This is a machine translation made by Google Translate and has not been checked. There may be errors in the text.

   On the right, there are more links to translations made by Google Translate.

   In addition, you can read other articles in your own language when you go to my English website (Jari's writings), select an article there and transfer its web address to Google Translate (https://translate.google.com/?sl=en&tl=fi&op=websites).

Christianity na sayensị

Okwukwe Ndị Kraịst ọ̀ bụ ihe mgbochi nye sayensị ka ọ̀ kwalitewo ya? Gụọ ihe akaebe!

Isiokwu nke isiokwu a bụ okwukwe na sayensị Ndị Kraịst. Olee otú okwukwe Ndị Kraịst sirila metụta sayensị na mmepe ya? Ọ bụla ihe mgbochi na mmepe sayensị ka ọ bụ kwalitere ya? Ọ bụrụ na a na-enyocha okwu a nanị site n’usoro mgbasa ozi ụwa na ihe odide nke ndị ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke dị, ha na-egosipụtakarị echiche ọtụtụ ndị banyere esemokwu dị n’etiti okwukwe na sayensị. A na-eche na okwukwe na Chineke na sayensị bụ ihe megidere ibe ha nakwa na okwukwe Ndị Kraịst abụrụla ihe mgbochi na mmepe nke sayensị. N'echiche a, sayensị kwesịrị ịdị ike na Gris ma na-enwe ọganihu ọzọ mgbe, n'oge Enlightenment, ọ kwụsịrị n'okpukpe nke mkpughe wee malite ịdabere n'echiche na nleba anya. A na-ewere mkpa Darwin dị mkpa karịsịa maka mmeri ikpeazụ nke echiche ụwa sayensị.

    Ma gịnị bụ eziokwu nke okwu ahụ? Ihe bụ isi nke okwukwe Ndị Kraịst abụbeghị sayensị na ime sayensị, kama ọ bụ okwukwe na ịdị adị nke Chineke na Jizọs Kraịst, onye a pụrụ isite na ya gbaghara onye ọ bụla mmehie ha. Agbanyeghị, nke a apụtaghị na okwukwe Ndị Kraịst emetụtaghị sayensị na mmepe obodo. N'ụzọ megidere nke ahụ, mkpa Jizọs na okwukwe Ndị Kraịst dị mkpa maka ọmụmụ na ọganihu nke sayensị. Echiche a dabere n'ọtụtụ isi ihe, nke anyị ga-agafe n'okpuru. Anyị ji asụsụ na mmuta malite.

Ọgụgụ: akwụkwọ ọkọwa okwu, ụtọasụsụ, mkpụrụedemede. Mbụ, ọmụmụ asụsụ akwụkwọ na mmuta. Onye ọ bụla na-aghọta na ọ bụrụ na mba enweghị asụsụ agụmagụ nke ya, ndị mmadụ enweghịkwa ike ịgụ ihe, ọ bụ ihe mgbochi na mmepe sayensị, nyocha, ọmụmụ ihe mepụtara na ịgbasa ihe ọmụma. Mgbe ahụ, ọ dịghị akwụkwọ, ị pụghị ịgụ ha, na ihe ọmụma adịghị agbasa. Otu n'ime ha ka nọ n'ọnọdụ kwụ ọtọ.

   Oleezi otú okwukwe Ndị Kraịst sirila metụta okike nke asụsụ na ịgụ akwụkwọ? Nke a bụ ebe ọtụtụ ndị nchọpụta nwere ntụpọ. Ha amaghị na ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ asụsụ niile e dere ede bụ Ndị Kraịst ji ezi obi kere. Dị ka ihe atụ, n’ebe a na Finland, Mikael Agricola, bụ́ onye Finnish na-eme mgbanwe okpukpe na nna nke akwụkwọ, bipụtara akwụkwọ ABC mbụ na Agba Ọhụrụ na akụkụ ụfọdụ nke akwụkwọ Bible ndị ọzọ. Ndị mmadụ mụtara ịgụ ihe site na ha.

    Na Germany, Martti Luther mere otu ihe ahụ. O ji olumba ya sụgharịa Baịbụl n’asụsụ German. E mere ọtụtụ narị mbipụta nke nsụgharị ya wee guzobe olumba nke Luther ji bụrụ asụsụ agụmagụ n'etiti ndị Germany.

    Kedu maka England? William Tyndale, bụ́ onye sụgharịrị Bible n’asụsụ Bekee, keere òkè dị mkpa na nke ahụ. Nsụgharị Tyndale metụtara ọmụmụ asụsụ Bekee ọgbara ọhụrụ. Dabere na nsụgharị Tyndale, e mesịrị mepụta nsụgharị King James, nke bụ nsụgharị Bekee kasị ama nke Bible.

   Otu ihe atụ bụ akwụkwọ ozi nke ndị Slav, nke a na-akpọ mkpụrụ akwụkwọ Cyrillic. A kpọrọ ha aha St. Cyril, bụ́ onye ozi ala ọzọ n’etiti ndị Slav ma chọpụta na ha enweghị mkpụrụ akwụkwọ. Cyril rụpụtara ha mkpụrụ akwụkwọ ka ha nwee ike ịgụ Oziọma banyere Jizọs.

   Tupu a mụọ ikike ịgụ ihe, asụsụ edere ga-abụrịrịrịrị adị. N'echiche nke a, ndị ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst ekerewo òkè dị mkpa, ọ bụghị nanị na narị afọ gara aga na mba ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ, kamakwa n'Africa na Eshia ka e mesịrị. Ọ pụrụ ịbụ na ndị ozi ala ọzọ arụwo ọrụ ọtụtụ afọ na nyocha asụsụ. Ha mepụtara ụtọasụsụ mbụ, akwụkwọ ọkọwa okwu na mkpụrụedemede.

   Otu onye n’ime ha bụ onye ozi ala ọzọ nke Methodist Frank Laubach, bụ́ onye malitere mkpọsa ịgụ na ide n’ụwa nile. O metụtara mmepe nke ABC-akwụkwọ n'asụsụ 313. A họpụtara ya ka ọ bụrụ onyeozi nke ndị na-agụghị akwụkwọ.

    Ihe atụ ndị a na-ezo aka n'otu ihe ahụ, mmepe nke asụsụ. Ọ dị ịrịba ama na ọbụna asụsụ ndị dị ka Hindi, asụsụ bụ́ isi nke India, Urdu nke Pakistan, na Bengali nke Bangladesh nwere ụtọ asụsụ na asụsụ ha dabere na ozi ndị Kraịst. Ọtụtụ narị nde mmadụ na-asụ ma na-asụ asụsụ ndị a.

Vishal Mangalwadi: M tolitere n'ime obi asụsụ Hindu na Allahabad, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ kilomita 80 site na Kashi, ebe Tulsidas dere Ramcharitmanasin , akụkọ okpukpe kachasị mkpa nke Northern India. A na-agwa m mgbe niile na Hindi sitere na nnukwu akụkọ akụkọ a. Ma mgbe m gụrụ ya, ọ gbagwojuru m anya, n’ihi na apụghị m ịghọta otu ahịrịokwu na ya. “Hindi” onye edemede ahụ dị nnọọ iche na nke m, amalitere m ịjụ ajụjụ, ebe asụsụ obodo m – asụsụ mba India – si malite.

