|
|
|
This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text. On the right, there are more links to translations made by Google Translate. In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).
Nakristianuan a pammati ken natauan a kalintegan
Basaen no kasano a pinasayaat ti pammati a Kristiano dagiti natauan a kalintegan ken kasasaad dagiti tattao
- (1 Cor 6:9) Saanyo kadi nga ammo a dagiti saan a nalinteg saanto a tawiden ti pagarian ti Dios? Dika maallilaw ...
- (2 Tim 2:19) 19 Nupay kasta, ti pundasion ti Dios sitatalged, nga addaan iti daytoy a selio, Am-ammo ti Apo dagiti kukuana. Ket, Tunggal maysa a manginaganan iti nagan ni Cristo umadayo koma iti kinadakes .
- (Mat 22:35-40) Kalpasanna, maysa kadakuada, nga abogado, ti nagsaludsod kenkuana, a sinulisogna ken kinunana, 36 Maestro, ania ti naindaklan a bilin iti Linteg? 37. Kinuna ni Jesus kenkuana, Ayatem ti Apo a Diosmo iti amin a pusom, ken iti amin a kararuam, ken iti amin a panunotmo. 38 Daytoy ti umuna ken naindaklan a bilin. 39 Ket ti maikadua ket umasping iti dayta, Ayatem ti padam a tao a kas iti bagim . 40 Kadagitoy dua a bilin, nakabitin ti amin a Linteg ken dagiti mammadto.
- (Mat 7:12) Ngarud, amin a banag a kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, aramidenyo met kadakuada: ta daytoy ti Linteg ken dagiti mammadto.
Maysa kadagiti panangmatmat iti moderno a Laud ket ti panangtallikud iti Dios ken Nakristianuan a pammati kaipapananna ti itatanor ti moralidad ken kultura. Dagiti liberal a tattao ken dagiti tattao a nalaka a maipatpateg iti naturalistiko a panangmatmat iti lubong mabalin nga ipagarupda a nasaysayaatto unay ti lubong bayat nga ikkaten ti maysa ti Dios. Mangiturong dayta iti wayawaya, iti sibilisasion, iti nalinteg a kagimongan, ken iti espasio a maipatpateg ti rason. Di kumurang a kasta ti pampanunoten ti adu a tattao a mangilaksid iti pammati a Kristiano. Mabalin met nga iyeg ti adu dagiti dakes a naaramid iti nagan ti Kristianidad ken iti Dios a dida mapupuotan a resulta dayta ti apostasia manipud iti Dios wenno saan a nasurot dagiti pannursuro ni Jesus ken dagiti apostol. Saan a gapu ta nasurot dagiti pannursuro ni Jesus ken dagiti apostol, no di ket gapu ta saan a nasurot dagitoy. Daytoy napateg a nagdumaan ket saan a maawatan ti adu a kritiko ti pammati a Kristiano. Ngem kasano? Adda kadi positibo wenno negatibo nga epekto ti pammati a Kristiano kadagiti natauan a kalintegan ken dignidad ti tao? Kitaentayo daytoy iti lawag ti sumagmamano a pagarigan, kas iti kasasaad dagiti babbai, literacy, pannakayanak ti literary language, ken pannakaipasdek dagiti pagadalan ken ospital. Ipakitada no kasano a nasayaat ti epekto ti Nakristianuan a pammati iti adu a benneg. Dagidiay pagilian a nagpateg ti akem ti pammati a Kristiano isuda met dagiti pagilian a kaykayat unay nga umakar dagiti tattao. Kadagita, dagiti natauan a kalintegan ken kasasaad ti ekonomia ket sapasap a nasaysayaat ngem iti dadduma a lugar.
Ti kadi Nakristianuan a pammati ti nangpakapuy wenno nangpasayaat iti saad dagiti babbai? Umuna, nasayaat no asikasuen ti kasasaad dagiti babbai, kas inrason ti dadduma maipapan iti makadangran nga epekto ti Kinakristiano iti kasasaad dagiti babbai. Rinautda ti Nakristianuan a pammati, nga ibagbagada a patriarkal dayta ken kimmapuy ti saad dagiti babbai. Daytoy a pammabasol ket inaramid nangruna dagiti kameng ti feminist movement ken dadduma pay a nangampon iti umasping a panagpampanunot. Ipagarup dagitoy a tattao a ti kasasaad ti babai ket agpannuray iti panagtignayna iti eksakto a kapada ti lalaki (kas pagarigan, ti babai a kinapadi) ken saan a maikari iti bagina ken nangnangruna babaen ken Cristo. Iti daytoy a panangmatmat, ti pateg ti babai ket marukod laeng babaen ti kapadana iti lalaki ken saan a babaen laeng ti kinasiasinona kas babai. Nupay kasta, agsusupadi a dagiti isu met laeng a kameng ti feminista a movimiento nga agkunkuna a mangibagi kadagiti babbai ket napigsa a mangidurduron iti aborsion, nga isu ti panangilaksid iti pudno a kinababai. Ti pudno a kinababai dina karaman ti panangpapatay iti ubing iti uneg wenno ruar ti aanakan ti ina. Imbes ketdi, ti nasinged a relasion ti ina ken annak ken ti panangaywan kadagiti annak ket nasalun-at a kinababai. Nalipatanen dayta dagiti agdama a lider ti feminista a movimiento. Ti sabali pay a parikut a simmaruno bayat ti nakaro nga aktibidad ti feminista a movimiento ket ti iyaadu ti bilang dagiti agsolsolo nga inna. Daytoy, met, nagbalin nga ad-adda a gagangay iti agdama a kaputotan, idi nabaybay-an dagiti Nakristianuan a prinsipio ken ti kinapermanente ti panagasawa. Adu a babbai ti adda iti sidong ti dakdakkel a dadagsen ngem idi sakbay ti panawen ti agdama a feminista a movimiento. Saan a limmag-an dayta, no di ket pinakaro ti kasasaadda.
Aktres ken Mannurat a ni Eppu Nuotio ken ti managsirarak a ni Tommi Hoikkalapagsasaritaan ti pannakariro maipapan iti relasion ti lalaki ken babai. Masmasdaaw ni Hoikkala no apay a nangrugi a nasinasina ti nuklear a pamilia idi ad-adu ti nagun-odan dagiti babbai a kalintegan. Patienna nga asidegen a maipasango ti Finland iti isu met laeng a kasasaad a kas iti sigud a sangsanguen ti Sweden: ti kadawyan a porma ti pamilia ket ti agsolsolo nga ina ken ti maymaysa nga anakna. Kayat dagiti babbai ti mawayawayaan manipud iti kasasaad nga awan ti wayawayada nga agpili ket nagtungpalda iti kasasaad nga awan ti wayawayada nga agpili. (...) Adu a babbai ti mabannog gapu kadagiti trabahoda iti pagtaengan, panagadal ken ababa a panagtrabahoda. Ti kapanunotan ni Hoikkala ket dagitoy a parikut iti relasion ket gapuanan ti kinapudno a dagiti lallaki ket dida maibturan dagiti babbai a naballigi. Bayat a bumabbaba ti panaganus dagiti tattao, bumaba met ti threshold-da iti panagdiborsio. Addaan itan ti Finland iti kultura ti diborsio. (1) .
