሰብ ድሮ ብንጹር ይመውት ከምዘሎን ክሓዊ ተስፋ ዘይብሉን ኩነታትከ? (መብዛሕትኡ ግዜ፡ መስርሕ ምሟት ካብ ሒደት ሰዓታት ክሳብ ሒደት መዓልታት ዝጸንሕ እዩ። ሞት ዝጀመረ ሰብ ብቕልጡፍ ምስ ዝዳኸምን ናይ ምሕዋይ ተስፋ ምስ ዘይህሉን እዩ።) ኣብ ከምዚ ኩነታት፡ ብርግጽ ጽዑቕ ክንክን ደው ምባል ምኽኑይ ክኸውን ይኽእል እዩ፡ ምኽንያቱ ንሱ ኣይጠቅምን ወይ እውን ጐዳኢ ኪኸውን ይኽእል እዩ። ሞት ምቕታል ዘይኮነስ፡ ዘይጠቅም ሕክምና ምቁራጽ እዩ። ነዞም ክልተ ነገራት ምፍላይ ጽቡቕ እዩ። ይኹን እምበር፡ ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ኩነታት እውን እንተኾነ፡ ምልክታት ንምቅላል ጥንቃቐ ክግበር ይከኣል እዩ።

ይኹን እምበር፡ ኣብ ህይወት ነፍሲ ወከፍ ሕሙም፡ መድሃኒት ምጥቃም ነቲ ሕሙም ካብ ጥቕሚ ንላዕሊ ጕድኣት ዘስዕበሉ እዋን ይመጽእ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ብሓገዝ ሆስፒስ ክንክን ጽቡቕን ቃንዛ ዘይብሉን ሞት ምኽኣል ኣወንታዊ ውጽኢት ሕክምና እዩ። ብኣንጻሩ ዘየድሊ ሕክምናን ምንዋሕ ሞትን ከቢድ ሕክምናዊ ጌጋ እዩ። ዘየድሊ ሕክምና እንተተገዲፉ እቲ ሓኪም ናይ እግዚኣብሔር ዕማማት ክወስድ ዝብል ሕቶ ኣይኮነን። ኣብ ከምዚ ኩነታት ሕክምና ደው ምባል ካብ ዘየድሊ ሕክምና ካብ ምጅማር ምውጋድ ንላዕሊ ዝገርም ኣይኮነን። ባህርያዊ እዩ፡ እዞም ውሳኔታት እዚኣቶም ኣብቲ ናይ ሕክምና ጉጅለ ክዝረበሎም ኣለዎ፣ ሕክምና ደው ንምባልን ​​ምትንሳእ ምሕዳግን ዝሕግዙ ምኽንያታት ድማ ንኹሎም እቶም ዝምልከቶም ብንጹር ክግለጽ ኣለዎ። (16)

ጆኒ  ኢኣረክሰን  ታዳ ብዝያዳ ትገልጽ (17)፤

ሞት ኣቦይ ንስድራ ቤተይ ጥበብ ክደልዩ ምሂርዎም እዩ። ኣቦና ክሳብ መወዳእታ ክነብር ክንሕግዞን ክመውት ክንገድፎን ተመነና፣ ግዜኡ ምስ ኣኸለ። ንዝጠመየ መግቢ፡ ንዝጸምኡ ድማ ማይ ምቕራብ መሰረታዊ ናይ ሰብኣውነት እዩ። ኣቦይ ናብ ሞት ከም ዝቐረበ ንጹር እኳ እንተ ነበረ፡ ብዝተኻእለ መጠን ምቹእ ስምዒት ክስምዖ ደሊና ኢና። ጥበብ ኣምላኽ ርህራሄን ምድንጋጽን የጠቓልል። ንጐረባብቲ ምሕብሓብ ሓደ ካብቲ ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ዘሎ ፍጹም ትእዛዛት እዩ።