… Ndị ọkà mmụta Hindu emepụtabeghịkwa asụsụ mba India, Hindi. Ọ bụ ekele maka ndị nsụgharị Bible dị ka John Borthwick Gilchrist na ndị ọkà mmụta asụsụ ala ọzọ dị ka Rev. SHKellogg na asụsụ Hindi ugbu a na-ede akwụkwọ si n’asụsụ onye na-ede uri Tulsidas ji (ihe dị ka 1532-1623) pụta.

... Ndị nsụgharị Bible na ndị ozi ala ọzọ nyere ihe karịrị asụsụ ala nna m Hindi. Asụsụ edemede niile dị ndụ nke India na-agba akaebe maka ọrụ ha. Na 2005, Dr. Babu Verghese, onye nyocha sitere na Mumbai mana onye na-asụ asụsụ Malayalam, nyefere akwụkwọ nyocha doctoral peeji 700 na Mahadum Nagpur maka nyocha. O gosiri na ndị nsụgharị Bible si n’asụsụ ndị India na-agụghị akwụkwọ na-asụ n’oge a ji asụsụ 73 na-asụ n’oge a. Ndị a gụnyere asụsụ obodo gọọmentị nke India (Hindi), Pakistan (Urdu) na Bangladesh (Bengali). Ndị ọkà mmụta Bramine ise gụrụ akwụkwọ ngụsị akwụkwọ doctoral Verghes wee nye ya aha Dọkịta nke Nkà Ihe Ọmụma na 2008. N'otu oge ahụ, ha ji otu olu tụrụ aro ka, mgbe e bipụtachara, a nakweere akwụkwọ akụkọ ahụ dị ka akwụkwọ mmanye maka ọmụmụ asụsụ India. (1)

Ọrụ ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst na-abụkarị ụdị dị iche iche nke inyere ndị mmadụ aka, nke mere na ọ gbatịpụrụ aka inyere ndị ọrịa, ndị nwere nkwarụ, agụụ, ndị na-enweghị ebe obibi na ịkpa ókè. N'ọtụtụ mba Africa, ndị ọrụ Ndị Kraịst ewulitela ntọala nke usoro ụlọ akwụkwọ dum n'ihe gbasara agụmakwụkwọ bụ isi na nke aka ọrụ. N'otu aka ahụ, ozi ahụ enyela aka n'ụzọ dị ịrịba ama na nguzobe netwọk nlekọta ahụike ... Onye nchọpụta a ma ama nke Africa, Prọfesọ Mahadum Yale, Lamin Sanneh ekwuola na n'Africa, ndị ozi ala ọzọ emeela ọrụ kachasị ukwuu na omenala obodo site na. na-eke ndabere nke asụsụ e dere ede. (2)

Ọrụ agụmagụ na akwụkwọ. Dị ka e kwuru, ọtụtụ asụsụ enwetawo ụtọ asụsụ na ndabere akwụkwọ ha site na mmetụta nke okwukwe Ndị Kraịst. Ndị na-ekweghị na Chineke na steeti abụghị ndị malitere mmepe a, kama ndị nnọchianya nke okwukwe Ndị Kraịst. Ọ ga-abụrịrị na mmepe nke ọha mmadụ na-egbu oge ruo ọtụtụ narị afọ na-enweghị okwukwe na Chineke na Jizọs.

    Mpaghara a gụnyere ọrụ ịgụ na agụ na Europe na akụkụ ndị ọzọ nke ụwa. Site na ha, ndị mmadụ na-amụta ịgụ Bible na akwụkwọ ndị ọzọ ma na-amụta ihe ọhụrụ. Ọ bụrụ na ị maghị akwụkwọ, ọ na-esiri gị ike ịmụta ihe ọhụrụ ndị ọzọ deworo.

    Mgbe okwukwe Ndị Kraịst meriworo n'ọhịa site n'ọrụ ozi ala ọzọ, o mewokwa ka ọnọdụ mmekọrịta ọha na eze na ọnọdụ nke ọtụtụ mba ka mma. Ihe ndị dị otú ahụ bụ ọnọdụ ahụike ka mma, ọnọdụ akụ na ụba ka mma, ọnọdụ mmekọrịta ọha na eze kwụsiri ike, obere nrụrụ aka na ọnwụ ụmụaka na, n'ezie, ka mma ịgụ akwụkwọ. Ọ bụrụ na enweghị ọrụ ozi ala ọzọ na okwukwe Ndị Kraịst, a ga-enwe ọtụtụ nhụjuanya na ịda ogbenye n'ụwa na ndị mmadụ agaghị ama otú e si agụ ihe. N'ime ndị ọzọ, Robert Woodberry, onye osote prọfesọ na Mahadum Texas, achọpụtala njikọ dị n'etiti ọrụ ozi ala ọzọ na ọchịchị onye kwuo uche ya, ọkwa ka mma nke ndị mmadụ na ịgụ akwụkwọ:

Ọkà mmụta sayensị: Ọrụ ozi ala ọzọ wepụrụ ọchịchị onye kwuo uche ya

Dị ka Robert Woodberry, osote prọfesọ na Texas University si kwuo, mmetụta nke ọrụ ozi ala ọzọ nke Protestants na 1800s na na mmalite nke 1900s na mmepe nke ochichi onye kwuo uche a dị ịrịba ama karịa echiche mbụ. Kama inwe obere ọrụ na mmepe ọchịchị onye kwuo uche ya, ndị ozi ala ọzọ nwere òkè dị ukwuu na ya n'ọtụtụ mba Africa na Eshia. Magazin Christianity Today na-akọ banyere nke a.

Robert Woodberry amụwo mmekọrịta dị n'etiti ọrụ ozi ala ọzọ na ihe ndị na-emetụta ọchịchị onye kwuo uche ya fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 15. Dị ka o si kwuo, n'ebe ahụ bụ ebe ndị ozi ala ọzọ Protestant nwere mmetụta bụ́ isi. N'ebe ahụ, ọnọdụ akụ̀ na ụba na-etowanye ugbu a, ọnọdụ ahụ́ ike dịkwa nnọọ mma karịa n'ógbè ndị ahụ, bụ́ ebe mmetụta ndị ozi ala ọzọ dị ntakịrị ma ọ bụ na-adịkwaghị adị. N'ebe ndị mgbasa ozi mgbasa ozi juru ebe niile, ọnụ ọgụgụ ụmụntakịrị na-anwụ ugbu a dị ala, nrụrụ aka dị obere, ịgụ akwụkwọ na-adịkarị na ịbanye agụmakwụkwọ na-adị mfe karị, karịsịa maka ụmụ nwanyị.