Ti ngay historia ken ti kasasaad dagiti babbai? Adu ti mangraut maibusor iti Nakristianuan a pammati nga eksakto gapu ta kunada a pinakapuyna ti saad dagiti babbai. Nupay kasta, daytoy nga argumento ket saan a makatakder iti historikal a konsiderasion. Ta, no idilig kadagiti babbai kadagiti kagimongan dagiti Griego ken Romano, nasaysayaat nga amang ti saad dagiti Kristiano a babbai. Ti maysa a pagarigan manipud iti nagkauna a lubong ket ti panangbaybay-a kadagiti maladaga a babbai. Idiay Imperio ti Roma, gagangay nga aramid ti pannakipaset iti panagplano ti pamilia babaen ti panangbaybay-a kadagiti kappasngay. Nangnangruna ti gasat dagiti babbalasitang. Kas resultana, naballikug ti kaadu ti relasion dagiti lallaki ken babbai, ket napattapatta nga adda agarup sangagasut ket tallopulo a lallaki iti tunggal sangagasut a babbai iti kagimongan ti Roma. Nupay kasta, ti Nakristianuan a pammati binalbaliwanna ti kasasaad ken pinasayaatna ti saad dagiti babbai idi un-unana. Idi imparit dagiti Kristiano ti aborsion ken ti panangpapatay kadagiti kappasngay, inapektaranna ti panagbiag dagiti babbalasitang. Naaywan dagiti babbalasitang a kas met laeng kadagiti lallaki. Daytoy ti namagbalin iti relasion a kaadu dagiti lallaki ken babbai nga ad-adda a naurnos. Ti sabali pay a pagarigan ket dagiti panagasawa dagiti ubbing ken panagasawa a nayurnos iti ubing pay nga edad. Iti antigo a kagimongan, gagangay ti panangpilit kadagiti babbalasitang a makiasawa bayat nga addada pay laeng iti kinaagtutubo wenno sakbay pay dayta. Kinuna ni Griego a ni Cassius Dio, a nangisurat iti pakasaritaan ti Roma, a ti balasitang ket nakasaganan a mangasawa iti nasapa pay nga agtawen iti 12: “ Ti balasitang a mangasawa sakbay ti maika-12 a kasangayna agbalin a legal a kaduana iti maika-12 a kasangayna.” Naapektaran ti Nakristianuan a pammati iti wagas a nangpalubos kadagiti babbai a mangasawa inton agangay ken mangpili iti bukodda a kapareha. Ti maikatlo a pagarigantayo ket maipapan kadagiti balo a babbai, a nakapuy ti kasasaadda iti antigo a lubong (kas iti moderno nga aldaw nga India, a sadiay dagiti babbai a balo a babbai ket napuoran pay ketdi a sibibiag). Inrepresentarda ti maysa kadagiti nalaka a maapektaran ken saan unay a nagasat a grupo, ngem pinasayaat met ti Kinakristiano ti biagda. Naayaban ti komunidad a mangaywan kadagiti balo a babbai a kas iti panangaywanda kadagiti nabaybay-an nga ubbing. Daytoy ti nangapektar iti panagsaknap ti Kinakristiano iti imperio ti Roma. Dagiti Aramid ken Surat, kas pagarigan, iyegna ti kasasaad dagiti balo (Aramid 6:1, 1 Tim 5:3-16, Santiago 1:27) . Maikapat, adda pannursuro iti Baro a Tulag para kadagiti assawa a lallaki a masapul nga ayaten dagiti assawada, kas iti panagayat ni Cristo iti iglesia. No adda ditoy ti aniaman a negatibo kadagiti babbai, rumbeng nga ibaga kadatayo dagiti kontemporaneo a feminista no ania ti dakes iti dayta. Saan kadi a ti ayat ti lalaki ken ni baketna ti eksakto a kayat ti tunggal babai iti panagasawa?
- (Efe 5:25,28) Dakayo nga assawa a lallaki, ayatenyo dagiti assawayo, kas met laeng iti panagayat ni Cristo iti iglesia, ken intedna ti bagina gapu iti daytoy 28 Kasta met a rebbeng nga ayaten dagiti lallaki dagiti assawada a kas iti bagida. Daydiay mangayat iti asawana ay-ayatenna ti bagina.
Maikalima, masapul a laglagipen a kanayon a dakkel ti porsiento dagiti babbai kadagiti pasurot ni Jesus. Kastoy ti kasasaad bayat dagiti immuna a siglo ken iti labesna. No saan koma a nangyeg ti Nakristianuan a pammati iti panagrang-ay iti biagda, apay koma a napasamak dayta? Apay nga interesadoda iti daytoy a banag no ammoda a ti Nakristianuan a pammati ket pinarukma ti maysa a babai? Ti kinapudnona, kaaduanna a pinasayaatna ti biagda. Mainayon pay, ti kinapudno ket dakkel ti paset dagiti babbai iti adu a Kristiano a tignay ti panagungar. Ti nasayaat a pagarigan ket kas pagarigan ti Pentecostal revival ken Salvation Army. Napateg ti akem dagiti babbai ken insaknapda ti ebanghelio kadagiti lugar a saan nga umdas dagiti lallaki.
