Kacha nkịtị naturalistic nkọwa maka mmalite nke eluigwe na ala bụ na ọ mụrụ site na Big Bang si efu, ie a oghere ebe ọ dịghị ihe. Tupu nke ahụ enweghị oge, ohere na ume. A kọwara mbipụta a nke ọma site n'aha akwụkwọ ndị dị ka Tyhjästä syntynyt (A mụrụ nke efu) (Kari Enqvist, Jukka Maalampi) ma ọ bụ A Universe from Nothing (Lawrence M. Krauss). Nkwuta okwu a na-ezokwa aka n'otu ihe ahụ:

Na mbido ọ nweghị ihe ọ bụla. Nke a siri ike nghọta... Tupu Big Bang, ọ nweghị ọbụna ohere efu. Oghere na oge na ume na ihe ka e kere na mgbawa a. Ọ dịghị ihe "n'èzí" eluigwe na ala ịgbawa. Mgbe a mụrụ ya wee malite nnukwu mgbasawanye ya, eluigwe na ala nwere ihe niile, gụnyere oghere niile tọgbọrọ chakoo. (Jim Brooks: Näin elämä alkoi / Mmalite nke ndụ, p. 9-11)

N'otu aka ahụ, Wikipedia na-akọwa Big Bang. Dị ka ya si kwuo, na mmalite e nwere oghere dị ọkụ ma dị oke ruo mgbe Big Bang mere na eluigwe na ala malitere ịgbasa:

Dị ka ozizi ahụ si kwuo, eluigwe na ụwa si n'ọnọdụ dị oke ọkụ ma na-ekpo ọkụ pụta ihe dị ka ijeri afọ 13.8 gara aga na ihe a na-akpọ Big Bang ma na-agbasawanyewanye kemgbe ahụ.

Mana Big Bang na ọmụmụ nke anụ ọhịa nke eluigwe ọ bụ eziokwu? N'okwu a, ọ bara uru ịṅa ntị na isi ihe ndị a:

Ihe na-adịghị adị enweghị ike inwe ihe ọ bụla ma ọ dịghị ihe nwere ike isi na ya pụta . Enwere ike ịchọta esemokwu mbụ na nhota ndị gara aga. N'otu aka ahụ, a na-ekwu na ihe niile malitere site na ihe ọ bụla, ma n'aka nke ọzọ, a na-ekwu na ọnọdụ mbụ ahụ dị oke ọkụ na oke.

    Otú ọ dị, ọ bụrụ na ọ dịghị ihe ọ bụla na mmalite, ọnọdụ dị otú ahụ enweghị ike inwe ihe ọ bụla. Opekempe, ọ gaghị adị ọkụ na oke n'ihi na ọ dịghị. Ihe na-adịghị adị enweghị ike inwe ihe ndị ọzọ ma ọ bụ naanị n'ihi na ọ dịghị.

    N'aka nke ọzọ, ọ bụrụ na anyị na-eche na ndị na-adịghị adị gbanwere onwe ya n'ime a ok na-ekpo ọkụ ọnọdụ nke ịbụ, ma ọ bụ na eluigwe na ala dị ugbu a amụrụ site na ya, nke ahụ bụkwa ihe na-agaghị ekwe omume. Mathematiki agaghị ekwe omume n'ihi na ọ gaghị ekwe omume ịnara ihe ọ bụla n'ihe ọ bụla. Ọ bụrụ na ejiri ọnụọgụ ọ bụla kewaa efu, nsonaazụ na-abụkarị efu. David Berlinski, ekpebiela n'okwu a: 

"Ọ bụ ihe na-enweghị isi na-arụ ụka na ihe na-esi n'ime ihe na-esi na ya pụta, mgbe onye ọ bụla na-amụ mgbakọ na mwepụ ghọtara na nke a bụ ihe efu zuru oke" (Ron Rosenbaum: "Big Bang Ọ bụ Nnukwu Nzube? David Berlinski na-ama onye ọ bụla aka." New York Observer 7.7 .1998)

Ọ bụrụ na ike adịghị, ọ dịghị ihe nwere ike ịgbawa . Okwu mbụ kwuru na ọ dịghị ike na mmalite, yana ọ dịghị ihe ọ bụla.

    Enwere esemokwu ọzọ ebe a, n'ihi na iwu izugbe mbụ nke thermodynamics na-ekwu, "Enweghị ike ịmepụta ma ọ bụ mebie ume, naanị gbanwee site n'otu ụdị gaa na nke ọzọ."

     N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ọ bụrụ na ike adịghị na mmalite, olee ebe ike ahụ si bịa n'ihi na n'onwe ya enweghị ike ibili? N'aka nke ọzọ, enweghị ike na-egbochi mgbawa ọ bụla. Mgbawa ahụ enweghị ike ime.

Ọ bụrụ na ọnọdụ mbụ dị oke oke, ọ nweghị ike ịgbawa . Nkwuta okwu mbụ ahụ zoro aka n'echiche ahụ na ihe niile sitere na ọnọdụ dị oke egwu ma dị ọkụ, ọnọdụ nke ihe niile gbasara eluigwe na ala juru n'ime obere oghere. E jiriwo ya tụnyere otu oghere, dị ka oghere ojii.

    N'ebe a kwa, e nwere ihe mgbagha. N'ihi na mgbe a na-akọwa oghere ojii, a na-ekwu na ha dị oke oke nke na ọ dịghị ihe ọ bụla n'ime ha nwere ike ịgbanarị, enweghị ìhè, radieshon electromagnetic, ma ọ bụ ihe ọ bụla. Ya bụ, a na-ewere na okike nwere ike anọ bụ isi: ike ndọda, ike electromagnetic, na ike nuklia siri ike na nke na-adịghị ike. A na-ewere ike ndọda dị ka onye na-adịghị ike n'ime ha, ma ọ bụrụ na e nwere oke zuru ezu, ndị agha ndị ọzọ enweghị ike ime ihe ọ bụla gbasara ya. Ekwenyere na nke a bụ ihe gbasara oghere ojii.

     Gịnị ka a pụrụ ikwubi na nke a? Ọ bụrụ na a na-ewere oghere ojii dị ka ihe dị adị, na nke ọ dịghị ihe ọ bụla nwere ike ịgbanarị n'ihi nnukwu ọnụ ọgụgụ, olee otú mmadụ ga-esi kwenye n'otu oge mgbawa sitere na steeti mbụ a na-eche, nke kwesịrị ịbụ ọbụna denser karịa oghere ojii? Ndị na-ekweghị na Chineke na-emegide onwe ha.                                                         

Mgbawa anaghị emepụta usoro . Kedu maka mgbawa ahụ n'onwe ya, ma ọ bụrụ na ọ nwere ike ime n'agbanyeghị ihe niile? Mgbawa ahụ ọ̀ ga-akpata ihe ọ bụla ọzọ ma e wezụga mbibi? Nke a bụ ihe ị nwere ike ịnwale. Ọ bụrụ na etinyere ihe mgbawa dịka. n'ime oghere siri ike, ọ dịghị ihe e kere site na ya. Naanị iberibe bọọlụ gbasaa n'ime oghere ụfọdụ mita, mana ọ nweghị ihe ọzọ na-eme. Otú ọ dị, eluigwe na ụwa dum nọ n'usoro nwere ụyọkọ kpakpando, kpakpando, mbara ala, ọnwa, yana ndụ mara mma. Usoro dị mgbagwoju anya na arụ ọrụ adịghị emepụta site na mgbawa ọ bụla, ma ọ bụ naanị na-akpata mbibi na mmebi.

Ihe niile sitere na obere oghere ? Dị ka ekwuru, a na-eche na Big Bang tiori na ihe niile sitere na obere oghere na-enweghị njedebe. O kwesịrị ịbụ ọtụtụ nde ụyọkọ kpakpando, ọtụtụ ijeri kpakpando, kamakwa anyanwụ, mbara ala, nkume na ihe ndị dị ndụ dị ka enyí, ndị na-eche echiche, nnụnụ na-agba agba, okooko osisi mara mma, nnukwu osisi, urukurubụba, azụ na oké osimiri gbara ha gburugburu, na-atọ ụtọ ụtọ. unere na strawberries, wdg. Ihe ndị a niile kwesịrị isi na oghere dị obere karịa isi isi. Nke a bụ ihe a na-eche n'echiche ọkọlọtọ a.

     A pụrụ iji okwu a tụnyere onye ji igbe e ji amụ ihe n’aka wee sị, “Mgbe ị hụrụ igbe a n’aka, ị̀ ga-ekwere na ọ ga-esi n’ime ya pụta ọtụtụ narị nde kpakpando, anyanwụ na-ekpo ọkụ, ihe ndị dị ndụ dị ndụ. dị ka nkịta, nnụnụ, enyí, osisi, azụ na oké osimiri gbara ha gburugburu, ezigbo strawberries na okooko osisi mara mma? Ee, i kwesịrị ikwere na m na-ekwu eziokwu, na ihe ukwu ndị a niile nwere ike isi na igbe egwuregwu a pụta!”

     Kedu ka ọ ga-adị gị ma ọ bụrụ na mmadụ gbara gị arụmụka gara aga? Ị ga-ewere ya dị ka ihe ijuanya? Otú ọ dị, echiche Big Bang dị iche n'otu aka ahụ. Ọ na-eche na ihe niile malitere na oghere ọbụna obere karịa igbe egwuregwu. Echere m na anyị na-eme ihe amamihe dị na ya ma ọ bụrụ na anyị ekwenyeghị n'echiche ndị a niile nke ndị ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke gosipụtara, ma na-arapara n'ọrụ Chineke nke okike, bụ nke doro anya na nkọwa kacha mma maka ịdị adị nke eluigwe na ndụ.