   Dị ka Robert Woodberry si kwuo, ọ bụ kpọmkwem Ndị Kraịst revival Protestant nwere mmetụta dị mma. N’ụzọ dị iche, ndị ụkọchukwu steeti ma ọ bụ ndị ozi ala ọzọ Katọlik tupu 1960 enweghị mmetụta yiri nke ahụ. (3)

Otu ezigbo ihe atụ nke otu okwukwe Ndị Kraịst siri metụta ịgụ na agụmagụ na akwụkwọ bụ na ọ bụ n’ihe dị ka n’afọ 1900 ka akwụkwọ ndị ụwa chụpụrụ akwụkwọ ime mmụọ n’ahịa. Akwụkwọ Nsọ na ozizi ya nọ n'ọnọdụ dị mkpa ruo ọtụtụ narị afọ, ruo mgbe na narị afọ gara aga, ọ tụfuru mkpa ya karị na mba ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ. Ọ̀ bụ ihe ndabara na n’otu narị afọ nke 20 ahụ, mgbe a gbahapụrụ okpukpe Ndị Kraịst, a lụrụ agha kasịnụ n’akụkọ ihe mere eme?

    Ihe atụ ọzọ bụ Ingland, bụ́ obodo kacha nwee ọganihu n’ụwa na narị afọ nke iri na asatọ na nke iri na itoolu. Ma gịnị mere England ji nwee ọganihu dị mma? N'ezie, otu ihe kpatara ya bụ ntulite ime mmụọ ebe ndị mmadụ chigharịkwuuru Chineke. N'ihi ya, e nwere ọtụtụ ihe ọma ndị dị ka ịgụ na ide, ịkwụsị ịgba ohu, na imeziwanye ọnọdụ ndị ogbenye na ndị ọrụ.

   John Wesley, bụ́ onye a maara dị ka onye nkwusa kasị mkpa nke òtù Metọdist na onye ọ bụ site n’aka ya ná mmalite ọhụrụ ahụ sitere n’England na narị afọ nke 18, nwere mmetụta dị ukwuu ná mmepe a. Ekwuwo na site n'ọrụ ya England gbanarị mgbanwe mgbanwe yiri nke ahụ nke weere ọnọdụ na France. Otú ọ dị, Wesley na ndị ọrụ ibe ya nyekwara aka n’eziokwu ahụ bụ́ na ndị Bekee na-enweta akwụkwọ. Akwụkwọ bụ́ The Encyclopedia Britannica na-ekwu banyere Wesley na nke a na “ọ dịghị onye ọzọ na narị afọ nke 18 mere ọtụtụ ihe n’ịkwalite ịgụ akwụkwọ dị mma, ma weta ọtụtụ akwụkwọ n’aka ndị mmadụ n’ọnụ ọnụ dị ọnụ ala”...

    N'England, n'ihi ntulite, a mụrụ ọrụ ụlọ akwụkwọ Sunday na narị afọ nke 18. N'ihe dị ka afọ 1830, ihe dị ka otu ụzọ n'ụzọ anọ nke ụmụaka nde 1.25 nke England gara ụlọ akwụkwọ Sọnde, ebe ha mụtara ịgụ na ide. England na-aghọ ọha mmadụ maara ihe nke Okwu Chineke kuziri; steeti emetụtaghị ya.

    Kedu maka United States? Nkwupụta na-esonụ na-ezo aka na nke a. Ọ bụ John Dewey (1859-1952), onye n'onwe ya metụtasiri ike n'iwepụ akwụkwọ agụmakwụkwọ na United States, kwuru ya. Otú ọ dị, ọ kọwara otú okwukwe Ndị Kraịst siworo nwee mmetụta dị mma n'ihe atụ maka agụmakwụkwọ na-ewu ewu na nkwụsị nke ịgba ohu na obodo ya:

Ndị a (Ndị Kraịst na-ekwusa ozi ọma) bụ ọkpụkpụ azụ nke ọdịmma ọha mmadụ, ọrụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ezubere maka mgbanwe mmekọrịta ọha na eze, udo na agụmakwụkwọ ọha. Ha embody na-egosipụta obiọma n'ebe ndị nọ n'ahụhụ akụ na ụba na ndị ọzọ, karịsịa mgbe ha na-egosi ọbụna obere mmasị n'ụdị ọchịchị nke Republic - Nke a akụkụ nke ndị bi na-azaghachi nke ọma na-achọ ka a ezi omume na a ọzọ hà nkesa nke hà nhata. ohere na ìhè nke onwe ha echiche nke ịha nhata. Ọ gbasoro nzọụkwụ Lincoln na mkpochapụ nke ịgba ohu ma kwenye na echiche Roosevelt mgbe ọ katọrọ ụlọ ọrụ "ọjọọ" na nchịkọta akụ na ụba n'aka ndị ole na ole. (4)

Ụlọ akwụkwọ mahadum. Tupu mgbe ahụ, e kwuru otú okwukwe Ndị Kraịst si metụta imepụta asụsụ e dere ede na ịgụ akwụkwọ na narị afọ gara aga na ugbu a. Dịka ọmụmaatụ, na mba ndị dị n'Africa, ntọala nke usoro ụlọ akwụkwọ n'ihe gbasara agụmakwụkwọ bụ isi na nke aka ọrụ ka esitewo na mmetụta nke ozi ndị Kraịst, dị ka nlekọta ahụike. Na-enweghị mmetụta nke okwukwe Ndị Kraịst, mmepe nke ọha mmadụ gaara egbuwo oge ruo ọtụtụ narị afọ.

   Otu ebe bụ mahadum na ụlọ akwụkwọ. Tinyere mmuta, ha dị mkpa maka mmepe sayensị, nyocha, ọmụmụ nke ihe mepụtara na mgbasa ozi. Site na ha, ihe ọmụma na nyocha na-aga n'ihu n'ọkwa ọhụrụ.

   Olee otú okwukwe Ndị Kraịst sirila metụta ebe a? Ndị òtù ụwa na ndị na-ekweghị na Chineke na-amaghịkarị na Bible na okwukwe Ndị Kraịst ekerewo òkè dị ukwuu na mpaghara a. Ọtụtụ narị mahadum na iri puku kwuru iri puku ụlọ akwụkwọ bụ Ndị Kraịst ji ezi obi malite ma ọ bụ site n'ọrụ ozi ala ọzọ. A mụghị ha n'ihi na e nweghị mahadum na nke gọọmentị na-achị. Dịka ọmụmaatụ, mahadum ndị a bụ ndị ama ama na England na America:

- Oxford na Cambridge. Obodo abụọ a nwere ọtụtụ ụlọ ụka na ụlọ ụka. Ewubere mahadum ndị a ka ha na-akụzi Baịbụl.

- Harvard. Aha mahadum a bụ Reverend John Harvard. Okwu ya sitere na 1692 bụ Veritas Christo et Ecclesiae (eziokwu maka Kraịst na Ụka)

- Mahadum Yale tọrọ ntọala site n'aka nwa akwụkwọ Harvard mbụ, onye ụkọchukwu Puritan Cotton Mather.

- Onye isi oche mbụ nke Mahadum Princeton (nke mbụ College of New Jersey) bụ Jonathan Edwards, onye amara maka nnukwu ntute na America na narị afọ nke 18. Ọ bụ onye mgbasa ozi ama ama nke mmụgharị a, ya na George Whitefield.

