This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text.

   On the right, there are more links to translations made by Google Translate.

   In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).

¿Hayk'aqmi dinosauriokuna kawsarqanku?

Yachay imaraykum dinosauriokuna kawsarqaku chayllaraq, runakunawan kuska. Millonnintin watakunamantaqa facil-llatam tapukuna pruebakuna qawaspaqa

Hukllachasqa Amirika Suyukunap iñiyninmi , dinosauriokuna pachak hunu watamanta aswan pachata kay pachata kamachirqanku , 65 hunu wata ñawpaqta chinkanankama. Kay asuntotaqa sapa kutim evolución nisqamanta qillqakunawan programakunawanpas aswanta rimarqaku, chaymi millonnintin watakuna ñawpaqta kay pachapi dinosauriokuna kawsasqankumanta piensayqa yaqa llapan runakunapa yuyayninpi anchata grabasqa kachkan. Mana atikuq hinachu qhawarikun kay hatun (Tamañoqa relativo. Kunan pacha ballenas azules nisqakunaqa yaqa iskay kuti aswan llasa kanku aswan hatun dinosauriokunamanta)uywakunaqa ancha qhipa pachakunapi, runawan kuska kawsarqanku. Evolución nisqa yachachikuyman hinaqa, yuyakunmi dinosauriokuna Jurásico, Cretácico nisqa pachakunapi kawsasqankuta, Cámbrico nisqa pachakunapi uywakuna aswan ñawpaqraq, ñuñuq uywakunañataqmi kay Pachapi qhipa rikurimusqankuta. Kay planetapi hukniray pachakunapi rikhurimuq t’aqakunaq evolucionmanta hamut’ayninqa runakunaq yuyayninpin sinchi kallpayoq, chaymi creenku cienciata representasqanpi, cheqaq kasqanpipas, chay hamut’aypa contranpi askha cheqaq kaqkunata tariyta atikunman chaypas.

    Chaymantataq kay temamanta astawan t’aqwirisunchis. Askha pruebakunan rikuchin mana ancha unaychu kay pachapi dinosauriokuna rikhurimusqanmanta. Qatiqninpiqa kay pruebakunatam qawarinchik.

Dinosauriokunap q'ipankuna qhawaypi . Kay pachapi dinosauriokuna kawsasqankumanta pruebakunaqa, chaypa kawsasqanmi. Chaykunata qhawarispan yaqa yachayta atikunman chay dinosauriokunaq hatun kayninta, rikch’aynintapas, cheqaq animalkuna kasqankutapas. Manan imaraykupas iskayrayanachu historiamanta.

    Ichaqa chay dinosauriokuna hayk’a tiempopi kasqankuqa hukniraymi. XIX siglopi ruwasqa tiempo geológico nisqa tabla nisqanman hinaña, 65 millón wata ñawpaqtaraq dinosauriokuna chinkapurqanku chaypas, manan chhaynataqa nisunmanchu cheqaq fósiles nisqakunaman hinaqa. Fósiles nisqakunaqa manam etiquetayuqchu edadninmanta, haykapi chinkasqanmantapas. Aswanpas chay fósiles nisqakuna allin kasqanmi qawachin waranqantin watakuna kasqanmanta, manam millonnintin watakunachu. Kay razonkunaraykum:

Tullukunaqa manam sapa kutichu rumiyachisqa . Dinosauriokunamantaqa rumichasqa q'ipikunatam tarirqanku, ichataq mana rumichasqa tullukunatapas. Askha runakunan yuyaykunku llapa dinosauriokunaq q’opakuna rumiyachisqa kasqanrayku, chaymi ñawpaq tiempopi kasqanmanta. Chaymantapas, paykunaqa piensankum rumiyayqa millonnintin watakuna pasananpaq.

    Ichaqa rumichakuyqa utqaylla ruwaymi kanman. Laboratorio nisqapiqa pisi punchawllapim rumiyasqa yantakunata ruwayta atirqaku. Allin kaqtinqa, ahinataq q’oñi mineralniyoq pukyukunapipas, tullukunapas iskay kinsa semanallapin rumiyapunman. Chay ruwaykunaqa manan millonninpi watakunachu necesitakun.

    Chaymi mana rumichasqa dinosaurio tullukunata tarirunku. Wakin dinosauriokunapa fosilninkunaqa yaqa llapanmi ñawpaq tullun puchurunman hinaspapas ismusqa asnaqmi kanman. Evolución nisqa teoría nisqapi iñiq paleontólogo runan huk hatun dinosauriokunaq fósil nisqa tarisqanku cheqasmanta nirqan “Hell Creek nisqapi llapa tullukuna asnashasqanmanta”. ¿Imaynatan tullukuna q’apakunman chunka millón watakuna qhepaman?

   Ciencia nisqa qillqasqam willakun imaynatam C. Barreto llamkaqninwan kuska dinosaurio waynakunapa tullunkunata estudiarqaku (Ciencia, 262:2020-2023), chay tullukunaqa manam rumiyasqachu karqa. 72-84 hunu watayuq tullukunapiqa kunan tullukuna hinam calciowan fósforowan tupachisqa karqa. Ñawpaq qelqapin rikukun tullukunaq microscópico nisqawan allin waqaychasqa detallekuna.

    Aslla rumichasqa tullukunallatam tarirunku norte lawkunapipas, ahinataq Alberta hinaspa Alaska Canadá nacionpi. Journal of Paleontology (1987, Vol. 61, No 1, pp. 198-200) nisqa qelqan willan chay hinata huknin tarisqankumanta:

Aswan admirakuypaq ejemplotan tarirqanku Alaska nacionpa wichay ladonpi, chaypin waranqanpi tullukuna yaqa mana rumi hinachu kashan. Tullukunaqa machu waka tullu hinam rikchakun, sientekunpas. Chay tariqkunam iskay chunka wata mana willakurqakuchu tarisqankumanta, bison- kasqankuta hapisqankurayku, manataqmi dinosaurio tullukunachu.

Allin tapukuyqa, ¿imaynatataq chay tullukuna chunka millon watakuna waqaychasqa kanman karqa? Dinosauriokuna kasqan tiempopiqa q’oñi tiempon karqan, chaymi microbianokunaq ruwayninqa tullukunataqa chinkachinman karqan. Tullukuna mana rumichasqa, allin waqaychasqa kasqan, musuq tullukunaman rikchakuq kasqanmi qawachin pisi tiempolla kasqanmanta aswan unay tiempo kasqanmanta.

Llampu aychakuna . Nisqanchis hina, fósiles nisqakunaqa manan etiquetakunayoqchu edadninkupi. Manan pipas seguroqa niyta atinmanchu ima etapapichus fósil hina tarisqa organismokuna kay Pachapi kawsasqankuta. Kayqa manam chiqaptaqa hurqukunmanchu fósiles nisqamantaqa.

    Ichaqa dinosauriokunaq fosilninkuna tarisqankumanta rimaspaqa, admirakuypaqmi reparakun askha fosilkuna allin waqaychasqa kasqan. Ejemplopaq, Yle uutiset nisqa 5 diciembre killapi 2007 watapi willarqan: “EE.UU. Kay willakuyqa manan sapallanchu chay hina, ichaqa chayman rikch’akuq willakuykunapas, qhawariykunapas askhan. Huk investigación willakuyman hinaqa, yaqa sapa iskay kaq dinosaurio tullumanta llamp’u aychakunata t’aqarqanku Jurásico pachamanta (145,5 – 199,6 millones evolutivo watakuna ñawpaqta) (1). Allin waqaychasqa dinosauriokunaq fosilninkunaqa cheqaqtapunin hatun puzzle kanman sichus 65 millón más wata ñawpaqmantaraq kanman chayqa.

    Allin ejemploqa yaqa hunt’asqa dinosauriokunaq fosilninmi, chaytaqa tarirqanku Pietraroia caliza rumikunaq depósitos nisqakunapin, chaytaqa tarirqanku Italia del Sur nisqapin, chaymi evolución nisqa teoría nisqanman hinaqa 110 millón watayoq hina qhawarisqa karqan, ichaqa higado, intestino, aycha, cartílago nisqakunan puchuqraq. Chaymantapas, chay tarisqankupi admirakuypaq detalleqa karqa waqaychasqa intestino, chaypim aychapa tejidonkunata qawachkarqakuraq. Chay investigaqkunaq nisqanman hinaqa, ¡chayraq kuchusqa hina wiksaqa rikch’akurqanmi! ( SACHA, agosto 1998, Vol. 13, No. 8, pp. 303-304)

    Huk ejemplotaqmi Araripe (Brasil) llaqtapi tarisqanku pterosaurokunapa (hatun phalaq lagartokuna) fosilninkuna, chaykunaqa mana haykapipas rikusqanchikman hinam allin waqaychasqa karqa. Londres Universidadpi Paleontólogo Stafford House sutiyuq runam kay fósil tarisqankumanta nirqa (Discover 2/1994):

Sichus chay kawsaq soqta killa ñawpaqta wañupunman karqan, p’ampasqa, t’oqosqapas kanman karqan chayqa, kay hinapunin rikch’akunman karqan. Tukuy imapipas mana pantaqpunim.

Chaymi, allin waqaychasqa llampu aycha tarisqankuqa dinosauriokunamanta ruwasqa. Chay tarisqankuqa anchatan rikch’akun mamutkunamanta ruwasqaman, chay animalkunaqa iskay kinsa waranqa watakuna ñawpaqtaraqmi wañupusqankuta yuyaykunku.

    Allin tapukuyqa kaymi, ¿imaynatataq dinosauriokunapa fosilninkunata riqsichikunman mamutkunapa fosilninkunamantaqa achka kuti aswan ñawpaq kaqta, sichus iskayninku kaqlla allin waqaychasqa kaptinku? Chaypaqqa manan huk base nisqapas kanchu, aswanqa chay gráfico de tiempo geológico nisqallan, chaymi tarikurqa achka kutipi pachamamapi qawarinapaq kaqkunawan churanakuchkaqta. Tiempochá kanman kay tiempo tablata saqepunapaq. Anchatan atikunman kay pachapi dinosauriokuna, mamut nisqakunapas kaq tiempollapi kawsasqanku.

Dinosauriokunapa puchunkunapim tarirunku albúmina, colágeno hinaspa osteocalcina nisqa proteína nisqakunata . Hinallataq ancha frágiles proteínas elastina chanta laminina tarikurqanku [Schweitzer, M. chanta 6 wakkuna, Caracterización biomolecular chanta secuencias proteicas kay hadrosauro Campaniano B. canadensis kaqmanta, Ciencia 324 (5927): 626-631, 2009]. Kay tarisqankuta sasachakuyman tukuchiqmi, kay sustanciakunaqa manam sapa kutichu tarikun kunan pachamanta uywakunapa tullunkunapipas. Ejemplopaq, huk mamut tullu muestrapi, 13.000 watayoq kasqanmanta, llapan colágeno nisqa chinkapusqaña (Science, 1978, 200, 1275). Ichaqa colágeno nisqatan t’aqarqanku dinosauriokunaq fosilninkunamanta. Biochemist nisqa profesional revistaq nisqan hina, colágeno nisqataqa manan kinsa millón watapas waqaychayta atikunmanchu, cero grados Celsius nisqapi allin temperaturapi ⁽²⁾ . Chayna tarisqanku sapa kuti rikurisqanmi qawachin dinosauriokunapa fosilninkuna yaqapaschá iskay kimsa waranqa watakunaña kasqanmanta. Chay determinación de edad nisqa chay gráfico de tiempo geológico nisqapi hapipakuspaqa manam tupanchu kunan tarisqankuwanqa.