    Ọtụtụ ndị na-enyocha mbara igwe akatọwokwa ozizi big bang. Ha na-ahụ ya dị ka ihe megidere ezigbo sayensị:

Ihe omuma ohuru di iche na amuma nke tiori ibibi Big Bang-cosmology (Fred Hoyle, The Big Bang in Astronomy, 92 New Scientist 521, 522-23 / 1981)

Dịka onye ọkà mmụta mbara igwe ochie, ahụrụ m data nleba anya ugbu a na-ewepụ echiche gbasara mmalite nke eluigwe na ala, yana ọtụtụ echiche gbasara mmalite nke Sistemụ Anyanwụ. (H. Bondi, Akwụkwọ ozi, 87 New Scientist 611/1980)

Enweela obere mkparịta ụka banyere ma nnukwu nhụpụta ahụ ziri ezi ma ọ bụ na ọ bụghị eziokwu... ọtụtụ n'ime nchọpụta ndị na-emegide ya na-akọwara site n'ọtụtụ echiche na-enweghị isi ma ọ bụ na-eleghara ha anya. (nobelist H. Alfven, Cosmic Plasma 125/1981)

Ọkachamara physics Eric Lerner: "Big Bang bụ akụkọ na-atọ ụtọ, nke edobere maka otu ihe kpatara ya . " 1991).

"Theory Big Bang dabere na ọnụ ọgụgụ na-arị elu nke echiche ndị a na-akwadoghị - ihe anyị ahụbeghị. Ọnụ ego ọnụ ahịa, ihe gbara ọchịchịrị na ike gbara ọchịchịrị bụ ndị a kacha mara amara na ndị a. E wezụga ha, a ga-enwe esemokwu na-egbu egbu n’etiti ihe ndị na-enyocha mbara igwe kwuru na amụma nke ozizi mgbawa mbụ.” (Eric Lerner na ndị ọkà mmụta sayensị 33 ndị ọzọ sitere na mba iri dị iche iche, Bucking the Big Bang, New Scientist 182 (2448): 20, 2004; www.cosmologystatement.org , nwetara 1 Eprel 2014.)

Gas anaghị abanye n'ime ahụ nke eluigwe . Echiche ahụ bụ na n'oge ụfọdụ ka Big Bang gasịrị, e kere hydrogen na helium, nke sitere na ụyọkọ kpakpando na kpakpando gbakọtara.

     Agbanyeghị, ebe a ọzọ a na-emebi iwu physics. N'ime oghere efu, gas anaghị agbakọta, kama ọ na-agbasawanye n'ime oghere, na-ekesa nke ọma. Nke a bụ nkuzi bụ isi na akwụkwọ ọgụgụ ụlọ akwụkwọ. Ma ọ bụ ọ bụrụ na ị na-agbalị ịkwanye gas, okpomọkụ ya na-ebili, na ịrị elu nke okpomọkụ na-eme ka gas gbasaa ọzọ. Ọ na-egbochi ọmụmụ nke eluigwe.

    Fred Hoyle, bụ́ onye katọrọ ozizi ukwu ahụ ma ekwenyeghị na ya, kwukwara, sị: “Ịgbasawanye okwu enweghị ike ijikọ ihe ọ bụla ma mgbe mgbasawanye zuru ezu, ọrụ niile agwụla” ( The Intelligent Universe: A New View of Creation and Evolution - 1983) .

     Ihe ndị na-esonụ na-egosi n'ihu na ndị ọkà mmụta sayensị enweghị azịza maka mmalite nke ụyọkọ kpakpando na kpakpando. Ọ bụ ezie na ụfọdụ akwụkwọ ma ọ bụ ihe nkiri TV ndị a ma ama na-akọwa ugboro ugboro na ihe ndị a dị n’eluigwe bụ ndị a mụrụ n’onwe ha, ọ dịghị ihe àmà ọ bụla maka nke a. A na-ezute nsogbu ndị dị otú ahụ mgbe mmadụ na-achọ naanị nkọwa nke okike maka ịdị adị nke aru nke eluigwe, ma jụ ọrụ okike nke Chineke, bụ nke ihe akaebe na-arụtụ aka n'ụzọ doro anya: 

Achọghị m ikwu na anyị ghọtara usoro nke kere ụyọkọ kpakpando. Ozizi banyere ọmụmụ nke ụyọkọ kpakpando bụ otu n'ime nsogbu ndị a na-edozibeghị na astrophysics na anyị ka dị ka ọ dị anya site na ngwọta n'ezie ọbụna taa. (Steven Weinberg, Kolme ensimmäistä minuuttia / Nkeji atọ nke mbụ, p. 88)

Akwụkwọ jupụtara akụkọ ndị na-eche ezi uche, ma na-adịghị mma eziokwu bụ na anyị na-amaghị, otú ụyọkọ kpakpando mụrụ. (L. John, Cosmology Ugbua 85, 92/1976)

Otú ọ dị, nnukwu nsogbu bụ olee otú ihe nile si malite? Olee otú gas e si amụ ụyọkọ kpakpando si malite ịgbakọta iji malite usoro ọmụmụ nke kpakpando na okirikiri mbara igwe buru ibu? (…) Ya mere, anyị ga-achọtarịrị usoro anụ ahụ nke na-ebute condensations n'ime ihe jikọrọ ihe nke eluigwe na ala. Nke a dị ka ọ dị mfe mana dịka eziokwu na-eduga na nsogbu nke ọdịdị dị omimi. (Malcolm S. Longair, Räjähtävä maailmankaikkeus / The Origins of Our Universe, p. 93)

Ọ bụ ihe na-emenye ihere na ọ dịghị onye kọwara otú ha (ụyọkọ kpakpando) si bịa... Ọtụtụ ndị na-enyocha mbara igwe na ndị ọkà mmụta mbara igwe na-ekweta n'ihu ọha na ọ dịghị ozizi na-eju afọ nke ka e si emepụta ụyọkọ kpakpando. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, a akọwaghị akụkụ bụ isi nke eluigwe na ala. (WR Corliss: Katalọgụ nke Astronomical Anomalies, Stars, Galaxies, Cosmos, p. 184, Sourcebook Project, 1987)

Ihe na-atụ egwu ebe a bụ na ọ bụrụ na ọ dịghị onye ọ bụla n'ime anyị mabu ụzọ na kpakpando dị, nchọpụta ndị e mere n'ihu ga-enye ọtụtụ ihe ndị doro anya mere na a pụghị ịmụ kpakpando. " (Neil deGrasse Tyson, Ọnwụ nke Black Hole: na ndị ọzọ Cosmic Quandaries, p. 187, WW Norton & Company, 2007)

Abraham Loeb: "Nke bụ eziokwu bụ na anyị aghọtaghị nhazi nke kpakpando n'ọkwa dị mkpa." (Eehotara ya site na edemede Marcus Chown Ka e nwee ìhè , New Scientist 157(2120):26-30, 7 February 1998)

Kedu maka ọmụmụ nke usoro mbara igwe, ya bụ anyanwụ, mbara ala na ọnwa? A na-eche na a mụrụ ha site na otu igwe ojii gas, ma ọ bụ ihe a na-eche n'echiche. Ndị ọkà mmụta sayensị na-ekweta na anyanwụ, mbara ala na ọnwa nwere mmalite - ma ọ bụghị ya ike ime ha gaara agwụla ka oge na-aga - mana ha ga-amalite iche echiche mgbe ha na-achọ ihe kpatara ọmụmụ ha. Mgbe ha na-agọnahụ ọrụ okike nke Chineke, a na-amanye ha ịchọ nkọwa ụfọdụ sitere n'okike maka ọmụmụ nke ihe ndị a dị n'eluigwe.

    Otú ọ dị, ha na-ezute njedebe nwụrụ anwụ na ya, n'ihi na ihe mejupụtara nke mbara ala, ọnwa na anyanwụ dị nnọọ iche na ibe ha. Kedu ka ha si pụta site na otu igwe ojii gas, ma ọ bụrụ na ha dị iche iche na nhazi? Dịka ọmụmaatụ, ụfọdụ mbara ala nwere ihe ọkụ, ebe ndị ọzọ nwere ihe ndị dị arọ karị.

    Ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị emewo eziokwu nke ọma ikweta na echiche ndị sitere n'okike nke mmalite nke usoro anyanwụ nwere nsogbu. N'okpuru bụ ụfọdụ n'ime ihe ha kwuru. Okwu ndị a na-egosi otú o si bụrụ ihe a na-enyo enyo ịkọwa otú ụwa nile dị ndụ n’onwe ya si malite ma e wezụga Chineke. Enweghị ezigbo ihe ndabere maka idegharị akụkọ ihe mere eme na mpaghara a. Ọ bụ ihe ezi uche dị na ya ikwere n'ọrụ okike Chineke.

Firstly, anyị na-achọpụta na okwu detaching si anyị Sun, ọ dịghị mgbe ọ bụla ike nke akpụ dị otú ahụ mbara ala na-mara anyị. Ihe mejupụtara okwu ahụ ga-abụ nke na-ezighi ezi. Ihe ọzọ dị iche na nke a bụ na anyanwụ bụ ihe nkịtị [dị ka anụ ahụ nke eluigwe], mana ụwa dị ịtụnanya. Gas dị n'etiti kpakpando, na ọtụtụ kpakpando, nwere otu ihe ahụ dị ka anyanwụ, ma ọ bụghị ụwa. A ghaghị ịghọta na ile anya site na mbara igwe - ụlọ ahụ, ebe ị na-anọdụ ala ugbu a, bụ ihe na-ezighị ezi. Ị bụ ihe na-adịghị ahụkebe, ihe mgbagwoju anya nke onye na-ede ihe na mbara igwe. (Fred C. Hoyle, Magazin Harper, Eprel 1951)

Ọbụna n'oge a, mgbe astrophysics nwere ọganihu dị ukwuu, ọtụtụ echiche banyere mmalite nke usoro mbara igwe adịghị mma. Ndị ọkà mmụta sayensị ka na-ekwenyeghị na nkọwa ndị ahụ. Enweghị tiori a na-anabatakarị n'anya. (Jim Brooks, Näin alkoi elämä , p. 57 / Mmalite nke Ndụ)

Echiche niile ewepụtara banyere mmalite nke usoro mbara igwe nwere nnukwu ekwekọghị ekwekọ. Nkwubi okwu, n'oge a, yiri ka usoro mbara igwe enweghị ike ịdị. (H. Jeffreys, Ụwa: Mmalite ya, akụkọ ihe mere eme na iwu anụ ahụ , mbipụta ^{nke isii} , Cambridge University Press, 1976, p. 387)

Kedu otu ị ga-esi kwado ọmụmụ nke ndụ n'onwe ya?