- Mahadum Pennsylvania. George Whitefield, onye ndu ọzọ nke Great Awakening, tọrọ ntọala ụlọ akwụkwọ nke mechara ghọọ Mahadum Pennsylvania. Whitefield bụ nwa nwoke nke onye na-elekọta ụlọ mmanya na onye ọrụ ibe John Wesley nke a kpọtụrụ aha n'elu mgbe ọ nọ na England. O nwere olu mara mma na-enweghị atụ, nke na-atọ ụtọ ma dịkwa ike, ka o wee nwee ike ịgwa ọtụtụ iri puku mmadụ okwu n'ọnụ na nzukọ dị n'èzí. O nwekwara ike iji anya mmiri na-ekwusa ozi ọma n’ihi ọmịiko Chineke meere ya maka ndị mmadụ

   Kedu maka India? A maghị India maka Iso Ụzọ Kraịst. Otú ọ dị, n’obodo a, dị ka ọ dị n’Africa, e nwere ọtụtụ puku ụlọ akwụkwọ ndị a mụrụ n’ihi okwukwe Ndị Kraịst. A mụrụ mahadum mbụ na India n'otu ndabere. A maara mahadum ndị dị otú ahụ dị ka mahadum Calcutta, Madras, Bombay na Serampore. Na mgbakwunye, Mahadum Allahabad, nke hiwere na 1887, bụ nke ama ama. Ise n'ime Prime Minister asaa mbụ India toro n'obodo a, na ọtụtụ ndị ọchịchị India agụọla akwụkwọ na Mahadum Allahabad.

Mgbanwe na sayensị. Akụkọ ahụ malitere site n'echiche ndị na-ekweghị na Chineke na-akwado na okwukwe Ndị Kraịst abụrụla ihe mgbochi na mmepe sayensị. Otú ọ dị, echiche a dị mfe ịjụ ajụjụ, n'ihi na asụsụ agụmagụ, ịgụ akwụkwọ na mahadum ka a mụrụ site na mmetụta nke okwukwe Ndị Kraịst.

    Gịnị banyere ihe a na-akpọ mgbanwe sayensị? A na-enwekarị n'okirikiri ndị na-ekweghị na Chineke na ọgba aghara a enweghị ihe jikọrọ ya na okwukwe Ndị Kraịst, mana enwere ike ịgbagha echiche a. N'ihi na n'echiche nke oge a, sayensị amalitela nanị otu ugboro, ya bụ, na Europe nke narị afọ nke 16-18, ebe ozizi Ndị Kraịst meriri. Ọ maliteghị n'ime ọha mmadụ, kama ọ bụ n'ime ọha mmadụ sitere n'ike mmụọ nsọ nke Ndị Kraịst. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ndị ọkà mmụta sayensị niile bụ́ isi kweere na e kere eke. N'ime ha bụ Francis Bacon, Robert Boyle, Isaac Newton, Johannes Kepler, Copernicus, Galileo Galilei, Blaise Pascal, Michael Faraday, James Clerck Maxwell, John Ray, Louis Pasteur, wdg. Ha abụghị ndị nnọchiteanya nke Enlightenment kama nke ozizi Ndị Kraịst.

Ọgbọ nke ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme na ndị ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze achọpụtala na Ndị Kraịst, okwukwe Ndị Kraịst, na ụlọ ọrụ Ndị Kraịst nyere aka n'ọtụtụ ụzọ dị iche iche na mmepe nke ozizi, ụzọ, na usoro nke mesịrị mụọ sayensị nke oge a (...) Ọ bụ ezie na e nwere echiche dị iche iche. nke mmetụta ya, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme nile taa na-ekweta na Iso Ụzọ Kraịst (Katọlik na Protestantism) gbara ọtụtụ ndị na-eche echiche tupu oge a ume itinye aka n'usoro ọmụmụ ihe okike. Ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme achọpụtawokwa na echiche ndị e nwetara site n’Iso Ụzọ Kraịst arụpụtawo ezi ihe n’ime mkparịta ụka sayensị. Ụfọdụ ndị ọkà mmụta sayensị na-ekwudị na echiche nke okike na-arụ ọrụ dị ka iwu ụfọdụ si dị sitere na nkà mmụta okpukpe Ndị Kraịst. (5)

Gịnị kpatara mgbanwe ndị ọkà mmụta sayensị mere? Otu ihe kpatara ya bụ, dị ka ekwuru n'elu, mahadum. Ka ọ na-erule 1500, ha dị ihe dị ka iri isii na Europe. Mahadum ndị a abụghị mahadum nke ndị secularists na steeti na-elekọta, kama ha malitere site na nkwado siri ike nke ụka ochie, nyocha sayensị sitere n'okike na mbara igwe keere òkè pụtara ìhè na ha. N'ime ha enwere nnwere onwe dị ukwuu nke nyocha na nkwurịta okwu, bụ nke a kwadoro. Mahadum ndị a nwere ọtụtụ narị puku ụmụ akwụkwọ, ha nyere aka kwado ntọala maka mgbanwe sayensị ga-ekwe omume na Europe na narị afọ nke 16-18. Mgbanwe a esiteghị n'ebe ọ bụla pụta na mberede, mana ọ bu ụzọ dị mma buru ụzọ mee ya. Kọntinenti ndị ọzọ enweghị nnukwu agụmakwụkwọ na mahadum ndị yiri ya dị na Europe,

Oge emepechabeghị emepe kere ntọala maka nnukwu mmezu nke ọha ndị ọdịda anyanwụ: sayensị ọgbara ọhụrụ. Nzọrọ na-ekwu na sayensị adịghị adị tupu “Mweghachi” bụ nnọọ ihe na-abụghị eziokwu. Mgbe ha matachara onwe ha na nyocha Greek oge gboo, ndị ọkà mmụta nke Oge Na-emepechabeghị Anya zụlitere usoro echiche, bụ́ nke mere ka sayensị gbakwuo n'ihu ma e jiri ya tụnyere oge ochie. Ụlọ akwụkwọ mahadum, ebe echekwara nnwere onwe agụmakwụkwọ site n'ike ndị isi, tọrọ ntọala na 1100s. Ụlọ ọrụ ndị a na-enye mgbe niile ebe nchekwa maka nyocha sayensị. Ọbụna nkà mmụta okpukpe Ndị Kraịst gosipụtara na ọ dabara adaba n'ụzọ pụrụ iche iji gbaa ume ime nnyocha banyere ọdịdị ọdịdị, bụ́ nke e kweere na ọ bụ ihe Chineke kere. (6)

Ọgwụ na ụlọ ọgwụ. Otu akụkụ nke okwukwe Ndị Kraịst metụtaworo bụ ọgwụ na ọmụmụ ụlọ ọgwụ. Akụkụ dị mkpa bụ karịsịa ndị mọnk, bụ ndị chekwara, depụtaghachiri ma tụgharịa akwụkwọ edemede ọgwụ oge ochie na ọrụ oge ochie na sayensị ndị ọzọ. Tụkwasị na nke ahụ, ha zụlitekwara ọgwụ. E wezụga ọrụ ha, ọgwụ agaraghị aga n'ihu ruo n'ókè ahụ, na ihe odide ochie nke oge ochie agaraghị echekwa maka ọgbọ nke oge a ịgụ.