Ti propesor ti sosiolohia ken relihiuso a panagadal, ni Rodney Stark, ket nagsurat iti libro maipapan iti irarang-ay ken balligi ti Kinakristiano, ken inusigna met ti kaipapanan dagiti babbai iti panagsaknap ti Kinakristiano. Sigun ken Stark, nasayaat ti kasasaad dagiti Kristiano a babbai sipud pay idi damo a paset ti Kinakristiano. Tinagiragsakda ti nangatngato a saad ken proteksion ngem, kas pagarigan, dagiti padada a kakabsat a babbai a Romano, a ti kasasaadda iti biangda ket nakapatpateg a nangatngato ngem kadagiti babbai a Griego. Saan met a naipalubos ti aborsion ken panangpapatay kadagiti kappasngay a maladaga kadagiti komunidad a Kristiano – agpada a nainget a maiparit. Gapuna, ti Kristianidad ket nalatak unay kadagiti babbai, (Chadwick 1967; Brown, 1988) ken daytoy ket nagsaknap, nangruna babaen dagiti narang-ay a babbai kadagiti assawada.(2)
Malaksid iti dayta, awan mamaayna ti panangilibak, ti sipapanayag nga aminen uray dagiti pagano a bumusbusor iti Kinakristiano: a daytoy baro a relihion ket nangallukoy iti naisangsangayan a kaadu dagiti babbai ken adu a babbai ti nakagun-od iti kasta a liwliwa manipud kadagiti sursuro ti kongregasion a saan a kabaelan nga ipaay dagiti daan a relihion. Kas nadakamatko, impagarup ni Kelsos ti dakkel a paset dagiti babbai kadagiti Kristiano kas pammaneknek iti kinaawan rason ken bulgar a kinatao ti Kinakristiano. Binabalaw ni Julianus dagiti lallaki ti Antiokia iti kasuratanna a Misopogon gapu iti panangipalubosda kadagiti assawada a mangsayang kadagiti sanikuada kadagiti “taga Galilea” ken kadagiti napanglaw, a daksanggasat ta nagbanag iti pananggun-od ti Kristiano nga “ateismo” iti panagdayaw ti publiko. Ken dadduma pay. Ti ebidensia maipapan iti nagkauna a Kinakristiano dina direkta a mangibati iti lugar iti panagduadua no maysa dayta a relihion, . a nakaro ti panangallukoyna kadagiti babbai ken saan koma a nagsaknap iti dandani kas iti kalawa ken saan a kas iti kapartak no awan ti kas iti kaadu dagiti babbai. (3) .
Ti ngay kinapadi ti babai ken ti negatibo a kababalin iti dayta? Adu a Kristiano ti makaawat manipud iti Biblia a daytoy a banag ket kukua laeng dagiti tattao (1 Tim. 3: 1-7; Tito 1: 5-9). Saan a saludsod ti pannakaibilang dagiti babbai a nababbaba no di ket dagiti lallaki ken babbai nga addaan iti nagduduma nga akem. Napateg met a paliiwen no kasano ti panagtrabaho ni Jesus. Gagangay nga ipagarup dagiti tattao a naimbag ni Jesus, ket talaga a naimbag isuna. Agpada ti pasurotna a lallaki ken babbai. Nupay kasta, ti napateg a natakuatan ket dagiti laeng lallaki ti pinili ni Jesus kas apostol (Mat. 10: 1-4), saan a babbai. Saan a sinurot ni Jesus ti modelo dagiti moderno a feminista ditoy, nupay sigurado nga inayatna ti amin a tattao, aniaman ti sekso. Isu nga apay nga asikasuen ti pagtuladan nga impasdek ni Jesus? Ti kangrunaan a rason ket saan laeng a tao ni Jesus no di ket Dios nga addaan iti kapitolio a G. Isu ti Dios a nangparsua iti amin a banag ken naggapu idiay langit (Juan 1: 1-3,14). Kinuna a mismo ni Jesus: " Ket kinunana kadakuada, Nagtaudkayo iti baba; nagtaudak iti ngato: taga-taudkayo iti daytoy a lubong; saanak a taga daytoy a lubong. 24 Kinunak ngarud kadakayo a mataykayo kadagiti basbasolyo: ta." no dikay mamati a siak isuna, mataykayto kadagiti basolyo." (Juan 8:23,24). Isu a no ni Jesus ti Dios a nangipasdek iti pagtuladan para kadagiti immuna nga apostol, ditay koma ikankano daytoy a banag a buyogen ti panagkidem ken kunaen nga awan ti kaipapanan dayta. Dagidiay agsasao maipapan iti di panagpapada iti daytoy a banag ita ket kasla laksidenda met ti dadduma pay a sursuro nga inyeg ni Jesus. Adu kadakuada ti saan a mamati iti impierno wenno iti aniaman a pamunganayan ti Biblia nga insuro ni Jesus. Ibagbagada nga ulbodda ken ipagarupda a nasirsiribda ngem ni Jesus. Saan kadi a natangsit a kababalin daytoy? Mabalin a damagen ti maysa iti kasta a tao no apay a kamengka iti maysa a ward wenno iglesia no dika pay ketdi mamati kadagiti pamunganayan nga insuro ni Jesus? Dagiti kasta a tattao ket papadi ti tinapay ken umasping a "bulsek a lider dagiti bulsek" no ania ti adda idi panawen ni Jesus. no ania ti adda idi panawen ni Jesus. Iti sabali a bangir, no sika ti kita ti tao a di agtutunos iti daytoy a banag, dika laksiden ti biag nga agnanayon gapu iti dayta! Awagannaka ti Dios iti agnanayon a pagarianna, isu a dimo laksiden daytoy nga awag gapu iti kasta a banag!
Ti statum dagiti ubbing.
Saanmo a papatayen ti ubing babaen ti aborsion, wenno saanmo manen a patayen inton maipasngay (Surat ni Bernabe, 19, 5) .
Saanmo a patayen babaen ti aborsion ti bunga ti aanakan ken saanmo a papatayen ti maladaga a nayanak a nasapa (Tertullian, Apologeticum,9,8:PL 1, 371-372) .
Maikadua, pinasayaat ti Kristianidad ti natauan a kalintegan dagiti ubbing. Iti ngato, inyebkasmi no kasano a ti panangbaybay-a kadagiti di matarigagayan a kappasngay a maladaga ket gagangay nga aramid iti antigo a kagimongan. Gagangay dayta iti amin a klase ti kagimongan, ket ti sapasap nga aramid ket bay-an a ti ama ti pamilia ti mangikeddeng bayat ti umuna a lawas ti biag ti kappasngay no mapalubosan nga agbiag. No balasitang, baldado, wenno di matarigagayan ti ubing, masansan a mabaybay-an. Dadduma a nabaybay-an nga ubbing ti napadakkel idi agangay nga agbalin a balangkantis, adipen, wenno agpalpalama, a mangipakpakita iti nalaka a maapektaran a kasasaadda. Pinasayaat ti Kinakristiano ti kasasaad dagiti ubbing. Kas resultana, nangrugin a baybay-an dagiti tattao ti ugalida a panangbaybay-a, ket dagiti ubbing nagbalinda a matmatan kas tattao nga addaan iti naan-anay a kinatao ken naan-anay a natauan a kalintegan. Naurnong dagiti nabaybay-an nga ubbing manipud kadagiti kalsada ken naikkan iti baro a gundaway iti biag. Kamaudiananna, nabaliwan met ti linteg: idi 374, bayat ti panawen ni emperador Valentinian, nagbalin a krimen ti panangbaybay-a kadagiti ubbing.