N'elu, naanị ụwa na-abụghị organic na mmalite ya ka a tụlere. Ekwuru na ndị ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke enweghị ike ịkọwa echiche nke onwe ha banyere mmalite nke eluigwe na ala na ihe ndị dị na mbara igwe. Echiche ha megidere iwu anụ ahụ na nleba anya bara uru.

    Site na ebe a, ọ dị mma ịkwaga na ụwa organic, ya bụ iji merie ụwa dị ndụ. A na-agwakarị anyị na ndụ bilitere n'onwe ya 3-4 ijeri afọ gara aga na ọdọ mmiri ma ọ bụ oké osimiri na-ekpo ọkụ.

    Otú ọ dị, ọzọ, e nwere nsogbu na echiche a: ọ dịghị onye hụtụrụla mmalite nke ndụ. Ọ dịghị onye hụrụ ya, ya mere ọ bụ otu nsogbu dị na mbụ naturalistic chepụtara. Ndị mmadụ nwere ike inwe ihe onyonyo na edozila nsogbu nke ọmụmụ nke ndụ, mana ọ nweghị ihe ndabere doro anya maka onyonyo a: Nke a bụ echiche efu, ọ bụghị nleba anya dabere na sayensị.

    Echiche nke ọmụmụ ọmụmụ nke ndụ na-enwekwa nsogbu n'echiche sayensị. Nleba anya bara uru bụ na a mụrụ ndụ naanị site na ndụ, ọ nweghịkwa otu ihe ewezuga iwu a ka a chọtara . Naanị cell dị ndụ nwere ike ịmepụta ihe eji arụ ụlọ kwesịrị ekwesị maka ịmepụta mkpụrụ ndụ ọhụrụ. Ya mere, mgbe a na-egosi na ndụ bilitere n'onwe ya, a na-arụrịta ụka megide sayensị n'ezie na nchọpụta bara uru.

    Ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị ekwetala otú nsogbu a hàruru. Ha enweghị ngwọta maka mmalite nke ndụ. Ha kwetara na ndụ n’ụwa nwere mmalite, ma ihe ahụ ha na-eme adịghị agwụ agwụ n’ihi na ha ekwetaghị ọrụ Chineke kere. Nke a bụ nkọwa ụfọdụ gbasara isiokwu a: 

Echere m na anyị ga-aga n'ihu ma kweta na nanị nkọwa a na-anabata bụ okike. Amaara m na ndị ọkà mmụta sayensị achụpụla echiche a, ma n'ezie site n'aka m, ma anyị ekwesịghị ịjụ ya naanị n'ihi na anyị enweghị mmasị na ya ma ọ bụrụ na ihe akaebe na-akwado ya. (H. Lipson, "Onye ọkà mmụta sayensị na-ele anya na evolushọn", akwụkwọ akụkọ Physics, 31, 1980)

Ndị ọkà mmụta sayensị enweghị ihe àmà ọ bụla megide echiche ahụ bụ́ na ndụ bịara dịrị n’ihi ihe e kere eke. (Robert Jastrow: The Enchanted Loom, Mind in the Universe, 1981)

Nnwale ihe karịrị afọ 30 nke nyocha nke kemịkalụ na evolushọn molecular egosila ịdị ukwuu nke nsogbu ahụ metụtara mmalite ndụ karịa ngwọta ya. Taa, n'ụzọ bụ isi naanị echiche na nnwale ndị dị mkpa ka a na-atụle na mbanye ha na njedebe nwụrụ anwụ, ma ọ bụ amaghị ama (Klaus Dose, Interdisciplinary Science Review 13, 1988)

N'ịgbalị ikpokọta ihe anyị maara banyere akụkọ omimi nke ndụ na mbara ala ụwa, mmalite nke ndụ, na usoro nke nhazi ya nke mere ka ihe ndị dị ndụ pụta ìhè gburugburu anyị, anyị ga-ekweta na ọ bụ ihe mkpuchi. Anyị amaghị otú ndụ si malite na mbara ala a. Anyị amaghị kpọmkwem mgbe ọ malitere, anyị amaghịkwa n'ọnọdụ ndị dị aṅaa. (Andy Knoll, Prọfesọ nke Mahadum Harvard) (1)

Ngụ na-esonụ na-metụtakwara isiokwu. Ọ na-akọ gbasara Stanley Miller onye a gbara ajụjụ ọnụ na njedebe nke ndụ ya. Ọ ghọrọ onye a ma ama maka nnwale ya metụtara mmalite nke ndụ, bụ nke e gosipụtara ugboro ugboro na ibe akwụkwọ ụlọ akwụkwọ na sayensị, mana nnwale ndị a enweghị ihe jikọrọ ya na mmalite nke ndụ. J. Morgan akọpụtala ajụjụ ọnụ nke Miller wepụrụ aro niile nke mmalite ndụ n'onwe ya dị ka ihe efu ma ọ bụ kemistri akwụkwọ. Otu kemistri akwụkwọ a tinyekwara nnwale nke Miller n'onwe ya mere ọtụtụ iri afọ tupu mgbe ahụ, foto nke ha chọọ akwụkwọ ọgụgụ ụlọ akwụkwọ mma:

Ọ naghị enwe mmasị na aro niile gbasara mmalite nke ndụ, na-atụle ha "ihe efu" ma ọ bụ "kemist akwụkwọ akwụkwọ". Ọ na-eleda anya maka ụfọdụ echiche na mgbe m jụrụ echiche ya banyere ha, ọ na-amanye naanị isi ya, sụọ ude nke ukwuu na snigger - dị ka ịnwa ịjụ ara nke agbụrụ mmadụ. O kwetara na ndị ọkà mmụta sayensị nwere ike ọ gaghị ama kpọmkwem mgbe na otú ndụ si malite. "Anyị na-agbalị ikwurịta ihe omume akụkọ ihe mere eme nke doro anya dị iche na sayensị nkịtị", ka o kwuru. (2)

Ọ bụ ezie na ọ dịghị ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke maara ihe ọ bụla banyere mmalite nke ndụ, ha ka kwenyere na ọ malitere ihe dị ka. Ijeri 4 afọ gara aga. A na-eche na ọ malitere site na "cell primitive dị mfe", nke, Otú ọ dị, ọ siri ike igosi na ọ bụ eziokwu, n'ihi na ọbụna mkpụrụ ndụ nke oge a dị nnọọ mgbagwoju anya ma nwee nnukwu ozi.

    N'ọnọdụ ọ bụla, ọ bụrụ na anyị anọgide na-agbaso ozizi evolushọn na ọtụtụ nde afọ, nsogbu ndị ọzọ siri ike na-ebilite bụ ndị siri ike ileghara anya.

     Otu n'ime nnukwu nsogbu bụ ihe a na-akpọ Cambrian mgbawa. Ọ pụtara na ụdị ụdị anụmanụ niile, ma ọ bụ ndị isi, gụnyere vertebrates, pụtara na Cambrian strata naanị "n'ime afọ 10 nde" (afọ 540-530 dị ka usoro evolushọn si dị) agwụchachaa na enweghị ụdịdị mbụ n'ime ala. Dịka ọmụmaatụ, trilobite nwere anya mgbagwoju anya na ụdị ndụ ndị ọzọ achọpụtala na ha zuru oke. Stephen Jay Gould na-akọwa ihe omume a dị ịrịba ama. Ọ na-ekwu na n'ime nde afọ ole na ole ndị isi niile nke alaeze anụmanụ pụtara:

Ndị ọkà mmụta ihe omimi amatala ogologo oge, ma na-eche na ndị isi niile nke alaeze anụmanụ pụtara ngwa ngwa n'ime oge dị mkpirikpi n'oge Cambrian ... ndụ niile, gụnyere ndị nna ochie nke anụmanụ, nọgidere na-enwe otu cell maka ụzọ ise n'ụzọ isii. akụkọ ihe mere eme ugbu a, ruo ihe dị ka nde afọ 550 gara aga, mgbawa evolushọn mere ka ndị isi niile dị n'ala anụmanụ pụta naanị n'ime nde afọ ole na ole… (3)

Kedu ihe na-eme mgbawa Cambrian nwere nsogbu? Enwere ihe atọ dị mkpa kpatara nke a:

1. Nsogbu mbụ bụ na ọ dịghị ihe dị mfe precursors n'okpuru Cambrian layers. Ọbụna trilobites na anya mgbagwoju anya ha, dị ka ihe ndị ọzọ dị n'ahụ, na-apụta na mberede dị njikere, mgbagwoju anya, n'ụzọ zuru ezu mepụtara na enweghị nna ochie na ala strata. Nke a dị ịtụnanya n'ihi na e kwenyere na ndụ sitere n'ụdị cell dị mfe ijeri afọ 3.5 tupu oge Cambrian. Kedu ihe kpatara na enweghị ọbụna otu ụdị etiti n'ime afọ ijeri 3.5 ? Nke a bụ ihe mgbagha doro anya, nke na-agbagha ozizi evolushọn. Ihe nchoputa a kwadoro n'ụzọ doro anya ụdị okike nke ụdị dị njikere, dị mgbagwoju anya ma dị iche site na mmalite. Ọtụtụ ndị ọkà mmụta ihe ochie ekwenyela na mgbawa Cambrian adabakọchaghị na ụdị evolushọn.