    Nlekọta ahụike, ọrụ mmekọrịta mmadụ na ọtụtụ òtù ọrụ ebere (Red Cross, Save the Children...) amalitelakwa site n'aka ndị na-ekwu na ọ bụ Ndị Kraịst, n'ihi na okwukwe Ndị Kraịst na-agụnye mgbe nile ọmịiko n'ebe onye agbata obi ya nọ. Nke a dabeere na ozizi na ihe nlereanya Jizọs. Kama nke ahụ, ndị na-ekweghị na Chineke na ndị mmadụ na-abụkarị ndị na-ekiri ihe nkiri na mpaghara a. Onye nta akụkọ Bekee bụ Malcolm Muggeridge (1903-1990), n'onwe ya bụ onye na-ahụ maka ụwa, mana n'eziokwu, hụrụ nke a. Ọ lebara anya ka echiche ụwa si emetụta omenala:“Enọwo m ọtụtụ afọ n’India nakwa n’Afrịka, n’ime ha abụọ ahụ, ahụwo m ọtụtụ ihe omume ezi omume nke Ndị Kraịst nọ n’okpukpe dị iche iche na-arụ; ma ọ bụghị otu ugboro ka m hụtụrụla ụlọ ọgwụ ma ọ bụ ụlọ ụmụ mgbei nke òtù ọha mmadụ ma ọ bụ ụlọ ọrụ ekpenta na-elekọta. na-arụ ọrụ na ndabere nke humanism." (7)

   Nhota ndị na-esonụ na-egosikwa otú okwukwe Ndị Kraịst siworo metụta ọrụ nọọsụ na akụkụ ndị ọzọ site n'ọrụ ozi ala ọzọ. A mụrụ ọtụtụ ụlọ ọgwụ dị n'Africa na India site na ozi ndị Kraịst na ọchịchọ inye aka. Akụkụ buru ibu nke ụlọ ọgwụ mbụ nke Europe malitekwara n'okpuru nduzi nke okwukwe Ndị Kraịst. Chineke nwere ike ịgwọ mmadụ ozugbo, ma ọtụtụ ndị enwetala enyemaka site na ọgwụ na ụlọ ọgwụ. Okwukwe Ndị Kraịst ekerewo òkè dị mkpa na nke ahụ.

N'oge emepechabeghị anya ndị mmadụ, bụ ndị nke Order of Saint Benedict, nwere ihe karịrị puku ụlọ ọgwụ abụọ na Western Europe naanị. ^{Narị afọ nke} 12 dị ịrịba ama n'ụzọ dị ịrịba ama na nke a, ọkachasị n'ebe ahụ, ebe Order nke Saint John na-arụ ọrụ. Dị ka ihe atụ, e hiwere ụlọ ọgwụ buru ibu nke Mmụọ Nsọ na 1145 na Montpellier, bụ́ nke ghọrọ ebe etiti mmụta ahụike na ụlọ ọgwụ Montpellier ngwa ngwa n’afọ 1221. Tụkwasị na nke ahụ́ ike, ụlọ ọgwụ ndị a na-enye ndị agụụ na-agụ nri na nri. lekọta ndinyom di-ha nwuru na umu-nb͕ei, nēnye kwa ndi nāchọ ha ebere. (8)

Ọ bụ ezie na a katọrọ ọgbakọ Ndị Kraịst nke ukwuu n’akụkọ ihe mere eme ya nile, ọ ka bụ onye bu ụzọ na-elekọta ndị ogbenye, na-enyere ndị a dọọrọ n’agha aka, ndị na-enweghị ebe obibi ma ọ bụ ndị na-anwụ anwụ na imeziwanye ebe ọrụ. N’India ụlọ ọgwụ kacha mma na ụlọ akwụkwọ agụmakwụkwọ jikọtara ya bụ nsonaazụ nke ọrụ ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst, ọbụlagodi na ọtụtụ ndị Hindu na-eji ụlọ ọgwụ ndị a eme ihe karịa ụlọ ọgwụ gọọmentị na-elekọta, n'ihi na ha maara na ha ga-enweta nlekọta ka mma karịa. Ebe ahụ. A na-eme atụmatụ na mgbe Agha Ụwa nke Abụọ malitere, 90% ndị nọọsụ nọ na India bụ Ndị Kraịst, na 80% n'ime ha nwetara akwụkwọ n'ụlọ ọgwụ ndị ozi ala ọzọ. (9)

N’ụka ka a na-elebara ihe gbasara ndụ a anya dị ka ihe gbasara ndụ n’ọdịnihu; o yiri ka ihe nile ndị Africa rụzuru sitere n’ọrụ ozi ala ọzọ nke chọọchị. (Nelson Mandela na akụkọ ndụ ya Long Walk to Freedom)

Chọọchị ọ̀ kpagburu ndị ọkà mmụta sayensị? Dị ka e kwuru, okwukwe Ndị Kraịst nwere mmetụta dị ukwuu n'ọmụmụ mgbanwe sayensị. Otu ihe kpatara nke a bụ mahadum ndị chọọchị hiwere. Nzọrọ na ndị na-ekweghị na Chineke na-enwe mmasị ịzụlite, ya bụ na okwukwe Ndị Kraịst gaara abụ ihe mgbochi na mmepe sayensị, bụ nnukwu akụkọ ifo. E gosikwara nke a site na mba ndị okwukwe Ndị Kraịst kacha nwee mmetụta dị ogologo bụ ndị ọsụ ụzọ na ngalaba sayensị na nyocha.

    Gịnị banyere echiche ahụ bụ́ na chọọchị na-akpagbu ndị ọkà mmụta sayensị? Okirikiri ndị na-ekweghị na Chineke na-achọ ịnọgide na-enwe echiche a, ma ọtụtụ ndị na-eme nchọpụta akụkọ ihe mere eme na-ewere ya dị ka mgbagha nke akụkọ ihe mere eme. Echiche a banyere esemokwu dị n'etiti okwukwe na sayensị malitere na njedebe nke narị afọ nke 19, mgbe ndị ode akwụkwọ kwadoro echiche Darwin, dịka Andrew Dickson White na John William Draper, welitere ya n'akwụkwọ ha. Agbanyeghị, dịka onye nyocha oge ochie James Hannam ekwuola:

N'adịghị ka nkwenkwe a na-ahụkarị, chọọchị akwadoghị echiche nke ụwa dị larịị, ọ dịghị mgbe ọ kwadoro nyocha nke onwu, na n'ezie ọ dịghị mgbe ọ bụla ọkụ ọkụ na onye ọ bụla n'ihi echiche sayensị ha. (10)

Onye Australia na-enyo enyo Tim O'Neill eguzobela n'ihe a ma gosi na ndị mmadụ maara n'ezie gbasara akụkọ ihe mere eme: "Ọ naghị esiri ike ịkụ ọkpọ a, karịsịa mgbe ndị mmadụ na-ekwu banyere ya amaghị ihe ọ bụla gbasara akụkọ ihe mere eme. Ha ewerela echiche ndị a dị egwu site na weebụsaịtị na akwụkwọ ndị a ma ama. Nkwupụta ndị a na-adaba mgbe a na-akụ ha. Ihe akaebe na-enweghị mgbagha, ọ na-atọ m ụtọ ịme ndị mgbasa ozi ọchị n'ụzọ zuru oke site n'ịjụ ha ka ha kpọọ otu - naanị otu - ọkà mmụta sayensị ọkụ ọkụ n'elu osisi ma ọ bụ kpagbuo ma ọ bụ megbuo maka nyocha ya na Middle Ages. ... N'oge mgbe m depụtara ndị ọkà mmụta sayensị nke Middle Ages - Albertus Magnus, Robert Grosseteste, Roger Bacon, John Peckham, Duns Scotus, Thomas Bradwardine, Walter Burley, William Heytesbury, Richard Swineshead, John Dumbleton, Richard nke Wallingford, Nicholas Oresme, Jean Buridanna Nicolaus Cusanus—ma m na-ajụkwa ihe mere ndị ikom a n’udo nile ji nwee ọganihu sayensị nke Oge Ụwa Na-emepechabeghị Anya n’enweghị chọọchị na-enye ha nsogbu n’obi, ndị na-emegide m na-akpachasịkarị isi ha n’ijuanya, na-eche ihe na-ezighị ezi n’ezie.” (11)

