|
|
|
This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text. On the right, there are more links to translations made by Google Translate. In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).
Kaano a nagbiag dagiti dinosaur?
Ammuem no apay a nagbiag dagiti dinosaur iti nabiit pay a napalabas, a maigiddan kadagiti tattao. Minilion a tawen ti nalaka a pagduaduaan maibatay kadagiti ebidensia
Ti gagangay a pammati ket dagiti dinosaur ket nagturayda iti Daga iti nasurok a 100 a riwriw a tawen agingga a naungawda 65 a riwriw a tawenen ti napalabas. Kanayon a naipaganetget daytoy nga isyu babaen kadagiti literatura ken programa maipapan iti ebolusion, isu a ti kapanunotan maipapan kadagiti dinosaur nga agbibiag ditoy daga minilion a tawenen ti napalabas ket napigsa a naikitikit iti panunot ti kaaduan a tattao. Saan a maibilang a posible a dagitoy nagdadakkel (Relatibo ti kadakkelda. Agarup mamindua a nadagdagsen dagiti blue whale ita ngem kadagiti kadakkelan a dinosaur) .nagbiag dagiti animal iti nabiit pay unay a napalabas ken iti isu met laeng a tiempo a nagbiag dagiti tattao. Sigun iti teoria ti ebolusion, maipagarup a dagiti dinosaur ket nagbiagda idi panawen ti Jurassic ken Cretaceous, dagiti ayup ti panawen ti Cambrian ket nasapsapa pay, ken dagiti mamalia ket naudi a nagparangda ditoy Daga. Ti ebolusionario a konsepto dagitoy a grupo nga agparang iti daytoy a planeta iti nagduduma a tiempo ket napigsa unay iti panunot dagiti tattao isu a patienda nga irepresentarna ti siensia ken pudno, uray no posible a masarakan ti adu a kinapudno a maibusor iti daytoy a konsepto. Sumaganad, ad-adda a detalyado a sukimatentayo daytoy a topiko. Adu nga ebidensia ti mangipasimudaag a saan unay a nabayag manipud idi nagparang dagiti dinosaur ditoy daga. Sumaruno a kitaentayo dagitoy nga ebidensia.
Dagiti fossil ti dinosaur iti repaso . Ti pammaneknek a nagbiag dagiti dinosaur ditoy daga ket dagiti fossil-da. Maibatay kadagita, posible nga ammuen ti agarup kadakkel ken langa dagiti dinosaur ken pudno nga animal dagitoy. Awan ti rason a pagduaduaan ti kinahistorikoda. Nupay kasta, naiduma a banag ti pannakapetsa dagiti dinosaur. Nupay sigun iti geolohikal a tsart ti panawen a naaramid idi maika-19 a siglo, naungaw dagiti dinosaur 65 milion a tawenen ti napalabas, saan a maaramid ti kasta a konklusion maibatay kadagiti aktual a fossil. Awan ti etiketa dagiti fossil maipapan iti edadda ken no kaano a naungawda. Imbes ketdi, ti nasayaat a kasasaad dagiti fossil ipasimudaagna a rinibu a tawen dayta, saan a minilion a tawen. Gapu dayta kadagiti sumaganad a rason:
Saan a kanayon a nabato dagiti tulang . Nasarakan dagiti napetpetan a fossil manipud kadagiti dinosaur, ngem dagiti pay tulang a saan a napetpetan. Adu a tattao ti addaan iti kapanunotan nga amin a fossil ti dinosaur ket napetpetan ket ngarud kadaanan. Maysa pay, ipagarupda a minilion a tawen ti kasapulan ti petrification. Nupay kasta, ti petrification ket mabalin a napartak a proseso. Iti kasasaad ti laboratorio, posiblen ti mangpataud iti napetpetan a kayo iti sumagmamano nga aldaw. Kadagiti maitutop a kasasaad, kas kadagiti napudot nga ubbog a nabaknang iti mineral, mabalin met a bato dagiti tulang iti las-ud ti dua a lawas. Dagitoy a proseso ket saan a kasapulan ti minilion a tawen. Isu a nasarakan dagiti di nabato a tulang ti dinosaur. Dadduma a fossil ti dinosaur ket mabalin nga addaan iti kaaduan nga orihinal a tulangda a nabati ken mabalin nga angotda ti narunot. Maysa a paleontologo a mamati iti teoria ti ebolusion ket nangibaga maipapan ti maysa a dakkel a lugar a nakatakuatan ti fossil ti dinosaur nga "amin dagiti tulang idiay Hell Creek ket nabangsit." Kasano a makaangot dagiti tulang kalpasan ti pinullo a milion a tawen? Ibaga ti publikasion ti siensia no kasano nga inadal ni C. Barreto ken ti grupona a pagtrabahuan dagiti tulang dagiti agtutubo a dinosaur (Science, 262:2020-2023), a saan a napetpetan. Dagiti tulang a napattapatta a 72-84 milion ti tawenda ket addaan iti isu met laeng a ratio ti linaon ti calcium ken phosphorus a kas kadagiti agdama a tulang. Ipalgak ti orihinal a publikasion dagiti napino a napreserba a mikroskopiko a detalye dagiti tulang. Bassit laeng dagiti napetpetan a tulang ti nasarakan met kadagiti makin-amianan a rehion kas iti Alberta ken Alaska idiay Canada. Ipadamag ti The Journal of Paleontology (1987, Tomo 61, No 1, pp. 198-200) ti maysa kadagita a natakuatan:
Nasarakan ti ad-adda pay a makapasiddaaw a pagarigan iti makin-amianan a kosta ti Alaska, a sadiay rinibu a tulang ti gistay naan-anay a di nabato. Kasla daan a tulang ti baka ti langa ken rikna dagiti tulang. Saan nga impadamag dagiti natakuatan ti pannakatakuatda iti duapulo a tawen gapu ta impagarupda a bison-, ken saan a tulang ti dinosaur.
Ti nasayaat a saludsod ket kasano koma a napreserba dagiti tulang iti pinullo a milion a tawen? Idi tiempo dagiti dinosaur, nabara ti klima, isu a sigurado a dadaelen koma ti aktibidad dagiti mikrobio dagiti tulang. Ti kinapudno a dagiti tulang ket saan a nabato, nasayaat ti pannakapreserba ken agparang nga umasping kadagiti presko a tulang ipasimudaagna nga ababa imbes nga atiddog a panawen.
Nalukneng a tisyu . Kas naibaga, awan ti tag dagiti fossil iti edadda. Awan ti makaibaga a buyogen ti sigurado no ania a tukad dagiti organismo a nasarakan kas fossil ket sibibiagdan ditoy Daga. Saan a direkta a maitudo daytoy manipud kadagiti fossil. Nupay kasta, no maipapan kadagiti nasarakan a fossil dagiti dinosaur, naisangsangayan a kapaliiwan a sumagmamano kadagiti fossil ti nasayaat ti pannakapreserba. Kas pagarigan, impadamag ti Yle uutiset idi Disiembre 5, 2007: "Dagiti piskel ken kudil ti dinosaur ket nasarakan idiay USA." Saan laeng a daytoy a damag ti kasta, ngem nagadu dagiti umasping a damag ken kapaliiwan. Segun iti maysa a report ti panagsukisok, dagiti nalukneng a tisyu ket naisina manipud iti agarup a tunggal maikadua a tulang ti dinosaur manipud idi panawen ti Jurassic (145.5 – 199.6 a riwriw nga ebolusionario a tawenen ti napalabas) (1). Pudno a dakkel a puzzle dagiti nasayaat ti pannakapreserbana a fossil ti dinosaur no naggapu dagitoy nasurok nga 65 milion a tawenen ti napalabas. Ti nasayaat a pagarigan ket ti gistay kompleto a fossil ti dinosaur a nasarakan kadagiti deposito ti apog ti Pietraroia idiay Abagatan nga Italia, a sigun iti teoria ti ebolusion ket naibilang a 110 milion a tawenen, ngem nabati pay laeng dagiti tisyu ti dalem, bituka, piskel ken kartilago. Kanayonanna, ti nakaskasdaaw a detalye iti natakuatan ket ti napreserba a bituka, a sadiay mapaliiw pay laeng ti tisyu ti piskel. Sigun kadagiti managsirarak, kasla kabarbaro ti langa ti bituka! ( TREE, Agosto 1998, Tomo 13, No. 8, pp. 303-304) Ti sabali pay a pagarigan ket dagiti fossil dagiti pterosaur (dadakkel a tumatayab a ngilaw) a nasarakan idiay Araripe, Brazil, nga awan kapadana a nasayaat ti pannakapreserbada. Kinuna ti paleontologo iti Unibersidad ti Londres a ni Stafford House maipapan kadagitoy a fossil a nasarakan (Discover 2/1994):
No natay koma dayta a parsua innem a bulan ti napalabas, naitabon ken nakabakab, eksakto a kastoy ti langana. Naan-anay a perpekto dayta iti amin a pamay-an.
Gapuna, naaramiden manipud kadagiti dinosaur dagiti napreserba a naimbag a nalukneng a tisyu. Dagiti natakuatan ket umasping unay iti naaramid kadagiti mammoth, a maipagarup a natayen sumagmamano laeng a milenio ti napalabas. Ti nasayaat a saludsod ket, kasano a maidepinar dagiti fossil ti dinosaur a mamin-adu a daras a natataengan ngem kadagiti fossil ti mammoth, no agpada a nasayaat ti pannakapreserbada? Awan ti sabali a pangibatayan iti daytoy malaksid iti heolohikal a tsart ti panawen, a nasarakan a maikontra iti mabalin a mapaliiw iti nakaparsuaan iti adu a daras. Panawenen a baybay-an daytoy a tsart ti panawen. Posible unay nga aggigiddan a nagbiag dagiti dinosaur ken mammoth ditoy daga.
Nasarakan dagiti protina a kas iti albumin, collagen ken osteocalcin kadagiti tedda dagiti dinosaur. Kasta met dagiti nalaka a madadael a protina nga elastin ken laminin ket nasarakan [Schweitzer, M. ken 6 a dadduma pay, Biomolekula a panagiladawan ken dagiti panagsasaruno ti protina ti Campanian a hadrosaur a B. canadensis, Siensia 324 (5927): 626-631, 2009]. Ti mamagbalin a problemado dagitoy a natakuatan ket saan a kanayon a masarakan dagitoy a substansia uray kadagiti fossil ti animal manipud moderno a panawen. Kas pagarigan, iti maysa a sample ti tulang ti mammoth, a napattapatta nga agtawen iti 13,000, amin a kolagen ket naungawen (Science, 1978, 200, 1275) .. Nupay kasta, naisina ti kolagen manipud kadagiti fossil ti dinosaur. Sigun iti propesional a magasin a Biochemist, saan a mataginayon ti collagen uray iti tallo a milion a tawen iti maitutop a temperatura a zero degrees Celsius (2) . Ti kinapudno a maulit-ulit a mapasamak dagita a natakuatan ipasimudaagna a dagiti fossil ti dinosaur ket di kumurang a sumagmamano a milenio ti kabayagda. Ti panangikeddeng ti edad a naibatay iti heolohiko a tsart ti panawen ket saan a maitunos kadagiti agdama a natakuatan.