Hukninpiqa, yachakunmi biomoléculas nisqakuna mana 100.000 watamanta aswan waqaychayta atikusqanmanta (Bada, J et al. 1999. Waqaychasqa biomoléculas clave nisqakuna registro fósil nisqapi: kunan yachaykuna hinallataq hamuq pacha sasachakuykuna. Transacciones Filosóficas de la Sociedad Real B: Ciencias Biológicas. 354, [1379 ]). Kayqa ciencia empírica nisqapa investigacionninpa ruwasqanmi. Colágeno nisqaqa uywakunap aychap biomoléculanmi, ichataq típica estructural proteína nisqa, sapa kutim fósiles nisqamanta t'aqasqa kanman. Yachakunmi chay proteína nisqamanta rimasqanchismanta, tullukunapi usqhaylla p’akikusqan, 30.000 wata qhepamantaq puchunkunallata rikukun, ichaqa ancha ch’aki condiciones especiales nisqakunallapin. Hell Creek lawpiqa sapa kutim paramunqa. Chayraykum colágeno nisqataqa mana tarinachu "68 hunu" watayuq tullupi, chaymi allpapi pampasqa kachkan. (3) .

Sichus chay qhawariykuna dinosaurio tullukunamanta t’aqasqa proteínakunamanta, albúmina, colágeno hinallataq osteocalcina, hinallataq ADN nisqamanta allin kanman chayqa, manataqmi imaraykupas iskayrayananchischu investigadorkunaq cuidado ruwasqankumanta, kay estudiokunaman hinaqa, chay tullukunataqa mosoqmantan fechana mana aswan 40.000-50.000 watayoq kanankupaq, imaraykuchus manan pasayta atisunmanchu chay tiempo máximo posible de conservación nisqa sustanciakuna tapusqa naturalezamanta. (4) .

Yawarpi kaq células . Huk admirakuypaq kaqmi, dinosauriokunapa puchunkunapi yawarpa glóbulos nisqakuna tarisqanku. Yawarpa glóbulos nucleados nisqakunatan tarirunku, chaykunapipas hemoglobina qhepakusqanmi tarikun. Huknin aswan riqsisqa yawar células tarisqankuqa 1990 watakunapiñam karqa Mary Schweitzer sutiyuq warmipa. Chaymantapachan chayman rikch’akuq huk taripaykunataraq tarirqanku. Allin tapukuyqa kaymi: ¿imaynatataq yawarpa células nisqakuna chunka millon watakuna waqaychasqa kanman icha geológicamente chayllaraqchu hamun? Kay laya achka tarisqankum, tabla de tiempo geológico nisqamanta, millonnintin watakunatapas iskayrayachin. Chay fósiles nisqakuna allin kasqanman hinaqa, manan kanchu allin razonkuna millonninpi watakunapi creenapaq.

Mary Schweitzer phisqa watayoq kashaqtinmi willarqan dinosauriokunamanta investigaq kananta. Musquyninqa hunt’akurqanmi, 38 watanpi kashaspataqmi yaqa allin waqaychasqa esqueletota estudiayta atirqan Tyrannosaurus Rex nisqa esqueleto nisqamanta, chaytan tarirqanku Montana llaqtapi 1998 watapi (Journal of American Medical Association, 17 Nov. 1993, Vol. 270, No 19, pp. 2376–2377). Chay tulluq edadninqa "80 hunu wata" nisqa karqan. 90% tullukuna tarisqa, hinallataqmi mana imapas pasasqachu. Schweitzerqa tejidos nisqamanta investigacionpin especializakun, pay kikinmi paleontólogo molecular nispa sutichakun. Chay tarisqanpa pierna tullunkunata, wasan tullunkunatapas akllaspanmi tullu tullunta qawananpaq tantearurqa. Schweitzer sutiyoq runan repararqan tullu tullu mana fosilizado kashasqanmanta, mana creenapaq hina allin waqaychasqa kashasqanmantawan. Tullunqa llapanpi orgánico karqan, sinchi allin waqaychasqataqmi karqanpas. Schweitzermi microscopiowan estudiarqan, hinaspan repararqan yachay munaq estructurakunata. Chaykunaqa huch’uyllan, muyu muyutaqmi karqanku, huk núcleo nisqayoqtaqmi karqanku, imaynan yawar ch’unchulpi kaq glóbulos rojos nisqakuna hina. Ichaqa askha watakuna ñawpaqtaraqmi dinosaurio tullukunamanta yawar ch’unchulkuna chinkapunan karqan.Schweitzer nin: “Qarayqa ganso hinan karqan, kunan tiempopi tulluta qhawashaqtiy hina”, nispa . "Chiqapmi mana creeyta atirqanichu rikusqayta hinaspam técnico de laboratorio nisqaman nirqani: 'Kay tullukunaqa 65 millon watayuqmi, ¿imaynataq yawarpa células nisqakuna chayna unayta kawsanmanku?'" (Science, julio 1993, Vol. 261, pp. 160–163) . Kay tariywan imachus ancha chaniyuqqa, mana tukuy tullukunachu tukuyninpi fosilizado karqa. Gayle Callis, tullukunamanta yachaq, chay tullu muestrakunata rikuchirqa cientificokunapa huñunakuyninpi, chaypim huk patólogo runa qunqayllamanta qawarqa. Chay patólogoqa repararqanmi: “¿Yacharqankichu kay tullupi yawar ch’unchulkuna kasqanmanta?”, nispa.  Chaywanmi admirakunapaq hina thriller nisqa peliculata ruwakurqan. Mary Schweitzermi chay muestrataqa qawachirqa Jack Horner sutiyuq dinosauriokunamanta riqsisqa investigadorman,-Chaynaqa, ¿yuyankichu chaypi yawarpa células nisqakuna kasqanmanta? , chayman Schweitzertaq kutichisqa: "Manan, manan".   "Bueno chaymanta, kallpachakuylla pruebay mana yawar células kasqankuta", Horner kutichirqa (EARTH, 1997, junio: 55–57, Schweitzer et al., The Real Jurassic Park). Jack Hornerqa tullukuna ancha rakhu kasqankuta yuyan, yakupas oxígenopas mana afectayta atisqankuta. (5 )

Radiocarburo nisqa . Materia orgánica nisqapa edadninta tupunapaq aswan chaninchasqa ruwayqa radiocarbono nisqa ruwaymi. Kay ruwaypiqa, radiocarburo (C-14) nisqap kuskan kawsaynin oficialqa 5730 watam, chaymi yaqa 100.000 watamantaqa mana puchunanchu.

    Ichaqa chiqap kaqmi, radiocarburo nisqataqa achka kutim tarirunku "pachak millon watayuq" nisqa qullqi churasqakunapi, petrolero pukyukunapi, Cámbrico nisqapi kawsaqkunapi, q'umir nisqapi, diamantekunapipas. Radiocarbono nisqapa kuskan kawsaynin oficial nisqa pisi waranqa watakunalla kaptinqa, manam atikunmanchu sichus chay muestrakuna millonnintin watakuna ñawpaqmantaraq kaptin. Chaylla atikuqmi, kawsaqkunapa wañusqan pachaqa kunan pachaman aswan hichpallapi kasqanmi, chaymi waranqantin watakuna, manam millonnintin watakunachu.

    Kikin sasachakuymi dinosauriokunawanpas. Tukuypiqa, dinosauriokunaqa manam radiocarbono nisqawanpas fechayuqchu, dinosauriokunapa fósiles nisqakunata ancha mawk'apaq hapisqankurayku, radiocarbono nisqawan fechayuq kananpaq. Ichaqa iskay kinsa tupuykunatan ruwarqanku, musphaymi karqan chay radiocarburo nisqa kunankamapas qhepasqan. Kaymi, ñawpaq qawasqanchikkuna hina, qawachin millonnintin watakuna pasayta chay unanchakuna chinkasqanmanta.

    Kay qatiq citapiqa astawanmi willakun chay sasachakuymanta. Alemania nacionmanta investigaqkunan willanku dinosauriokunaq puchunpa radiocarbono puchusqanmanta, chaytaqa askha imaymana cheqaskunapin tarirqanku:

Ancha mawk’a kananpaq yuyaykusqa fósiles nisqakunaqa manan carbono-14 nisqa fechayuqchu kanku, mana ima radiocarbono nisqapas puchunan kasqanrayku. Carbón radiactivo nisqapa kuskan kawsayninqa pisillam, chaymi yaqa lliw ismurun mana 100.000 watakunapi.

   2012 watapi agosto killapin Alemania nacionmanta huk t’aqa investigadorkuna geofísicos nisqakunaq huñunakuyninpi willarqanku carbon-14 nisqa tupuykunamanta, chay tupuykunatan ruwarqanku askha dinosaurio tullukuna fosilizado nisqapi. Chay ruwasqankuman hinaqa, ¡tullu muestrakunaqa 22.000-39.000 watayoqmi karqan! Kay qillqasqa kachkaptinpas, chay riqsichiyqa YouTube nisqapim kachkan. (6) .

   ¿Imaynatan chayta chaskirqanku? Iskay umalliqkuna, mana tupuykunata chaskiyta atispa, hatun huñunakuypa web nisqanmanta willakuypa resumenninta qullurqaku, mana yachaqkunaman rimaspa. Chay ruwasqakunam kaypi tarikun http://newgeology.us/presentation48.html. Chay casoqa qawachinmi imaynatam paradigma naturalista nisqa afectan. Yaqa mana atikuqmi naturalismopa kamachisqan comunidad científica nisqapi publicasqa chaywan tupaq resultadokunata tariyta. Aswanmi pasaskuna phawaykachanku. (7) .

ADN nisqa . Dinosauriokunaq puchunkunaqa manan millonninpi watakuna ñawpaqtachu kanman chayta rikuchiqmi, chaykunapi ADN nisqa tarisqanku. ADN nisqataqa t’aqasqaku p.h. About Tyrannosaurus Rex tullu materialmanta (Helsingin Sanomat 26.9.1994) hinallataq China suyupi dinosaurio uhukunamanta (Helsingin Sanomat 17.3.1995). Evolución nisqa teoría nisqapaqqa ADN nisqa tariykunata sasachan, chaymi estudiasqa ñawpaq runa momiakunamanta otaq mamutkunamantapas mana sapa kutichu ADN nisqamanta muestrakunata horqoyta atikunman, chay material waqllichisqa kasqanrayku. Allin ejemplon kanman Svante Pääbo Uppsala llaqtapi Berlín llaqtapi museopi 23 runa momiakunaq tejidon muestrakunata estudiasqan. Payqa huk momiamantalla ADNta t’aqayta atirqan, chaymi rikuchin kay sustanciaqa mana ancha unaytachu durayta (Nature 314: 644-645). Dinosauriokunapi ADN nisqa kasqanmi qawachin chay fósiles nisqa mana millonnintin watakuna ñawpaqtaraq kasqanmanta.