ሓካይም ግን ኣብ ገለ ገለ ኣጋጣሚታት ንሓደ ሕሙም ምምጋብን ማይ ምሃብን፡ ብኣፍ ይኹን ብቱቦ፡ ትርጉም ዘይብሉን ኣብ ርእሲኡ ድማ ነቲ ሕሙም ዘሕምምን ምዃኑ ነጊሮምዎም። ሪታ ማርከር ካብ ኣህጉራዊ ኮሚተ ስራሕ ጸረ-ሞት ሞት ከምዚ ትብል፤

ሓደ ሕሙም ኣዝዩ ናብ ሞት ምስ ዝቐርብ፡ ፈሳሲታት ዘይምቾቱ ኣብ ዝውስኽሉ ኩነታት ክህሉ ይኽእል እዩ፡ ምኽንያቱ ኣካላቱ ድሕሪ ደጊም ክጥቀመሉ ስለዘይክእል።

መግቢ እውን ኣይሕከኽን እዩ፣ መስርሕ ሞት ምስ ተጀመረ ኣካላት ወዲ ሰብ “ክዕጾ” ምስ ጀመረ። ሓደ ህሞት ይመጽእ፣ እቲ ሰብ ብሓቂ ይመውት ኣሎ ክበሃል ዝከኣል። (18)

ምቹእ ሕብረተሰብ። ንሓደ ምቹእ ሕብረተሰብ ኣብ ዝዓለመሉ እዋን፡ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ፋይናንሳዊ ጉዳያት ዓቢ ዋጋ ይወሃቦ። ልዑል ትኹረት ዝወሃቦምን ዋጋኦም ኣቃሊልካ ክርአ ዘይክእል እዩ። ቁጠባ ናብ ሕማቕ ኩነታት እንተኣቲዩ ስርዓት መላእ ሕብረተሰብ ከየረጋግእ ይኽእል እዩ። እዚ ኣብ ታሪኽ ብዙሕ ግዜ ኣጋጢሙ እዩ።

    ይኹን እምበር፡ እቲ ኣዝዩ ኣገዳሲ ረቛሒ ኣብ ምዕዋት ምቹእ ሕብረተሰብ፡ ውሽጣዊ ኣተሓሳስባ ሰባት እዩ፡ ንሓድሕዶም ይሓልዩ ድዮም ወይስ ልቦም ብነብሰ ፍትወት፡ ጽልእን ስእነት ፍቕርን ዝተመልአ? ደሓር ከኣ ኣብ ሕብረተሰብ ዝረኣዩ ዓበይቲ ሽግራት ፋይናንሳዊ ዘይኮኑስ ኣብ ልዕሊ ጎረባብትና: ድኻታት: ሕሙማት: ኣረጋውያን: ወጻእተኛታት: ስንኩላን ወ.ዘ.ተ እዚኦምን ካልኦት ጉጅለታትን። ኣብ ሓደ ምቹእ ሕብረተሰብ ኩሎም ሰባት ከከም ድሕረ ባይታኦም ይሕሰቡን ዋጋ ይወሃቦምን፣ ብኻልእ መንገዲ ምኻድ ግን ሰባት ምቾት ከምዘይስምዖም ይገብር። ሕብረተሰብ ብኽልቲኡ መንገዲ ክኸይድ ይኽእል እዩ፣ ከከም ኣተሓሳስባታት ንኣእምሮ ሰባት ዝመልእዎ።