Iti sabali a bangir, ammo a dagiti biomolekula ket saan a mabalin a maipreserba iti nasurok a 100,000 a tawen (Bada, J et al. 1999. Panagpreserba kadagiti kangrunaan a biomolekula iti rekord ti fossil: agdama a pannakaammo ken dagiti masakbayan a karit. Dagiti Pilosopiko a Transaksion ti Nailian a Kagimongan B: Biolohiko a Siensia.354, [1379 ]). Daytoy ti resulta ti panagsirarak ti empirikal a siensia. Ti kolagen, nga isu ti biomolekula ti tisyu ti ayup, kayatna a sawen, ti gagangay nga estruktural a protina, ket masansan a mabalin a mailasin manipud kadagiti fossil. Pagaammo maipapan iti protina a pagsasaritaan a dagus a madadael dayta kadagiti tulang, ket dagiti laeng tedda ti makita kalpasan ti 30,000 a tawen, malaksid kadagiti namaga unay nga espesial a kasasaad. Sigurado a sagpaminsan a matudo ti lugar ti Hell Creek. Gapuna, saan koma a masarakan ti kolagen iti "68 milion" ti tawenna a tulang a naitabon iti daga. (3) .
No umiso dagiti napaliiw maipapan kadagiti protina a naisina manipud kadagiti tulang ti dinosaur, kas iti albumin, collagen ken osteocalcin, kasta met ti DNA, ken awan ti rasontayo a mangduadua iti kinaannad dagiti managsirarak, maibatay kadagitoy a panagadal, masapul a napetsaan manen dagiti tulang saan a nasursurok ngem 40,000-50,000 a tawen, gapu ta saan a malabsan ti kangatuan a posible a panawen ti pannakapreserba dagiti substansia a pagsasaritaan iti nakaparsuaan. (4) .
Dagiti selula ti dara . Maysa a naisangsangayan a banag ket ti pannakatakuat kadagiti selula ti dara kadagiti tedda dagiti dinosaur. Nasarakan dagiti nucleated blood cells ket natakuatan nga agtalinaed met ti hemoglobin kadagita. Maysa kadagiti kapatgan a natakuatan ti selula ti dara ket naaramiden idi dekada 1990 babaen ni Mary Schweitzer. Naaramiden ti dadduma pay nga umasping a natakuatan sipud idin. Ti nasayaat a saludsod ket no kasano a mataginayon dagiti selula ti dara iti pinullo a milion a tawen wenno kalpasan amin ket nabiit pay kadi ti nagtaudanda iti geolohikal? Adu a natakuatan iti daytoy a kita ti mangkuestion iti geolohikal a tsart ti panawen ken ti minilion a tawenna. Maibatay iti nasayaat a kasasaad dagiti fossil, awan dagiti nainkalintegan a rason a mamati iti minilion a tawen.
Idi lima ti tawen ni Mary Schweitzer, impakaammona nga agbalinto a managsirarak kadagiti dinosaur. Natungpal ti arapaapna, ket idi agtawen iti 38, nabalinanna nga inadal ti dandani naan-anay a napreserba nga iskeleton ti Tyrannosaurus Rex, a nasarakan idiay Montana idi 1998 (Journal of American Medical Association, 17 Nob. 1993, Tomo 270, No 19 , dagiti pp. 2376-2377). Ti edad ti iskeleton ket nakarkulo idi iti "80 a riwriw a tawen." Agingga iti 90% kadagiti tulang ti nasarakan, ken saan pay a nadadael. Espesialisado ni Schweitzer iti panagsirarak iti tisyu ken awaganna ti bagina a molecular palaeontologist. Pinilina dagiti tulang ti luppo ken shinbone ti nasarakan ket inkeddengna a sukimaten ti pata ti tulang. Napaliiw ni Schweitzer a saan a na-fossil ti pata ti tulang ken di mapapati a nasayaat ti pannakapreserba dayta. Naan-anay nga organiko ti tulang ken nasayaat unay ti pannakapreserbana. Inadal dayta ni Schweitzer babaen ti mikroskopio ket nadlawna dagiti makausioso nga estruktura. Bassit ken nagtimbukel dagitoy ken addaan iti nucleus, kas met laeng kadagiti nalabaga a selula ti dara iti urat ti dara. Ngem naungaw koma dagiti selula ti dara kadagiti tulang ti dinosaur adun a panawen ti napalabas."Nag-goosebumps ti kudilko, kasla kitkitaek ti moderno a pedaso ti tulang," kuna ni Schweitzer. "Siempre diak patien ti makitkitak ket kinunak iti teknisian ti lab: 'Dagitoy a tulang ket 65 a milion ti tawenda, kasano a makalasat dagiti selula ti dara iti kasta a kapaut?'" (Science, Hulio 1993, Tomo 261 , pp. 160–163) nga mga pp. Ti nakapatpateg iti daytoy a natakuatan ket saan nga amin a tulang ket naan-anay a na-fossil. Impakita ni Gayle Callis, maysa nga espesialista a managsirarak kadagiti tulang, dagiti sample ti tulang iti nasientipikuan a miting a sadiay naiparna a nakita ti maysa a patologo. Nagkuna ti patologo, "Ammom kadi nga adda dagiti selula ti dara iti daytoy a tulang?" Daytoy ti nangiturong iti naisangsangayan a thriller. Impakita ni Mary Schweitzer ti sample ken ni Jack Horner, maysa a nalatak a managsirarak kadagiti dinosaur, ."Isu a pagarupem nga adda dagiti selula ti dara iti dayta?" , a daytoy ket insungbat ni Schweitzer, "Saan, diak." "Bueno ngarud, padasen laeng ken paneknekan a saan a selula ti dara dagitoy," insungbat ni Horner (EARTH, 1997, Hunio: 55–57, Schweitzer et al., The Real Jurassic Park). Ipagarup ni Jack Horner a napuskol unay dagiti tulang a saan a naapektaran ida ti danum ken oksihena (5) .
Radiokarbon . Ti kapatgan a pamay-an a mausar a mangrukod iti edad ti organiko a banag ket ti pamay-an ti radiocarbon. Iti daytoy a pamay-an, ti opisial a kagudua ti biag ti radiocarbon (C-14) ket 5730 a tawen, isu a saan koma nga adda nabati kalpasan ti agarup 100,000 a tawen. Nupay kasta, ti kinapudno ket ti radiokarbon ket maulit-ulit a nasarakan kadagiti "ginasut a riwriw ti tawenna" a deposito, dagiti bubon ti lana, dagiti organismo ti Kambrio, dagiti deposito ti karbon, uray pay dagiti diamante. No ti opisial a kagudua ti biag ti radiocarbon ket sumagmamano laeng a milenio, saan koma a posible daytoy no dagiti sample ket manipud iti minilion a tawenen ti napalabas. Ti laeng posibilidad ket ti panawen ti ipapatay dagiti organismo ket as-asideg nga amang iti agdama, kayatna a sawen rinibu, saan a minilion a tawen ti kaadayona. Kasta met laeng ti parikut kadagiti dinosaur. Iti sapasap, dagiti dinosaur ket saan pay a napetsaan iti radiokarbon, gapu ta dagiti fossil ti dinosaur ket naibilang a daan unay para iti panagpetsa ti radiokarbon. Nupay kasta, sumagmamano a rukod ti naaramid ket ti sorpresa ket agtalinaed pay laeng ti radiocarbon. Daytoy, kas kadagiti immun-una a kapaliiwan, ipasimudaagna a saan a mabalin a minilion a tawen sipud idi naungaw dagitoy a parsua. Ad-adu pay ti ibaga ti sumaganad a naadaw a sasao maipapan iti parikut. Ipadamag ti maysa nga Aleman a grupo dagiti managsirarak maipapan kadagiti tedda ti radiocarbon dagiti tedda ti dinosaur a nasarakan iti sumagmamano a nagduduma a lugar:
Dagiti fossil a maipagarup a daan unay ket saan a kadawyan a napetsaan iti karbon-14 gapu ta saan koma nga addaan iti aniaman a nabati a radiokarbon. Ababa unay ti kagudua ti biag ti radioaktibo a karbon isu a dandani narunot amin dayta iti kurang a 100,000 a tawen. Idi Agosto 2012, impadamag ti maysa a grupo dagiti Aleman a managsirarak iti miting dagiti geophysicist dagiti resulta ti carbon-14 a panagrukod a naaramid iti adu a fossilized a sample ti tulang ti dinosaur. Segun iti resulta, 22,000-39,000 a tawenen dagiti sample ti tulang! Di kumurang nga iti pannakaisurat daytoy, magun-odan ti presentasion iti YouTube. (6) . Kasano a naawat ti resulta? Dua kadagiti tserman, a di makaawat kadagiti rukod, ti nangikkat iti abstract ti presentasion manipud iti website ti komperensia a dida dinakamat dayta kadagiti sientista. Dagiti resulta ket magun-od idiay http://newgeology.us/presentation48.html. Ipakita ti kaso no kasano nga apektaran ti naturalistiko a paradigm. Dandani imposible a makagun-od kadagiti resulta a maikontra iti dayta a naipablaak iti sientipiko a komunidad a dominado ti naturalismo. Ad-adda a makatayab dagiti pasas. (7) .