Pannakaadipen. Idi pinasayaat ti pammati a Kristiano ti saad dagiti babbai ken ubbing, pinasayaatna met ti saad dagiti adipen ken kamaudiananna nakatulong iti pannakapukaw daytoy nga institusion. Idiay Imperio ti Roma, nasaknap ti panangadipen ken kasta met kadagiti Griego a siudad-estado, 15-30 porsiento kadagiti kameng ti kagimongan ket adipen nga awanan iti sibil a kalintegan, ngem ti Nakristianuan a pammati ket nangyeg iti panagbalbaliw iti kasasaad. Adu ita ti mangbabalaw iti Edad Media a nanginagan iti dayta iti Nasipnget a Panawen, ngem bayat dayta a tiempo a naungaw ti pannakaadipen manipud Europa, malaksid iti sumagmamano a rehion iti aglawlaw. Ti ngay pannakaadipen ti baro a panawen? Iti moderno a panawen, adda nadayaw a saritaan maipapan iti panawen ti Pannakalawlawag, ngem idi nangrugi manen ti pannakaadipen, daytoy nga institusion ket adda idi iti kadakkelan bayat laeng ti Pannakalawlawag. Nasipnget a panawen dayta para iti sumagmamano a grupo ti tattao. Nupay kasta, dagiti pannakabagi ti revival Christianity, kas kadagiti Quaker ken Methodist, ket nakatulong iti pannakaiparit ti panangadipen idiay Inglatera ken dadduma pay a pagilian. Pinasayaatna dagiti natauan a kalintegan:
Nagtultuloy nga adda ti pannakaadipen ken ad-adda a nasaknap iti intero a sibubukel a Panawen ti Pannakalawlawag bayat dagiti uppat a maudi a dekada ti maika-18 a siglo . Idi laeng arinunos ti siglo dagiti immuna a gakat a naaramid a mangikkat iti panangadipen kadagiti kangrunaan a kolonia. Nangrugi ti maysa nga abolisionista a movimiento idiay Inglatera, nga inrugi ti dua a Kristiano a sekta, dagiti Quaker ken Metodista. Sigun kadagiti deklarasion ken sentensiada ti panangadipen ket naibilang a nangnangruna a basol imbes a maysa a kita ti pananglabsing iti natauan a kalintegan. (4) .
Demokrasia ken ti kinatalged ti kagimongan
- (1 Tim 2:1,2) Idagadagko ngarud nga, umuna iti amin, dagiti araraw, kararag, panangibabaet, ken panagyaman, maipaay kadagiti amin a tattao; 2 Para kadagiti ari, ken kadagiti amin nga addaan autoridad; tapno agbiagtayo a naulimek ken natalna iti amin a kinadios ken kinamapagpiaran.
Idagadag ti umuna a surat ken Timoteo nga ikararagtayo dagiti agtuturay tapno agturong dayta iti natalna a panagbiag. Nasaysayaat ngem nga adda riribuk iti kagimongan, awan limitasionna a diktadura, wenno kanayon a panagrebelde kadagiti agtuturay. Nasaysayaat para iti ekonomiko ken dadduma pay a panagrang-ay nga ikagumaan dagiti lider ti naimbag. Kinuna ti dadduma nga eskolar a dayta ti trabaho a Kristiano a misionero ti addaan iti positibo nga akem iti itatanor ti demokrasia ken iti kinatalged ti kagimongan. Nakita daytoy kadagiti pagilian ti Africa ken Asia. No sadino nga adda aktibo a trabaho a misionero, nasaysayaat ti kasasaad ita ngem kadagiti lugar a basbassit wenno awan ti epekto dagiti misionero. Umay dayta iti sango kadagiti banag a kas iti kinapudno a ti ekonomia kadagiti lugar ti mision ket ad-adda a narang-ay ita, medio nasaysayaat ti kasasaad ti salun-at, nababbaba ti mortalidad dagiti ubbing, nababbaba ti panagkunniber, ad-adda a gagangay ti panagbasa ken panagsurat ken nalaklaka ti pannakagun-od iti edukasion ngem iti dadduma a benneg. Idiay Europa ken Amianan nga America, napasamak ti isu met laeng a panagrang-ay iti napalabas, ket sigurado nga adda epekto ti Nakristianuan a pammati iti dayta met.
Sientista: Ti trabaho a misionero ti nangrugian ti demokrasia
Sigun ken Robert Woodberry, ti katulongan a propesor iti Texas University, ad-adda a nakapatpateg ti epekto ti trabaho a misionero dagiti Protestante idi dekada 1800 ken idi rugi ti dekada 1900 iti panagrang-ay ti demokrasia ngem iti orihinal a naipagarup. Imbes nga addaanda iti bassit nga akem iti pannakaparang-ay ti demokrasia, dakkel ti paset dagiti misionero iti dayta iti adu a pagilian ti Africa ken Asia. Saritaen ti magasin a Christianity Today ti maipapan iti dayta. Inadal ni Robert Woodberry ti relasion ti trabaho a misionero ken dagiti banag a mangapektar iti demokrasia iti dandani 15 a tawen. Sigun kenkuana, sadiay a naaddaan iti kangrunaan nga impluensia dagiti misionero a Protestante. Sadiay ti ekonomia itatta ket ad-adda a narang-ay ken ti kasasaad ti salun-at ket medio nasaysayaat nga amang ngem kadagiti lugar, a sadiay basbassit wenno awan ti impluensia dagiti misionero. Kadagiti lugar nga addaan iti nasaknap a pakasaritaan ti misionero, nababbaba ti kaadu ti ipapatay dagiti ubbing iti agdama, basbassit ti panagkunniber, ad-adda a gagangay ti panagbasa ken panagsurat ken nalaklaka ti iseserrek iti edukasion, nangruna kadagiti babbai. Sigun ken Robert Woodberry, espesipiko a dagiti Protestante a Kristiano ti panagungar ti addaan iti positibo nga epekto. Iti kasumbangirna, saan nga umasping ti epekto dagiti klero wenno misionero a Katoliko nga empleado ti estado sakbay ti dekada 1960. Nawaya dagiti misionero a Protestante iti panangtengngel ti gobierno. “Maysa a kangrunaan nga estereotipo iti trabaho a misionero ket mainaig dayta iti kolonialismo. - - Nupay kasta, dagiti Protestante a trabahador, a saan a pinunduan ti gobierno, ket kanayon a kritikal ti reaksionda iti kolonialismo”, kuna ni Woodberry iti Christianity Today. Ti napaut nga obra ni Woodberry ket nakaawat iti pammadayaw. Malaksid iti dadduma pay, napaliiw ti propesor iti panagsirarak a ni Philip Jenkins iti Baylor University dagiti sumaganad maipapan iti panagsirarak ni Woodberry: “Talaga nga inkagumaak ti nagsapul kadagiti pagkurangan, ngem agtalinaed ti teoria. Dakkel ti impluensiana iti sangalubongan a panagsirarak maipapan iti Kinakristiano.” Sigun iti magasin a Christianity Today nasurok a sangapulo a panagadal ti nangpatibker kadagiti natakuatan ni Woodberry. (5) .