Ọ bụrụ na evolushọn site na mfe ruo mgbagwoju anya bụ eziokwu, mgbe ahụ, a ga-achọta ndị nna nna nke Cambrian ndị a, nke zuru oke n'ime ihe ndị dị ndụ; ma achọtabeghị ha, ndị ọkà mmụta sayensị kwetakwara na ọ dị ntakịrị ohere ịchọta ha. Dabere n'eziokwu nanị, dabere n'ihe a chọtaworo n'ụwa n'ezie, echiche bụ́ na òtù ndị bụ́ isi nke ihe ndị dị ndụ malitere n'ihe omume mberede nke okike ga-abụ. (Harold G. Coffin, “Evolution or Creation?” Liberty, September-October 1975, p. 12)

Ndị ọkà mmụta ihe ndị dị ndụ mgbe ụfọdụ na-emebi ma ọ bụ na-eleghara mpụta mberede nke ndụ anụmanụ e ji mara oge Cambrian na ihe mejupụtara ya. Otú ọ dị, nchọpụta ihe omimi nke ihe ọmụmụ ihe n’oge na-adịbeghị anya emewo ka eziokwu ahụ bụrụ na nsogbu a nke ịmụ nwa na mberede nke ihe ndị dị ndụ na-esiwanye ike maka onye ọ bụla ileghara anya... (Scientific American, August 1964, p. 34-36).

Nke bụ eziokwu na-anọgide, dị ka ọ bụla ọkà mmụta ihe ochie maara, na ọtụtụ ụdị, genera na ebo na fọrọ nke nta niile ọhụrụ dị iche iche ibu karịa ebo larịị na mberede na-apụta na fosil ndekọ, na a maara nke ọma, gradual usoro nke mgbanwe ụdị na-eso ibe ha kpam kpam n'enweghị nsogbu. egosila ụzọ ha. (George Gaylord Simpson: Isi njiri mara nke Evolution, 1953, p. 360)

2. Nsogbu ọzọ yiri nke gara aga bụ na mgbe oge Cambrian gasịrị, ya bụ n'ime afọ 500 (dị ka usoro evolushọn siri dị), ọ dịghị otu anụ ọhịa ọhụrụ apụtabeghị.. Dị ka ozizi Darwin si kwuo, ihe niile si n'otu cell malite, na ìgwè anụmanụ ọhụrụ kwesịrị ịdị na-apụta mgbe niile, ma ntụziaka ahụ dị iche. Ugbu a enwere ụdị ole na ole karịa ka ọ dị na mbụ; ha na-apụ n'anya mgbe niile, a pụghịkwa iweghachi ha. Ọ bụrụ na ụdị evolushọn ahụ ziri ezi, evolushọn kwesịrị ịga n'akụkụ nke ọzọ, mana nke ahụ anaghị eme. Osisi evolushọn gbadoro ụkwụ na-emegidekwa ihe a ga-atụ anya dịka echiche Darwin siri kwuo. Eziokwu dabara nke ọma na ihe nlereanya okike, ebe enwere mgbagwoju anya na ụbara ụdị na mmalite.

    Okwu ndị na-esonụ na-egosikwa nsogbu a, ya bụ otú n'ime afọ 500 (dị ka usoro evolushọn si dị) mgbe mgbawa Cambrian gasịrị, ọ dịghị ìgwè anụmanụ ọhụrụ apụtabeghị, dịka ha na-apụtaghị n'oge tupu oge Cambrian (3.5). ijeri afọ).

Stephen J. Gould: Ndị ọkà mmụta ihe omimi amatala ogologo oge, ma na-eche na ndị isi niile nke alaeze anụmanụ pụtara ngwa ngwa n'oge dị mkpirikpi n'oge Cambrian ... ndụ niile, gụnyere ndị nna ochie nke anụmanụ, nọgidere na-enwe otu cell. maka ụzọ ise n'ụzọ isii nke akụkọ ihe mere eme dị ugbu a, ruo ihe dị ka nde afọ 550 gara aga, mgbawa evolushọn mere ka ndị isi niile nke alaeze anụmanụ bilitere naanị n'ime afọ ole na ole…

    Mgbawa Cambrian bụ ihe omume dị mkpa na akụkọ ndụ nke anụmanụ dị iche iche. Ka anyị na-amụkwu ihe omume ahụ, ka ihe akaebe nke ịdịpụrụiche ya na mmetụta siri ike na-eme n'akụkọ ihe mere eme nke ndụ na-atọkwu anyị ụtọ. Ihe ndị bụ isi anatomical a mụrụ n'oge ahụ na-achị ndụ kemgbe ahụ na-enweghị ihe mgbakwunye dị ịrịba ama. (4)

Esemokwu ndị a hụrụ n'oge Cambrian welitere okwu abụọ edozibeghị. Nke mbụ, olee usoro evolushọn kpatara ọdịiche dị n'etiti morphology (ụdị) nke ndị isi dị iche iche nke organism? Nke abuo, gini mere oke morphological n'etiti akụrụngwa ji nọgide na-agbanwe agbanwe n'ime afọ 500 gara aga? (Erwin D. Valentine J (2013) Mgbawa Cambriad: Mwube nke Animal Bioversity, Roberts and Company Publishers, 416 p.)

Ihe ọ bụla mgbanwe mgbanwe evolushọn mere mgbe nke a gasịrị, n'ụdị dị iche iche, ọ bụ naanị ihe gbasara mgbanwe nke ihe owuwu ndị bụ isi e hiwere na mgbawa Cambrian. (A Seilacher, Vendobionta als Alternative zu Vielzellern. Mitt Hamb. zool. Mus. Inst. 89, Erg.bd.1, 9-20 / 1992, p. 19)

3. Nsogbu nke atọ, ma ọ bụrụ na anyị na-arapara n'ahụ evolushọn ọnụ ọgụgụ na ya oge, bụ na ihe a na-akpọ Cambrian mgbawa kweere na mere naanị "n'ime 10 nde afọ ". Ọfọn, kedu ihe dị ịtụnanya gbasara nke a? Otú ọ dị, ọ bụ n'ezie mgbagwoju anya site n'echiche nke tiori evolushọn, n'ihi na 10 nde afọ bụ ihe incredibly obere oge na evolushọn ọnụ ọgụgụ, ya bụ naanị ihe ruru. 1/400 nke oge niile a kwenyere na ndụ dị n'ụwa (ihe dị ka ijeri afọ 4). Ya mere, ihe mgbagwoju anya bụ na ụdị ụdị anụmanụ niile na ndị isi dị iche iche pụtara n'ime oge dị mkpirikpi, ma ọ dịghị ndị nna ochie nke ụmụ anụmanụ ndị a tupu oge ahụ, ọ dịghịkwa ụdị ọhụrụ apụtala kemgbe. Nke a adabaghị n'ụdị evolushọn. Ọ bụ ihe megidere ihe ị tụrụ anya ya.

     Oleezi otú a ga-esi akọwa okwu a site n'echiche okike? Nghọta m bụ na mgbawa Cambrian na-ezo aka na okike, ntụgharị ka esi kee ihe niile ozugbo. Otú ọ dị, nke ahụ apụtaghị na e kere ihe ndị ọzọ dị ndụ, dị ka anụ ala na nnụnụ, ka oge na-aga. Ọ bụghị otu ahụ, mana anụmanụ na osisi niile ka e kere n'otu oge, ha ebiela n'otu oge n'ụwa, mana ọ bụ naanị n'akụkụ ebe obibi dị iche iche (oké osimiri, apiti, ala, mpaghara ugwu...). Ọbụna taa, ụmụ mmadụ na anụ anụ terrestrial adịghị ebi n'otu ebe dị ka anụmanụ oké osimiri. Ma ọ bụghị ya, mmiri ga-eri ha ozugbo. N'otu aka ahụ, a na-azọrọ na anụmanụ ndị dị n'oké osimiri, bụ́ ndị a na-akpọ ndị nnọchianya nke oge Cambrian, apụghị ịdị ndụ n'ụwa dị ka anụ anụmanụ na ụmụ mmadụ si ebi ndụ. Ha ga-anwụ ngwa ngwa.

Kedu ka ị ga-esi gosi na ọtụtụ nde afọ bụ eziokwu

Ihe ndabere kachasị mkpa na tiori evolushọn bụ echiche nke ọtụtụ nde afọ. Ha adịghị egosi na ozizi evolushọn bụ eziokwu, ma ndị ọkà mmụta evolushọn na-ewere ọtụtụ nde afọ dị ka ihe àmà kasị mma maka ntụkwasị obi nke ozizi evolushọn. Ha na-eche na, nyere oge zuru ezu, ihe niile ga-ekwe omume: ọmụmụ nke ndụ na ihe nketa nke ụdị niile dị ugbu a site na cell mbụ oge ochie. Ya mere, n'akụkọ ifo, mgbe nwa agbọghọ na-esusu ọnụ frog, ọ na-aghọ onye isi. Otú ọ dị, ọ bụrụ na ị na-ekwe ka oge zuru ezu, ntụgharị 300 nde afọ, otu ihe ahụ na-atụgharị na sayensị, n'ihi na n'oge ahụ ndị ọkà mmụta sayensị kwenyere na frog ghọrọ mmadụ. Nke a bụ otú ndị ọkà mmụta evolushọn si enye oge ihe onwunwe karịrị nke mmadụ, dị ka a pụrụ isi kwuo ya.

    Ma olee otú ọ dị? Anyị na-ele anya n'akụkụ abụọ metụtara isiokwu ahụ: nha nke nkume na ọnụ ọgụgụ nke nhazi nke nkwụnye ego. Ihe ndị a dị mkpa ị ga-achọpụta na mpaghara a.

1. Ihe ndị e ji nkume mee. Ndị ọkà mmụta evolushọn na-eche na otu n'ime ihe àmà kasị mma na-akwado ọtụtụ nde afọ bụ nha ndị e mere na nkume redioactive. Dabere na nkume, e kwubiri na ụwa dị ọtụtụ ijeri afọ.

    Nkume ọ̀ na-egosi na Ụwa dị ọtụtụ ijeri afọ? Ha anaghị agba akaebe. Nkume ndia enweghi ihe-nkọba nke afọ-ha; Naanị mkpokọta ha nwere ike tụọ na site na ya ka e si nweta nkwubi okwu ogologo oge. Otú ọ dị, e nwere ọtụtụ mgbagwoju anya n'ịleta redioactivity nke nkume, nke anyị ga-eme ka ole na ole pụta ìhè. Enwere ike tụọ ọnụ ọgụgụ nke okwute nke ọma, ma ọ bụ ihe a na-enyo enyo iji jikọta ha na afọ nke nkume.