    Aswan sasachaqqa, 10.000 watamanta manaña ADN puchunanchu tiyan (Nature, 1 ago, 1991, vol 352). Chaynallataqmi 2012 watamantapacha chayllaraq estudiasqankupi yuparqaku ADN nisqapa kuskan kawsayninqa 521 watalla kasqanmanta. Kaymi qawachin chunka millonnintin watayoq fósiles nisqamanta yuyayqa mana chaskisqa kasqanmanta. Chaywan tupaq willakuykunapi (yle.fi > Uutiset > Tiede, 13.10.2012) nisqa:

ADN waqaychaypa qhipa kaq limite nisqa tarisqa - dinosauriokuna clonación nisqamanta musquykunaqa tukusqa

Dinosauriokunaqa 65 hunu wata ñawpaqtaraqmi chinkarqan. ADNqa manan yaqa chay hina unaytachu kawsan, nitaqmi allin condicionkunapipas, chaytan willan chayllaraq estudiasqanku...

Enzimakuna microorganismo nisqakunapas huk uywa wañupusqan qhepallamanmi célulakunaq ADN nisqa p’akiyta qallarinku. Ichaqa aswan hatun razonqa yakupa ruwasqan reacción nisqa kasqanmantam yuyakun. Yaqa tukuy hinantinpi allpa ukupi yaku kasqanraykum, ADN nisqataqa, teoría nisqapiqa, mana chiriyaspa ismunan. Ichaqa chayta yachanapaqmi manaraq kay p’unchay kashaqtinqa manan tarirqaykuchu askha fósiles nisqakunata, chaykunaqa ADN puchuqraqmi karqan.

Kunanqa Dinamarca nacionmanta Australia nacionmanta cientificokunan chay pakasqa kaqta allicharqanku, laboratorionkupin chaskirqanku Moa nisqa hatun pisquq 158 wasan tullunkunata, chay tullukunapipas puchuqraqmi material genético. Tullukunaqa 600 – 8000 watayuqmi, yaqa kaq chiqanmantataqmi paqarimunku, chaymi machuyasqaña kanku mana kuyukuq kayninpi.

Ámbar nisqapas manan ADN nisqaman astawan tiempota qoyta atinmanchu

Chay muestrakunapa edadninta hinaspa ADN nisqapa ismusqanmanta tupachispankum cientificokunaqa 521 wata kuskan kawsayninta yupayta atirqaku. Kayqa niyta munan, 521 watamanta ADN nisqapi nucleótido nisqa articulaciones nisqamanta kuskan p’akikusqanmanta. Huk 521 watamanta kayqa pasarqataqmi kuskan puchuq articulacionkunapipas hukkunapas.

Yachaysapa runakunam nirqaku chay tullu allin temperaturapi samaptinpas 68 millon watakuna qipata lliw articulacionkuna pakikurunman karqa. Millón kuskan wata qhepamanpas ADN nisqa manaña leenapaq hinaña kapun: pisillan willakuykuna puchun, llapa importante partekuna manaña kasqanrayku.

Sichus ADN nisqa dinosauriokunapiraq kashan, chay sustanciaq kuskan kawsaynintaq pachak watakunallapi tupukun chayqa, chaymantan yuyaykuna. Icha ADN tupuykunaqa mana confianapaq hinachu, otaq chunka millón watakuna ñawpaqta kawsaq dinosauriokunamanta yuyaykusqankupas mana cheqaqchu. Chiqapmi kay qipa akllanaqa chiqapmi, huk tupuykunapas pisi pachakunamantam rimachkan, manam millonnintin watakunamantachu. Kayqa tupuykunapi sayasqa cienciam, llapanpi qipanchasqa kaptinqa pantachikuchkanchikmi. 

DINOSAURES nisqakunaq CHIQANCHAYNIN . Dinosauriokuna chinkachiymanta rimaspaqa, sapa kutim piensanku millonnintin watakuna ñawpaqtaraq, Cretácico tiempo tukukuptin. Creekunmi amonitas, belemnitas hinaspa huk especies de plantas y animales nisqakunapas chayna achka wañuchiypi kasqankuta. Chay chinkachisqankuqa Cretácico tiempopi animalkunaq askha partentan chinkachirqan. Yaqa llapanpim chay chinkachiypa aswan hatun causanqa meteorito nisqa kasqanmanta qawarqaku, chaymi hatun puyu ñut’u allpata hatarichinman karqa. Unay pachata ñut’u phuyuqa inti k’anchayta tapanman karqan, chaypachataq yurakuna wañunman karqan, chay yurakunata mikhuq uywakunapas yarqaymanta wañunkuman karqan.

    Ichaqa, meteorito nisqamanta teoría nisqapas, pacha tikraymanta pisi pisimanta nisqa teoría nisqapas huk sasachakuyniyuqmi: manam sut’inchankuchu sinchi qaqakunapa, urqukunapa ukunpi fósiles nisqakuna tarisqankuta. Dinosauriokunaq fosilninkunaqa imaymana cheqaskunamantan tarikun sinchi qaqakuna ukhupi, chayqa admirakuypaqmi. Admirakuypaqmi, imaraykuchus manan mayqen hatun uywapas -ichapas 20 metro sayayniyoq- sinchi qaqa ukhuman haykuyta atinmanchu. Tiempopas manan yanapanchu, millonninpi watakunata suyaspa huk animalta pampapi p’ampaspanku fosilizasqa kanankuta chayqa, manaraq chay tiempopin allinta ismupunman otaq huk animalkunapas mikhunkuman. Chiqamanta, maypachachus dinosauriowan wak fósilkunawan tupaspaqa, usqhayllatachá t’uru ukhupi p’ampasqa karqanku. Fósiles nisqakunaqa manam huk rikch'aypichu paqarinman:

Sut’inmi, sichus chhayna pisi pisimanta depósitos nisqakuna paqarimunan chayqa, manan ima fósiles nisqapas waqaychasqachu kanman, manan sedimentokunapichu p’ampasqa kanmanku manaraq unuq ácidos nisqakunaq ismushaqtin, nitaq manaraq thuñisqa kashaspa p’akisqa kashaspa, chay mana ancha hatun lamar-qochakunaq uranpi maqchikuspa, tupaspa ima. Chaykunaqa accidentellapim sedimentokunawan qatasqa kayta atinku, chaypim qunqayllamanta pamparunku. ( Geocronología icha Pachamamapa pachan Sedimentos y Vida nisqamanta , Boletín del Consejo Nacional de Investigación No. 80, Washington DC, 1931, p. 14)

Tukuchiyqa kaymi: kay dinosauriokuna tukuy pachantinpi tarisqakunaqa usqhayllachá p’ampasqa karqanku t’uru t’uruwan. Qallariypiqa llampu mitukunam muyuriqninpi hamurun, chaymantañataqmi cemento hina sinchita rumiyarurqa. Chaynallapim dinosauriokunapa, mamutkunapa hinaspa huk animalkunapa rupasqanpa paqarimusqanmantaqa sut’inchakunman. Millp’uq para tiempopiqa cheqaqtapunin chhayna kanman.

    Descripcionta qhawayku, chaymi kaymanta allin yuyayta qon. Chaypin rikukun sinchi qaqakuna ukhupi dinosauriokuna tarikusqankuta, chaymi rikuchin llamp’u t’uruwan qatasqa kasqankuta. Chaymantaqa paykunapa muyuriqninpim mituqa rumiyarun. Diluvio nisqallapin, ichaqa manan normal ciclo de la naturaleza nisqapichu, chay hina kananta suyasunman (chay qelqapiqa rimallantaqmi imaynatas unuq muyuyninkuna dinosaurio tullukunata huñunkuman karqan chaymanta). Chay qhepamanmi qelqaman yana qelqakunata yaparqanku aswan sut’i kananpaq:

Payqa Dakota del Sur ch’in pampakunamanmi rirqan, chaypin kan k’anchariq colorniyoq puka, q’ello, naranja qaqa perqakuna, rumikunapas. Pisi p’unchaykunallapin qaqa perqapi wakin tullukunata tarirqan , chaykunatan yuparqan tarinanpaq yuyaykusqan hina kananpaq. Tullukuna muyuriqpi qaqa t’oqospa , chay tullukunaqa uywaq imayna ruwasqa kasqanman hina ordenpi kashaqta tarirqan. Manam dinosaurio tullukuna hinachu huk montón nisqapi karqaku. Chayna achka montón nisqakunaqa kallpasapa yakupa muyuyninwanpas ruwasqa hinam karqa.

   Kunanqa kay tullukunaqa azul rit’i rumipin kashasqa, chayqa ancha sinchi . Chay rit’i rumitaqa graduadorwanmi horqonanku karqan, chaymantataq explosionwan horqonanku karqan. Brownwan kuska puriqmasinkunawanmi yaqa qanchis metro kuskan ukhuta t’oqota ruwarqanku tullukunata horqonankupaq. Huk hatun tulluta hurquyqa iskay veranotam pasarqa. Paykunaqa manan imaraykupas chay rumimanta tullukunataqa horqorqankuchu. Chay rumikunatan trenwan museoman aparqanku, chaypin cientificokunaqa chay rumi materialta ch’usaqyachispa chay esqueletota churarqanku. Kay tirano lagartoqa kunanqa museopa qawachina wasipim sayachkan. (p. 72, Dinosaurios / Ruth Wheeler y Harold G. Coffin)  

MUNKUYMANTA IMAYNA RUWAYMANTA ASWAN Pruebakuna . Chaymi chiqapqa, dinosauriokunapa puchunkunaqa sinchi qaqakunapa ukunpim tarikun, chaymantam sasa hurquyqa. Imaynatachus kay estadoman yaykurqanku chaylla, llamp’u t’uru usqhaylla muyuriqninkupi rikhurisqan, chaymantataq qaqaman tukupusqan. Millp’uq para hina sucedesqanpiqa yaqapaschá chay hina pasaran. Ichaqa, runaq historianpin rimakun kay hina hatun animalkunamanta, unu hunt’aykusqan qhepamanpas, chaymi mana llapankuchu chaypacha wañurqanku.

    ¿Ima nisunmantaq Millp’uq Paramanta huk pruebakunamanta? Kaypiqa pisillatam resaltanchik. Imachus geológico tiempo tablapi millonninpi watakuna sut’inchasqa kashan, otaq yaqapaschá askha desgraciakuna, llapanmi huk catastrofellamanta kanman: Diluvio. Chayqa sut’inchanmanmi dinosauriokunaq thuñikuyninta hinallataq askha huk ruwaykunata allpapi rikusqakunata.