    ነዚ ኣርእስቲ ዝምልከት ውሑዳት ጥቕስታት እስከ ንርአ። ብዛዕባ ፍትሕን ኣብ ልዕሊ ጎረቤትካ ቅኑዕ ኣተሓሳስባን እዮም ዝምልከቱ። እዚ ምኽሪ ብሰፊሑ እንተተኸቲሉ፡ ሓፈሻዊ ጽቡቕ ሂወት ሕብረተሰብ ክውስኽ እዩ። ነቶም ካልኦት ትእዛዛት ምኽታል ናብ ተመሳሳሊ ኣንፈት እዩ ዝመርሕ (ማር 10፡19,20፡ ኣይትዘሙ፡ ኣይትቕተል፡ ኣይትስረቕ፡ ሓሶት ኣይትመስክር፡ ኣይትታለል፡ ኣቦኻን ኣዴኻን ኣኽብር፡ ትእዛዛት ትፈልጥ  ኢኻ  ። ንሱ ድማ፡ መምህር፡ እዚ ዅሉ ካብ ንእስነተይ ኣትሒዘ እየ ተዓዚበዮ።”

ኣተሓሳስባ ኣብ ልዕሊ ጎረባብቲ

- (ማቴ 22፡35-40) ሽዑ ሓደ ካባታቶም፡ ጠበቓ ሕጊ፡ እናፈተነ፡ ሕቶ ሓተቶ።

36 መምህር፡ እቲ ኣብ ሕጊ ዘሎ ዓብዪ ትእዛዝ ኣየናይ እዩ፧

37 የሱስ ከኣ   ፡ ንእግዚኣብሄር ኣምላኽካ ብምሉእ ልብኻን ብዅሉ ነፍስኻን ብዅሉ ሓሳብካን ኣፍቅሮ ።

38 እዚኣ እታ ቀዳመይቲን ዓባይን ትእዛዝ እያ።

39 እታ ካልአይቲ ድማ ከምዚ እያ   ፡ ንብጻይካ ከም ነፍስኻ ኣፍቅሮ ።

40 ብዘሎ ሕግን ነብያትን ኣብዘን ክልተ ትእዛዛት እዚኣተን ተሰቒሎም ኣለዉ።

- (ገላ 6፡2) ጾር ሓድሕድኩም ተሸከሙ፡ በዚ ድማ ሕጊ ክርስቶስ ፈጽሙ።

ድኻታት

- (ማር 14፡6,7) ኢየሱስ ድማ  ፡ ሕደግዋ  ፤ ንምንታይ ትሽገረኪ ንዓኣ? ጽቡቕ ስራሕ ሰሪሓለይ እያ።

7 ድኻታት ኵሉ ሳዕ ምሳኻ ኣለዉ፣ ኣብ ዝደለኻዮ ግዜ ድማ ጽቡቕ ክትገብረሎም ትኽእል ኢኻ፣ ኣነ ግና ወትሩ ኣይኰንካን።

- (1ዮሃ 3፡17) እቲ ናይ እዛ ዓለም ጽቡቕ ነገር ዘለዎ፡ ንሓዉ ከም ዘድልዮ ዝረኣየ፡ መዓንጣኡውን ካብኡ ዝዓጽዎ ግና፡ ፍቕሪ ኣምላኽ ከመይ ኢላ ኣብኡ ትሓድር?

- (ያእቆብ 2፡1-4,8,9) ኣሕዋተይ፡ እምነት ጐይታና ኢየሱስ ክርስቶስ፡ ጐይታ ክብሪ፡ ምስ ኣኽብሮት ኣካላት ኣይትሃልዉን።

2 ጽቡቕ ክዳን ዝለበሰ ቀለቤት ወርቂ ዝለበሰ ሰብኣይ ናብ ኣኼባኹም እንተ መጸ፡ ርኹስ ክዳን ዝለበሰ ድኻ ድማ እንተ ኣተወ።

3 ነቲ ናይ ግብረሰዶማውያን ክዳን ዝለበሰ ድማ ኣኽቢርካ   ፡ ኣብዚ ኣብ ጽቡቕ ቦታ ኮፍ በል ፡ ትብሎ። ንድኻታት ድማ፡ ኣብኡ ደው በል፡ ወይ ኣብዚ ኣብ ትሕቲ መንበር እግረይ ኮፍ በል፡ በሎም።