   Gịnịkwanụ banyere Galileo Galilei, bụ́ onye kwaturu ihe atụ Ptolemy nke Gris, bụ́ nke anyanwụ na-agba gburugburu ụwa? Ọ bụ eziokwu na Pope mere ihe na-ezighị ezi n'ebe ọ nọ, ma okwu ahụ bụ mgbagwoju anya nke iji ike eme ihe, ọ bụghị mmegide na sayensị. (Ee, ndị poopu na Chọọchị Katọlik emehiewo ọtụtụ ihe ndị ọzọ, dị ka Agha Ntụte na Njụta Okwukwe. Otú ọ dị, ọ bụ okwu nke ịgbahapụ okpukpe Ndị Kraịst kpam kpam ma ọ bụ ịgbaso ozizi Jisọs. Ọtụtụ ndị aghọtaghị nke a. iche.) Ọ dịkwa mkpa ịmara na ma ndị nnọchianya nke sayensị na okwukwe kewara n'omume ha n'echiche Galileo. Ụfọdụ ndị ọkà mmụta sayensị nọ n'akụkụ ya, ndị ọzọ megidere. N'otu aka ahụ, ụfọdụ ndị chọọchị megidere echiche ya, ndị ọzọ gbachiteere ya. Nke a na-abụkarị mgbe echiche ọhụrụ pụtara.

   Kedu ihe kpatara Galileo ji daa n'ihu Pope ma tinye ya n'ụlọ mkpọrọ n'ụlọ obibi ya? Otu ihe kpatara ya bụ omume Galileo. Pope na-abụbu onye na-enwe mmasị na Galileo, mana Galileo n'ejighi akọ dee ihe mere ka ọnọdụ ahụ ka njọ. Ari Turunen edewo banyere ndabere okwu a:

Ọ bụ ezie na a na-ewere Galileo Galilei dị ka otu n'ime nnukwu ndị nwụrụ n'ihi sayensị, a ghaghị icheta na ọ naghị enwe obi ụtọ dị ka mmadụ. Ọ dị mpako ma na-ewe iwe ngwa ngwa, na-akwa ákwá nke ukwuu na ọ nweghị ezi uche na nkà iji na-emeso ndị mmadụ. N'ihi ire ya dị nkọ na ọchị, ọ dịghịkwa ụkọ ndị iro. Ọrụ mbara igwe nke Galileo na-eji usoro mkparịta ụka eme ihe. Akwụkwọ ahụ na-ewebata agwa na-enwechaghị ọgụgụ isi aha ya bụ Simplicius, bụ onye na-enye Galileo nkwubi okwu ndị na-enweghị isi. Ndị iro Galileo jisiri ike mee ka Pope kwenye na Galileo bu n'uche Pope na ihe oyiyi Simplicus ya. Naanị mgbe nke a gasịrị ka Urban VIII nke efu na nke nwere mmetụta mere ihe megide Galileo ...

    . Ma Galilei ọ̀ pụtara Pope na onye Simplicus ya ma ọ bụ na ọ bụghị, nhọrọ aha ya adịghị mma nke ukwuu. Galilei elegharaghị ihe ndabere nke ide ihe na-aga nke ọma, nke gụnyere ịkwanyere onye na-agụ ya ùgwù. (12)

Ndị na-ekweghị na Chineke hà akpagbuwokwa ndị ọkà mmụta sayensị? Ma ọ́ dịghị ihe ọzọ, nke a mere na Soviet Union na-ekweghị na Chineke, bụ́ ebe a tụrụ ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị, dị ka ndị ọkà mmụta mkpụrụ ndụ ihe nketa, mkpọrọ ma gbuo ụfọdụ n’ihi echiche sayensị ha.

     N'otu aka ahụ, e gburu ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị na French mgbanwe: chemist Antoine Lavoisier, astronomer Jean Sylvain Bally, mineralogist Philippe-Frédéric de Dietrich, agụ kpakpando Jean Baptiste Gaspard Bochart de Saron, botanist Chrétien Guillaume de Lamoignon de Malesherbes. Otú ọ dị, e gburu ha n'ihi echiche sayensị ha, kama n'ihi echiche ndọrọ ndọrọ ọchịchị ha. N'ebe a kwa, ọ bụ ikpe iji ike eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi, bụ́ nke rụpụtara nnọọ ihe dị iche karịa otú e si mesoo Galileo.

Ụzọ sayensị na-eduhie eduhie: Darwin mere ka sayensị hie ụzọ. Edemede a malitere site na nzọrọ ndị na-ekweghị na Chineke na-akwado na okwukwe Ndị Kraịst abụrụla ihe mgbochi nye mmepe sayensị. Ekwuru na ọ nweghị ihe ndabere na nzọrọ a, mana mkpa nke okwukwe Ndị Kraịst bụ nke siri ike maka ọmụmụ na ọganihu nke sayensị. Echiche a gbadoro ụkwụ n'ọtụtụ ihe dịka ọmụmụ asụsụ agụmagụ, agụmagụ, ụlọ akwụkwọ na mahadum, mmepe nke ọgwụ na ụlọ ọgwụ, na eziokwu na mgbanwe sayensị mere na narị afọ nke 16-18 Europe, bụ ebe ozizi Ndị Kraịst meriri. Mgbanwe a amaliteghị n'ime ọha ndị na-achị ụwa, kama ọ bụ n'ime ọha mmadụ sitere n'ike mmụọ nsọ nke Ndị Kraịst.

   Ọ bụrụ na okwukwe Ndị Kraịst bụ ihe dị mma maka mmepe sayensị, olee ebe echiche nke imegide sayensị na okwukwe Ndị Kraịst si malite? Otu ihe kpatara nke a bụ n'ezie Charles Darwin na echiche evolushọn ya na narị afọ nke 19. Ozizi a, nke kwekọrọ na naturalism, bụ isi ihe kpatara ihe oyiyi a. Onye na-ekweghị na Chineke a ma ama bụ Richard Dawkins kwukwara na tupu oge Darwin, ọ ga-esiri ya ike ịbụ onye na-ekweghị na Chineke: " Ọ bụ ezie na ekweghị na Chineke nwere ike iyi ihe ezi uche dị na ya n'ihu Darwin, ọ bụ naanị Darwin tọrọ ntọala maka ekweghị na Chineke nke ọgụgụ isi." (13).