DNA . Ti maysa a mangipasimudaag a dagiti tedda ti dinosaur ket saan a mabalin a naggapu iti minilion a tawenen ti napalabas ket ti pannakasarak iti DNA kadagita. Ti DNA ket naisina manipud kas pagarigan Maipapan ti Tyrannosaurus Rex a material ti tulang (Helsingin Sanomat 26.9.1994) ken dagiti itlog ti dinosaur idiay Tsina (Helsingin Sanomat 17.3.1995). Ti mamagbalin a narigat ti pannakatakuat iti DNA para iti teoria ti ebolusion ket uray manipud kadagiti daan a mummy wenno mammoth ti tao a naadal, saan a kanayon a magun-odan dagiti sample ti DNA gapu ta nadadael daytoy a material. Ti nasayaat a pagarigan ket idi inadal ni Svante Pääbo dagiti sample ti tisyu ti 23 a mummy ti tao iti museo ti Berlin idiay Uppsala. Isu ket nakabalin a nangilasin ti DNA manipud iti maysa laeng a mummy, a mangipakpakita a daytoy a substansia ket saan a mabalin nga agpaut unay (Nature 314: 644-645). Ti kinapudno nga adda pay laeng ti DNA kadagiti dinosaur ipakitana a dagiti fossil ket saan a mabalin a naggapu iti minilion a tawenen ti napalabas. Ti ad-adda a mangparigat ket kalpasan ti 10,000 a tawen awan koma ti nabati a DNA a pulos (Nature, 1 Ago, 1991, vol 352). Umasping iti dayta, iti medio nabiit pay a panagadal manipud 2012, nakuenta a ti kagudua ti biag ti DNA ket 521 laeng a tawen. Ipakita daytoy a mabalin a mailaksid ti kapanunotan maipapan kadagiti pinullo a milion a tawenen a fossil. Iti mainaig a damag (yle.fi > Uutiset > Tiede, 13.10.2012) ket naibaga:
Nasarakan ti maudi a limitasion ti pannakapreserba ti DNA - nagpatingga dagiti arapaap ti panagklona kadagiti dinosaur
Naungaw dagiti dinosaur 65 milion a tawenen ti napalabas. Saan nga agbiag ti DNA iti dandani kas iti kapaut, uray kadagiti ideal a kasasaad, sigun iti nabiit pay a panagadal... Mangrugin a dadaelen dagiti enzyme ken mikro-organismo ti DNA dagiti selula kalpasan a mismo a matay ti maysa nga animal. Nupay kasta, ti kangrunaan a makagapu iti daytoy ket maipagarup a ti reaksion a patauden ti danum. Gapu ta adda danum iti uneg ti daga iti dandani sadinoman, ti DNA ket rumbeng, iti teoria, a marunot iti natalged a kapartak. Nupay kasta, tapno maikeddeng daytoy, sakbay daytoy a petsa saanmi a nasarakan ti umdas a dakkel a kaadu dagiti fossil nga addaan pay laeng iti DNA a nabati. Narisut itan dagiti sientista a Danes ken Australiano ti misterio, ta nakaawatda iti 158 a tulang ti saka ti higante a tumatayab a Moa iti laboratorioda, ket adda pay laeng nabati a genetiko a material dagiti tulang kadagita. Dagiti tulang ket 600 – 8000 a tawenen ken nagtaud iti agarup manipud iti isu met laeng a lugar, isu a nataengandan kadagiti natalinaay a kasasaad.
Uray ti amber ket saan a makaipaay iti DNA iti ekstra nga oras
Babaen ti panangidiligda iti edad dagiti sample ken ti kaadu ti panagrunot ti DNA, nabalinan dagiti sientista a kinalkula ti kagudua ti biag a 521 a tawen. Kaipapanan daytoy a kalpasan ti 521 a tawen nagsina ti kagudua kadagiti nucleotide joint iti DNA. Kalpasan ti sabali pay a 521 a tawen napasamak met daytoy iti kagudua kadagiti nabati a kasukat ken dadduma pay. Napaliiw dagiti managsirarak nga uray no aginana ti tulang iti maitutop a temperatura, naburak koma ti amin a kasukat iti saan a naladladaw ngem kalpasan ti 68 milion a tawen. Uray kalpasan ti maysa ket kagudua a milion a tawen, agbalin a di mabasa ti DNA: bassit unay ti nabati nga impormasion, agsipud ta awanen amin a nasken a paset.
No adda pay laeng ti DNA kadagiti dinosaur ken ti kagudua ti biag daytoy a substansia ket marukod laeng iti ginasut a tawen, rumbeng a maaramid dagiti konklusion manipud iti daytoy. Basta saan a mapagtalkan dagiti rukod ti DNA, wenno saan a pudno dagiti kapanunotan maipapan kadagiti dinosaur a nagbiag pinullo a milion a tawenen ti napalabas. Sigurado a pudno ti naud-udi a pagpilian, agsipud ta ti dadduma a rukod tumukoy met kadagiti ababa a panawen, saan a minilion a tawen. Maysa daytoy a siensia a naibatay kadagiti rukod, ket no naan-anay a mailaksid, iturturongtayo ti bagitayo a maiyaw-awan.
TI PANANGDADAEL KADAGITI DINOSAURS . No maipapan iti pannakadadael dagiti dinosaur, masansan a maipagarup a napasamak dayta minilion a tawenen ti napalabas, idi ngudo ti panawen ti Cretaceous. Maipagarup a nairaman met dagiti ammonites, belemnites ken dadduma pay a kita ti mula ken animal iti isu met laeng a mass destruction. Ti pannakadadael ket naipagarup a nangpunas iti dakkel a paset dagiti animal idi panawen ti Cretaceous. Ti kangrunaan a makagapu iti pannakadadael ket gagangay a naibilang a maysa a meteorite, a nangpataud koma iti dakkel nga ulep ti buli. Nabayag koma a naabbungotan ti ulep ti buli ti lawag ti init, idinto a natay koma dagiti mula ken mabisin met dagiti animal a mangan kadagiti mula. Nupay kasta, ti teoria ti meteorite ken dagiti teoria ti nabannayat a panagbalbaliw ti klima ket addaan iti maysa a parikut: saanda nga ilawlawag ti pannakasarak kadagiti fossil iti uneg dagiti natangken a bato ken bantay. Masarakan dagiti fossil ti dinosaur manipud iti nadumaduma a paset ti lubong iti uneg dagiti natangken a bato, a nakaskasdaaw dayta. Naisangsangayan dayta, ta awan ti dakkel nga animal - mabalin a 20 a metro ti kaatiddogna - a posible a makastrek iti uneg ti natangken a bato. Saan met a makatulong ti panawen, ta no minilion a tawen nga inur-uraymo ti maysa nga animal a maitabon iti daga ken ma-fossil, marunot a nasayaat sakbay dayta wenno kanen ti dadduma nga animal. Kinapudnona, tunggal makasabattayo kadagiti dinosaur ken dadduma pay a fossil, dagus la ketdi a naitabon dagitoy iti sirok ti pitak. Saan a mayanak dagiti fossil iti aniaman a sabali a wagas:
Nabatad a no ti pannakaporma dagiti deposito ket mapasamak iti kasta a nabannayat a kapartak, mabalin nga awan dagiti fossil a makapreserba, yantangay saan a maitabon dagitoy kadagiti sedimento sakbay a marunaw babaen dagiti asido ti danum, wenno sakbay a madadael ken maburak dagitoy pedaso bayat ti panagkuskuskos ken panangkabilda iti lansad dagiti narabaw a baybay. Mabalin laeng nga agbalinda a naabbungotan kadagiti sediment no adda aksidente, a sadiay kellaat a maitabon dagitoy. ( Heokronolohia wenno ti Panawen ti Daga maibatay kadagiti Sedimento ken Biag , Boletin ti Nailian a Konseho ti Panagsukisok No. 80, Washington DC, 1931, p. 14)
Ti konklusion ket dagitoy a dinosaur a masarakan iti intero a lubong ket napardas la ketdi a naitabon gapu kadagiti panagreggaay ti pitak. Dimteng ti nalukneng a pitak iti aglawlawda idi damo ket kalpasanna timmangken a natangken iti isu met laeng a wagas a kas iti semento. Iti laeng kastoy a wagas a mailawlawag ti nagtaudan dagiti dinosaur, mammoth ken dadduma pay a fossil ti animal. Iti Layus, sigurado a mabalin a mapasamak dayta. Kitaentayo ti panangiladawan, a mangted iti umiso nga ideya maipapan iti daytoy. Ipakitana dagiti dinosaur a masarakan iti uneg dagiti natangken a bato, a mangipasimudaag a sigurado a naabbungotan dagitoy iti nalamuyot a pitak. Kalpasanna, timmangken ti pitak iti aglawlawda. Iti laeng Layus, ngem saan nga iti normal a siklo ti nakaparsuaan, manamnamatayo a mapasamak ti kastoy (tukoy met ti artikulo no kasano a dagiti alipugpog ti danum ket mabalin koma a nagtumpok kadagiti tulang ti dinosaur). Nainayon dagiti bold iti teksto kalpasanna tapno nalawag:
Napan kadagiti disierto ti South Dakota, nga addaan kadagiti naraniag ti kolorna a nalabaga, duyaw ken kahel a bato a diding ken dadakkel a bato. Iti las-ud ti sumagmamano nga aldaw nakasarak iti sumagmamano a tulang iti bato a diding , a pinattapattana a kas iti kita nga inkeddengna a biroken. Idi nagkali iti bato iti aglawlaw dagiti tulang , natakuatanna a dagiti tulang ket adda iti urnos ti estruktura ti animal. Saanda a nabunton a kas iti masansan a tulang ti dinosaur. Adu a kakasta a bunton ti kasla inaramid ti nabileg nga alipugpog ti danum. Ita dagitoy a tulang ket addada iti asul a bato a darat, a natangken unay . Masapul a maikkat ti bato a darat babaen ti grader ken maikkat babaen ti panagbettak. Nangaramid ni Brown ken dagiti kakaduana iti abut a dandani pito ket kagudua a metro ti kaunegna tapno mairuar dagiti tulang. Ti panangikkat iti maysa a dakkel nga iskeleton ti nangala kadakuada iti dua a kalgaw. Saanda a pulos nga inikkat dagiti tulang iti bato. Inbiaheda dagiti dadakkel a bato babaen ti riles agingga iti museo, a sadiay a nabalinan dagiti sientista a pinisel ti material a bato sada insaad ti iskeleton. Daytoy a tirano a ngilaw ket agtaktakder itan iti exhibition hall ti museo. (p. 72, Dagiti Dinosaur / Ruth Wheeler ken Harold G. Coffin) .
ADDA PAY NGA EBIDENSIA TI LAYUS . Isu a ti kinapudno ket dagiti tedda dagiti dinosaur ket masarakan iti uneg dagiti natangken a bato, a narigat nga ikkaten dagitoy. Ti laeng posibilidad no kasano a nakastrekda iti daytoy a kasasaad ket napartak a nabukel ti nalukneng a pitak iti aglawlawda ket kalpasanna timmangken a nagbalin a bato. Iti pasamak a kas iti Layus, mabalin a napasamak daytoy. Nupay kasta, adda dagiti nadakamat a dadakkel nga animal a kas iti daytoy iti pakasaritaan ti tao uray kalpasan ti layus, isu a saanda amin a natay idi. Ti ngay dadduma pay nga ebidensia ti Layus? Ditoy nga itampokmi ti sumagmamano laeng kadagita. Ti iti tsart ti panawen ti geolohikal ket nailawlawag babaen ti minilion a tawen, wenno nalabit adu a didigra, ket mabalin amin a patauden ti maysa ken isu met laeng a didigra: ti Layus. Mabalinna nga ilawlawag ti pannakadadael dagiti dinosaur agraman ti adu a dadduma pay a tampok a napaliiw iti daga. Maysa a napigsa a pammaneknek ti Layus ket kas pagarigan a dagiti sedimento iti baybay ket gagangay iti intero a lubong, kas ipakita dagiti sumaganad a naadaw a sasao. Ti umuna kadagiti komento ket manipud iti libro ni James Hutton, ti ama ti geology, manipud nasurok a 200 a tawenen ti napalabas:
Masapul nga ikonklusiontayo nga amin a suson ti daga (...) ket nabukel babaen ti darat ken graba a naurnong iti tukok ti baybay, ukis ti krustaseo ken coral matter, daga ken damili. (J. Hutton, Ti Teoria ti Daga l, 26. 1785)
J. S. Shelton: Kadagiti kontinente, adayo a gagangay ken nasaknap dagiti sedimentary rock iti baybay ngem iti amin a dadduma pay a sedimentary rock no pagtitiponen. Maysa daytoy kadagidiay simple a kinapudno a makalikaguman iti pannakailawlawag, nga adda iti puso ti amin a mainaig iti agtultuloy a panagregget ti tao a mangtarus iti agbaliwbaliw a heograpia ti geolohikal a napalabas. (8) .