Krimen ken ti kaaduna
- (Mat 22:35-40) Kalpasanna, maysa kadakuada, nga abogado, ti nagsaludsod kenkuana, a sinulisogna ken kinunana, 36 Maestro, ania ti naindaklan a bilin iti Linteg? 37. Kinuna ni Jesus kenkuana, Ayatem ti Apo a Diosmo iti amin a pusom, ken iti amin a kararuam, ken iti amin a panunotmo. 38 Daytoy ti umuna ken naindaklan a bilin. 39 Ket ti maikadua ket umasping iti dayta, Ayatem ti padam a tao a kas iti bagim . 40 Kadagitoy dua a bilin nakabitin ti amin a Linteg ken dagiti mammadto .
- (Lucas 18:20,21) Ammom dagiti bilin , Dika makikamalala, Dika pumatay, Dika agtakaw, Dika agsaksi iti ulbod, Padayawam ni amam ken ni inam. 21 Ket kinunana, Amin dagitoy inlemmengko manipud kinaubingko.
- (Rom 13:8,9) Dikay utang iti asinoman, no di ti panagayat iti maysa ken maysa: ta ti agayat iti sabali, tinungpalna ti linteg. 9 Gapu iti daytoy, Dika makikamalala, Dika pumatay, Dika agtakaw, Dika mangsaksi iti ulbod, Dika agtarigagay; ket no adda sabali a bilin, apagbiit a maawatan daytoy iti daytoy a pagsasao, nga isu ti, Ayatem ti kaarrubam a kas iti bagim.
Ti lebel ti krimen ket addaan epekto kadagiti natauan a kalintegan. No basbassit ti krimen, ad-adda a natalged ti kagimongan ken awan ti maaramid a kinaawan hustisia kadagiti sabsabali. Ania ti epekto ti Nakristianuan a pammati iti krimen? No pudno dayta, makatulong koma dayta iti positibo a panagbalbaliw iti tao ken mangkissay iti kinaawan hustisia kadagiti sabsabali. Adu ti agreklamo maipapan kadagiti kinadakes dagiti kagimongan, ngem ti ebanghelio ken ti awag iti panagbabawi (cf. dagiti sasao ni Jesus, Lucas 13: 3: “... ngem, malaksid no agbabawikayo, mapukawkayto met amin.) ket maysa a positibo a puersa para iti panagbalbaliw. Mainayon pay, ti panangsurot iti kadakkelan a bilin maipapan iti panangayat iti kaarruba, a napakuyogan iti dadduma a bilin, kissayanna ti krimen. No sadino nga ay-ayaten ken maipatpateg ti kaarruba, awan ti dakes nga aramiden kenkuana. Ti umno a panangtrato iti kaarruba ti pakaibatayan ti pannakakissay ti krimen. Isu a no makasagid ti maysa a tao iti Dios, rumbeng a mangyeg dayta iti positibo a panagbalbaliw kenkuana. Mabalin nga ad-adda a positibo dagiti nalidem ken napait nga indibidual, kabaelan ti adikto nga isardeng ti panagusar ken panagtakawda iti droga. Magun-od ti sugador ti interes malaksid kadagiti ay-ayam, wenno mabalin a pasardengen ti terorista ti aktibidad dagiti terorista. Dagitoy ket panagbalbaliw a mabalin nga addaan iti positibo nga epekto iti biag ti bagida ken ti sabsabali. Ipakita ti bassit a pagarigan no kasano a mabalbaliwan ti Dios ti biag ti adu. Ipakita ti pagarigan no kasano a nagbalbaliw ti nagadu a tattao iti uneg. Ti pannakailadawan ket manipud idi maika-19 a siglo ken manipud iti libro ni Charles G. Finney nga Ihmeellisiä herätyksiä .
Imbagak a nagbalbaliw unay ti kasasaad ti moral babaen iti daytoy a panagungar. Kabbaro ti siudad, narang-ay iti ekonomia ken naregta ngem napno iti basol. Nangnangruna a nasaririt ken ambisioso ti populasion ngem bayat a nagsaknap ti panagungar iti siudad babaen ti panangyegna kadagiti dakkel a bunggoy dagiti naisangsangayan unay a tattaona, lallaki ken babbai, iti pannakakomberte, napasamak ti namilagruan unay a panagbalbaliw maipapan iti urnos, kinatalna ken moralidad. Nakisaritaak iti maysa nga abogado adu a tawen kalpasanna. Isu ket nakomberte iti daytoy a panagungar ken maysa idi a sapasap a piskal kadagiti kaso kriminal. Gapu iti daytoy nga opisina, naan-anay a pamiliar kenkuana dagiti estadistika dagiti kriminal. Kinunana maipapan iti panawen daytoy a panagungar, “Inusigko dagiti dokumento ti linteg kriminal ket nadlawko ti nakaskasdaaw a kinapudno: bayat a mamitlo a dimmakkel ti siudadtayo kalpasan dagiti panawen ti panagungar, awan pay ketdi ti kakatlo kadagiti darum ngem sadiay ket idi. Namilagruan unay ti epekto ti panagungar iti kagimongantayo.”(...) (...) Agpada nga in-inut a bimmaaw ti ibubusor ti publiko ken personal. Idiay Rochester awan ti ammok maipapan iti dayta. Ti pannakaisalakan ket addaan iti bukodna a naindaklan a panagbisita, dagiti panagungar ket nabileg unay ken nasaknap unay ti panaggarawda, ken dagiti tao ket addaan iti panawen a mangam-ammo agpadpada iti bagida ken kadagiti resultada agingga iti kasta a kabutengda a bumusor kadakuada a kas idi. Nasaysayaat met ti pannakaawat dagiti papadi kadagitoy, ket nakombinsir dagiti nadangkes nga aramid dagitoy ti Dios. Daytoy nga ideya kadakuada ket nagbalin a dandani gagangay, nalawag unay ti nasimbeng a kinatao dagiti nakomberte, talaga a nagbalbaliw, “baro a pinarsua”, dagiti nakomberte, kasta unay ti naan-anay a panagbalbaliw a napasamak agpadpada kadagiti indibidual ken iti kagimongan, ken kasta unay a permanente ken di mailibak ti bunga.