    Huk sinchi prueba chay Diluvio nisqamantaqa, p.h., lamar quchapi sedimentokuna tukuy pachantinpi comun kasqan, kay qatiq citakuna qawachisqanman hina. Ñawpaq kaq rimayqa, James Huttonpa, geología nisqamanta taytanpa, 200 wata masnin ñawpaqtaraq qillqasqanmantam:

Tukuchinanchikmi, allpapa lliw qatankuna (...) rit’iwan, gravawan ima ruwasqa kasqanmanta, chaykunam lamar quchapa ukunpi, crustáceokunapa conchasninwan hinaspa materia coralwan, allpawan, allpawan huñusqa kasqanmanta. (J. Hutton, Pachamamamanta yachay l, 26. 1785)

J. S. Shelton: Continentekunapiqa, mamaquchapi sedimentario qaqakunaqa aswan achkam, aswan mastarisqataqmi, llapan wakin sedimentario qaqakunamantaqa huñusqa. Kayqa hukninmi chay sasan chiqapkunamanta, chaymi sut’inchayta mañakun, tukuy imapa sunqunpi kasqanrayku, runapa kallpanchakuyninwan tupaq, geológico geológico nisqa ñawpaq pachapa tikrakuynin geografía nisqamanta hamut’ananpaq. (8) .

Hukninmi Inundación nisqamanta rikuchiyqa, teqsimuyuntinpi carbón nisqakunaq kasqan, chaykunan yakuwan estratificasqa kasqankuta yachakun. Hinallatahmi, chay fósiles marinos nisqapah, challwakunapas kasqanmi qawarichin chay depósitos nisqakuna mana kanmanchu ima pantano nisqapipas pisi pisimanta turba nisqa ruwakusqanmanta. Aswanpas aswan allin sut’inchanapaqqa, unuqa yurakunatan q’umir paqarimusqan cheqaskunaman aparqan. Chay unuqa yurakunata, sach’akunata ima saphimanta urqhuspa, jatun montículos nisqapi tantasqa, lamar quchapi uywakunata jallp’api yurakuna ukhuman apamusqa. Chaytaqa atikunmanmi hatun desgraciapi, ahinataq Bibliapi willakusqan Millp’uq Parapi.

Chay sachakunata imaraykupas chay lluch’upi p’ampasqa kaptinkuqa, q’umirkunap chutarikuyninkunatam paqarichirqanku. Kunan maquina culturanchikqa wakinpiqa kay estratos nisqapim sayarichkan. (Mattila Rauno, Teuvo Nyberg & Olavi Vestelin, Koulun biologia 9, p. 91) 1999 watapi.

Chay mineral carbón sirasqakunapa ukunpi, hawanpipas, nisqanchikman hinam, sapa kuti capas de t’uru rumikuna kachkan, chaymi estructuranmantaqa qawanchik yakumanta estratificasqa kasqankuta. (9) .

Chay pruebakunam aswan achkata qawarichin, carbón mineral nisqa utqaylla paqarimusqanmanta, hatun sachakunata chinkachiptinku, capas nisqapi churaptinku, chaymanta utqaylla pampasqa kaptinku. Yallourn, Victoria (Australia) llaqtapiqa hatun lignito estratos nisqakunam kan, chaypim achka pino sachapa tronconkuna kachkan – sachakunaqa manam kunan pachaqa pantay allpakunapichu wiñan.

   Chay clasificasqa, rakhu estratos nisqakunam 50%kama chuya polen nisqayuq, hatun suyupi mastarisqa, sutillatam qawarichin chay estratos lignito nisqa yakuwan ruwasqa kasqankuta. (10) .

Yachay wasikunapiqa yachachikunmi turbamanta pisi pisimanta carbono nisqa paqarimusqanmanta, ichaqa manam maypipas chayna kasqanmantaqa qawarikunmanchu. Chay q’umir pampakuna hatun kayninta, imaymana yurakuna, sayaq achka qata troncokunatapas qawarispaqa, rikukunmi chay q’umir chutarisqakunaqa hatun balsakuna kuyuriq yurakunawan ruwasqa kasqan, ancha hatun yaku huntaptin. Chay carbonizado nisqa yurakunapa fosilninkunapipas tarikunmi mamaquchapi kawsaqkunapa tallasqan corredorkunapas. Lamar quchapi uywakunapa fosilninkunapas tarisqataqmi q'umirpa chutarikuyninkunapipas ("A nota on the Occurrence of Marine Animal Remains in a Lancashire Coal Ball", Geological Magazine, 118:307,1981) ... Lamar quchapi uywakunapa qaranpa chuyanchasqankunapas, lamar quchapi kawsaq Spirorbispa fósiles nisqapas tarikunmanmi.(Weir, J., ”Estudios recientes de las conchas de las medidas de carbono”, Ciencia Progreso, 38:445, 1950). (11) .

Prof. Priceqa casokunatam qawarichin maypichus 50-manta100 capas minerales de carbón nisqakuna huk patamanta huknin hukninpa hawanpi kachkanku chaymanta chawpinpim capas nisqakuna kachkan uku mama quchamanta fósiles nisqakunapas. Payqa kay pruebakunatan ancha kallpasapata, convencechiqta qhawarin, chaymi mana hayk’aqpas kay cheqaq kaqkunata sut’inchayta munarqanchu Lyellpa teoría de uniformidad nisqanman hina. (12) .

Kimsa kaq rikuchiymi chay Inundación nisqamantaqa, Himalaya, Alpes, Andes nisqa alto urqukunapi lamar quchamanta fósiles nisqakuna kasqan. Kaypin kashan cientificokunaq, geólogokunaq kikin libronkunamanta wakin ejemplokuna:

Beagle nisqa barcopi purishaspan kikin Darwinqa tarirqan Andino orqokunaq altonmanta fosilizado lamar qochapi conchakunata. Chaytam qawachin, kunan urqu kasqanqa ñawpaqpiqa yakupa ukunpim karqa. (Jerry A. Coyne: Miksi evoluutio on totta [Imaraykun evolución nisqa cheqaq], p. 127)

Urqukunapa patanpi qaqakunapa qallariyninpi imayna kasqanmanta allinta qawarinapaqmi razon kan. Aswan allinta rikukun Alpes nisqapi, norte nisqapi kaq cal Alpes nisqapi, zona helvetiana nisqa. Caliza rumiqa aswan hatun qaqa materialmi. Kaypi qaqata qawarispaqa qaqa qaqakunapi utaq urqupa puntanpi - sichus chayman wicharinanchik kallpayuq kaptinchikqa - qhipamanmi tarisun uywakunapa puchunkunata, uywakunapa tullunkunata, chaypi. Sapa kutinmi sinchita dañasqa kanku ichaqa atikunmi tariyta reqsisqa pedazokunata. Llapan chay fósiles nisqakunaqa cal conchas otaq lamar qochapi kawsaq animalkunaq esqueletonkunan. Chaykuna ukhupin kan amonitakuna espiral roscado, astawanqa askha iskay cáscara almejakuna. (...) Ñawinchaq runaqa kaypiqa tapukunmanmi ima ninantaq urqukuna achka sedimentokuna hapisqan, chaykunatapas tarikunmanmi lamar quchapa ukunpi estratificasqa. (p. 236.237 "Muuttuva maa", Pentti Eskola)

Harutaka Sakai, Kyushu llaqtapi Japón hatun yachaywasimanta, achka watakunañam Himalaya urqukunapi kay mamaquchapi kawsaqkunata maskan. Paywan qutunwanqa Mesozoico pachamanta tukuy acuariota listapi churarqanku. Lamar quchapi mana allin liriokuna, kunan lamar quchapi chuspikunawan, quyllurkunawan ayllukuna, qaqa pirqakunapim tarikunku, lamar quchamanta kimsa kilumitru masnin. Amonitakuna, belemnitakuna, coralkuna, planctonkunapas urqukunapa qaqakunapim fósiles hina tarikun (...)

   Iskay kilómetro alturapi geólogos nisqakunan tarirqanku kikin lamar-qochaq saqesqan rastrota. Ola hina qaqa hawanqa tupanmi pisi yakuyuq olakunamanta ritipi qipaq formakunawan. Everest orqo patamantapas tarikunmi q’ello caliza rumikuna, chay rumikunaqa unu ukhupin hatarirqan mana yupay atina lamar-qochapi uywakunaq puchunmanta. ("Maapallo ihmeiden planeetta", p. 55)

Tawa kaq rikuchiqmi Millp’uq Paramanta willakuykunaqa, wakin runakunaq nisqanman hinaqa yaqa 500 runakunan. Kay willakuykunapa universal kayninmi aswan allin prueba hina qawarisqa kanman kay sucesomanta:

Yaqa 500 culturakuna – Grecia, China, Perú, Norteamérica llaqtakunamanta indigenakuna – kay pachapi riqsisqa kanku maypichus leyendakuna, mitokuna ima willakunku huk kallpachaq willakuyta hatun unu hunt’aymanta, chaymi aylluq historianta t’ikrarqan. Askha willakuykunapin pisi runakunalla unu hunt’aymanta qespikurqanku, imaynan Noepas pasarqan hinata. Askha llaqtakunan qhawarirqanku unu hunt’ayta dioskunaq ruwasqanta, paykunan huk razonrayku otaq huk razonrayku aburrikurqanku runaq rikch’ayninta. Ichapas runakunaqa waqllisqa karqaku, Noepa tiemponpi hina hinaspa Norteamérica lawpi nativo americano hopi ayllupa willakuyninpi hina, utaq ichapas llumpay achka hinaspa llumpay qapariq runakuna karqa, Gilgamesh epopeyapi hina. (13) .

Sichus enteron pachapi Millp’uq Paraqa mana cheqaqchu kanman karqan chayqa, wakin nacionkunan sut’inchankuman karqan manchay nina rawray phatariy, hatun rit’i wayrakuna, ch’akiy (...) millay ñawpa taytankuta chinkachisqanmanta. Chayraykun Millp’uq Paramanta willakuyqa lliwpaq hina kasqanqa cheqaq kasqanmanta aswan allin pruebakunamanta huknin. Kay willakuykunamanta mayqentapas sapan leyenda hina wikch’usunman, yuyaykusunmantaqmi yuyaykuylla kasqanmanta, ichaqa kuska, pachantinpi qhawariypiqa yaqa mana atipanapaqmi. (Pachamama) .

Dinosauriokuna, ñuñuq uywakunapas . Biología nisqa librokunata, evolución nisqamanta qelqakunatapas leespanchismi sapa kutilla tupanchis imaynatas llapa kawsaykuna huk simple célula primitiva nisqamanta kunan formakunaman evolucionarqan chayta. Evolución nisqapiqa challwakunaqa sapomanmi tukunanku karqan, sapokunan reptilman tukunanku karqan, dinosauriokunataq ñuñuq animalkunaman tukunanku karqan. Ichaqa huk importante qhawariymi, dinosaurio tullukuna tarikusqanmi caballo, waka, oveja tullukunaman rikch’akuq tullukuna ukhupi (Anderson, A., Turismo urmamun tyrannosaurioman, Nature, 1989, 338, 289 / Dinosaurioqa ch’inllachá wañupunman tukuy ima qhepaman, 1984 watapi, New Scientist, 104, 9.), chaymi dinosauriokuna, ñuñuq uywakunapas kawsarqankuchá chay pachallapitaqmi .