4 እምበኣርከስ ኣብ ገዛእ ርእስኹም ኣድልዎዶ ኣይኮንኩምን፣ ፈረድቲ ክፉእ ሓሳባትውን ኣይኮንኩምን፧

8 ነቲ ንብጻይካ ከም ነፍስኻ ኣፍቅሮ፡ ዝብል ጽሑፍ፡ ነቲ ንጉሳዊ ሕጊ እንተ ፈጺምካዮ  ፡ ጽቡቕ  ትገብር።

9 ንሰብ እንተ ኣኽቢርኩም ግና፡ ሓጢኣት ትፍጽሙ፡ ከም ጠሓስቲ ድማ ብሕጊ ​​ትኣምኑ።

ፍትሒ

- ( ዘዳ  16፡19) ፍርዲ ኣይትቕንጥጥ፤ ውህበት ንዓይኒ ለባማት የዕውር፡ ንቓላት ጻድቃን ድማ ይጥምዝዝ እዩ እሞ፡ ንሰብ ኣይትኽበር፡ ውህበት እውን ኣይትውሰድ።

- (ምሳ 17፡15) ንረሲኣን ዘጽድቕን ንጻድቃን ዝፈርድን  ክልቲኦም  ንእግዚኣብሄር ፍንፉናት እዮም።

-  ( ኢሳይያስ  61፡8) ኣነ እግዚኣብሄር ፍርዲ እፈቱ፡ ንዝሓርር መስዋእቲ ዝርፍያ እጸልእ እየ። ንዕዮኦም ከኣ ብሓቂ ክመርሖም እየ፡ ምስኦም ድማ ናይ ዘለኣለም ኪዳን ክኣቱ እየ።

ወጻእተኛታት

- (ዘሌ 19፡33,34) ጓና ምሳኻትኩም ኣብ ምድርኩም እንተ ተቐመጥኩም ድማ ኣይትሕመቕዎ።

34 እቲ ምሳኻትኩም ዚነብር ጓና ግና ከም ኣብ ማእከልኩም እተወልደ ይዀነኩም፣ ከም ነፍስኹም ድማ ኣፍቅርዎ። ኣብ ምድሪ ግብጺ ጓኖት ኢኹም እሞ፡ ኣነ እግዚኣብሄር ኣምላኽኩም እየ።

- (ዘሌ 24፡22) ኣነ እግዚኣብሄር ኣምላኽካ እየ እሞ፡ ንጓና ከም ናይ ዓድኻ ሓደ ዓይነት ሕጊ ይሃልኻ።

- ( ኤር 7፡4-7) ቤተ  መቕደስ እግዚኣብሄር፡ ቤተ መቕደስ እግዚኣብሄር፡ ቤተ መቕደስ እግዚኣብሄር እዚኣቶም እዮም  ኢልካ ብሓሶት ኣይትእመን  ።

5 ከመይሲ፡ መገድታትኩምን ግብርታትኩምን ኣጸቢቕኩም እንተ ኣዐሪኹም፤ ኣብ መንጎ ሰብን ​​ብጻዩን ፍርዲ ኣጸቢቕካ እንተፈጺምካ፤

6 ንጓናን ንዘኽታማትን ንመበለትን እንተ ዘይጨቊንኩም፡ ኣብዚ ቦታ እዚ ንጹህ ደም እንተ ዘይፈሰስኩም፡ ደድሕሪ ካልኦት ኣማልኽቲውን ንጕድኣትኩም ኣይትመላለሱ።

7 ሽዑ ኣብዛ ቦታ እዚኣ፡ ኣብታ ንኣቦታትኩም ዝሃብክዋ ምድሪ፡ ንዘለኣለም ንዘለኣለም ከቐምጠኩም እየ።

ዓብዪ

- (ዘሌ 19፡32) ኣብ ቅድሚ እቲ ጸላም ርእሲ ተንሲእካ ገጽ እቲ ኣረጊት ሰብ ኣኽብር፡ ንኣምላኽካውን ፍርህ፡ ኣነ እግዚኣብሄር እየ።