Dagiti ngay biddut ti iglesia? Mabalin nga ikalintegan ti adu nga ateista a ti pammati a Kristiano ket saan a mangyeg iti positibo a panagbalbaliw, ken mabalin nga itudoda ti rinibu a kinaawan hustisia a naaramid iti nagan ti Dios, iti panaglabas dagiti siglo. Maibatay iti dayta, siguradoda nga awan ti Dios. Kunada, "Saan kadi nga absurdo ti mamati iti Dios idinto ta nakaad-adu a kinaawan hustisia ti naaramid iti naganna?" Nupay kasta, saan nga ikabilangan dagitoy a tattao
• a dagiti saan a nalinteg saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios: Saanyo kadi nga ammo a dagiti saan a nalinteg saanto a tawiden ti pagarian ti Dios? Dikay maallilaw... (1 Cor 6:9) • nga agkedked ni Jesus a mangipudno kadagiti nakabasol: Ket kalpasanna ipudnokto kadakuada, Diak pulos naam-ammo: umadayokayo kaniak, dakayo nga agar-aramid iti kinadakes. (Mat 7:23) . • nga inwaragawag da Jesus, Juan a Mammautisar, ken dagiti apostol ti panagbabawi. Kinuna pay ni Jesus a ”ngem, malaksid no agbabawikayo, mapukawkayto met amin” (Lucas 13:3). • a ni Jesus ket namakdaar maibusor iti panangagaw iti kampilan ken indagadagna nga ayaten dagiti kabusor (Mat. 26:52, 5: 43,44). • Adu met ti di mangikankano iti sasao ni Pablo a nangpakdaaranna maipapan kadagiti naulpit a lobo nga umay kalpasan ti ipapanawna. Dagitoy a sasao ni Pablo ipakitana a naimbag ti panagrang-ay ti historia. Iladawanda dagiti siglo ken kinaawan hustisia a naaramid iti nagan ti Dios. Imposible nga ilibak a saan nga umiso ti imbaga ni Pablo. Mainayon pay, impakita ni Pablo a dagiti aramid ket makapaneknek a maibusor iti tao. Mabalinna met a kunaen a mismo kadagiti sabsabali: ”Kakabsat, agbalinkayo a sangsangkamaysa a pasurot kaniak, ket markaanyo dagidiay magmagna a kas iti kaaddatayo a pagwadan.” , Fil 3:17.
- (Aramid 20:29-31) Ta ammok daytoy, a kalpasan ti ipapanawko sumrekto dagiti naulpit a lobo iti tengngayo, a dida asinoman ti arban. 30 Kasta met iti bagiyo tumakderto dagiti tattao, nga agsasao iti nakillo a bambanag, tapno umadayoda kadagiti adalan a sumurot kadakuada. 31 Ngarud, agsiputkayo, ket laglagipenyo, nga iti las-ud ti tallo a tawen diak insardeng ti mangpakdaar iti tunggal maysa a rabii ken aldaw a buyogen ti lulua.
- (Tit 1:16) Ibagbagada nga am-ammoda ti Dios; ngem iti ar-aramid ilibakda isuna, a makarimon, ken nasukir, ken iti tunggal naimbag nga aramid, matubngarda.
Ti edukasion ken panagbasa ken panagsurat ket saan a direkta a nainaig kadagiti natauan a karbengan, ngem dagiti pagilian a nalaka a magun-od ti edukasion ken panagbasa ken panagsurat ket kadawyan a nakaaramidda met iti panagrang-ay kadagiti natauan a karbengan. Isu a kasano a mainaig ti Nakristianuan a pammati iti suheto? Adu ti addaan iti blind spot ditoy. Saanda nga ammo a kaaduan kadagiti naisurat a pagsasao idiay Europa ken dadduma pay a pagilian - kasta met dagiti adu nga eskuelaan ken unibersidad - ket naipasngay manipud iti impluensia ti pammati a Kristiano. Kas pagarigan, ditoy Finland, ni Mikael Agricola, ti Repormador ti Finland ken ama ti literatura, ti nangimaldit iti umuna a libro ti ABC kasta met ti Baro a Tulag ken dagiti paset ti dadduma pay a libro ti Biblia. Nasursuro dagiti tattao ti agbasa babaen kadagita. Iti adu a dadduma pay a nasion iti Lumaud a lubong, napasamak ti panagrang-ay babaen ti umasping a proseso:
Ti Kinakristiano ti nangparsua iti Lumaud a sibilisasion. No nagtalinaed koma dagiti pasurot ni Jesus kas maysa a nakapsut a sekta dagiti Judio, adu kadakayo ti saan koma a pulos a nakasursuro nga agbasa ken dagiti dadduma ket agbasada manipud kadagiti lukot a nakopia babaen ti ima. No awan ti teolohia a naparsua iti panagrang-ay ken moral a panagpapada, ti sibubukel a lubong ket agdama nga adda iti maysa a kasasaad, a dagiti saan nga Europeano a kagimongan ket agarup idi tawtawen ti 1800: Maysa a lubong nga addaan kadagiti di mabilang nga astrologo ken alkimista, ngem awan dagiti sientista. Despotiko a lubong nga awanan kadagiti unibersidad, banko, paktoria, anteohos, tsimenea ken piano. Maysa a lubong, a matay ti kaaduan nga ubbing sakbay ti edad a lima ken adu a babbai ti matay gapu iti panagpasngay – maysa a lubong a pudno nga agbiag iti “Dark Ages”. Timmaud laeng ti moderno a lubong manipud kadagiti Kristiano a kagimongan. Saan nga iti sakup ti Islam. Saan nga idiay Asia. Saan nga iti ”secular” society – kas awan ti kasta a banag. (6) .
Saan met a direkta a nainaig dagiti ospital kadagiti natauan a kalintegan, ngem pasayaatenda ti kasasaad ken pagimbagan dagiti tattao. Iti daytoy a benneg, dakkel ti paset ti pammati a Kristiano, ta adu nga ospital (agraman ti Nalabaga a Krus) ti naipasngay gapu iti impluensiana. Ti inted-Dios nga ayat iti kaarruba ken tarigagay a tumulong kadagiti tattao ti adda iti likud ti kaaduan nga ospital:
Bayat ti Edad Media dagiti tattao, a kameng ti Order of Saint Benedict, ti nangmantener iti nasurok a dua ribu nga ospital idiay laeng Makinlaud nga Europa. Ti maika-12 a siglo ket naisangsangayan a signigicant iti daytoy a banag, nangruna sadiay, a sadiay ti Orden ni Santo Juan ket nagtartaray. Kas pagarigan, ti dakkel nga Ospital ti Espiritu Santo ket naipasdek idi 1145 idiay Montpellier, a napardas a nagbalin a sentro ti medikal nga edukasion ken ti medikal a sentrol ti Montpellier bayat ti tawen 1221. Malaksid iti medikal a panangaywan, dagitoy nga ospital ket nangipaay iti taraon para kadagiti mabisin ken inaywananna dagiti balo ken ulila, ken nangted kadagiti limos kadagiti agkasapulan kadagitoy. (7) .