Ti sabali pay a mangipasimudaag iti Layus ket dagiti deposito ti karbon iti intero a lubong, a pagaammo a naisaad babaen ti danum. Mainayon pay, ti kaadda dagiti fossil ken ikan iti baybay ipamatmatna a dagiti deposito ket saan a mabalin a resulta ti in-inut a panagpeating iti sumagmamano a partikular a marsh. Imbes ketdi, ti nasaysayaat a panangilawlawag ket ti danum ti nangibiahe kadagiti mula kadagiti lugar a nakabukelan ti karbon. Ti danum ti nangrakrak kadagiti mula ken kaykayo, inurnongna ida kadagiti dadakkel a bunton, ken nangiyeg kadagiti animal iti baybay kadagiti mula iti daga. Posible laeng daytoy iti dakkel a didigra, kas iti Layus a nadakamat iti Biblia.
Idi naitabon dagiti kabakiran iti pitak gapu iti sumagmamano a rason, napataud dagiti deposito ti karbon. Ti agdama a kulturatayo iti makina ket paset a naibatay kadagitoy a strata. (Mattila Rauno, Teuvo Nyberg & Olavi Vestelin, Biolohia ti Koulun 9, p. 91)
Iti sirok ken iti ngato dagiti mineral a karbon a seam adda, kas naibaga, dagiti regular a suson ti damili a bato, ket manipud iti estrukturada makitatayo a dagitoy ket naisaad manipud iti danum. (9) .
Kaaduanna nga isingasing dagiti ebidensia a napartak a napataud ti mineral a karbon idi nadadael, naisaad ken kalpasanna napartak a naitabon dagiti dadakkel a kabakiran. Adda dagiti nagdadakkel a lignite strata idiay Yallourn, Victoria (Australia) nga aglaon iti adu a puon ti kayo a pino – kayo a saan nga agdama nga agtubtubo iti daga ti marsh. Dagiti naurnos, napuskol a sapasap nga addaan agingga iti 50% a puro a pollen ken naiwaras iti dakkel a lugar ket nalawag a paneknekanda a dagiti lignite strata ket nabukel babaen ti danum. (10) .
Maisursuro kadagiti eskuelaan nga in-inut a mapartuat ti karbon manipud iti pit, nupay awan sadinoman a mapaliiw a mapaspasamak daytoy. No panunoten ti kalawa dagiti pagtaraknan iti karbon, dagiti nadumaduma a kita ti mula, ken dagiti nalinteg a adu ti susonna a puon, agparang a dagiti deposito ti karbon ket nabukel babaen kadagiti nagdadakkel nga agtaytayab a balsa ti mulmula, bayat ti dakkel unay a layus. Masarakan met dagiti pasilio a kinitikitan dagiti organismo iti baybay kadagitoy a karbonisado a fossil ti mula. Dagiti fossil dagiti ayup ti baybay ket nasarakan pay kadagiti deposito ti karbon ("Ti maysa a nota iti Panagpasamak dagiti Rema ti Ayup iti Baybay iti maysa a Bola ti Karbon ti Lancashire", Geolohiko a Magasin, 118:307,1981) ... Dagiti maikonsidera a deposito ti ukis ti ayup ti baybay ken dagiti fossil ti Spirorbis , a nagnaed iti baybay, ket masarakan met kadagiti deposito ti karbon.(Weir, J., ”Dagiti Kabarbaro a Panagadal kadagiti Shell dagiti Rukod ti Karbon”, Panagrang-ay ti Siensia, 38:445, 1950). (11) .
Ipresentar ni Prof. Price dagiti kaso a dagiti 50- agingga iti100 a mineral a suson ti karbon ket maysa a tuktok ti tunggal maysa ken iti nagbaetan dagitoy ket adda dagiti suson a mairaman dagiti fossil manipud iti nauneg a baybay. Ibilangna daytoy a pedaso ti ebidensia a napigsa ken makakombinsir unay nga isu ket pulos a dina pinadas nga ilawlawag dagitoy a kinapudno maibatay iti teoria ti panagpapada ni Lyell. (12) .
Ti maikatlo a pakakitaan iti Layus ket ti kaadda dagiti fossil ti baybay kadagiti nangato a bantay a kas iti Himalaya, Alps ken Andes. Adtoy ti sumagmamano a pagarigan manipud kadagiti bukod a libro dagiti sientista ken geologo:
Bayat ti panagdaliasatna iti Beagle ni Darwin a mismo nakasarak kadagiti fossilized seashell manipud nangato iti Kabambantayan ti Andean. Ipakitana dayta, ti makunkuna itan a bantay ket dati iti sirok ti danum. (Jerry A. Coyne: Miksi evoluutio on totta [Apay a pudno ti ebolusion], p. 127)
Adda rason a kitaen a naimbag ti orihinal a kinatao dagiti bato kadagiti kabambantayan. Kasayaatan a makita dayta idiay Alps, kadagiti apog nga Alps iti makin-amianan, makunkuna a Helvetian zone. Ti apog ti kangrunaan a material a bato. No kitaentayo ti bato ditoy kadagiti narangkis a bakras wenno iti tuktok ti bantay - no adda enerhiatayo nga agpangato sadiay - inton agangay masarakantayo dagiti fossilized animal remains, animal fossil, iti dayta. Masansan a nakaro ti pannakadadaelda ngem posible ti makasarak kadagiti mailasin a pedaso. Amin dagita a fossil ket lime shell wenno iskeleton dagiti parsua iti baybay. Karaman kadagita adda dagiti spiral-threaded ammonites, ken nangnangruna ti adu a doble ti ukisna nga clams. (...) Mabalin a masdaaw ti agbasbasa iti daytoy a punto no ania ti kayat a sawen a dagiti kabambantayan ket agtengtengngel iti adu unay a sedimento, a mabalin met a masarakan a naisaad iti lansad ti baybay. (p. 236,237 "Muuttuva maa", Pentti Eskola)
Ni Harutaka Sakai manipud iti Japanese University idiay Kyushu ket adu a tawenen a nagsuksukisok kadagitoy a fossil iti baybay idiay Kabambantayan ti Himalaya. Isu ken ti grupona ket nangilistada ti sibubukel nga aquarium manipud idi panawen ti Mesozoiko. Masarakan dagiti nalaka a madadael a sea lilies, a kabagian dagiti agdama a sea urchin ken starfish, kadagiti pader a bato a nasurok a tallo a kilometro iti ngatuen ti patar ti baybay. Dagiti ammonita, belemnite, korales ken plankton ket masarakan a kas fossil kadagiti bato ti bantay (...) Iti kangato a dua a kilometro, nakasarak dagiti geologo iti tugot nga imbati ti baybay a mismo. Ti kasla allon a rabaw ti batona ket katupag dagiti porma nga agtalinaed iti darat manipud kadagiti nababa a danum nga allon. Uray manipud iti tuktok ti Everest, masarakan dagiti duyaw a garit ti apog, a timmaud iti sirok ti danum manipud kadagiti tedda ti di mabilang nga animal iti baybay. ("Maapallo ihmeiden nga planeetta", p. 55)
Ti maikapat a mangipasimudaag iti Layus ket dagiti estoria ti layus, a sigun iti dadduma a pattapatta, adda dandani 500 kadagita. Ti sapasap a kinatao dagitoy nga estoria ket mabalin a maibilang a kasayaatan nga ebidensia para iti daytoy a pasamak:
Agarup 500 a kultura – agraman dagiti katutubo a tattao ti Grecia, China, Peru ken North America – ti pagaammo iti lubong a sadiay dagiti sarsarita ken sarsarita ket mangiladawan iti makapilit nga estoria ti dakkel a layus a nangbalbaliw iti pakasaritaan ti tribu. Iti adu nga estoria, sumagmamano laeng a tattao ti nakalasat iti layus, kas iti kaso ni Noe. Adu kadagiti ili ti nangibilang a ti layus ket gapuanan dagiti didiosen a, gapu iti maysa wenno sabali a rason, naumada iti natauan a kita. Nalabit narugit dagiti tattao, kas idi panawen ni Noe ken iti sarsarita ti tribu dagiti Katutubo nga Americano a Hopi iti Amianan nga America, wenno nalabit adu unay ken naariwawa unay dagiti tattao, kas iti epiko ni Gilgamesh. (13) .
No saan a pudno ti Layus iti intero a lubong, inlawlawag koma ti dadduma a nasion a dagiti nakabutbuteng a panagbettak ti bulkan, dadakkel a bagyo ti niebe, tikag (...) ti nangdadael kadagiti dakes nga inapoda. Ti sapasap a kinaadda ti estoria ti Layus ket ngarud maysa kadagiti kasayaatan a pammaneknek iti kinapudnona. Mabalintayo nga ilaksid ti aniaman kadagitoy a sarsarita kas indibidual a sarsarita ket ipagaruptayo nga imahinasion laeng dayta, ngem no pagtitiponen, manipud iti sangalubongan a panangmatmat, dandani di masupiat dagitoy. (Ti Daga) .