   Mana mana. Mgbe ndị ọkà mmụta sayensị na-asọpụrụ ọrụ na mbọ Darwin, ha na-ezi ezi, akụkụ ụfọdụ na-ezighị ezi. Ha ziri ezi na Darwin bụ ọkà mmụta sayensị nke ọma nke mere nleba anya n'ụzọ ziri ezi banyere okike, mụta banyere isiokwu ya ma mara ka e si ede banyere nyocha ya. Ọ dịghị onye gụrụ Magnum opus On the Origin of Species nwere ike ịgọnarị nke ahụ.

   Otú ọ dị, ha ezighị ezi na ịnakwere echiche Darwin na a na-eketa ụdị nile site n'otu mkpụrụ ndụ primordial (theory primordial cell-to-man). Ihe kpatara ya dị mfe: Darwin enweghị ike igosi ihe atụ ọ bụla nke mgbanwe dị iche iche n'akwụkwọ ya On the Origin of Species, kama ọ bụ naanị ihe atụ nke mgbanwe na mgbanwe. Ha bụ ihe abụọ dị iche iche. Mgbanwe dị iche iche, dị ka ọnụ ọnụ nnụnụ hà, nha nku ya, ma ọ bụ nguzogide dị mma nke ụfọdụ nje bacteria, ọ dịghị ụzọ ọ bụla na-egosi na ụdị nile dị ugbu a sitere n'otu cell mbụ ahụ. Okwu ndị na-esonụ na-agwa ndị ọzọ gbasara isiokwu ahụ. Darwin n'onwe ya aghaghị ikweta na o nweghị ihe atụ nke ezigbo mgbanwe n'ụdị. N'echiche a, enwere ike ịsị na Darwin duhiere sayensị:

Darwin: N'ezie ike gwụrụ m ịgwa ndị mmadụ na anaghị m ekwu na m nwere ihe akaebe ọ bụla na-egosi na otu ụdị agbanweela n'ụdị ọzọ nakwa na m kwenyere na echiche a ziri ezi karịsịa n'ihi na enwere ike ịchịkọta ọtụtụ ihe ọhụrụ ma kọwaa ya dabere na ya. (14)

Encyclopedia Britannica: A ghaghị imesi ya ike na ọ dịghị mgbe Darwin kwuru na ya enwewo ike igosi evolushọn ma ọ bụ mmalite nke ụdị. O kwuru na ọ bụrụ na evolushọn emee, a pụrụ ịkọwa ọtụtụ ihe ndị a na-apụghị ịkọwa akọwa. Ihe akaebe na-akwado evolushọn si otú a na-apụtaghị ìhè. 

"Ọ bụ ihe ijuanya na akwụkwọ a ma ama maka ịkọwa mmalite nke ụdị adịghị akọwa ya n'ụzọ ọ bụla." (Christopher Booker, Times columnist na-ezo aka Darwin's magnum opus, On the Origin of Species )   (15)

A sị na Darwin kụziri n’ụzọ dị otú ahụ na kama ịbụ otu ezinụlọ (echiche evolushọn, nke na-eche na ụdị ndụ dị ugbu a sitere n’otu cell primordial), a gaara enwe ọtụtụ narị osisi ezinụlọ, nakwa na osisi ọ bụla nwere alaka. na bifurcations, ọ gaara adị nso na eziokwu. Ọdịiche na-eme, dịka Darwin gosipụtara, mana ọ bụ naanị n'ime ụdị ndị bụ isi. Nlebanya ahụ dabara nke ọma n'ụdị okike karịa n'ụdị ebe ụdị ndụ dị ugbu a sitere na otu cell primordial, ya bụ otu ụdị azuokokoosisi:

Naanị ihe anyị nwere ike ịkọ nkọ bụ ebumnobi mere ndị ọkà mmụta sayensị nakweere echiche nke nna ochie n'enweghị nkatọ. Ihe ịrụ ụka adịghị ya na mmeri nke Darwinism mụbara ùgwù nke ndị ọkà mmụta sayensị, na echiche nke usoro a na-akpaghị aka dabara nke ọma na mmụọ nke oge nke na ozizi ahụ nwetara nkwado dị ịtụnanya site n'aka ndị ndú okpukpe. N'ọnọdụ ọ bụla, ndị ọkà mmụta sayensị nakweere tiori tupu a nwale ya nke ọma, wee jiri ikike ha mee ka ọha mmadụ kwenye na usoro okike zuru ezu iji mepụta mmadụ site na nje bacteria na nje bacteria sitere na ngwakọta kemịkal. Sayensị evolushọn malitere ịchọ ihe akaebe na-akwado ma malite iwepụta nkọwa ndị ga-emebi ihe akaebe na-adịghị mma. (16)

Ndekọ fosil na-agbaghakwara ozizi Darwin. A marala kemgbe ogologo oge na enweghị ike ịhụ mmepe nke nwayọọ nwayọọ na fossils, ọ bụ ezie na ozizi evolushọn na-achọ nhụpụta nke uche, akụkụ na ụdị ọhụrụ site na nke a. Dịka ọmụmaatụ, Steven M. Stanley ekwuola, sị: "Ọ dịghị otu ihe atụ n'ime ihe ndị a maara nke ọma ebe ihe ọhụrụ dị mkpa na-emepụta ihe na-emepụta maka ụdị (17)

    Ọtụtụ ndị ọkachamara n'ihe gbasara ihe ọmụmụ ekwenyela na enweghi mmepe nwayọ nwayọ. Ma anụ ọhịa ma ụdị ọgbara ọhụrụ egosighi ihe atụ nke mmepe nwayo nke echiche Darwin chọrọ. N'okpuru bụ ụfọdụ okwu sitere n'aka ndị nnọchi anya ụlọ ngosi ihe mgbe ochie nke okike. Ụlọ ihe ngosi nka nke akụkọ ihe mere eme kwesịrị inwe ihe akaebe kacha mma maka evolushọn, mana ha enweghị. Nke mbụ, okwu Stephen Jay Gould kwuru, ikekwe onye ọkà mmụta ihe omimi ama ama nke oge anyị (American Museum). Ọ gọnahụrụ mmepe nke nwayo na fossils:

Stephen Jay Gould: Achọghị m n'ụzọ ọ bụla iweda ikike nke echiche evolushọn ji nwayọ nwayọ. Achọrọ m ikwu na ọ dịbeghị mgbe 'a hụrụ' na nkume.  (The Panda's Thumb, 1988, p. 182,183).