Sumagmamano a pagarigan manipud Africa ti mangipakita iti kaipapanan ti Nakristianuan a pammati. Adu ti mangbabalaw iti trabaho a misionero, ngem nangyeg dayta iti dakkel a panagbalbaliw ken kinatalged kadagiti kagimongan ti Africa. Gapu iti daytoy, nangrugi metten a dumakkel ti ekonomia ken ngimmato ti kasasaad ti panagbiag dagiti tattao. Ti umuna kadagiti komento ket ni Nelson Mandela. Ti naud-udi ket insurat ni Matthew Parris, maysa a nalatak a Briton a politiko, autor ken periodista iti The Times, a napauluan iti “Kas maysa nga Ateista, talaga a patiek a kasapulan ti Africa ti Dios,” ken iti sidong ti subtitulo a, “Dagiti misionero, saan a dagiti grant, ti... solusion iti kadakkelan a parikut ti Africa - ti makarumek a pasibo a panagpampanunot dagiti tattao.” Dimteng ni Parris iti daytoy a konklusion kalpasan ti panagbiagna idi ubing pay kadagiti nadumaduma a pagilian ti Africa ken kalpasan ti panangaramidna iti nasaknap a panagdaliasat iti ballasiw ti kontinente. Isu a mismo ket maysa nga ateista, ngem napaliiwna a ti trabaho a panagmisionero ket addaan kadagiti positibo nga epekto. Saan la ketdi nga agballigi ti basta sosial a trabaho wenno ti panagbibinninglay iti teknikal a pannakaammo, ngem baybay-anna ti kontinente iti dakes a kombinasion ti Nike, maysa a mangkukulam, maysa a selpon, ken maysa a kutsilio iti kabakiran.
Matthew Parris: Daytat’ nangtignay kaniak, a nangpabaro iti bumasbassit a pammatik iti pilantropia dagiti napanglaw a pagilian. Nupay kasta, ti panagdaliasat idiay Malawi ti nangpabaro met iti sabali pay a panangmatmat, maysa nga inkagumaak a papanawen iti intero a panagbiagko, ngem maysa dayta a kapaliiwan a diak pay naliklikan sipud pay idi ubingak idiay Africa. Riroenna dagiti ideolohikal a konseptok, sisusukir nga agkedked a maibagay iti panangmatmatko iti lubong, ken nariribuk ti dumakdakkel a pammatik nga awan ti Dios. Ita, kas kas maysa a nairuam nga ateista, kombinsidoak iti dakkel nga epekto ti Kristiano nga ebanghelismo idiay Africa – naan-anay a naisina kadagiti sekular a sibiko nga organisasion, proyekto ti gobierno, ken internasional a panagregget iti tulong. Saan laeng nga umdas dagitoy. Saan nga umdas ti edukasion ken panangisuro laeng. Idiay Africa, balbaliwan ti Kristianidad ti puso dagiti tattao. Mangyeg dayta iti naespirituan a panagbalbaliw. Pudno ti pannakayanak manen. Nasayaat ti panagbalbaliw. ...Ibagak a nakababain a ti pannakaisalakan ket paset ti pakete, ngem agpada a dagiti puraw ken nangisit a Kristiano nga agtartrabaho idiay Africa ket mangagas kadagiti masakit, a mangisursuro kadagiti tattao nga agbasa ken agsurat; ket ti laeng sekular a tao ti makakita iti ospital ti mision wenno eskuelaan ket kunaenna a nasaysayaat koma ti lubong no awan dayta... Ti panangikkat iti panagsaknap ti nakristianuan nga ebanghelio manipud iti ekuasion ti Africa mabalin a baybay-anna ti kontinente iti asi ti dakes a kombinasion : Nike, ti mangkukulam, ti selpon ken ti machete.
Salun-at ken pagimbagan
- 1 (Juan 3:11) Ta daytoy ti mensahe a nangngegyo manipud idi damo, nga agiinnayattayo.
- (1 Pedro 2:17) 17 Padayawanyo ti amin a tattao . Ayaten ti panagkakabsat. Agbutengka iti Dios. Padayawanyo ti ari.
Ti salun-at ken pagimbagan ket isyu nga asideg kadagiti natauan a kalintegan. Nangnangruna ti pagimbagan ti isip ket agpannuray unay kadagiti dadduma a tattao, kayatna a sawen, no kasano ti panagtignaytayo iti kababalin ti dadduma iti bagitayo. Iti pangkaaduan, no ti maysa nga ubing ket addaan iti mangsuporta nga aglawlaw ti panagdakkel, gagayyem ken naayat a nagannak, dakkel ti posibilidadna a dumakkel nga agbalin nga adulto nga umawat iti bagina ken kadagiti dadduma. Nasayaat ti kararua ken panunotna gapu ta naipateg ken naayat. Kasta met laeng, siempre, kadagiti nataengan. Nasayaatda met no maawat ken maipatpategda. Ania ti epekto ti Nakristianuan a pammati iti salun-at ti isip? Iti daytoy a benneg, naikkankami kadagiti nalawag nga instruksion; nasken nga ayatentayo dagiti kaarrubatayo ken respetuentayo ti amin, kas kas pagarigan ipakita dagiti napalabas a bersikulo. Nasayaat ti nakaibatayanna iti salun-at ti isip ken kasta met kadagiti natauan a kalintegan. Nupay kasta, agpannuray met ti pagimbagan ti tao kadagiti pisikal, saan laeng a mental, a banag. No agkurang ti taraonna, no nakapuy ti salun-atna, wenno saan nga umawat iti pannakaagas no masakit, daytoy ti mangkissay iti pagimbagan. Masansan a saan a mapasamak dagitoy a banag kadagiti kagimongan a di mangraem iti natauan a kalintegan ti sabsabali. Ania ti panangiwanwan ti Biblia no maipapan kadagiti tattao nga adda iti narigat a kasasaad ti biag? Adu ti sursuro ken bersikulo maipapan iti daytoy a suheto iti dasig ti Baro a Tulag. Agparang dagitoy iti pannursuro agpadpada ni Jesus ken dagiti apostol. Idagadagdakami a tumulong para kadagiti tattao a napanglaw, masakit wenno marigatan. Ti laeng problema ket nabannayattayo a mangipatungpal kadagitoy. Saan a kanayon nga umdas ti praktikal ti pammatitayo isu a dumanon dayta kadagiti kaarrubatayo:
- (Mar 14:7) 7 Ta kanayon nga adda kenka dagiti napanglaw, ket kaanoman a kayatmo mabalinmo ida nga aramiden ti naimbag: ngem siak saanmo a kanayon.