Dagiti dinosaur ken mamalia . No basaentayo dagiti libro ti biolohia ken literatura maipapan iti ebolusion, maulit-ulit a masarakantayo ti kapanunotan no kasano a timmaud ti amin a biag manipud iti simple a primitibo a selula agingga kadagiti agdama a porma. Karaman iti ebolusion a dagiti ikan ket masapul nga agbalin a tukak, dagiti tukak nga agbalin a reptilia ken dagiti dinosaur nga agbalin a mamalia. Nupay kasta, ti napateg a kapaliiwan ket dagiti tulang ti dinosaur ket nasarakan kadagiti tulang nga umasping kadagiti tulang ti kabalio, baka ken karnero (Anderson, A., Tourism falls victim to tyrannosaurus, Nature, 1989, 338, 289 / Mabalin a natay a siuulimek ti dinosaurus kalpasan amin, 1984 , New Scientist, 104, 9.), isu a sigurado nga aggigiddan a nagbiag dagiti dinosaur ken mamalia. Kasta met laeng ti tuktukoyen ti sumaganad a naadaw a sasao. Saritaenna no kasano nga inkeddeng ni Carl Werner a suboken ti teoria ni Darwin iti praktis. Inaramidna ti 14 a tawen a panagsirarak ken rinibu a retrato ti innalana. Impakita dagiti panagadal a nagbiag dagiti mamalia ken tumatayab iti nawadwad ken maigiddato kadagiti dinosaur:
Awan ti aniaman nga espesipiko a nasakbay a pannakaammo maipapan kadagiti sibibiag a fossil, inkeddeng ti Amerikano a paramediko a doktor a ni Carl Werner nga ikabil ti teoria ni Darwin iti sidong ti praktikal a panagsubok... Isu ket nangaramid ti nasaknap a 14 a tawen a panagsukisok kadagiti fossil ti panawen ti dinosaurken dagiti mabalin a sebbangan a mabalin a nakipagnaed kadakuada... Ni Werner ket pamiliar ti bagina kadagiti propesional a literatura ti paleontolohia ken simmarungkar kadagiti 60 a museo ti natural a pakasaritaan iti intero a lubong, a sadiay ket nangala kadagiti 60 000 a retrato. Isu ket nangipangpangruna laeng kadagiti fossil a nakabakab manipud kadagiti isu met laeng a sapasap, a sadiay dagiti fossil ti dinosaur ket mabalin a masarakan (Triassic -, Jurassic -, ken Cretaceous a panawen 250-65 a riwriw a tawtawen ti napalabas). Kalpasanna, inkomparana dagiti rinibu nga agpapada a daan a fossil a nasarakanna kadagiti museo ken nakitana kadagiti literatura kadagiti agdama a kita ken ininterbiuna ti adu nga eksperto iti tay-ak ti paleontology ken dadduma pay a propesional. Ti resultana ket dagiti museo ken dagiti literatura a naibatay iti paleontolohia ket nangiparang kadagiti fossil ti tunggal maysa a grupo dagiti sebbangan nga agdama nga adda ... Naibaga kadatayo a nangrugi nga in-inut a timmaud dagiti mamalia bayat ti “prime era” dagiti dinosaur, a dagiti immuna a mamalia ket “babassit a kasla shrew a parsua nga agbibiag nga aglemlemmeng ken aggaraw laeng bayat ti rabii gapu iti panagbuteng kadagiti dinosaur.” Nupay kasta, iti propesional a literatura, natakuatan ni Werner dagiti report maipapan kadagiti squirrel, opossum, beaver, primate ken platypus a nakabakab manipud kadagiti dinosaur strata. Isu ket nangibagbaga pay ti maysa nga obra a naipablaak idi 2004, a segun iti daytoy ket 432 a mamalia a parsua ket nasarakan kadagiti Triassic -, Jurassic -, ken Cretaceous a sapasap, ken gangani a sangagasut kadagitoy ket kompleto nga iskeleton... Iti video nga interbiu ni Werner ilawlawag ti administrador ti museo sakbay ti pakasaritaan ti Utah, ni Dr Donald Burge: “Masarakantayo dagiti fossil ti mamalia iti dandani amin a panagkabakabtayo kadagiti dinosaur. Addaantayon iti sangapulo a tonelada a bentonite clay a naglaon kadagiti fossil dagiti mamalia, ket addatayo iti proseso a mangted kadagita kadagiti dadduma a managsirarak. Saan a gapu ta ditay koma masarakan dagitoy a napateg, no di ket gapu ta ababa ti biag, ken diak espesialisado kadagiti mamalia: espesialisadoak kadagiti reptilia ken dinosaur”. Kinuna ti paleontologo a ni Zhe-Xi Luo (Carnegie Museum of Natural History, Pittsburgh) iti interbiu ni Werner iti video idi Mayo, 2004: “Ti termino a ‘panawen dagiti dinosaur’ ket di umiso a nagan. Dagiti mamalia ket mangbukel ti maysa a naipangpangruna a grupo a nakipagnaed kadagiti dinosaur ken nakalasat pay”. (Dagitoy a komento ket manipud iti libro: Werner C. Living Fossils, p. 172 –173). (14) .
Maibatay kadagiti natakuatan a fossil, makaallilaw ngarud ti termino a panawen ti dinosaur. Dagiti gagangay a moderno a mamalia ket nagbiagda iti isu met laeng a panawen a kas dagiti dinosaur, kayatna a sawen, saan a basbassit ngem 432 a sebbangan ti mamalia. Dagiti ngay tumatayab a maipagarup a timmaud manipud kadagiti dinosaur? Nasarakan metten dagitoy iti isu met laeng a strata agraman dagiti dinosaur. Dagitoy ket eksakto a kapada a sebbangan a kas ita nga aldaw: panniki, penguin, agila a kullaaw, sandpiper, albatross, flamingo, loon, pato, kormorante, avocet...Ni Dr Werner ket nangibagbaga a ""Dagiti museo ket dida ipakpakita dagitoy a moderno nga aldaw a fossil ti tumatayab , wenno idrowing dagitoy kadagiti ladawan a mangiladawan kadagiti aglawlaw dagiti dinosaur. Di umiso dayta. Kangrunaanna, tunggal mailadawan ti maysa a T. Rex wenno Triceratops iti eksibit iti museo, rumbeng met a mailadawan dagiti pato, loon, flamingo, wenno dadduma kadagitoy a dadduma pay a moderno a tumatayab a nasarakan iti isu met laeng a strata kadagiti dinosaur. Ngem saan a mapasamak dayta. Diak pay pulos nakita ti pato nga addaan iti dinosaur iti museo ti natural history, saan kadi? Maysa a kullaaw? Maysa a panniki?”
Dagiti dinosaur ken tattao . Iti teoria ti ebolusion, maibilang nga imposible a nagbiag ti tao ditoy daga a nasapa pay idi kadagiti dinosaur. Daytoy ket saan a maawat, urayno ammo a dagiti sabali a mamalia ket nagparangda iti isu met laeng a panawen a kas dagiti dinosaur, ken urayno dagiti dadduma a natakuatan ket mangisingasing pay a dagiti tao ket rumbeng koma a nagparang sakbay dagiti dinosaur (dagiti banag ken dagiti fossil ti tao kadagiti deposito ti karbon kdpy.). Nupay kasta, adda sumagmamano a nalawag a pammaneknek nga aggigiddan a nagbiag dagiti dinosaur ken tattao. Kas pagarigan dagiti panangiladawan ti dragon ket kasta. Iti napalabas, pagsasaritaan dagiti tattao ti maipapan kadagiti dragon, ngem saan a maipapan kadagiti dinosaur, a ti naganna ket inimbento ni Richard Owen laeng idi maika-19 a siglo.
Estoria s. Maysa a pammaneknek a nagbiag dagiti dinosaur iti nabiit pay a napalabas ket ti adu nga estoria ken panangiladawan kadagiti dadakkel a dragon ken agtaytayab a ngilaw. No natataengan dagitoy a panangiladawan, napudnoda. Dagitoy a panangiladawan, a mabalin a naibatay kadagiti daan nga impormasion ti memoria, ket mabalin a masarakan kadagiti adu a nadumaduma a tattao, isu a dagitoy ket nadakamat kas pagarigan iti Ingles, Irlandes, Danes, Norwego, Aleman, Griego, Romano, Ehipsio ken Babilonia a literatura. Dagiti sumaganad a naadaw a sasao ibagada ti maipapan iti panagsaknap dagiti panangiladawan iti dragon.
Dagiti dragon kadagiti sarsarita ket, karkarna, kasla laeng kadagiti pudno nga animal a nagbiag idi un-unana. Umaspingda kadagiti dadakkel a reptilia (dinosaur) a nagturay iti daga sakbay unay a maipagarup a nagparang ti tao. Kaaduanna a naibilang dagiti dragon kas dakes ken makadadael. Tunggal nasion tinukoyna ida iti mitolohiada. ( Ti Ensiklopedia ti Sangalubongan a Libro, Tomo 5, 1973, s. 265)
Manipud idi rugi ti nairekord a pakasaritaan, nagparang dagiti dragon iti sadinoman: kadagiti immuna a salaysay ti Asiria ken Babilonia maipapan iti panagrang-ay ti sibilisasion, iti pakasaritaan dagiti Judio iti Daan a Tulag, kadagiti daan a teksto ti China ken Japan, iti mitolohia ti Grecia, Roma ken dagiti nagkauna a Kristiano, kadagiti metapora ti nagkauna nga America, kadagiti sarsarita ti Africa ken India. Narigat ti agsapul iti kagimongan a saan a nangiraman kadagiti dragon iti legendary history-na...Imbaga da Aristotle, Pliny ken dadduma pay a mannurat idi klasikal a panawen a dagiti estoria ti dragon ket naibatay iti kinapudno ken saan nga imahinasion. (15) .
Ti Finnish a geologo a ni Pentti Eskola ket naibaganan pinulpullo a tawenen ti napalabas iti librona a Muuttuva maa no kasano nga umasping kadagiti dinosaur dagiti panangiladawan kadagiti dragon:
Kasla nakakatkatawa unay kadatayo dagiti nadumaduma a porma dagiti kasla ngilaw nga animal gapu ta adu kadagitoy ti umasping – iti adayo ken masansan a kasla karikatura a wagas – kadagiti moderno a mamalia nga agbibiag iti sidong dagiti umasping a kasasaad. Nupay kasta, kaaduan a dinosaur ket naiduma unay kadagiti moderno a porma ti biag isu a dagiti kaasitgan nga analogo ket masarakan kadagiti panangiladawan kadagiti dragon kadagiti sarsarita. Karkarna ta dagiti autor dagiti sarsarita ket natural a dida inadal dagiti petrifaction wenno uray pay ammoda dagita. (16) .