    Kay qatiqninpi citasqapas chaymantam rimachkan. Willanmi imaynatas Carl Werner decidirqan Darwinpa teoría nisqa ruwayninta pruebananpaq. Payqa 14 watañan investigarqan, waranqa-waranqa fotokunatapas horqorqan. Estudios nisqakunan rikuchirqan ñuñuq uywakuna, pisqukunapas askha kawsasqankuta, hinallataq dinosauriokuna hina kaq pachallapi:

Mana ima ñawpaqmantaraq yachaspa kawsaq fósiles nisqamanta, Estados Unidosmanta paramédico doctor Carl Werner decidirqan Darwinpa teoría nisqa prueba práctica nisqaman churananpaq... Payqa 14 wata hatun investigacionta ruwarqan dinosauriokunaq tiemponpi fósiles nisqamantahinallataq chaykunawan kuska kawsaq especies posibles nisqakunapas... Wernerqa literatura profesional paleontología nisqawanmi riqsinakurqan, hinaspan 60 museokunata historia natural nisqaman rirqan teqsimuyuntinpi, chaypin 60 000 fotokunata horqorqan. Payqa kikin estratosmanta t’oqosqa fósiles nisqakunallapin yuyaykurqan, chaypin tarikun dinosauriokunaq fósiles nisqakuna (Triásico -, Jurásico -, Cretácico nisqa pachakunapi 250-65 hunu wata ñawpaqta). Chaymantataqmi tupachirqa waranqantin kaqlla mawka fosilkunata museokunapi tarisqanmanta hinaspa qillqakunapi qawasqanmanta kunan kaq especiekunawan hinaspam tapurqa achka yachaqkunata paleontología nisqamanta huk profesionalkunatapas. Paypa ruwasqanmi karqan museokunapi, paleontología nisqapi ruwasqa qelqakunapipas sapa t’aqa especiekunaq fósiles nisqakunata rikuchisqanku, kunan tiempopi kaqkuna ...

   Niwarqankun ñuñuq animalkunaqa pisi-pisimanta wiñayta qallarisqankuta “prime era” nisqapi, ñawpaq kaq ñuñuq animalkunaqa “huch’uy musgo hina kawsaqkunan karqanku, pakallapi tiyaq, tutallapitaqmi kuyukuqku dinosauriokunata manchakuspa”. Ichaqa profesional nisqa qelqakunapin Wernerqa tarirqan dinosauriokunaq estratosninmanta t’oqosqa ardillakunamanta, opossumkunamanta, castorkunamanta, primatekunamanta, ornitornokunamantawan willakuykunata. Hinallataqmi rimarirqa 2004 watapi lluqsisqa llamkaymanta, chayman hinaqa 432 ñuñuq uywakunatam tarirunku Triásico -, Jurásico -, Cretácico nisqa estratokunapi, chaymantam yaqa pachak huntasqa esqueletokuna...

   Wernerpa videopi entrevistasqanpin Utah llaqtapi prehistórico museomanta administrador doctor Donald Burge sut’inchan: “Yaqa llapa dinosauriokunaq t’oqosqaykupin tariyku ñuñuq animalkunaq fosilninkunata. Chunka tonelada bentonita t’uruyuqmi kanchik, chaypim kachkan ñuñuq animalkunapa fosilninkuna, chaykunatam huk investigadorkunaman qunapaq ruwaypi kachkanchik. Manataqmi mana importanteta tarisunmanchu, aswanpas kawsay pisilla kasqanrayku, manataqmi mamaliakunapichu especializasqa kani: reptilkunapi, dinosauriokunapipas especializasqa kani”. Paleontólogo Zhe-Xi Luo (Museo de Historia Natural de Carnegie, Pittsburgh) Wernerpa videopi entrevistasqanpi, mayo killapi, 2004 watapi nirqa: “‘Dinosaurios pacha’ nisqa simiqa pantasqa sutichasqa. Mamífero nisqakunaqa huk ancha riqsisqa huñutam ruwanku, chaymi dinosauriokunawan kuska kawsarqaku, chaynallataqmi kawsarqakupas”. (Kay rimaykunaqa kay qillqamantam: Werner C. Fósiles Vivos, p. 172 –173). (14) .

Chaymi chay fósil nisqakuna tarisqankuman hinaqa, dinosaurio nisqa pacha nisqa simiqa pantachiwanchik. Kunan pacha comun ñuñuq uywakunaqa dinosauriokunawan kuska kawsarqanku, chaymi 432 rikch'aq ñuñuq uywakunallapas.

    ¿Ima nisunmantaq dinosauriokunamanta paqarimuq pisqukunamanta? Hinallataqmi dinosauriokunawan kuska kikin estratos nisqapi tarikurqanku. Kaykunaqa kunan pacha hina kaqlla rikch'aqkunam: loro, pingüino, atoq lechuza, rit'i, albatros, flamenco, loon, anka, cormorán, avocet...Dr Werner nisqa ""Museokunapiqa manam kay kunan pacha pisqukunapa fosilninkunata qawachinkuchu, nitaqmi dinosauriokunapa pachankunata qawachiq siq'ikunapichu dibujanku. Mana allinchu. Aswantaqa, maypachachus huk T. Rex utaq Triceratops nisqa museo rikuchiypi rikuchikun chayqa, ankakunata, loonkunata, flamencokunata, utaq wakin kay kunan pacha pisqukunatapas, dinosauriokunawan kaq estratokunapi tarisqakunatapas siq’inataqmi. Ichaqa manan chaychu. Manam haykapipas rikurqanichu anka dinosaurioyuqta museo de historia natural nisqapi, ¿aw? ¿Huk lechuza? ¿Huk lorochu?”, nispa.

Dinosauriokuna, runakunapas . Evolución nisqa yachachikuypiqa, dinosauriokunamantapacha runaqa kay pachapi kawsasqanqa mana atikuqpaqmi qhawarikun. Manam chaskisqachu, huk ñuñuq uywakuna dinosauriokunawan kuska rikurimusqankuta yachasqa kaptinpas, huk tarisqankupas runakuna dinosauriokunamanta ñawpaqtaraq rikurimunankumantaraq (imakuna hinaspa runapa fósiles nisqakuna carbón depósitos nisqapi hukkunapas).

    Ichaqa kanmi sut’i pruebakuna dinosauriokuna runakunapas kaq tiempollapi kawsasqankumanta. Eg dragón descripcionkunaqa chaynam. Ñawpaqtaqa runakunaqa dragonkunamantan rimaqku, ichaqa manan dinosauriokunamantachu, chay sutitaqa Richard Owenmi 19 siglollapiraq paqarichirqan.

Willakuy s. Dinosauriokuna chayllaraq kawsasqankumanta huk pruebaqa, hatun dragónkunamanta, phalaq lagartokunamantapas askha willakuykuna, willakuykunapas. Kay sut’inchaykuna aswan kuraq kaqtinqa aswan cheqaqmi. Kay sut’inchaykuna, ñawpaq yuyariy willakuykunapi sayasqa kanman, askha imaymana llaqtakuna ukhupi tarikunman, chaymi rimakun p.h. inglés, irlandés, danés, noruego, alemán, griego, romano, egipcio hinallataq babilonia literaturakunapi. Kay qatiq citakunam willakun dragón siq’ikuna imayna kasqanmanta.

Leyendakunapi dragón nisqakunaqa, admirakuypaqmi, ñawpaqpi kawsaq chiqap uywakuna hina. Paykunaqa rikchakunmi hatun reptilkunaman (dinosaurios) manaraq runa rikurimunanmantaraq chay allpata kamachikuq. Dragonkunataqa yaqa llapanpim qawaqku mana allin hinaspa chinkachiq hina. Sapa nacionkunam cuentokunapi paykunamanta rimaqku. ( El Enciclopedia del Libro Mundial, 5 vol., 1973, s. 265)

Grabasqa historia qallarisqanmantapachan dragonkuna tukuy hinantinpi rikhurimurqanku: ñawpaq Asiriamanta Babiloniamanta willakuykunapi civilización wiñasqanmanta, ñawpa Testamentopi judiokunaq historianpi, Chinaq Japón nacionpa ñawpaq qelqankunapi, Grecia, Roma, ñawpaq cristianokunaq mitologíankunapi, ñawpa Américaq metaforankunapi, África, Indiamanta mitokunapi. Sasam tariy huk sociedadta, mana dragonkunata churarqachu legendario historianpi...Aristóteles, Plinio huk qillqaqkunapas chay clásico pachamantam nirqaku dragón willakuykunaqa chiqap kaqpi hapipakusqanmanta, manam imaginacionpichu. (15) .

Finlandiamanta geólogo Pentti Eskolaqa chunka watakuna ñawpaqtaraqmi Muuttuva maa nisqa liwrunpi willakurqaña dragónkunapa dibujonkuna dinosauriokunaman rikchakusqanmanta:

Lagartoman rikchakuq uywakunapa imaymana rikchayninqa ancha asikunapaq hinam rikchakuwanchik, achkanmi rikchakun – karumanta hinaspa sapa kuti caricaturaman rikchakuq hina – kunan pacha ñuñuq uywakunaman, chayna kayninpi kawsaq. Ichaqa yaqa llapan dinosauriokunaqa kunan tiempopi kawsaqkunamantaqa ancha hukniraymi karqanku, chaymi aswan qaylla análogokunataqa tarisunman leyendakunapi dragón nisqakunaq dibujonkunapi. Musphaymi, chay leyendakuna qelqaqkunan naturalmente mana estudiarqankuchu petrifacciones nisqakunata, nitaqmi yacharqankupaschu. (16) .

Dinosauriokuna cheqaqtapuni dragón kasqankumanta allin ejemploqa China nacionpi killa calendariowan horóscopo nisqawanmi, chaytaqa reqsikun pachak watakunaña kasqanmanta. Chaymi China nacionpi zodiaco nisqapi 12 animalkunaq señalninkuna 12 wata ciclokunapi yapa-yapamanta ruwakuqtinqa 12 animalkuna chaypi kashanku. Paykunamanta 11 kunan pachakunapipas riqsisqa: rata, toro, tigre, liebre, mach’aqway, caballo, oveja, mono, gallo, allqu, kuchi ima.Aswanmi 12 kaq animalqa dragón, kunan tiempopiqa manan kanchu. Allin tapukuyqa kaymi: sichus chay 11 uywakuna cheqaq animalkuna karqanku chayqa, ¿imaraykutaq dragón kanman huk excepción hinallataq huk criatura mítica? ¿Manachu aswan allin kanman huk kutipi runakunawan kuska kawsasqanmanta, ichaqa mana yupay atina huk animalkuna hina chinkapusqanmanta yuyaykuy? Allinmi hukmanta yuyariy, dinosaurio nisqa simitaqa 19 siglollapin Richard Owen paqarichirqan. Manaraq chayta ruwachkaspaqa pachak watakunam dragón sutiwan rimaqku:

Chaymantapas, kay qhawariykunamantapas rimasunmanmi:

• Marco Polo willakamun India suyupi rikusqan hatun uywakunamanta, chay animalkunaqa dios hina qhawarisqa karqanku. ¿Imakunataq chay uywakuna kasqa? Elefantekuna kaptinkuqa, chaytaqa yachanmanchá karqa.