Ntinye uche n'akụkụ dị iche iche nke nkume . Otu echiche dị mkpa bụ na enwere ike nweta nsonaazụ dị iche iche site na akụkụ dị iche iche nke nkume redioaktivu, ntụgharị dị iche iche, nke pụtakwara afọ dị iche iche. Dịka ọmụmaatụ, a nwetala nsonaazụ dị iche iche site na Allende meteorite a ma ama, na afọ sitere na 4480 nde ruo 10400 nde afọ. N'ebe dị obere, otu mpempe ahụ nwere ike ịnwe mkpokọta dị iche iche. Ọmụmaatụ gosikwara ka nleba anya redio na-ama jijiji. Olee otú otu akụkụ nke otu nkume ga-esi jiri ọtụtụ ijeri afọ tọ akụkụ nke ọzọ? Onye ọ bụla ghọtara na enweghị ike ịtụkwasị obi nkwubi okwu dị otú ahụ. Ọ bụ ihe a na-ejighị n'aka ijikọta mkpokọta nkume na afọ ha.

Ochie nke nkume ọhụrụ . A bịa na usoro dabere na redioactivity, enwere ike ịnwale ha na omume. Nke a bụ n'ezie ikpe ma ọ bụrụ na ndị ọkà mmụta sayensị mara oge nke crystallization nke nkume. Ọ bụrụ na ha maara kpọmkwem oge kristal nke nkume, nha redioaktivu kwesịrị ịkwado ozi a.

    Kedu ka ọ̀tụ̀tụ̀ redioaktivu arụrụala si nweta n'ule a? Ọ dịghị mma. E nwere ọtụtụ ihe atụ nke otú e si jiri nkume ọhụrụ tụọ afọ ọtụtụ nde, ọbụna ọtụtụ ijeri afọ. Nke a na-egosi na njupụta nke nkume ekwesịghị inwe ihe jikọrọ ya na afọ ndụ ha n'ezie. Ha enweela ihe ndị nwanyị na mgbakwunye na ihe ndị nne site na mmalite, nke na-eme ka nha ahụ ghara ịdabere na ya. Nke a bụ ọmụmaatụ ụfọdụ:

• Otu ihe atụ bụ nha ndị e mere mgbe mgbawa nke ugwu mgbawa nke St. Helens - ugwu mgbawa a dị na steeti Washington, USA, gbawara na 1980. E bugara otu nkume site na mgbawa a n'ụlọ nyocha gọọmentị iji chọpụta afọ ọ dị. Gịnị bụ afọ nke nkume? Ọ bụ afọ 2.8 nde! Nke a na-egosi etu mkpebi afọ siri dị njọ. Ihe nlele ahụ enweelarị ihe nwa nwanyị, ya mere otu ihe ahụ ga-ekwe omume maka nkume ndị ọzọ. Nleta ndị ahụ apụtaghị na ọ bụ n'ezie afọ nke nkume.

• Ihe atụ ọzọ bụ nkume ndị na-agba ọkụ (Ugwu Ngauruhoe dị na New Zealand) bụ ndị a maara na ọ na-esi na lava pụta nanị afọ 25-50 gara aga n'ihi mgbawa ugwu mgbawa. Ya mere, n'azụ ya bụ ihe ndị hụrụ anya.

      E zigara ihe atụ nke okwute ndị a maka mkpakọrịta nwoke na nwaanyị n'otu ụlọ ọrụ na-ahụ maka mkpakọrịta nwoke na nwaanyị azụmahịa (Geochron Laboratories, Cambridge, Massachusetts). Gịnị si na ya pụta? Na usoro potassium-argon, afọ nke samples dị iche iche n'etiti 270,000 na 3.5 nde afọ, ọ bụ ezie na nkume a maara na-kristal si lava naanị 25-50 afọ gara aga. Isi-edu ndú nyere afọ 3.9 ijeri afọ, rubidium-strontium isochron 133 nde afọ, na samarium-neodymium isochron 197 nde afọ. Ihe atụ na-egosi enweghị ntụkwasị obi nke ụzọ redioaktivu yana ka okwute nwere ike isi nwee ihe ndị nwanyị site na mmalite.

• Mgbe a bịara na nchọpụta metụtara mmadụ, ọtụtụ n'ime ha dabere na usoro potassium-argon. Ọ pụtara na e meela mkpebi afọ potassium-argon n'elu nkume dị nso fossil ahụ, na-ekpebikwa afọ fossil mmadụ site na ya.

    Otú ọ dị, ihe atụ na-esonụ na-egosi otú usoro a si bụrụ ihe a na-apụghị ịdabere na ya. Ihe nlele nkume nke mbụ nyere nsonaazụ na-erughị afọ 220. Ya mere, mgbe ejiri usoro a ekpebie ọtụtụ fossils ụmụ mmadụ chere na ha merela agadi, ekwesịrị ka a jụọ afọ ndị a ajụjụ. Ihe atụ gara aga gosikwara otú afọ mkpebi nke nkume ọhụrụ nwere ike isi na-ezighị ezi ọtụtụ nde afọ mgbe ị na-eji usoro a.

Na tiori, enwere ike iji usoro potassium-argon mee ka okwute ndị na-eto eto na-akpa, ma a pụghị iji usoro a mee ihe maka mkpakọrịta nwoke na nwanyị n'onwe ha. "Mmadụ 1470" oge ochie nke Richard Leakey chọpụtara na-ekpebi na ọ dị nde afọ 2.6 site na usoro a. Prọfesọ ET Hall, bụ onye kpebiri afọ, kwuru na nyocha mbụ nke ihe atụ nkume nyere ihe na-agaghị ekwe omume nke afọ 220. Ajụrụ nsonaazụ a, n'ihi na ọ dabara na echiche evolushọn, ya mere a nyochara ihe nlele ọzọ. Nsonaazụ nke nyocha nke abụọ bụ "dabara" afọ 2.6 nde. Afọ ndị e depụtara maka ihe nlele nke otu nchọpụta ahụ mechara dị iche n'etiti afọ 290,000 na 19,500,000. Ya mere, usoro potassium-argon adịghị ka ọ bụ ihe a pụrụ ịdabere na ya karịsịa, otú ahụkwa otú ndị na-eme nchọpụta evolushọn si akọwa ihe si na ya pụta. (5)

Mgbe usoro ndị ahụ na-emegide ibe ha . Dị ka ekwuru, enwere ike ịnwale nha ndị a na-ewere na nkume. Otu mmalite maka nke a bụ nha ndị e ji nkume ọhụrụ mee, ya bụ nha nke a na-amata oge kristal nke nkume ndị ahụ n'ezie. Otú ọ dị, ihe atụ ndị gara aga gosiri na ụzọ ndị a adịghị agafe ule a nke ọma. Nkume ọhụrụ ma ọ bụ dị ọhụrụ enyela ọtụtụ nde afọ, ọbụna ọtụtụ ijeri afọ, n'ihi ya, ụzọ ndị a hiere ụzọ.

    Isi mmalite ọzọ maka ịnwale nha nke sitere na okwute bụ iji ha tụnyere ụzọ ndị ọzọ, ọkachasị usoro rediocarbon. Enwere ihe atụ na-adọrọ mmasị nke nke a, nke ndị na-esonụ dị oke mma. Ọ na-akọ banyere otu osisi a na-akọ na rediocarbon dị ka ọ dị naanị puku afọ, ma nkume gbara ya gburugburu ka e debere ihe ruru nde afọ 250. Otú ọ dị, osisi ahụ dị n'ime nkume ahụ, n'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ dị adị tupu nkume ahụ kpụọ. Osisi ahụ ga-abụrịrị okenye karịa nkume kristal gbara ya gburugburu. Kedu ka nke a ga-esi kwe omume? Naanị ihe nwere ike ime bụ na ụzọ redioactivity, ọkachasị nha ndị sitere na nkume, ezighi ezi nke ukwuu. Enweghị nhọrọ ọzọ:

Anyị ebipụtala nkọwa zuru ezu nke osisi a chọtara na nkume sandstone "nde afọ 250" ma ọ bụ na nkume mgbawa ugwu "iri puku kwuru iri nde afọ" natara naanị puku afọ na redio carbon mkpebi siri ike. Mgbe ... Geologists were samples nke ugwu mgbawa, nke a maara na-esi na ugwu mgbawa n'oge akụkọ ihe mere eme, na-eziga ha prestigious radiometric afọ determination laboratories, na "afọ mkpebi siri ike" fọrọ nke nta mgbe nile na-enye a n'ihi nke ọtụtụ nde afọ. Nke a na-egosi n'ụzọ siri ike na echiche ndị dị n'okpuru mkpebi afọ ezighi ezi. (6)

Ihe atụ ọzọ na-aga n'ihu n'otu isiokwu ahụ. Ọ na-akọ banyere otu osisi e liri n’otu iyi mmiri. Osisi na basalt gbara ya gburugburu nwetara afọ dị iche iche:

N'Australia, a na-eli osisi a chọtara na Tertiary basalt nke ọma n'ime mmiri mmiri nke basalt kpụrụ, n'ihi na a kpọchara ya site na kọntaktị na lava na-ere ọkụ. Ihe nyocha nke radiocarbon 'debere' osisi ahụ dị ihe dị ka afọ 45,000, mana usoro potassium-argon 'debere basalt' ruo nde afọ 45. (7)

2. Stratification ọnụego - ngwa ngwa ma ọ bụ ngwa ngwa? Otu nzụlite echiche n'azụ ọtụtụ nde afọ bụ na n'ígwé ndị dị n'ụwa agbakọba n'elu nke ọ bụla ọzọ na usoro na-adịru ruo ọtụtụ nde afọ. Charles Lyell welitere echiche a na narị afọ nke 19. Dị ka ihe atụ, Darwin dabeere n'ụdị echiche nke Lyell gosipụtara. Ya mere, n'akwụkwọ ya On the Origin of Species , o dere otú echiche Lyell si metụta ya (p. 422): "Onye ọ bụla na-adịghị ekweta ogologo oge na-enweghị njedebe nke oge gafeworo mgbe ọ gụchara ọrụ ebube nke Sir Charles Lyell 'Principles of Geology' - nke Ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme n'ọdịnihu ga-amata n'ezie dị ka o webatara mgbanwe n'ihe gbasara sayensị okike - ọ ga-adị mma iwepụta akwụkwọ m a ozugbo."