Ti nasayaat a pagarigan no kasano a mabalin nga aktual a dragon dagiti dinosaur ket ti lunar calendar ken horoscope dagiti Tsino, a pagaammo a sinigsiglon ti kabayagna. Isu a no ti zodiac dagiti Tsino ket naibatay iti 12 a pagilasinan ti animal a maulit-ulit iti 12-tawen a siklo, adda 12 nga animal a nairaman. Pamiliar ti 11 kadagitoy uray iti moderno a panawen: rata, baka, tigre, liebre, uleg, kabalio, karnero, sunggo, manok, aso ken baboy.Imbes ketdi, ti maika-12 nga animal ket dragon, nga awan ita. Ti nasayaat a saludsod ket no dagiti 11 nga animal ket pudno nga animal, apay a ti dragon ket maysa a nailaksid ken maysa a sarsarita a parsua? Saan kadi nga ad-adda a nainkalintegan nga ipapan a nagbiag idi a maigiddan kadagiti tattao, ngem naungawen a kas iti di mabilang a dadduma pay nga animal? Nasayaat a laglagipen manen a ti termino a dinosaur ket inimbento laeng idi maika-19 a siglo ni Richard Owen. Sakbay dayta, nausar ti nagan a dragon iti adu a siglo:
Mainayon pay, mabalin a madakamat dagiti sumaganad a kapaliiwan:
Makapainteres ta iti 800 a tawenen a templo iti kabakiran ti Cambodia, adda nasarakan a kitikit a kasla stegosaurus. Maysa dayta a kita ti dinosaur. (Manipud iti Templo ni Ta Prohm. Maier, C., Dagiti Napintas a Parsua ti Angkor, www.unexplainedearth.com/angkor.php, 9 Pebrero 2006.)
• Idiay China, gagangay unay dagiti panangiladawan ken estoria maipapan kadagiti dragon; rinibu kadakuada ti pagaammo. Isalaysayda no kasano nga agitlog dagiti dragon, no kasano nga adda payak ti dadduma kadakuada ken no kasano nga inabbongan ida dagiti siksik. Saritaen ti maysa nga estoria dagiti Tsino ti maysa a lalaki nga agnagan Yu a nakasango kadagiti dragon bayat nga agayus ti danum iti maysa a libtong. Napasamak daytoy kalpasan ti dakkel a sangalubongan a layus. Idiay China, sinigsiglo a maus-usar dagiti tulang ti dinosaur kas tradisional nga agas ken poultice para kadagiti pannakapuor. Ti Insik a nagan para kadagiti dinosaur (kong long) ket kayatna laeng a sawen ti "tulang ti dragon" (Don Lessem, Dinosaurs rediscovered p. 128-129. Touchstone 1992.). Naikuna met nga inusar dagiti Insik dagiti dragon kas taraken ken kadagiti parada ti imperio (Molen G, Forntidens vidunder, Genesis 4, 1990, pp. 23-26.)
• Inladawan dagiti Egipcio ti dragon nga Apophis kas kabusor ni Ari Re. Umasping iti dayta, agsaksaknap kadagiti literatura ti Babilonia dagiti panangiladawan maipapan kadagiti dragon. Ti nalatak a Gilgamesh ket naikuna a nangpapatay iti dragon, maysa a nagdakkel a parsua a kasla reptilia, iti kabakiran ti sedro. (Ensiklopedia Britannica, 1962, Tomo 10, p. 359)
• Naikuna a ti Griego nga Apollo ti nangpapatay iti dragon a Python iti ubbog ti Delfin. Ti kalatakan kadagiti nagkauna a Griego ken Romano a nangpapatay iti dragon ket ti maysa a tao nga agnagan Perseus.
• Salaysay a nairekord iti daniw a porma manipud 500-600 AD. isalaysayna ti estoria ti maysa a natured a lalaki nga agnagan Beowulf, a naikkan iti annongen a mangdalus kadagiti lingsat ti Denmark agpadpada kadagiti agtaytayab ken agnanaed nga uleg. Ti bannuar nga aramidna ket panangpapatay iti Grendel monster. Daytoy nga animal ket naikuna nga addaan kadagiti dadakkel a makinlikud a saka ken babassit a saka iti sango, kabaelanna nga ibturan dagiti danog ti kampilan, ken medio dakdakkel ngem iti tao. Napartak unay ti panaggarawna a bertikal.
• Nagsarita met ti Romano nga autor a ni Lucanus maipapan kadagiti dragon. Inturongna ti sasaona iti maysa nga Etiope a dragon: “Sika a balitok nga agsilsilnag a dragon, ipangatom ti angin ken patayem dagiti dadakkel a toro.
• Dagiti panangiladawan kadagiti agtaytayab nga uleg idiay Arabia babaen ni Griego a ni Herodotos (ca. 484–425 BC) ket napreserba. Maitutop unay ti panangiladawanna iti sumagmamano a pterosaur. (Rein, E., Ti III-VI a Libro ni Herodotos , p. 58 ken Libro VII-IX , p. 239, WSOY, 1910)
• Dinakamat ni Pliny (Natural a Pakasaritaan) idi umuna a siglo BC no kasano a ti dragon ket "kanayon a makigubgubat iti elepante, ken daytoy a mismo ket dakkel unay ti kadakkelna nga isu ket balutenna ti elepante kadagiti pilpilna ken balutenna daytoy iti uneg ti cocoonna."
• Ti daan nga ensiklopedia a History Animalium ket mangdakamat nga adda pay laeng dagiti "dragon" idi 1500s, ngem dagitoy ket bimmassit unay ti kadakkelda ken manmano.
• Ti maysa nga Ingles a kronika manipud idi 1405 ket tumukoy iti maysa a dragon: "Iti asideg ti ili ti Bures, iti asideg ti Sudbury, adda nabiit pay a nakita a dragon a nakaaramid iti dakkel a pannakadadael iti away. Daytoy ket dakkel unay ti kadakkelna, nga addaan iti kresta." ti tuktok ti ulona, dagiti ngipenna ket kasla lagari, ken ti ipusna ket atiddog unay. Kalpasan ti panangpartina iti pastor ti arban, inalun-onna ti adu a karnero iti ngiwatna." (Cooper, B., Kalpasan ti Layus-Ti nasapa a kalpasan ti Layus a pakasaritaan ti Europa ket nasurot manipud ken Noe, New Wine Press, West Sussex, UK, pp. 130-161)
• Idi maika-16 a siglo, siuumiso nga inladawan ti Italiano a sientista a ni Ulysses Aldrovanus ti bassit a dragon iti maysa kadagiti publikasionna. Insurat ni Edward Topsell idi pay 1608: “Adu ti kita ti dragon. Dagiti nadumaduma a kita ket naisina a naibatay ti paset iti pagilianda, paset a naibatay iti kadakkelda, paset a naibatay kadagiti mangilasin a markada."
• Gagangay idi dagiti insignia ti dragon iti adu a puersa militar. Daytoy ket inus-usar babaen ti kas pagarigan dagiti emperador ti Daya a Romano ken dagiti Ingles nga ari (Ni Uther Pendragon, ti ama ni Ari Arthur, Richard I idi las-ud ti gubat idi 1191 ken ni Henry III idi las-ud ti gubatna kadagiti taga Wales idi 1245) ken kasta met idiay Tsina, ti dragon ket maysa idi a nailian a simbolo idi ti eskudo ti naarian a pamilia.
• Dagiti dinosaur ken dragon ket paset ti folklore ti adu a nasion. Malaksid iti China, gagangay daytoy kadagiti nasion ti South America.
• Ni Johannes Damascene, ti maudi kadagiti Griego nga Amma ti Simbaan, a naipasngay idi 676 AD, ket mangiladawan kadagiti dragon (The Works of St. John Damascene, Martis Publishing House, Moscow, 1997) iti sumaganad a wagas:
Ni Romano Dio Cassius (155–236 AD), a nagsurat ti pakasaritaan ti Imperio ken Republika ti Roma, ket mangiladawan kadagiti panaglalaban ti Romano a konsul a ni Regulus idiay Cartago. Maysa a dragon ti napapatay iti gubat. Nakudil ken naipatulod ti kudilna iti Senado. Babaen ti bilin ti Senado, narukod ti kudil ken 120 a pie ti kaatiddogna (ca. 37 metro). Ti kudil ket naidulin iti maysa a templo kadagiti turod ti Roma aginggana idi tawen 133 BC, idi daytoy ket naungaw bayat a dagiti Celt ket sinakupda ti Roma. (Plinius, Natural History . Libro 8, Kapitulo 14. Kuna a mismo ni Plinius a nakitana ti tropeo a pagsasaritaan idiay Roma). (17) . • Dagiti drowing. Naipreserba met dagiti drowing, painting ken estatua dagiti dragon, a dandani agpapada iti anatomiko a detalye iti intero a lubong. Masarakan dagitoy iti dandani amin a kultura ken relihion, no kasano a gagangay dagiti estoria maipapan kadagita. Dagiti ladawan dagiti dragon ket nairekord kadagiti kas pagarigan dagiti kalasag ti militar (Sutton Hoo) ken dagiti arkos ti diding ti simbaan (kas pagarigan ti SS Mary ken Hardulph, Inglatera). Malaksid kadagiti toro ken leon, nailadawan dagiti dragon iti Ruangan ti Ishtar ti kadaanan a siudad ti Babilonia. Dagiti immuna a selio ti silindro ti Mesopotamia ket mangipakita kadagiti dragon nga agtengtengnga iti tunggal maysa nga addaan kadagiti ipus a dandani kas kaatiddog ti tengngedda (Moortgat, A., The art of ancient Mesopotamia, Phaidon Press, London 1969, pp. 1,9,10 ken Plate A.) . Ad-adu pay a dragon-dinosaur a natemaan a ladawan ti mabalin a makita, kas pagarigan iti www.helsinki.fi/~pjojala/Dinosauruslegendat.htm. Makapainteres ta adda dagiti drowing dagitoy nga animal uray kadagiti diding dagiti kueba ken kanyon. Dagitoy a pannakaduktal ket naaramid iti kabassitan idiay Arizona ken ti lugar ti dati a Rhodesia (Wysong. RL, The Creation-evolution controversy, pp. 378,380). Kas pagarigan, idiay Arizona idi 1924, idi nasukimaten ti nangato a pader ti bantay, natakuatan a dagiti ladawan ti nadumaduma nga ayup ket naikitikit iti bato, kas pagarigan dagiti elepante ken ugsa iti bantay, ngem nalawag met a ladawan ti maysa a dinosaur (Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva) . rengas, 1957, p. 91). Dagiti Indian a Maya ket nangipreserba met iti maysa nga eskultura a relief nga addaan iti tumatayab nga umasping iti Archeopteryx, kayatna a sawen, maysa a tumatayab a ngilaw (18) . Sigun iti panangmatmat ti ebolusion, naggigiddan koma a nagbiag dayta kadagiti dinosaur. Naitalimeng met dagiti ebidensia maipapan kadagiti agtaytayab a ngilaw, a mabalin a duapulo a metro ti kalawa ti payakda, ken mapapati a matayda pinullo a milion a tawenen ti napalabas. Ti sumaganad a panangiladawan ket tumukoy kadagitoy ken no kasano a nailadawan ti kasla Pterosaur nga agtaytayab nga animal iti damili:
Ti kadakkelan kadagiti agtaytayab a ngilaw ket ti pterosaur a mabalin a nasurok a 17 a metro ti kalawa ti payakna. (...) Iti BBC Wildlife Magazine (3/1995, Tomo 13), ni Richard Greenwell ket nagpattapatta maipapan ti kaadda ti pterosaur ita. Adawenna ti managsukisok a ni A. Hyatt Verrill, a nakasarak iti sumagmamano a damili ti Peru. Dagiti damili a banga ket mangiladawan ti maysa a pterosaur nga umasping iti pterodactyl. Pattapattaen ni Verrill a dagiti artista ket nagusarda kadagiti fossil a kas modeloda ken insuratna:
Iti adu a siglo, dagiti umiso a panangiladawan ken uray pay dagiti drowing dagiti fossil ti pterodactyl ket naipasa manipud iti maysa a kaputotan aginggana iti sabali, bayat a dagiti kapuonan dagiti tattao a Cocle ket nagnaedda iti pagilian nga adda dagiti nasayaat a napreserba a tedda dagiti pterosaur.