    Musphaymi, Camboya nacionpi yunkapi 800 watayoq templopin tarirqanku estegosauro nisqaman rikch’akuq tallasqata. Huk rikch'aq dinosaurio. (Ta Prohm yupaychana wasimanta. Maier, C., Angkor llaqtapi musphay kawsaqkuna, www.unexplainedearth.com/angkor.php, 9 ñiqin pawqar waray killapi 2006 watapi.)

• China suyupiqa dragonkunamanta willakuykunapas, willakuykunapas ancha riqsisqam; waranqantinmi riqsisqa kanku. Willakunku imaynatas dragonkuna runtuta churarqanku, imaynatas wakinninku raphrayoq karqanku, imaynatas escamakuna taparqan chayta. China nacionmanta willakuymi willakun Yu sutiyoq runamanta, paymi pantanomanta yakuta horqoshaspa dragonkunawan tuparqan. Chayqa pasaran pachantinpi hatun unu hunt’aykusqan qhepamanmi.

    China nacionpiqa pachak watakunañan dinosaurio tullukunata utilizanku ñawpaqmantapacha hampita hina, ruphasqa kanankupaq cataplasma hina. Dinosauriokunapaq chino sutiqa (kong long) "dragon tullukuna" niyta munanlla (Don Lessem, Dinosauriokuna musuqmanta tarisqa p. 128-129. Touchstone 1992.). Chino runakunapas ninku dragonkunata uywanku hina, imperial desfilekunapipas (Molen G, Forntidens vidunder, Genesis 4, 1990, pp. 23-26.)

• Egipto runakunaqa Apofis dragón nisqatam qawachirqaku Re reypa awqan hina. Chaynallataqmi Babilonia nacionpi qillqakunapipas dragonkunamanta willakuykunapas purichkan. Allin reqsisqa Gilgamesh sutiyoq runan ninku cedro sach’a-sach’api huk dragón, reptilman rikch’akuq hatun animalta. (Enciclopedia Britannica, 1962, 10 kaq vol., 359 paginapi)

• Griego Apolo sutiyuq runam Delfina pukyupi Pitón dragón wañuchisqanmanta ninku. Ñawpa tiempopi griegokunaq, romanokunaq dragón wañuchiqkunamanta aswan reqsisqa runaqa Perseo sutiyoq runan karqan.

• Willakuy harawipi qillqasqa 500-600 watakunapi. willakun Beowulf sutiyoq valorniyoq runamanta, paymanmi encargarqanku Dinamarca nacionpa estrechonta phalaq animalkunamantapas unupi kawsaq monstruokunamantapas ch’uyanchananpaq. Heroico ruwasqanqa Grendel monstruota wañuchiymi karqan. Kay uywaqa hatun qhipa chakiyuq, huch’uy ñawpaq chakiyuq, espadawan maqasqata aguantayta atiq, runamanta aswan hatuntaq karqa, nispa niqku. Ancha utqayllam sayaqlla kuyurqa.

• Romamanta qillqaq Lucanopas dragonkunamantam rimarqa. Paymi Etiopía nacionmanta huk dragonman rimasqanta dirigirqan: “Qori qorimanta llimp’i llimp’i dragón, wayrata altoman phawaykachinki, hatun torokunatapas wañuchinki.

• Griego Herodotos (ca. 484–425 a.C.) Arabia suyupi phalaq mach’aqwaykunamanta willasqankunaqa waqaychasqañan kashan. Payqa allintam willakun wakin pterosaurokunamanta. (Rein, E., Heródotopa III-VI libron , 58 paginapi hinaspa VII-IX libropi , 239 paginakunapi, WSOY, 1910)

• Plinio rimarqan (Historia Natural) ñawpaq siglopi manaraq Cristo hamushaqtin imaynatas dragón "sapa kuti elefantewan maqanakushan, pay kikintaqmi hatun hatun kayninpi, chaymi elefantetaqa p'altachankunapi k'uyuykun, hinaspan chukchan ukhupi k'uyuykun".

• Huk ñawpaq enciclopedia Historia Animalium nisqapin riman 1500 watakunapi "dragones" nisqakuna kasqanmanta, ichaqa hatun kayninpiqa anchatan pisiyapurqanku, pisillataqmi karqanku.

• Inglés simipi 1405 watamanta huk crónica dragón nisqamanta riman: "Bures llaqtaq qayllanpi, Sudbury llaqtaq qayllanpi, kay qhepa watakunapin rikukurqan huk dragón, chaymi campokunata sinchita dañarqan. Hatun sayayniyoqmi, uman patapin crestayoq, kirunkunapas sierra-cuchilla hina, chupanpas sinchi hatunmi. Oveja michiqta wañuchisqan qhepamanmi askhata mikhurqan". ovejakuna siminpi”, nispa. (Cooper, B., Inundación qhepaman-Europapi Inundación qhepaman qallariy historiaqa Noemantapachan qatipakurqan, New Wine Press, West Sussex, Reino Unido, pp. 130-161)

• Siglo XVI nisqapi, Italia nacionmanta Ulises Aldrovano sutiyoq cientifico runan huknin qelqanpi allinta willarqan huk huch’uy dragón nisqamanta. Edward Topsell sutiyoq runan 1608 wata qhepallaman qelqarqan: “Askha clase dragón nisqakunan kan. Chay imaymana layakunaqa t'aqasqa kanku huk chikan suyunkuman hina, huk chikan hatun kayninman hina, huk chikantaq t'aqasqa marcankuman hina".

• Dragonpa insigniankunaqa achka militarkunapim karqa. Chaytaqa llamk'achirqan ahinataq Chinchay Romap qhapaqninkunap , inglis qhapaqninkunap (Uther Pendragon, rey Arturop taytan, Ricardo I 1191 watapi maqanakuypi, Enrique IIItaq 1245 watapi galés runakunawan maqanakuyninpi) hinallataq Chinapi , dragón nisqaqa huk mama llaqtap simbulunmi karqan qhapaq ayllup escudonpi.

• Dinosauriokuna, dragón nisqakunapas askha suyukunaq folklore nisqapin kanku. China nacionmanta aswantaqa, Sudamérica nacionkunapipas chayna kasqanmi rikurirqa.

• Johannes Damascene, Griego Iglesia Taytakunamanta qhipa kaq, 676 watapi paqarisqa, kayjinamanta dragonkunamanta (San Juan Damasceno llamk’aynin, Martis Editorial, Moscú, 1997) willakun:

Romanu Dio Casio (155–236 Kristup ñawpan), Romanu qhapaq suyup, Republikappas willayninta qillqaq, Romanu kunsul Reguluspa Kartago llaqtapi maqanakuyninkunata rikuchin. Chay maqanakuypi huk dragón wañuchisqa karqan. Chaytaqa qaratam hurqurqaku hinaspam qaranta Senadoman apachirqaku. Senadopa kamachisqanman hinam qaran tupusqa karqa, 120 metro sayayniyuqmi karqa (ca. 37 metros). Chay qarataqa Roma urqukunapi huk yupaychana wasipim waqaycharqaku 133 watakama manaraq Kristup hamusqan pachakama, chaymantam chinkarurqa celtakuna Roma llaqtata hapiptinku. (Plinio, Historia Natural . Libro 8, Capítulo 14. Kikin Plinio nin chay tapusqa trofeota Roma llaqtapi rikusqanmanta). (17) .

• Siqikuna. Dragonkunapa dibujonkuna, pinturakuna hinaspa estatuakunapas waqaychasqam kachkan, chaykunaqa yaqa kaqllam kanku tukuy pachantinpi detalle anatómico nisqapi. Yaqa llapa culturakunapi, religionkunapipas tarikunmi, imaynan chaykunamanta willakuykunaqa askha runakuna hina. Dragonkunapa siq'inkunaqa qillqasqam kachkan, ahinataq awqaq suyu escudokunapi (Sutton Hoo) iglesia pirqa adornokunapipas (ahinataq SS Mary wan Hardulph, Inglaterra). Torokunamanta leonkunamantapas, ñawpaq Babilonia llaqtapa Ishtar Punkupim dragonkunata dibujanku. Ñawpaq Mesopotamia cilindro sellokunapiqa rikukunmi dragonkuna kunkapura yaqa kunkanku hina suni chupayuq (Moortgat, A., The art of ancient Mesopotamia, Phaidon Press, Londres 1969, pp. 1,9,10 y Placa A.) . Aswan dragón-dinosaurio temayuq siq'ikunata qhawayta atikun, p.h. kaypi www.helsinki.fi/~pjojala/Dinosauruslegendat.htm.

    Musphaymi, machaykunapa, qaqakunapa perqankunapipas chay uywakunapa dibujonkunam kachkan. Kay tarisqankuqa Arizona suyupipas, ñawpaq Rodesia suyupipas ruwasqañam (Wysong. RL, The Creation-evolution controversy, pp. 378.380). Ejemplopaq, Arizona llaqtapi 1924 watapi, huk alto orqo pirqata qhawarispa, chay rumipi imaymana uywakunaq siq’inkunata tallasqankuta tarirqanku, ahinataq elefantekunaq, urqu ciervokunaq siq’inkuna, ichaqa sut’i dinosaurioq rikch’ayninpas (Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva rengas, 1957, p. 91) . Maya indiokunapas waqaychankum huk relieve esculturata, chaypim kachkan Archeopteryx nisqaman rikchakuq pisqu, chaymi huk lagarto pisqu ⁽¹⁸⁾ . Evolución nisqa runakunaq nisqanman hinaqa, dinosauriokunawan kuskan kawsanan karqan.

    Pruebakunapas waqaychasqam kachkan phalaq chuspikunamanta, raprankuqa iskay chunka metro kanman karqa, chaymi creenku chunka millon watakuna ñawpaqtaraq wañukusqanmanta. Kay qatiq willakuyqa paykunamantam riman, chaynallataqmi imaynam Pterosauroman rikchakuq phalaq uywa mankapi qawachisqanmanta:

Phawaq laq’akunamantaqa aswan hatunmi pterosauro nisqa, raphranpas 17 metro masraqchá karqan. (...) BBC Wildlife Magazine (3/1995, Vol. 13) nisqapi, Richard Greenwellqa kunan pterosaurio kasqanmantam yuyaymanarqa. Payqa A. Hyatt Verrill sutiyuq exploradorpa nisqanmantam riman, payqa Perumanta wakin mankakunatam tarirurqa. T'urumanta mankakunaqa pterodactil nisqaman rikch'akuq pterosauro nisqatam rikuchin.