መወከሲታት፤

1. Joni Eareckson Tada: Oikeus elää, oikeus kuolla (When is it Right to Die?), p. 65

2. Gardner B P et al., Ventilation or dignified death for patients with high tetraplegia. BMJ, 1985, 291: 1620-22

3. Pekka Reinikainen, Päivi Räsänen, Reino Pöyhiä: Eutanasia – vastaus kärsimyksen ongelmaan? p. 91

4. Pekka Reinikainen, Päivi Räsänen, Reino Pöyhiä: Eutanasia – vastaus kärsimyksen ongelmaan? p. 126,127

5. Päivi Räsänen: Kutsuttu elämään, p. 106

6. Bernard Nathanson: Antakaa minun elää (The Hand of God), p. 130

7. Lääkärin etiikka, 1992, p. 41-42

8. Richard Miniter, ”The Dutch Way of Death”, Opinion Journal (huhtikuu 28, 2001)

9. Marja Rantanen, Olavi Ronkainen: Äänetön huuto, p. 7

10. Pekka Reinikainen, Päivi Räsänen, Reino Pöyhiä: Eutanasia – vastaus kärsimyksen ongelmaan? p. 38,39

11. Matti Joensuu: Avoliitto, avioliitto ja perhe, p. 12-14

12. Matti Joensuu: Avoliitto, avioliitto ja perhe, p. 12-14

13. http://telegraph.co.uk/comment/telegraph-view/3622559/Euthanasias-euphemism.html

14. Quote from article: Finlay, I.G. et.al., Palliative Medicine, 19:444-453

15. John Wyatt: Elämän & kuoleman kysymyksiä (Matters of Life and Death), p. 204,205

16. Pekka Reinikainen, Päivi Räsänen, Reino Pöyhiä: Eutanasia – vastaus kärsimyksen ongelmaan? p. 92

17. Joni Eareckson Tada: Oikeus elää, oikeus kuolla (When is it Right to Die?), p. 151,152

18. Rita L. Marker: New Covenant, January 1991

Jesus is the way, the truth and the life

Grap to eternal life!

Other Google Translate machine translations:

ሚልዮናት ዓመታት / ዳይኖሰር / ፍልቀት ደቂ ሰባት?
ምጥፋእ ዳይኖሰር
ሳይንስ ኣብ ምድንጋር: ኣምላኽ ዘይብሉ ክልሰ-ሓሳባት መበቆልን ሚልዮናት ዓመታትን።
ዳይኖሰር መዓስ እዮም ዝነብሩ ነይሮም?

ታሪኽ መጽሓፍ ቅዱስ
ማይ ኣይሂ

እምነት ክርስትና፡ ሳይንስ፡ ሰብኣዊ መሰላት
ክርስትናን ሳይንስን።
ክርስትያናዊ እምነትን ሰብኣዊ መሰላትን።

ምብራቓውያን ሃይማኖታት / ሓድሽ ዘመን
ቡዳ፡ ቡድሂዝም ድዩ ወይስ የሱስ?
ዳግመ-ውላድ ሓቂ ድዩ፧

እስልምና እዩ።
ናይ መሓመድ ምግላጻትን ህይወትን
ኣምልኾ ጣኦት ኣብ እስልምናን ኣብ መቐለን
ቁርኣን ዘተኣማምን ድዩ?

ስነ-ምግባራዊ ሕቶታት
ካብ ግብረሰዶም ነጻ ኩን።
ጾታ ገለልተኛ ሓዳር
ምንጻል ጥንሲ ገበናዊ ተግባር እዩ።
ሞት ምቕታልን ምልክታት ናይቲ ዘመንን።

ድሕነት
ክትድሕን ትኽእል ኢኻ።