Kasta met, pamiliar dagiti Indian iti Amianan nga America iti thunderbird, a ti naganna ket nabulod met para iti kotse. (19) .
Iti Biblia , kasla dinosaur ti tuktukoyen dagiti Behemoth ken Leviatan a nadakamat iti libro ni Job. Kunaenna maipapan iti behemoth a ti ipusna ket kas iti kayo a sedro, a nairut ti pannakagalut dagiti luppo ti luppona ken dagiti tulang ket kas kadagiti baraha a landok. Dagitoy a panangiladawan ket maibagay unay iti sumagmamano a dinosaur, kas kadagiti sauropod, a mabalin a dumakkel agingga iti nasurok a 20 a metro ti kaatiddog. Kasta met, ti lokasion ni Behemoth iti nalimed ti runo, ken fens ket maibagay kadagiti dinosaur, gapu ta sumagmamano kadakuada ti nagnaed iti asideg dagiti aplaya. No maipapan iti kasla sedro nga ipus nga iyakar ni Behemot, makapainteres ta awan ti dakkel nga animal a pagaammo ita nga addaan iti kasta nga ipus. Ti ipus ti herbivorous dinosaur ket mabalin koma nga 10-15 a metro ti kaatiddog ken agdagsen iti 1-2 a tonelada, ken dagiti umasping nga ayup ket saan a pagaammo iti moderno a panawen. Dadduma a patarus ti Biblia ipatarusda ti Behemot kas hipopotamus (ken ti Leviatan kas buaya), ngem ti panangdeskribir iti kasla sedro nga ipus ket saan a maibagay iti hipopotamus iti aniaman a pamay-an. Maysa a makapainteres a komento maipapan iti suheto ti masarakan manipud iti mararaem a pimmusay a sientista iti fossil a ni Stephen Jay Gould, a maysa idi a Marxista nga ateista. Kinunana a no ti libro ni Job ket agsasao maipapan ti Behemoth, ti kakaisuna nga ayup a maibagay iti daytoy a panangiladawan ket ti dinosaur (Pandans Tumme, p. 221, Ordfrontsförlag, 1987). Kas maysa nga ebolusionista, patienna a ti autor ti libro ni Job sigurado a nagun-odna ti pannakaammona manipud kadagiti fossil a nasarakan. Nupay kasta, daytoy maysa kadagiti kadaanan a libro iti Biblia ket nalawag a tumukoy iti sibibiag nga animal (Job 40:15: Kitaenyo ita ti behemoth, nga inaramidko kadakayo...).
- (Job 40:15-23) Kitaenyo ita ti behemoth , nga inaramidko kadakayo; mangan iti ruot a kas baka. 16 Kitaenyo ita, ti pigsana adda kadagiti lomona, ken ti puersana adda iti puseg ti tianna. 17 Iyakarna ti ipusna a kas iti sedro : Nairut ti pannakaisilpo dagiti dutdot dagiti luppona . 18 Dagiti tulangna ket kasla natibker a pedaso ti gambang ; dagiti tulangna ket kas kadagiti baraha a landok. 19 Isu ti kangrunaan kadagiti dalan ti Dios: ti nangaramid kenkuana mabalinna nga iyasideg kenkuana ti kampilanna. 20 Pudno a dagiti bantay ti mangyeg kenkuana iti taraon, a sadiay agay-ayam dagiti amin nga animal iti talon. 21 Agid-idda iti sirok dagiti nalinong a kayo, iti nalimed a runo, ken dagiti alad . 22 Dagiti nalinong a kayo abbonganna isuna iti anniniwanda; dagiti saleng ti karayan ti manglikmut kenkuana. 23 Adtoy, uminum iti karayan , ket saan nga agdardaras: agtalek a mabalinna nga iguyod ti Jordan iti ngiwatna.
Ti Leviatan ti sabali pay a makapainteres a parsua a nadakamat iti Libro ni Job. Daytoy a parsua kano ti ari dagiti animal ken nailadawan no kasano a rummuar ti gil-ayab iti ngiwatna. (Ti makunkuna a bomber beetle a makaibukbok iti napudot – 100 degrees Celsius – gas a direkta iti manangraut, ket pagaammo met iti pagarian dagiti animal). Posible nga adu nga estoria maipapan kadagiti dragon a makapuyot iti apuy manipud iti ngiwatda ti nagtaud iti daytoy. Dadduma a patarus ti Biblia impatarusda ni Leviatan kas buaya, ngem siasino ti nakakita iti buaya a mamagburburek kenka no makitam, ken siasino ti makaibilang iti landok a kas garami, ken gambang a kas narunot a kayo, ken siasino ti ari ti amin a natan-ok nga animal? Iti amin a posibilidad, maysa met dayta a naungawen nga animal nga awanen, ngem pagaammo idi panawen ni Job. Kuna ti Libro ni Job dagiti sumaganad:
- (Job 41:1,2,9,13-34) Mabalin kadi nga iguyod ti leviatan babaen ti kawit? wenno ti dilana babaen ti tali nga impababayo? 2 Mabalin kadi nga ikabilmo ti kawit iti agongna? wenno inruarna ti pangana babaen ti siit? 9 Adtoy, awan serserbi ti namnama kenkuana: saan kadi a maitapuak ti maysa uray iti pannakakita kenkuana ? 13 Siasino ti makadiskobre iti rupa ti kawesna? wenno siasino ti makaumay kenkuana nga addaan iti doble a pangtengngelna? 14 Siasino ti makalukat kadagiti ruangan ti rupana? nakaam-amak dagiti ngipenna iti aglawlaw . 15 Ti timbanganna isu ti kinatangsitna, a naiserra a kas iti nasinged a selio . 16 Asideg unay ti maysa iti sabali, isu nga awan ti angin a makastrek iti nagbaetanda. 17 Agsisilpoda iti maysa ken maysa, agdekketda, isu a saanda a masisina. 18 Babaen kadagiti kasapulanna agsilnag ti lawag, ket dagiti matana kaslada kadagiti kalub ti agsapa. 19 Rummuar iti ngiwatna dagiti sumsumged a pagsilawan, ket agluksaw dagiti kirmat ti apuy . 20 Manipud kadagiti abut ti agongna rummuar ti asuk, kas iti agburburek a kaldero wenno kaldero. 21 Ti angesna mangsindi kadagiti karbon, ket rummuar ti gil-ayab iti ngiwatna . 22 Iti tengngedna agtalinaed ti pigsa, ket ti ladingit napagbalin a rag-o iti sanguananna. 23 Nagtipon dagiti lasag ti lasagna: natibkerda iti bagbagida; saanda a mayakar. 24 Natibker ti pusona a kas iti bato; wen, kas iti kinatangken ti maysa a pedaso ti makinbaba a bato a paggilingan. 25 No bumangon, mabuteng dagiti mannakabalin: gapu iti pannakaburak dalusanda ti bagbagida. 26 Saan a makaiggem ti kampilan daydiay mangikabil kenkuana: ti pika, ti pana, wenno ti habergeon. 27 Ibilangna ti landok a kas garami, ken ti gambang a kas narunot a kayo. 28 Ti pana dina mabalin a pagtalawenna: dagiti batbato a napagbalin a rugit a kaduana. 29 Maibilang dagiti dart kas rugit: agkatawa iti panagkintayeg ti pika. 30 Adda dagiti natadem a bato iti sirokna: iwarasna dagiti natadem a naturong a banbanag iti pitak. 31 Pagburekenna ti nauneg a kas iti banga: pagbalinenna ti baybay a kas iti banga ti sapsapo. 32 Mangaramid iti dalan a sumurot kenkuana; ipagarup ti maysa a ti nauneg ket hoary. 33 Ditoy daga awan ti kaaspingna, a naaramid nga awanan buteng. 34 Makitana amin a nangato a banag: isu ket ari kadagiti amin nga annak ti kinatangsit .
Dagiti ngay panangiladawan ti Biblia kadagiti dragon? Napno ti Biblia kadagiti metapora a mangiladawan kadagiti kalapati, nakalkaldaang a lobo, nasikap nga uleg, karnero, ken kalding, nga amin dagitoy ket animal a masarakan iti nakaparsuaan ita. Apay a ti maysa a dragon, a nadakamat iti sumagmamano a daras iti Daan ken Baro a Tulag, ken kadagiti daan a literatura, ket mailaksid? No salaysay ti Genesis (1:21) no kasano a pinarsua ti Dios dagiti dadakkel nga animal iti baybay, monster iti baybay (ti narebisar a bersion) (Gen 1:21 Ket pinarsua ti Dios dagiti dadakkel a balyena, ken tunggal sibibiag a parsua nga aggaraw, nga inyeg dagiti danum iti adu, kalpasan ti naasi, ken tunggal napayak a tumatayab kalpasan ti kitana: ket nakita ti Dios a nasayaat dayta.) , ti orihinal a pagsasao ket agus-usar iti isu met laeng a sao a “tannin”, a katupag ti dragon iti sabali a paset ti Biblia. Dagiti sumaganad a bersikulo, kas pagarigan, tumukoy kadagiti dragon:
- (Job 30:29) Kabsatko dagiti dragon , ken kaduak dagiti kullaaw.
- (Sal 44:19) Nupay nasugat a nangburak kadakami iti lugar dagiti dragon , ken inabbongannakami iti anniniwan ni patay.
- (Isa 35:7) Ket ti namaga a daga agbalinto a dan-aw, ken ti mawaw a daga ket ubbog ti danum: iti pagnanaedan dagiti dragon , a sadiay ti tunggal maysa ket nakaidda, agbalinto a ruot nga addaan kadagiti runo ken runo.
- (Isa 43:20) Padayawannakto ti animal iti tay-ak, dagiti dragon ken kullaaw: agsipud ta mangtedak iti danum iti let-ang, ken karayan iti let-ang, tapno inumek dagiti tattaok, a pinilik.
- (Jer 14:6) Ket dagiti atap nga asno nagtakderda kadagiti nangato a disso, insippawda ti angin a kas kadagiti dragon ; talaga a napaay dagiti matada, gapu ta awan ti ruot.