    Ma strata ahụ etolitela nwayọọ nwayọọ? Mgbe Charles Lyell kwuputara echiche na strata bụ nsonaazụ nke usoro ngwa ngwa, ọtụtụ ihe na-emegide nke a. Nke a bụ ihe atụ ole na ole

Ihe ndi mmadu na ngwongwo . Otu ihe na-adọrọ mmasị achọpụtara bụ na a chọtara anụ ahụ mmadụ na ngwongwo ọbụna n'ime nkume na carbon strata (Glashouver, WJJ, So entstand die Welt, Hänssler, 1980, p. 115-6; Bowden, M., Ape-men-Fact or Fallacy ?Sovereign Publications, 1981 / Barnes, FA, Okwu nke Ọkpụkpụ na Nkume, Desert/February, 1975, p. 36-39). N'otu aka ahụ, a chọtala ngwongwo mmadụ dị ka ihe mgbochi mmiri na strata nke e kewara dị ka coal. N'akwụkwọ ya bụ Time Upside Down (1981), Erich A. von Frange depụtara ihe ndị ọzọ a chọtara na coal. Ndị a na-agụnye obere cube ígwè, hama ígwè, ngwá ọrụ ígwè, ntu, arịa ígwè dị ka mgbịrịgba, mgbịrịgba, ọkpụkpụ agba nwata, okpokoro isi mmadụ, ngwongwo mmadụ abụọ, ụkwụ mmadụ gbapụrụ agbapụ.

   Kedu ihe nke a pụtara? Ọ na-egosi na strata ndị a na-ewere dị ka oge ochie bụ, n'ezie, nanị puku afọ ole na ole, ha apụghịkwa iwere ogologo oge iji mepụta. Echiche Lyell banyere nchịkọta nke strata n'elu ibe ya kemgbe ọtụtụ nde afọ enweghị ike ịbụ eziokwu. Ọ bụ ihe ezi uche dị na ya ikwere na ihe ka ọtụtụ n’ime ọdụ ụgbọ mmiri ndị a, bụ́ ndị e weere na ha dịlarị ọtụtụ narị nde afọ, malitere n’ọdachi dị ka Iju Mmiri ahụ n’ọ̀tụ̀tụ̀ ọsọ ọsọ na nanị puku afọ ole na ole gara aga. Ndị ozizi evolushọn n’onwe ha ekwetaghị na ụmụ mmadụ dịrị ndụ ọtụtụ iri ma ọ bụ ọtụtụ narị nde afọ gara aga.

Enweghị mbuze . Mgbe ị na-ele Grand Canyon na saịtị ndị ọzọ buru ibu, dịka ọmụmaatụ, ị nwere ike ịhụ strata n'elu ibe ha. Mana mgbe enwere ọtụtụ ndakọrịta na Grand Canyon na ebe ndị ọzọ, a na-ahụ oke mbuze n'etiti strata ndị a?

    Azịza ya doro anya: mba. A naghị ahụ nbibi na Grand Canyon ma ọ bụ n'ebe ọ bụla ọzọ. N'ụzọ megidere nke ahụ, ọ na-egosi na strata ndị ahụ na-ejikọta ibe ha n'otu n'otu nakwa na ha etolitela n'elu ibe ha n'enweghị nkwụsịtụ. Oghere ndị dị n'ígwé kwesịrị ịbụ ndị na-agbagọ karịa na enweghị isi n'ebe niile ma ọ bụrụ na mbuze emetụtala ha ogologo oge, mana nke a abụghị ikpe. Dị ka ihe atụ, naanị otu nnukwu mmiri ozuzo nwere ike ime oghere dị omimi n’elu ebe a na-edebe ihe n’ebe a na-edebe ihe n’ebe a na-edebe ihe n’ebe a na-edebe ihe n’ebe a na-edebe ihe n’ebe a na-edebe ihe n’ebe a na-edebe ihe n’ebe a na-edebe ihe n’ebe dị iche iche, n’abụghị n’ikwupụta ọtụtụ nde afọ nke ikpughe na mbuze.

    Nkọwa kachasị mma maka nhazi nkwụnye ego bụ na ha etolitela n'ime obere oge, naanị ụbọchị ole na ole ma ọ bụ izu ole na ole. Ọtụtụ nde afọ enweghị ike ịbụ eziokwu. Ọbụna n'oge a, a chọpụtala na, dịka ọmụmaatụ, akwa nkume ájá nwere oke mita nwere ike ịmalite n'ime nkeji 30 ruo 60. Ihe ndị ọzọ gbasara isiokwu a n'okwu a:

   (…) Ma gịnị ka anyị na-ahụ kama?

    'Nsogbu oghere ndị a dị larịị na-ebute maka ogologo oge geologic bụ enweghị mmebi nke ihe mkpuchi nke a na-atụ anya na oghere ndị a. N'ime ọtụtụ nde afọ ewepụtara maka oghere ndị a, ị ga-atụ anya na a ga-akpọpụta mbuze oge niile, oghere ndị ahụ ekwesịghịkwa ịdị larịị.

  (…) Dr Roth kọwara n'ihu dịka:

    'Ọdịiche dị ịrịba ama dị n'etiti usoro dị larịị nke n'ígwé, karịsịa n'elu nke ndị na-emepụta ihe nke ọtụtụ paraconforities, ma e jiri ya tụnyere ọdịdị ọdịdị na-adịghị ahụkebe nke ukwuu nke elu mpaghara ugbu a, na-egosi nsogbu nke oghere ndị a na-ebute maka ogologo oge geologic. Ọ bụrụ na ọtụtụ nde afọ ahụ emeela n'ezie, gịnị kpatara na elu nke ihe ndị dị n'okpuru na-ejighị bụrụ ihe na-adịghị mma dị ka ọ dị maka ọdịdị elu mpaghara ugbu a? Ọ dị ka ọtụtụ nde afọ a tụrụ aro maka kọlụm geologic emeghị. Ọzọkwa, ọ bụrụ na oge ọdịdị ala na-efu n'otu mpaghara, mgbe ahụ ọ na-efunahụ ya gburugburu ụwa.' (8)

Strata malitere ngwa ngwa n'oge a . Mgbe e chere na strata ahụ malitere nwayọọ nwayọọ ruo ọtụtụ nde afọ dị ka nkuzi nke Charles Lyell si dị, e nwere ihe ole na ole bara uru megide ya, bụ ebe a na-emepụta strata ngwa ngwa. Dị ka ihe atụ, n’ihe metụtara mgbawa nke ugwu mgbawa nke St. Helena na 1980, e hiwere ọtụtụ strata na-ekpuchi elu nke nwere ọkpụrụkpụ nke ihe karịrị otu narị mita, na n’ime nanị izu ole na ole. O wereghị ọtụtụ nde afọ, mana n'ime ụbọchị ole na ole strata gbakọtara n'elu ibe ha. Ihe dịkwa ịrịba ama bụ na e mechakwara kpụrụ ọwa mmiri n’otu ebe ahụ, mmiri malitekwara ịgbanye n’ime ya. Ọbụna usoro a eweghị ọtụtụ nde afọ, dị ka ndị ọkà mmụta evolushọn gaara eche, ma ihe nile mere n'ime izu ole na ole. A ga-eche na, dịka ọmụmaatụ, Grand Canyon na ọtụtụ nnukwu usoro okike ndị ọzọ sitere na usoro ngwa ngwa yiri nke ahụ.

    Agwaetiti Surtsey bụ ikpe ọzọ yiri ya. A mụrụ àgwàetiti a n’ihi mgbawa ugwu mgbawa n’okpuru mmiri na 1963. Na January 2006, magazin bụ́ New Scientist kọrọ otú ọwa mmiri, ọwa mmiri na ọdịdị ala ndị ọzọ si pụta n’àgwàetiti a n’ihe na-erughị afọ iri. O wereghị ọtụtụ nde ma ọ bụ ọbụna ọtụtụ puku afọ:

Ọdọ mmiri, ọwa mmiri na ụdị ndị ọzọ nke ala, nke na-ewekarị iri puku kwuru iri puku ma ọ bụ ọtụtụ nde afọ iji mepụta, tụrụ ndị na-eme nchọpụta gbasara mbara ala anya n'ihi na e kere ha n'ihe na-erughị afọ iri. (9)

Osisi ogologo osisi, fossils dinosaur na ihe ndị ọzọ dị na strata bụ otu ihe akaebe megide echiche ahụ na e ji nwayọọ nwayọọ na-emepụta strata na ihe karịrị nde afọ. Achọtala ihe ọkpụkpụ osisi sitere n'akụkụ dị iche iche nke ụwa, nke na-agafe n'ọtụtụ dị iche iche. Foto ochie nke ebe a na-egwupụta coal Saint-Etienne dị na France na-egosi otú ogwe osisi ise nwere mkpirisi si abanye nke ọ bụla n'ime ihe dị ka okpukpu iri ma ọ bụ karịa. N'otu aka ahụ, a chọtara ogwe osisi dị mita 24 n'akụkụ Edinburgh, bụ nke gafere ihe karịrị okpukpu iri, na ihe niile na-egosi na a na-ebuga ogwe osisi ahụ ngwa ngwa n'ebe ya. Dị ka echiche evolushọn si kwuo, strata kwesịrị ịbụ ọtụtụ nde afọ, ma n'agbanyeghị ihe niile, ogwe osisi na-agbatị site na "ọtụtụ nde afọ" ndị a.