   Verrillqa yuyaykunmi artistakuna fósiles nisqakunata modelonku hina utilizasqankuta, hinaspan qelqan:

Pachak watakunañam pterodactilpa fósiles nisqamanta chiqap willakuykunata hinaspa dibujokunatapas huk miraymanta huk mirayman pasachinku, Cocle llaqtapa ñawpaq taytankuna huk suyupi yachasqankurayku, chaypim karqa pterosaurokunapa allin waqaychasqa puchunkuna.

Hinallataq, Norteamericano indiokunaqa allintam riqsirqaku chay trueno pisquta, sutinmi manusqa karqa carropaqpas. (19) .

Bibliapiqa , Job libropi Behemot, Leviatán nisqakunamanta rimasqanchikqa, dinosauriokunamantapas rimachkanmanpas hinam. Chaypin nin behemothmanta chupanqa cedro sach’a hina kasqanmanta, piernanpa sipasninpas allinta k’uyusqa kasqanmanta, tullunkunapas fierromanta k’aspikuna hina kasqanmanta. Chay willakuykunaqa allintam tupan wakin dinosauriokunawan, ahinataq saurópodos nisqawan, chaykunaqa 20 metro masninkamam wiñanman. Chaynallataqmi Behemothpa kasqanpas cañapa pakasqa kasqanpi, hinaspa fens nisqapas dinosauriokunaman tupan, achka paykunamanta playakunapa hichpanpi yachasqankurayku.

    Behemotpa kuyuchisqan cedroman rikchakuq chupamanta rimaspaqa, admirakuypaqmi kunan tiempopi mana mayqin hatun animalpas chayna chupayuq kasqanmanta riqsisqa kasqanqa. Chay qura mikuq dinosauriopa chupanqa 10-15 metro sayayniyuqmi kanman karqa, 1-2 tonelada llasayuqmi kanman karqa, kunan pachakunapipas chayman rikchakuq uywakunaqa manam riqsisqachu. Wakin Biblia t’ikrasqankupin Behemot llaqtata t’ikranku hipopótamo nispa (Leviatán llaqtatataq cocodrilo) nispa, ichaqa cedroman rikch’akuq chupamanta willasqankuqa manan imapipas tupanchu hipopótamoman.

    Chay temamanta huk sumaq rimaytaqa tarisunmanmi Stephen Jay Gould sutiyoq wañusqa fósil cientificomanta respetasqa runamanta, payqa marxista Diospi mana creeqmi karqan. Paymi nirqa Jobpa qillqanpi Behemotmanta rimaptinqa, kay willakuyman hina animalqa dinosaurio kasqanmanta (Pandans Tumme, p. 221, Ordfrontsförlag, 1987). Evolucionmanta yachaq kaspanmi piensarqa Job librota qellqaq runaqa tarisqan fósilokunamanta yachayninkunata chaskisqanta. Ichaqa, kay huknin Bibliapi aswan ñawpaq libroqa sut’itan riman kawsaq animalmanta (Job 40:15: Qhawariy kunan behemoth, qanwan ruwasqay...).  

- (Job 40:15-23) Kunan behemoth , qankunawan ruwasqay; toro hinam pastota mikun.

16 Kunan, kallpanqa wasanpi kashan, kallpantaq wiksanpi kashan.

17 Chupantaqa cedro hinan kuyuchin : Piernanpa sipasninkunaqa allintan watasqa kashan .

18 Tullunkunaqa broncemanta sinchi kallpayoqmi ; tullunkunapas fierromanta k'aspikuna hinan.

19 Paymi Diospa ñanninkunapi umalliq, payta kamaqqa espadanta asuykachiyta atin.

20 Cheqaqtapunin orqokunaqa mikhunata horqomunku, chaypin llapa animalkuna pukllanku.

21 Payqa llanthunpi sach’akunaq sikinpin, k’aspikunaq pakasqa cheqasninpi, k’aspikunapipas puñun .

22 Llantuy sach'akuna llanthunwan payta tapaykun. mayupi saucekuna muyuriqninta muyurinku.

23 Qhawariy, mayuta ukyan , manataqmi usqhayllachu purin, Jordán mayuta siminman aysananpaqmi confian.

Leviatanqa huk sumaq kawsaqmi, Jobpa Qelqanpi rimasqa. Kay unanchaqa uywakunapa reyninmi ninku, chaymantam willakun imaynatam siminmanta nina rawray lluqsimun. (Chay escarabajo bomber nisqa, ruphay – 100 grados Celsius – gasta chiqanmanta atacaqman wikch’uy atiq, uywakunap qhapaq suyunpipas riqsisqam). Ichapas chaymanta lluqsinman achka willakuykuna siminmanta ninata phukuchiy atiq dragónkunamanta.

   Wakin Biblia t’ikraykunapin Leviatanta cocodriloman t’ikrarqanku, ichaqa, ¿pitaq rikurqan cocodrilota rikuspa ñut’uchikuqta, pitaq qhawarinman fierrota pajata hina, broncetataq ismusqa k’aspita hina, pitaq llapa hatun animalkunaq reynin? Yaqapaschá chinkasqa animalpas, manañan kanchu, ichaqa Jobpa tiemponpin reqsisqa karqan. Job Qelqan kay hinata nin:

- (Job 41:1,2,9,13-34) ¿Atiwaqchu huk ganchowan leviatánta hurquyta? Icha, qalluntachu uraykachisqayki waskawan?

2 ¿Siminman ganchota churayta atiwaqchu? icha, ¿kiskawanchu quijadanta t’oqyachirqan?

9 Qhawariy, paypa suyakuyninqa yanqapaqmi, ¿manachu pipas payta rikushaspapas urmachisqa kanman ?

13 ¿Pitaq p’achanpa uyanta tarinman? icha, ¿pitaq iskay frenowan payman hamunman?

14 ¿Pitaq uyanpa punkunkunata kichayta atinman? kirunkunaqa manchakuypaqmi muyuriqpi .

15 Paypa balanzanqa hatunchakuyninmi, wisq’asqa sellowan hina .

16 Hukninmi hukpa qayllanpi kashan, chaymi mana ima wayrapas paykunapuraqa haykuyta atinchu.

17 Paykuna hukkunawan hukllachasqa, k'askanakunku, mana t'aqanakunankupaq.

18 Necesitasqanwanmi k'anchay k'ancharin, ñawinpas tutamantaq ñawinpa patan hinan.

19 Siminmantan lloqsimun rawrashaq lamparakuna, nina chispakunataq saltamun .

20 Siminpa t’oqonmantan q’osñi lloqsimun, t’uqyashaq mankamanta otaq calderamanta hina.

21 Samayninmi q’umirta rawrachin, siminmantataq nina rawray lloqsimun .

22 Kunkanpiqa kallpan qhepan, llakikuytaq ñawpaqenpi kusikuyman tukupun.

23 Aychanpa q'apayninkunaqa hukllachasqan kashan. mana kuyuchiyta atinkuchu.

24 Sonqonqa rumi hina allin takyasqa; arí, uray molino rumimanta huk pedazo hina sinchi.

25 Pay kikinta sayariqtinqa, atiyniyoq runakunan mancharikunku, p'akikusqankuraykun ch'uyanchakunku.

26 Payman churakuqpa espadanqa manan hap'iyta atinchu: lanzatapas, flechatapas, nitaq habergeontapas.

27 Fierrotaqa pajata hinan qhawarin, broncetataq ismusqa k'aspita hina.

28 Flechaqa manan ayqechiyta atinmanchu, t'uqyasqa rumikunapas k'aspimanmi tukupun.

29 Dardokunataqa k’aspi hinan yupanku, lanzaq kuyuriqtinmi asikun.

30 Paypa uranpin filo rumikuna kashan, t’uru patamanmi filoyoq puntayoq kaqkunata mast’arikun.

31 Ukhuta t'impuchin manka hina, lamar-qochatapas q'apayniyoq manka hinatan tukuchin.

32 Paypa qhepanta k’ancharinanpaqmi ñanta ruwan; hukqa yuyanmanmi ukhutaqa q’omer kananpaq.

33 Kay pachapiqa manan kanchu payman rikch'akuq, mana manchakuq kamasqa.

34 Payqa tukuy hatun kaqkunata qhawan, llapan hatunchakuq wawakunaq reyninmi .

¿Ima nichwantaq bibliapi dragonkunamanta willakusqanmanta? Bibliaqa hunt’anmi rikch’anachiy simikunawan, chaypin rikukun palomakuna, llakisqa lobokuna, q’otukuq mach’aqwaykuna, ovejakuna, cabrakuna ima, chaykunaqa llapa animalkunan kunan tiempopi naturalezapi tarikun. ¿Imaraykutaq huk dragón, ñawpaq Testamentopi, Mosoq Testamentopipas, ñawpaq qelqakunapipas askha kutita rimasqa, huk excepción kanman? Génesis (1:21) willaqtin imaynatas Dios kamarqan hatun lamar qochapi uywakunata, lamar qochapi monstruokunata (versión revisada) (Gen 1:21 Hinaspa Dios kamarqan hatun ballenakunata, hinallataq llapa kawsaq kawsaqkunata, chaykunatan unukuna askhata horqomurqan, imaymana rikch’ayninman hina, hinallataq llapa raprayoq p’isqokunatapas rikch’ayninman hina: hinallataq Diosqa rikurqan allin kayninta.) , ñawpaq simiqa kikin simitan utilizan “tannin”, chaymi igualan aysananpaq bibliapa huk lawkunapipas . Ejemplopaq, kay versiculokunapin rimashan dragónkunamanta:

- (Job 30:29) Dragonkunaq wawqenmi kani , lechuzakunaq compañerontaqmi kani.

- (Sal 44:19) Dragonkunaq rantinpi sinchita p’akiwaspaykupas , wañuypa llanthunwan tapawaspaykupas.

- (Isa 35:7) Ch’aki allpapas estanquemanmi tukupunqa, ch’akisqa hallp’ataq unu pukyuman tukupunqa, dragonkunaq tiyasqanpi , maypichus sapankanku puñunku , chaypin pastokuna kanqa cañakunawan, k’aspikunawan ima.

- (Isa 43:20) Sacha animalkunam hatunchawanqa, dragonkunapas , lechuchakunapas, chunniqpi yakuta quni, chunniqpi mayukunatapas quni, akllasqay llaqtayman upyanaypaq.

- (Jer 14:6) Sallqa asnokunapas alto cheqaskunapin sayasharqanku, dragonkuna hina wayrata wañuchirqanku ; ñawinkupas pisiyarqanmi, mana pasto kasqanrayku.

- (Jer 49:33) Hazor llaqtaqa dragonkunaq tiyananmi kanqa , wiñaypaqtaq ch'usaq wasi kanqa, manan pipas chaypiqa tiyanqachu, nitaq runaq churinpas chaypiqa tiyanqachu.