- (1 Juan 3:17,18) Ngem siasinoman nga addaan iti naimbag daytoy a lubong, ket makitana nga adda panagkasapulan ti kabsatna, ken mangiserra kadagiti bituka ti asina manipud kenkuana, kasano nga agtaeng kenkuana ti ayat ti Dios? 18 Annakko, ditay koma agayat iti sao wenno dila; ngem iti aramid ken kinapudno.
- (Santiago 2:15-17) No lamolamo ti maysa a kabsat, ken awanan iti inaldaw a taraon, . 16 Ket maysa kadakayo ti agkuna kadakuada, Pumanawkayo a sitatalna, nabara ken mapnekkayo; nupay saanyo nga ited kadakuada dagiti banag a kasapulan iti bagi; ania ti maganansiana? 17 Kasta met a ti pammati, no awan ti ar-aramidna, natay, nga agmaymaysa.
- (Tit 3:14) 14 Ket sursuruen koma met dagiti tattaotayo a taginayonen dagiti naimbag nga aramid para kadagiti kasapulan nga usar, tapno saanda nga awan bungana.
Nupay kasta, sinurot ti dadduma dagiti immun-una a pannursuro ti Biblia. Kas resultana, timmaud ti adu a Kristiano nga organisasion ti karidad. Kas pagarigan, naipasngay ti Nalabaga a Krus idi nakita ti nabara ti panagpuspusona a Kristiano, ni Henri Dunant, ti kasasaad dagiti nasugatan iti paggugubatan ket rinugianna ti nangpanunot kadagiti pamay-an a mangpalag-an iti dayta. Ni Florence Nightingale, maysa a nadiosan a Kristiano a nangreporma agpadpada iti militar ken sapasap a medikal a panangaywan, ket nag-operate met iti isu met laeng a lugar. Pagaammo met da William Booth, nangipasdek iti Salvation Army, ken Eglantyne Jebb, nangipasdek iti Save the Children. Ti naud-udi nga organisasion ket nagtaud idi nagtrabaho ni Jebb para kadagiti mabisbisin nga ubbing ti Sentral nga Europa kalpasan ti Umuna a Sangalubongan a Gubat. Ti maysa a pagarigan iti kinapraktikal ti pammati ket ni John Wesley, a nalatak a manangaskasaba ken ama ti movimiento a Metodista idi maika-18 a siglo. Iti sidong ti impluensiana, ti Inglatera ket nakabalin a nakapadas ti pudno a sosial a pannakapabaro nga addaan kadagiti naipangpangruna a napolitikaan, sosial, ken ekonomiko a panagrang-ay. Pinabassitda ti kinaawan hustisia ken kinapanglaw ti kagimongan, a nangipangato iti kasasaad ti panagbiag ti rinibu a tattao. Pinattapatta pay ketdi ti historiador a ni J. Wesley Bready a ti movimiento ti reporma dagiti agkabsat a Wesley linapdanna ti Inglatera a mangyanud iti umasping a rebolusion ken kinaranggas a napasamak idiay Francia:
Impaganetget ti mensahe ni Wesley ti kinasaknap ti ebanghelio. Saan nga umdas ti pannakaisalakan ti kararua ti tao, no di ket masapul met nga agbaliw ti panunot, bagi, ken pagnanaedan ti tao. Gapu iti panangmatmat ni Wesley, ti trabahona idiay Britania ket ad-adu nga amang ngem ti panagebanghelio. Isu ket nanglukat ti maysa a botika, maysa a pagtagilakuan ti libro, maysa a nawaya nga eskuelaan, maysa a pagkamangan para kadagiti balo, ken timmakder tapno bumusor iti pannakaadipen sakbay unay a naipasngay ni William Wilberforce, ti kalatakan a bumusbusor iti pannakaadipen. Intandudo ni Wesley ti sibil ken narelihiosuan a wayawaya ken riniingna dagiti tattao tapno makitada no kasano a brutal ti pannakapaidam dagiti napanglaw. Nangipasdek kadagiti spinning ken handicraft workshop ken nagadal met a mismo iti medisina tapno matulongan dagiti agkasapulan. Ti panagregget ni Wesley ti nangiturong iti simmayaat a kalintegan dagiti trabahador agraman ti pannakapataud dagiti pagannurotan iti kinatalged kadagiti pagtrabahuan.’ Kinuna ti dati a Primero Ministro ti Britania a ni David Lloyd George nga iti nasurok a sangagasut a tawen, dagiti Metodista ti kangrunaan a lider ti movimiento ti union dagiti trabahador. ... Napanunot ni Robert Raikes ti panangrugi kadagiti Sunday Schools gapu ta kayatna nga ikkan dagiti annak dagiti trabahador iti gundaway nga ageskuela. Dagiti dadduma a naapektaran iti panagungar ni Wesley ket nangreporma kadagiti pagulilaan, ospital ti isip, ospital, ken pagbaludan. Kas pagarigan, nagbalin a pagaammo da Florence Nightingale ken Elizabeth Fry gapu iti panangpataud ken panangmoderno iti medikal a panangaywan ken ti sistema ti pagbaludan. (10) .
References:
1. Pirjo Alajoki: Naiseus vedenjakajalla, p. 21,22 2. Mia Puolimatka: Minkä arvoinen on ihminen?, p. 130 3. David Bentley Hart: Ateismin harhat (Atheist Delusions: The Christian Revolution and its Fashionable Enemies), p. 224,225 4. Pekka Isaksson & Jouko Jokisalo: Kallonmittaajia ja skinejä, p. 77 5. Matti Korhonen, Uusi tie 6.2.2014, p. 5 6. Rodney Stark: The victory of reason. How Christianity led to freedom, capitalism and Western Success. New York, Random House (2005), p. 233 7. David Bentley Hart: Ateismin harhat (Atheist Delusions: The Christian Revolution and its Fashionable Enemies), p. 65 8. Lennart Saari: Haavoittunut planeetta, p. 104 9. Parris, M., As an atheist, I truly believe Africa needs God, The Times Online, www.timesonline.co.uk, 27 December 2008 10. Loren Cunningham / Janice Rogers: Kirja joka muuttaa kansat (The Book that Transforms Nations), p. 41
|
Jesus is the way, the truth and the life
Grap to eternal life!
|
Other Google Translate machine translations:
Minilion a tawen / dinosaur / ebolusion
ti tao? |