- (Jer 49:33) Ket ti Hazor agbalinto a pagtaengan dagiti dragon , ken langalang iti agnanayon: awanto ti agtaeng sadiay, wenno asinoman nga anak ti tao nga agtaeng iti dayta.
- (Mikias 1:8) Ngarud agdung-awak ken agdung-awak, mapanak a nakauksob ken lamolamo: Mangaramidak iti panagdung-aw a kas kadagiti dragon , ken agladladingit a kas kadagiti kullaaw.
- (Mal 1:3) Ket ginurak ni Esau, ket inladawko dagiti bantay ken tawidna para kadagiti dragon iti let-ang.
- (Sal 104:26) Sadiay ti papanan dagiti barko: adda daydi leviatan, nga inaramidmo nga agay-ayam iti dayta.
- (Job 7:12) Maysaak kadi a baybay, wenno balyena , a nangikabilka iti bantay kaniak? (ti nabaliwan a bersion: sea monster, iti Hebreo tannin, a kaipapananna ti dragon)
- (Job 26:12,13) Biningayna ti baybay babaen ti pannakabalinna, ket babaen ti pannakaawatna kabilenna dagiti natangsit. 13 Babaen ti espirituna inarkosanna ti langlangit; ti imana ti nangbukel iti nakillo nga uleg.
- (Sal 74:13,14) Pudno a biningaymo ti baybay babaen ti pigsam: binurakmo dagiti ulo dagiti dragon kadagiti dandanum. 14 Binukkolmo dagiti ulo ti leviatan , ket intedmo a taraon dagiti tattao nga agnanaed iti let-ang.
- (Sal 91:13) Arayatemto ti leon ken ader: ti urbon a leon ken ti dragon ket iyapdapmo dagiti saka.
- (Isa 30:6) Ti dadagsen dagiti animal iti abagatan: iti daga ti riribuk ken rigat, a naggapuan ti urbon ken lakay a leon, ti uleg ken umap-apuy nga agtaytayab nga uleg , awitendanto ti kinabaknangda kadagiti abaga dagiti urbon asno, ken dagiti gamengda kadagiti bunggoy dagiti kamelio, iti ili a saan a makagunggona kadakuada.
- (De 32:32,33) Ta ti ubasda ket nagtaud iti ubas ti Sodoma, ken kadagiti talon ti Gomorra: dagiti ubasda ket ubas ti apdo, dagiti bunggoyda napait: 33 Ti arakda isut’ sabidong dagiti dragon , ken ti naulpit a sabidong dagiti urbon.
- (Neh 2:13) Ket rimmuarak iti rabii iti ruangan ti ginget, uray pay iti sango ti bubon ti dragon , ken iti sangladan ti ibleng, ket kinitak dagiti pader ti Jerusalem, a narebba, ken dagiti ruanganna ket nadadael nga addaan iti apuy.
- (Isaias 51:9) Agriingka, agriingka, agpigsaka, O takiag ni Yahweh; siririing, kas idi un-unana nga aldaw, kadagiti kaputotan idi un-unana. Saan kadi a sika ti nangputed ken ni Rahab, ken nangsugat iti dragon?
- (Isaias 27:1) Iti dayta nga aldaw, dusaen ni Yahweh babaen ti nasakit ken dakkel ken napigsa a kampilanna ti leviatan ti mangtubtubngar nga uleg, uray pay leviatan daydi nakillo nga uleg; ket papatayennanto ti dragon nga adda iti baybay.
- (Jer 51:34) Ni Nabucodonosor nga ari ti Babilonia inalun-onnak, rinumreknak, pinagbalinnak nga awan kargana, inalun-onnak a kas iti dragon , pinunnona ti tianna kadagiti nalamuyot a taraonko, inbellengna me out.
Ti Apokripa ti Daan a Tulag ken dagiti dragon . Ti ngay Apokripa ti Daan a Tulag? Dagitoy, met, naglaon iti sumagmamano a pannakadakamat ti dragon, a naibilang kas pudno nga animal, imbes a parparbo a parsua. Insurat ti autor ti Libro ni Sirac no kasano a kaykayatna ti makipagnaed iti leon ken dragon, ngem iti dakes nga asawana. Dagiti nainayon iti Libro ni Ester ket mangisalaysay maipapan iti tagtagainep ni Mardokeo (Mardokeo iti Biblia), idi nakitana ti dua a dadakkel a dragon. Naipasango met ni Daniel iti higante a dragon, a pagdaydayawan dagiti taga Babilonia. Ipakita daytoy no kasano a mabalin a dimmakkel dagitoy nga animal agingga iti dakkel unay a proporsion.
- (Sirac 25:16) Kaykayatko ti makipagnaed iti leon ken dragon, ngem ti makipagbalay iti nadangkes a babai .
- (Sirib ni Salomon 16:10) Ngem dagiti annakmo saan a naparmek dagiti mismo a ngipen dagiti makasabidong a dragon : ta ti asimo ket kanayon nga adda kadakuada, ket pinaimbagna ida.
- (Sirac 43:25) Ta adda dagiti karkarna ken nakaskasdaaw nga aramid, nadumaduma ti amin a kita ti animal ken balyena a naparsua.
- (Nainayon iti Ester 1:1,4,5,6) Ni Mardokeo, maysa a Judio a kameng ti tribu ni Benjamin, ket naidestiero, agraman ni Ari Jehoiaquin ti Juda, idi sinakup ni Ari Nabucodonosor ti Babilonia ti Jerusalem. Ni Mardokeo ket anak ni Jair, kaputotan da Kis ken Simei. 4 Natagtagainepna nga adda dakkel nga arimbangaw ken riribuk, napigsa a gurruod, ken ginggined, nga addaan iti nakaam-amak a riribuk iti daga. 5 Kalpasanna nagparang ti dua a nagdadakkel a dragon, a nakasagana a makiranget . 6 Nakabutbuteng ti arimbangawda , ket nagsagana dagiti amin a nasion a makigubat iti nasion ti Dios a buklen dagiti nalinteg a tattao.
- (Nainayon ken Daniel, Bel ken ti Dragon 1:23-30) Ket iti dayta met laeng a lugar adda dakkel a dragon , a pagdaydayawan dagiti taga Babilonia. 24 Ket ti ari kinunana ken Daniel, Ibagam kadi met a daytoy ket gambang? adtoy, sibibiag, mangan ken uminum ; saanmo a maibaga nga isu ket saan a sibibiag a dios: ngarud agdayawka kenkuana. 25 Kinuna ni Daniel iti ari, Agdaydayawak iti Apo a Diosko, ta isu ti sibibiag a Dios. 26 Ngem pammalubosnak, O ari, ket papatayekto daytoy a dragon nga awan ti kampilan wenno sarukod. Kinuna ti ari, Ikkanka iti pammalubos. 27 Kalpasanna, innala ni Daniel ti nalukmeg, ken nalukmeg, ken buok, ket pinagtitiponna ida, ket inaramidna dagiti buok: daytoy inkabilna iti ngiwat ti dragon, ket iti kasta bimtak ti dragon: ket kinuna ni Daniel, Adtoy, dagitoy dagiti didiosen idiaya. 28 Idi nangngeg dagiti taga Babilonia, nakapungtotda unay, ket nakikumplotda maibusor iti ari, a kunkunada, Ti ari nagbalinen a Judio, ket dinadaelna ni Bel, pinatayna ti dragon ket pinatayna dagiti papadi. 29 Gapuna, immayda iti ari ket kinunada, Isalakannakami Daniel, ta no saan, dadaelenka ken ti balaymo. 30 Ita idi nakita ti ari a pinilitda isuna, gapu ta mapilpilitda, inyawatna ni Daniel kadakuada.
REFERENCES:
1. J. Morgan: The End of Science: Facing the Limits of Knowledge in the Twilight of Scientific Age (1996). Reading: Addison-Wesley 2. Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva rengas, p. 100,101 3. Stephen Jay Gould: The Panda’s Thumb, (1988), p. 182,183. New York: W.W. Norton & Co. 4. Niles Eldredge (1985): “Evolutionary Tempos and Modes: A Paleontological Perspective” teoksessa Godrey (toim.) What Darwin Began: Modern Darwinian and non-Darwinian Perspectives on Evolution 5. George Mc Cready Price: New Geology, lainaus A.M Rehnwinkelin kirjasta Flood, p. 267, 278 6. Kimmo Pälikkö: Taustaa 2, Kehitysopin kulisseista, p. 927. 7. Kimmo Pälikkö: Taustaa 2, Kehitysopin kulisseista, p. 194 8. Pekka Reinikainen: Unohdettu Genesis, p. 173, 184 9. Stephen Jay Gould: Catastrophes and steady state earth, Natural History, 84(2):15-16 / Ref. 6, p. 115. 10. Thoralf Gulbrandsen: Puuttuva rengas, p. 81 11. Toivo Seljavaara: Oliko vedenpaisumus ja Nooan arkki mahdollinen, p. 28 12. Uuras Saarnivaara: Voiko Raamattuun luottaa, p. 175-177 13. Scott M. Huse: Evoluution romahdus, p. 24 14. Many dino fossils could have soft tissue inside, Oct 28 2010, news.nationalgeographic.com/news_/2006/02/0221_060221_dino_tissue_2.html 15. Nielsen-March, C., Biomolecules in fossil remains: Multidisciplinary approach to endurance, The Biochemist 24(3):12-14, June 2002 ; www.biochemist.org/bio/_02403/0012/024030012.pdf 16. Pekka Reinikainen: Darwin vai älykäs suunnitelma?, p. 88 17. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 111 18. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 114,115 19. http://creation.com/redirect.php?http://www. youtube.com/watch?v=QbdH3l1UjPQ 20. Matti Leisola: Evoluutiouskon ihmemaassa, p.146 21. J.S. Shelton: Geology illustrated 22. Pentti Eskola: Muuttuva maa, p. 114 23. Carl Wieland: Kiviä ja luita (Stones and Bones), p. 11 24. Pekka Reinikainen: Unohdettu Genesis, p. 179, 224 25. Wiljam Aittala: Kaikkeuden sanoma, p. 198 26. Kalle Taipale: Levoton maapallo, p. 78 27. Mikko Tuuliranta: Koulubiologia jakaa disinformaatiota, in book Usko ja tiede, p. 131,132 28. Francis Hitching: Arvoitukselliset tapahtumat (The World Atlas of Mysteries), p. 159 29. Pentti Eskola: Muuttuva maa, p. 366 30. Siteeraus kirjasta: Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 47 31. Scott M. Huse: Evoluution romahdus, p. 25 32. Pekka Reinikainen: Dinosaurusten arvoitus ja Raamattu, p. 90
|
Jesus is the way, the truth and the life
Grap to eternal life!
|
Other Google Translate machine translations:
Minilion a tawen / dinosaur / ebolusion
ti tao? |