- (Miqueas 1:8) Chayraykun waqasaq, waqasaq, p'achayoq q'ala risaq: dragonkuna hina waqasaq , lechuzakuna hina waqasaq.

- (Mal 1:3) Esauta cheqnikuspaymi urqunkunata herenciankunatapas ch'inneqpi dragonkunapaq ch'usaqyachirqani.

- (Sal 104:26) Chaypin rinku barcokuna, chaypin kashan chay leviatán, paytan ruwarqanki chaypi pukllananpaq.

- (Job 7:12) ¿Lamar qochachu, icha ballenachu , qhawawaqniy? (chay musuqchasqa: mama quchapi monstruo, hebreo simipi tanino, chaymi dragón niyta munan)

- (Job 26:12,13) ​​Atiyninwanmi lamar qochata rakin, hamut’ayninwantaqmi hatunchakuq runakunata maqan.

13 Espirituwanmi hanaq pachata sumaqcharqan. makinwanmi q'ewisqa mach'aqwayta ruwarun.

- (Sal 74:13,14) Lamar qochataqa kallpaykiwanmi rakirqanki: unukunapi dragonkunaq umantan p’akirqanki.

14 Leviatanpa umankunata p’akispa ch’inneqpi tiyaq runakunaman mikhunata qorqanki.

- (Sal 91:13) Leontawan saruyta sarunki: leonta, dragóntawan chakiwan saruykunki.

- (Isa 30:6) Sur lawpi uywakunapa llasan: sasachakuypa hinaspa llakikuypa hallp’anman, maymantam hamunku uñapas, machu leonpas, mach’aqwaypas, nina hina phalaq mach’aqwaypas , qhapaq kayninkuta apanqaku uña asnokunaq hombronpi, qhapaq kayninkutataq camellokunaq t’aqanman, mana paykunaq allinninpaq kaq llaqtaman .

- (De 32:32,33) Uvas sach'ankuqa Sodoma uvas sach'amanta, Gomorra chakramantawan, uvasninkuqa uvas uvas uvasmi, t'uqyasqataq q'achu.

33 Vinonkuqa dragonkunaq venenonmi , asnokunaq millay venenonpas.

- (Neh 2:13) Tutataq lloqsirqani wayq’o punkunta, dragón pukyupa ñawpaqenpi , wanu puertomanpas, hinaspan Jerusalén llaqtaq perqankunata qhawarqani, chaykunan thunisqa kasharqan, punkunkunapas ninawanmi ruphasqa kasharqan.

- (Isaias 51:9) Rikch'ariy, rikch'ariy, kallpachakuy, Señor Diospa makin; rikchariy, ñawpa pachakunapi hina, ñawpaq miraykunapi. ¿Manachu qanqa kanki Rahabta kuchuspa dragón k'iriq?

- (Isaias 27:1) Chay p'unchaypin Señor Diosqa k'irisqa hatun kallpasapa espadanwan leviatan mach'aqwayta muchuchinqa, k'uyusqa mach'aqwayta leviatantapas; Hinaspan lamar qochapi kaq dragónta wañuchinqa.

- (Jer 51:34) Babiloniapa reynin Nabucodonosormi mikuruwarqa, ñut’uruwarqa, ch’usaq mankaman tukuchiwarqa, dragón hina millp’uruwarqa , wiksantapas miski mikuykunawan huntachirqa, qarquruwarqa.

Ñawpa Rimanakuypi Apocrifa nisqa qelqa, dragón nisqakunapas . ¿Ima nisunmantaq Ñawpa Testamentopi Apocrifa nisqa qelqamanta? Paykunapipas askha kutipin dragónmanta rimakun, chaykunataqa cheqaq animalkunata hinan qhawarirqanku, manan yanqa animalkuna hinachu. Sirac Qelqa qelqaqmi qelqan imaynatas aswan allinta munanman leonwan dragónwan kawsananta, millay warminwan kawsanamantaqa. Esterpa Qelqanman yapaykunan willan Mardoqueo (Bibliapi Mardoqueo) mosqokusqanmanta, chaypin iskay hatun dragonkunata rikurqan. Danielpas huk hatun dragónwanmi tuparan, chaytan Babilonia runakuna yupaycharqanku. Kaymi qawachin imaynatam chay uywakuna ancha hatunpi wiñasqaku.

- (Sirac 25:16)  Aswan allinmi karqan leonwan dragónwan tiyay, millay warmiwan wasiyachiymantaqa .

- (Salomonpa yachaynin 16:10) Churiykikuna ichaqa manan venenoyoq dragonkunaq kirunkunallachu   atiparqanku, khuyapayakuyniykiqa wiñaypaqmi paykunata qhaliyachirqan.

- (Sirac 43:25) Chaypin kanqa mana reqsisqa admirakuypaq ruwaykuna, imaymana animalkunapas, ballenakunapas kamasqa.

- (Adiciones a Ester 1:1,4,5,6) Mardoqueo, Benjamín ayllumanta judío runa, Judá suyupi rey Joaquinwan kuska, Babilonia rey Nabucodonosor Jerusalén llaqtata hap’ikapuqtin, preso apasqa karqan. Mardoqueoqa Jairpa churinmi karqa, payqa Cispa hinaspa Simeipa mirayninmi karqa.

4 Musqukurqanmi sinchi qapariyta, ch’aqwayta, sinchi t’oqyayta, pacha chhaphchiyta ima, kay pachapi manchay ch’aqwayta.

5  Hinaqtinmi iskay hatun dragonkuna rikhurimurqanku, paykunaqa listoñan kasharqanku maqanakunankupaq .

6  Manchakuypaqmi qaparirqanku , hinan llapa nacionkuna alistakurqanku Diospa chanin runakunawan maqanakunankupaq.

- (Adiciones a Daniel, Bel y el Dragon 1:23-30)  Chay kikin cheqaspin kasharqan huk hatun dragón , chaytan Babilonia runakuna yupaycharqanku.

24  Hinaqtinmi reyqa Danielta nirqan: –¿Qanpas ninkichu kay broncemanta? lo, kawsan, mikhun, ukyan ; mana kawsaq dioschu niyta atiwaqchu, chayrayku payta yupaychay.

25  Hinaqtinmi Danielqa reyta nirqan: –Señor Diosniytan yupaychasaq, payqa kawsaq Diosmi, nispa.

26  Rey, saqeykuway, kay dragónta mana espadawan nitaq k'aspiwan wañuchisaq. Reyqa niranmi: –Samayta qoyki, nispa.

27  Hinaqtinmi Danielqa wiratapas, chukchatapas t'oqyachispa t'uqyaspa t'uqyachirqan, chaytataq dragón siminman churarqan, hinan dragón p'akikurqan.

28  Chayta uyarispankun Babilonia llaqta runakunaqa sinchita phiñakuspa reypa contranpi rimanakurqanku: –Reyqa judío runamanmi tukupun, Beltataq wañuchirqan, dragónta wañuchispa sacerdotekunatapas wañuchirqan, nispa.

29  Chaymi reyman hamuspa nirqanku: –Danielta qespichiwayku, mana chayqa qantapas wasiykitapas thunichisaqku, nispa.

30  Hinaqtinmi reyqa Jesusta sinchita ñit’iykusqankuta rikuspa, Danielta paykunaman entregarqan.

REFERENCES:

1. J. Morgan: The End of Science: Facing the Limits of Knowledge in the Twilight of Scientific Age (1996). Reading: Addison-Wesley

2. Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva rengas, p. 100,101

3. Stephen Jay Gould: The Panda’s Thumb, (1988), p. 182,183. New York: W.W. Norton & Co.

4. Niles Eldredge (1985): “Evolutionary Tempos and Modes: A Paleontological Perspective” teoksessa Godrey (toim.) What Darwin Began: Modern Darwinian and non-Darwinian Perspectives on Evolution

5. George Mc Cready Price: New Geology, lainaus A.M Rehnwinkelin kirjasta Flood, p. 267, 278

6. Kimmo Pälikkö: Taustaa 2, Kehitysopin kulisseista, p. 927.

7. Kimmo Pälikkö: Taustaa 2, Kehitysopin kulisseista, p. 194

8. Pekka Reinikainen: Unohdettu Genesis, p. 173, 184

9. Stephen Jay Gould: Catastrophes and steady state earth, Natural History, 84(2):15-16 / Ref. 6, p. 115.

10. Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva rengas, p. 81

11. Toivo Seljavaara: Oliko vedenpaisumus ja Nooan arkki mahdollinen, p. 28

12. Uuras Saarnivaara: Voiko Raamattuun luottaa, p. 175-177

13. Scott M. Huse: Evoluution romahdus, p. 24

16. Pekka Reinikainen: Darwin vai älykäs suunnitelma?, p. 88

17. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 111

18. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 114,115

19. http://creation.com/redirect.php?http://www. youtube.com/watch?v=QbdH3l1UjPQ

20. Matti Leisola: Evoluutiouskon ihmemaassa, p.146

21. J.S. Shelton: Geology illustrated

22. Pentti Eskola: Muuttuva maa, p. 114

23. Carl Wieland: Kiviä ja luita (Stones and Bones), p. 11

24. Pekka Reinikainen: Unohdettu Genesis, p. 179, 224

25. Wiljam Aittala: Kaikkeuden sanoma, p. 198

26. Kalle Taipale: Levoton maapallo, p. 78

27. Mikko Tuuliranta: Koulubiologia jakaa disinformaatiota, in book Usko ja tiede, p. 131,132

28. Francis Hitching: Arvoitukselliset tapahtumat (The World Atlas of Mysteries), p. 159

29. Pentti Eskola: Muuttuva maa, p. 366

30. Siteeraus kirjasta: Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 47

31. Scott M. Huse: Evoluution romahdus, p. 25

32. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 90

Jesus is the way, the truth and the life

Grap to eternal life!

Other Google Translate machine translations:

Millonnintin watakuna / dinosaurios / runap evolucionnin?
Dinosauriokuna chinkachiy
Ciencia en ilusión: teorías ateístas de origen y millones watakuna
¿Hayk'aqmi dinosauriokuna kawsarqanku?

Bibliaq historianmanta
Millp’uq Para

Cristiano iñiy: yachay, runa hayñikuna
Cristianismo hinaspa ciencia
Cristiano iñiy hinaspa runaq allaukankuna

Inti lluqsimuy religionkuna / Musuq pacha
¿Buda, Budismochu icha Jesuschu?
¿Cheqaqchu reencarnación?

Islam islam
Muhammadpa rikuchiyninkuna, kawsayninpas
Islampi, La Mecapipas idolo yupaychay
¿Confiablechu Corán nisqa qelqapi?

Ética nisqamanta tapukuykuna
Qharipura warmipura puñuymanta kacharichisqa kay
Qhari warmi mana kasukuy
Abortayqa hucha ruwaymi
Eutanasia hinaspa pachakunapa señalninkuna

Qespikuy
Qespichisqa kayta atinki