    Ihe atụ na-esonụ na-egosi otú ọ na-esi esi ike ịrapagidesi ike n'ịdị nwayọọ nwayọọ ruo ọtụtụ nde afọ. Ọ ga-abụrịrị na e liri osisi ndị ahụ ngwa ngwa, ma ọ bụghị ya, fossils ha agaghị adị taa. Otu ihe ahụ metụtara fossils ndị ọzọ achọtara n'ala:

N'ịbụ onye gụrụ akwụkwọ n'ụzọ siri ike nke Lyell's uniformitarianism, Derek Ager, prọfesọ emeritus of geology na Swansea University College, na-akọwa ụfọdụ ogwe osisi fossil multilayer n'akwụkwọ ya na ihe atụ. "Ọ bụrụ na a na-eme atụmatụ nkwụnye ego coal nke British Coal Measures na 1000 mita, nakwa na ọ ga-etolite n'ihe dị ka nde afọ 10, mgbe ahụ, olili osisi dị mita 10 ga-ewe 100,000 afọ, na-eche na Ọ bụrụ na e liri osisi 10 mita n'ogologo n'ime afọ iri, nke a ga-apụta 1000 kilomita n'ime otu nde afọ ma ọ bụ kilomita 10,000 n'ime afọ 10. ihe ọchị, na anyị enweghị ike izere ịbịa na nkwubi okwu na stratification emewo ngwa ngwa n'oge ụfọdụ ... (10)

Gịnịzi ka mpụta ngwa ngwa nke ahịhịa osisi na ihe ndị ọzọ na-ezo aka? Nkọwa kachasị mma bụ ọdachi mberede, nke na-akọwa ma ngwa ngwa nkwụnye ego na ihe ndị dị n'ime ha. Nke a nwere ike ime dịka ọmụmaatụ, n'ime Iju Mmiri ahụ. Ọ bụ ihe na-adọrọ mmasị na ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị amalitela ịnakwere ọdachi n'oge gara aga, ma gharakwa iwere ya n'eziokwu na ihe niile mere n'oge na-adịghị anya n'ime ọtụtụ nde afọ. Ihe akaebe na-akwado ọdachi karịa usoro ngwa ngwa. Stephen Jay Gould, onye ọkà mmụta ihe omimi ama ama na-ekweghị na Chineke na-arụtụ aka na nyocha Lyell:

Charles Lyell bụ onye ọka iwu site na ọrụ… [ma ọ] gbagoro ụzọ aghụghọ abụọ iji guzobe echiche ya n'otu dị ka naanị ezi ala ala. Nke mbụ, o guzobe mannequin ahịhịa ka o wee bibie ya… N'ezie, ndị na-akwado ọdachi na-adabere na nnwale karịa Lyell. N'ezie, ihe gbasara mbara ala yiri ka ọ chọrọ ọdachi ndị na-emere onwe ha: nkume ndị ahụ na-agbajisị ma gbagọọ; E kpochapụrụ ihe niile dị ndụ. Iji leghara ngosipụta nkịtị a anya, Lyell jiri echiche ya dochie ihe akaebe ahụ. Nke abuo, uwe Lyell bụ nkwutọ nke nkwupụta…

 ... Lyell abụghị onye mmụọ dị ọcha nke eziokwu na ọrụ ubi, kama ọ bụ onye kpachaara anya na-agbasa echiche na-adọrọ adọrọ na nke pụrụ iche gbadoro ụkwụ na steeti okirikiri nke oge. N'iji nkà ikwu okwu ya, ọ gbalịrị ime ka echiche ya dị ka ezi uche na ezi obi. (11)

Dị ka ekwuru, ihe ọzọ nwere ike ịbụ maka ọmụmụ ọtụtụ strata bụ ọdachi dịka Iju Mmiri ahụ. Ihe dị na chaatị mbara ala nke ọtụtụ nde afọ kọwara, ma ọ bụ ikekwe ọtụtụ ọdachi, nwere ike ịbụ n'ihi otu ọdachi ahụ: Iju Mmiri ahụ. Ọ nwere ike ịkọwa mbibi nke dinosaurs, ịdị adị nke fossils na ọtụtụ ihe ndị ọzọ a hụrụ na ala.

    Dịka ọmụmaatụ, a na-ahụkarị dinosaur n'ime nkume siri ike, ọ pụkwara iwepụta ọtụtụ afọ iji wepụ otu fossil n'ime nkume ahụ. Ma olee otú ha si banye n’ime nkume ndị siri ike? Naanị nkọwa ezi uche dị na ya bụ na apịtị dị nro rutere n'elu ha wee sie ike. Ụdị ihe a adịghị eme ebe ọ bụla taa, ma na ọdachi dị ka iju mmiri ahụ, ọ gaara ekwe omume. Ọ bụ ihe kwesịrị ịrịba ama na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe ndekọ oge ochie 500 ka a chọtara gburugburu ụwa, dịka nke e nwere Iju Mmiri n'ụwa.

     Ezi ihe mere a ga-eji kwuo na ọdachi ahụ bụ kpọmkwem n'Iju Mmiri ahụ bụkwa eziokwu ahụ bụ na mmiri mmiri na-ejupụta n'ime mmiri n'ụwa nile, dị ka okwu ndị na-esonụ na-egosi. Nke mbụ n'ime nkọwa ndị a sitere n'akwụkwọ James Hutton, nna nke Geology, sitere n'ihe karịrị afọ 200 gara aga:

Anyị ga-ekwubi na ihe niile dị n'ígwé nke ụwa (...) bụ nke e ji ájá na gravel kpụrụ n'elu oké osimiri, crustacean shells na coral okwu, ala na ụrọ. (J. Hutton, Theory of the Earth l, 26. 1785)

JS Shelton: Na kọntinent, okwute sedimentary mmiri na-ahụkarị ma gbasaa karịa nkume ndị ọzọ na-agbakọta. Nke a bụ otu n'ime eziokwu ndị ahụ dị mfe nke na-achọ nkọwa, ịbụ isi ihe niile metụtara mbọ mmadụ na-aga n'ihu iji ghọta mgbanwe ọdịdị ala nke mbara ala gara aga. (JS Shelton: Geology illustrated)

Ihe ọzọ na-egosi Iju Mmiri ahụ bụ ọnụnọ nke fossils nke mmiri n'ugwu ndị dị elu dị ka Himalaya, Alps na Andes. Nke a bụ ọmụmaatụ ụfọdụ sitere n'akwụkwọ ndị ọkà mmụta sayensị na ndị ọkà mmụta ala:

Mgbe ọ na-eme njem na Beagle Darwin n'onwe ya hụrụ mkpọmkpọ mmiri si n'elu ugwu Andean. Ọ na-egosi na, ihe bụ ugbu a ugwu bụbu n'okpuru mmiri. (Jerry A. Coyne: Miksi evoluutio on totta [Ihe mere evolushọn ji bụrụ eziokwu], p. 127)

Enwere ihe mere a ga-eji leba anya na ọdịdị mbụ nke nkume ndị dị n'ugwu ugwu. A na-ahụ ya nke ọma na Alps, na nzu Alps nke ugwu, nke a na-akpọ mpaghara Helvetian. Nkume nkume nzu bụ isi nkume ihe. Mgbe anyị lere anya na nkume ebe a na mkpọda mkpọda ma ọ bụ n'elu ugwu - ọ bụrụ na anyị nwere ike ịrịgo n'ebe ahụ - anyị ga-emecha hụ anụ ọhịa fossilized, fossils anụmanụ, na ya. A na-emebikarị ha nke ọma mana enwere ike ịchọta iberibe ndị a na-amata. Ihe ndị ahụ niile bụ shei lime ma ọ bụ ọkpụkpụ anụ mmiri. N'ime ha, e nwere ndị Amọn nwere eriri gburugburu, na karịsịa ọtụtụ mkpọ nke nwere okpukpu abụọ. (…) Onye na-agụ nwere ike ịnọ na-eche n'oge a ihe ọ pụtara na ugwu na-ejide ọtụtụ sedimenti, nke nwekwara ike ịhụ n'ime ala nke oké osimiri. (p. 236,237 "Muuttuva maa", Pentti Eskola)

Harutaka Sakai sitere na Mahadum Japan dị na Kyushu kemgbe ọtụtụ afọ enyochala fossils mmiri ndị a n'Ugwu Himalaya. Ya na ndị otu ya edepụtala aquarium dum site na oge Mesozoic. A na-ahụ urodi mmiri na-esighị ike, ndị ikwu na urchins nke oké osimiri ugbu a na azụ azụ kpakpando, na mgbidi nkume dị ihe karịrị kilomita atọ karịa ọkwa oke osimiri. A na-ahụ ndị Amọn, ndị belemnaịt, coral na plankton dị ka fossils na nkume ugwu (…)

   N'ebe dị ihe dị ka kilomita abụọ, ndị ọkà mmụta banyere mbara ala chọtara ihe dị n'akụkụ oké osimiri ahụ n'onwe ya hapụrụ. Igwe okwute ya dị ka ebili mmiri kwekọrọ na ụdị nke na-anọgide na ájá sitere na ebili mmiri dị ala. Ọbụna site n'elu Everest, a na-ahụ ibe nkume nzu nke na-acha odo odo, bụ nke bilitere n'okpuru mmiri site na ihe fọdụrụ nke anụ ọhịa na-enweghị atụ. ("Maapallo ihmeiden planeetta", p. 55)

Kedu otu ị ga-esi kwado ịdị adị nke ndụ n'ụwa ruo ọtụtụ nde afọ?