Dr. Etheridge, onye na-ahụ maka ihe nkiri Britain a ma ama n'ụwa:  N'ime ụlọ ngosi ihe ngosi a dum, ọ dịghị ọbụna ihe kacha nta nke ga-egosi mmalite nke ụdị sitere na ụdị etiti. Ozizi evolushọn adabereghị na nleba anya na eziokwu. Dị ka a bịara n'ikwu banyere ọgbọ nke agbụrụ mmadụ, ọnọdụ ahụ dịkwa otu ihe ahụ. Ụlọ ihe ngosi nka juputara na ihe akaebe na-egosi ka echiche ndị a si bụrụ ndị enweghị uche. (18)

Ọ dịghị onye ọ bụla n'ime ndị ọrụ nọ na nnukwu ụlọ ngosi ihe mgbe ochie ise nke nwere ike iwepụta ọbụna otu ihe atụ dị mfe nke anụ ahụ nke a pụrụ iwere dị ka ihe àmà nke evolushọn nwayọọ nwayọọ site n'otu ụdị gaa na nke ọzọ. (Nchịkọta Dr. Luther Sunderland n'akwụkwọ ya bụ  Darwin's enigma . Ọ gbara ọtụtụ ndị nnọchiteanya nke ụlọ ngosi ihe mgbe ochie gbasara okike ajụjụ ọnụ maka akwụkwọ a wee degara ha akwụkwọ na-achọ ịchọta ụdị ihe akaebe ha nwere iji gosi na evolushọn. [19])

Okwu na-esonụ na-aga n'ihu n'otu isiokwu ahụ. Dr Colin Patterson nwụrụ anwụ bụ ọkaibe ọkachamara n'ihe gbasara ihe omimi na ọkachamara n'ihe gbasara ihe ọkụkụ na British Museum ( History History). O dere akwụkwọ banyere evolushọn - ma mgbe mmadụ jụrụ ya ihe mere akwụkwọ ya na-enweghị foto ọ bụla nke etiti ụdị (ntule na mgbanwe), o dere azịza na-esonụ. Na nzaghachi ya, ọ na-ezo aka na Stephen J. Gould, ikekwe onye ọkà mmụta ihe omimi ama ama n'ụwa (obi siri ike gbakwụnyere):

Ekwenyere m kpamkpam n'echiche gị gbasara enweghị nkọwa n'akwụkwọ m gbasara ihe ndị dị n'usoro evolushọn na oge mgbanwe. Ọ bụrụ na m maara ihe ọ bụla dị otú ahụ, nke fossil ma ọ bụ ịdị ndụ, agara m eji ọchịchọ obi tinye ha n'akwụkwọ m . Ị na-atụ aro na m ga-eji onye na-ese ihe kọwaa ụdị etiti dị otú ahụ mana ebee ka ọ ga-esi nweta ozi maka eserese ya? N'ikwu eziokwu, enweghị m ike ịnye ya ozi a, ma ọ bụrụ na m ga-ahapụ okwu ahụ maka onye na-ese ihe, ọ gaghị eme ka onye na-agụ ya kpafuo?

   Edere m ederede nke akwụkwọ m afọ anọ gara aga [n'akwụkwọ ọ na-agwa na ọ na-ekwere na ụfọdụ etiti ụdị]. Ọ bụrụ na m ga-ede ya ugbu a, echere m na akwụkwọ ahụ ga-adị iche. gradualism (ịgbanwe nke nta nke nta) bụ echiche nke m kwenyere na ya. Ọ bụghị nanị n'ihi ùgwù Darwin kama n'ihi na nghọta m banyere mkpụrụ ndụ ihe nketa yiri ka ọ chọrọ ya. Otú ọ dị, ọ na-esiri ike ikwu megide [ọkachamara fossil a ma ama Stephen J.] Gould na ndị ọzọ nọ n'ụlọ ngosi ihe mgbe ochie America mgbe ha na-ekwu na ọ dịghị ụdị etiti . Dị ka onye ọkà mmụta ihe ochie, ana m arụ ọrụ nke ukwuu na nsogbu nkà ihe ọmụma mgbe m na-amata ụdị ihe ndị dị ndụ n'oge ochie site na ihe ndị dị ndụ. Ị na-ekwu na m ga-opekata mpe 'gosi foto nke fossil, nke ụfọdụ organism otu sitere.' M na-ekwu kpọmkwem – ọ dịghị ihe fossil ga-abụ ihe àmà na-adịghị mmiri . (20)

Gịnị ka a pụrụ ikwubi n'ihe ndị a dị n'elu? Anyị nwere ike ịkwanyere Darwin ugwu dị ka ezigbo onye okike, mana anyị ekwesịghị ịnakwere echiche ya banyere ihe nketa nke ụdị sitere na otu cell primordial. Ihe akaebe doro anya dabara adaba maka okike nke mere na Chineke jikere ozugbo ihe niile. Ọdịiche dị iche iche na-eme, enwere ike gbanwee ụdị anụ ahụ ruo n'ókè ụfọdụ site na ịmụ nwa, mana ihe a niile nwere oke nke ga-eru n'oge na-adịghị anya.

    Nkwubi okwu bụ na Darwin duhiere sayensị, ndị ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke sochiri ya. Ọ bụ nnọọ ihe ezi uche dị na ya ịdabere n'echiche akụkọ ihe mere eme nke bụ́ na Chineke kere ihe nile ka o meghị ka o si n'onwe ya pụta. Echiche a na-akwadokwa eziokwu ahụ bụ na ndị ọkà mmụta sayensị amaghị ihe ngwọta maka otú ndụ pụrụ isi bilite n'onwe ya. Nke a bụ ihe kwere nghọta n'ihi na ọ bụ ihe na-agaghị ekwe omume. Naanị ndụ nwere ike ịmepụta ndụ, ọ dịghịkwa ihe ọzọ a chọtara na iwu a. Maka ụdị ndụ nke mbụ, nke a na-ezo aka n'ụzọ doro anya na Chineke:

(Jen 1:1) Ná mmalite, Chineke kere eluigwe na ụwa.

- (Ndi Rom 1:19,20) N'ihi na ihe ahu nke apuru imata banyere Chineke na-apụta ìhè nime ha; n'ihi na Chineke egosiwo ha ya.

20 N’ihi na ihe ya ndị a na-apụghị ịhụ anya site n’okike nke ụwa ka a na-ahụ nke ọma, ebe a na-aghọta ya site n’ihe ndị e kere eke, ọbụna ike ebighị ebi ya na chi ya; nke mere na ha enweghị ihe ngọpụ :

- (Mkpu. 4:11) Ị kwesịrị ekwesị, Onyenwe anyị, ịnata otuto na nsọpụrụ na ike: n'ihi na ọ bụ gị kere ihe niile, ọ bụkwa n'ihi mmasị gị ka ha ji bụrụ ndị e kere .

Jesus is the way, the truth and the life

Grap to eternal life!

Other Google Translate machine translations:

Ọtụtụ nde afọ / dinosaurs / evolushọn mmadụ?
Mbibi nke dinosaurs
Sayensị na aghụghọ: echiche ekweghị na Chineke si malite na ọtụtụ nde afọ
Kedu mgbe dinosaurs dị ndụ?

Akụkọ ihe mere eme nke Akwụkwọ Nsọ
Iju Mmiri ahụ

Okwukwe Ndị Kraịst: sayensị, ikike mmadụ
Christianity na sayensị
Okwukwe Ndị Kraịst na ikike mmadụ

Okpukpe ndị ọwụwa anyanwụ / New Age
Buddha, Buddha ma ọ bụ Jizọs?
Ịlọ ụwa ọ̀ bụ eziokwu?

Islam
Mkpughe na ndụ Muhammad
Ikpere arụsị na Islam na na Mecca
A pụrụ ịdabere na Koran?

Ajụjụ gbasara ụkpụrụ
Nwee onwe gị na nwoke idina nwoke
Alụmdi na nwunye na-anọpụ iche
Ime ime bụ omume mpụ
Euthanasia na ihe ịrịba ama nke oge

Nzọpụta
Enwere ike ịzọpụta gị