Ewelitela ihe abụọ n'elu nke ejiri gosipụta oge nke ọtụtụ nde afọ: nha nke nkume redioaktivu na ọnụego nke stratification. Achọpụtara na ọ dịghị onye n'ime ha gosipụtara ogologo oge ahụ bụ eziokwu. Nsogbu dị na nha ndị a na-eme n'elu okwute bụ na nkume ndị dị ọhụrụ nwere ugbua nwere ihe nwa nwanyị ma si otú a yie agadi. Ma ọ bụ strata adịghị ezo aka n'ọtụtụ nde afọ n'ihi na a chọtawo ngwongwo mmadụ, ọbụna fossil nke mmadụ, na strata ndị e weere dị ka oge ochie, na n'ihi na e nwere ihe àmà taa na-agbakọta ngwa ngwa nke strata n'elu ibe ha. Ọtụtụ nde afọ dị mfe ịjụ ajụjụ n'ihi eziokwu ndị a.

    Gịnị banyere ọdịdị nke ndụ n'ụwa? A na-agwa anyị ugboro ugboro na mmemme okike, akwụkwọ ụlọ akwụkwọ na n'ebe ndị ọzọ na ndụ mgbagwoju anya dị n'ụwa ruo ọtụtụ narị nde afọ. Echiche a ọ kwesịrị ntụkwasị obi? N'okwu a, ị kwesịrị ịṅa ntị na isi ihe ndị a:

Ọ dịghị onye pụrụ ịma afọ fossils . Nke mbụ, a ghaghị itinye uche na fossils. Ha bụ nanị ihe fọdụrụ ná ndụ gara aga, ọ dịghịkwa ihe ọzọ anyị nwere.

     Mana enwere ike ịmata site na fossils ahụ kpọmkwem afọ ha? Ọ ga-ekwe omume ịmara na fossil ọzọ tọrọ nke ukwuu ma ọ bụ tọrọ karịa nke ọzọ? Azịza ya doro anya: ọ gaghị ekwe omume ịchọpụta nke a. Ọ bụrụ na e gwuru ihe ọ bụla n'ime ala, dịka ọkpụkpụ dinosaur ma ọ bụ fossil trilobite, enweghị ndekọ maka afọ ya na mgbe ọ dị ndụ n'ụwa. Anyị enweghị ike ịchọpụta ozi dị otú ahụ na ya. Onye ọ bụla bulitere fossil nwere ike ịhụ nke a. (Otu ahụ metụtara dịka eserese ọgba. Ụfọdụ ndị na-eme nchọpụta nwere ike iche na ha dị iri puku kwuru iri puku afọ, mana ha onwe ha egosighi ụdị akara ahụ. Ha nwere ike ịbụ naanị puku afọ ole na ole.)

    N'agbanyeghị ihe niile, echiche bụ isi na tiori evolushọn bụ na enwere ike mara afọ ndị a. Ọ bụ ezie na fossils ndị ahụ n’onwe ha adịghị akọ ma ọ bụ gosi ihe ọmụma ọ bụla, ọtụtụ ndị evolushọn na-azọrọ na ha maara mgbe ha dị ndụ (nke a na-akpọ tebụl fossil index). Ha na-eche na ha nwere ozi doro anya gbasara usoro nke ammonites, trilobites, dinosaurs, mammals, na ihe ndị ọzọ dị n'ụwa, n'agbanyeghị na ọ gaghị ekwe omume ịchọta ihe ọ bụla dị otú ahụ site na fossils na ebe obibi ha.

Ọ dịghị nwoke n'ụwa a maara nke ọma banyere nkume na fossils iji nwee ike igosi n'ụzọ ọ bụla na otu ụdị fossil bụ n'ezie tọrọ ma ọ bụ tọrọ karịa ụdị ọzọ. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ọ dịghị onye nwere ike igosi n'ezie na trilobite sitere na oge Cambrian toro dinosaur sitere na oge Cretaceous ma ọ bụ anụ anụ sitere na Tertiary. Geology bụ ihe ọ bụla ma ọ bụghị sayensị kpọmkwem. (12)

Mgbe e gwupụtara fossils n'ala, otu nsogbu ahụ na-emetụta mammoth na dinosaur fossils. Olee otú e nwere ike isi gosi na ihe ha mere dị iche iche n’ụwa bụ ihe ezi omume ma ọ bụrụ na ihe ndị dị n’ime ha abụọ dị ka ọ dị n’ezigbo mma nakwa n’ebe dị nso n’elu ụwa, dị ka a na-achọtakarị ha? Kedu ka mmadụ ga-esi kwuo na fossil dinosaur dị nde afọ 65 karịa mammoth ma ọ bụ fossil mmadụ ma ọ bụrụ na ha abụọ nọ n'ọnọdụ dị mma? Azịza ya bụ na ọ dịghị onye nwere ozi dị otú ahụ. Onye ọ bụla nke na-ekwu ihe ọzọ na-aga n'akụkụ echiche.

     Ya mere, gịnị mere ndị ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke ji kwere na dinosaur fossil dị ma ọ dịkarịa ala nde afọ 65 tọọ fossil mammoth? Isi ihe kpatara nke a bụ eserese oge geological, nke edoziri na narị afọ nke 19, ya bụ ogologo oge tupu e mepụtala usoro redio carbon ma ọ bụ ụzọ redioactivity ndị ọzọ, dịka ọmụmaatụ. A na-ekpebi afọ nke fossils na ndabere nke eserese oge a, n'ihi na a na-eche na echiche Darwin ziri ezi nakwa na ụdị dị iche iche apụtala n'ụwa n'oge dị iche iche. Ya mere, a kwenyere na ndụ malitere n'oké osimiri, nke mere na na mbụ e nwere cell primitive dị mfe, mgbe ahụ, anụ ọhịa ndị dị n'oké osimiri pụtara, emesịa azụ, mgbe ahụ, frogs bi na nsọtụ mmiri, mgbe ahụ anụ ufe na n'ikpeazụ nnụnụ na mammals. Ekwenyere na evolushọn gara n'ihu n'usoro a, na geological oge chaatị e depụtara na narị afọ nke 19 maka nzube a, nke ọbụna taa na-ekpebi nkọwa nke afọ nke fossils site n'aka ndị ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke. Ha enweghị ihe akaebe ọzọ maka afọ nke fossils.

   Usoro oge geological si otú a dabere n'echiche nke evolushọn nke nwayọọ nwayọọ, nke bụ ihe ndabere bụ isi maka tiori evolushọn. Otú ọ dị, nsogbu bụ na ọ dịghị evolushọn nke nwayo nke a hụtụrụla na fossils nke ga-egosi na tebụl geological ziri ezi. Ọbụna onye a ma ama bụ́ onye na-ekweghị na Chineke bụ́ Richard Dawkins ekwetawo otu ihe ahụ n’akwụkwọ ya bụ́ Sokea Kelloseppä (s. 240,241, The Blind Watchmaker): “ Kemgbe Darwin, ndị ọkà mmụta evolushọn amatala na ihe ndị a haziri n’usoro n’usoro n’usoro abụghị usoro dị nta. mgbanwe pụtara ìhè. N'otu aka ahụ, ọkà mmụta ihe ochie bụ Stephen Jay Gould, onye a ma ama nke na-ekweghị na Chineke ekwuwo, sị: "Achọghị m n'ụzọ ọ bụla iweda ikike nke echiche evolushọn ji nwayọọ nwayọọ nwere. Achọrọ m ikwu naanị na ọ dịbeghị mgbe a 'hụrụ ya' na nkume. " (13).

   Gịnị ka a pụrụ ikwubi n'ihe ndị a dị n'elu? Ọ bụrụ na enweghi mmepe nke nwayọ nwayọ, atụmatụ afọ nke eserese oge geological na echiche na ụdị dị iche iche apụtala n'ụwa n'oge dị iche iche nwere ike ịjụ ajụjụ. Enweghị ihe ndabere maka echiche dị otú ahụ. Kama nke ahụ, ọ bụ ihe ezi uche dị na ya iche na ụdị dị iche iche ndị gara aga na-adị n'ụwa n'otu oge, ma ọ bụ naanị na ebe obibi dị iche iche, n'ihi na ụfọdụ n'ime ha bụ anụ ọhịa mmiri, ndị ọzọ na-ala anụ, na ndị ọzọ n'etiti. Na mgbakwunye, ụfọdụ ụdị dị ka dinosaurs na trilobites, nke abụọ a na-ewere dị ka index fossils, apụọla n'iyi. Ọ dịghị ihe mere ị ga-eji kwere na ụfọdụ ụdị dị n'ezie tọrọ ma ọ bụ tọrọ karịa ndị ọzọ. Enweghị ike ịme nkwubi okwu dị otú ahụ na-adabere na fossils.

    Ihe ndị dị ndụ - ihe ndị dị ndụ kwesịrị ịnwụ n'ime ọtụtụ nde afọ gara aga, ma hụ na ọ ka dị ndụ taa - bụkwa ihe àmà na-egosi na a gaghị atụkwasị ọtụtụ nde afọ obi. Enwere n'ezie ọtụtụ narị fossils dị otú ahụ. Ụlọ ihe ngosi nka nke ọkà mmụta sayensị German bụ Dr Joachim Scheven nwere ihe atụ 500 nke ụdị anụ ahụ dị ndụ. Otu ihe atụ bụkwa coelacanth, nke a kwenyere na ọ nwụrụ n'afọ 65 gara aga, ya bụ n'otu oge ahụ dị na dinosaur. Otú ọ dị, a hụwo azụ̀ a dị ndụ n’oge a, n’ihi ya, olee ebe ọ nọworo na-ezo ruo nde afọ 65? Nhọrọ ọzọ, ma eleghị anya, nhọrọ bụ na enwebeghị ọtụtụ nde afọ.

Gịnị kpatara na dinosaurs ebighị ndụ ọtụtụ nde afọ gara aga ? Paragraf ndị gara aga rụtụrụ aka na ọ gaghị ekwe omume ịmata kpọmkwem afọ nke fossils. Ma ọ bụ enweghị ike igosi na fossils nke trilobites, dinosaurs ma ọ bụ mammoths, dịka ọmụmaatụ, dị iche na afọ. Enweghị ihe akaebe sayensị maka nke a, mana ụdị ndị a nwere ike dịrị ndụ n'otu oge n'ụwa, mana ọ bụ naanị n'akụkụ ebe obibi dị iche iche, dịka enwerekwa ugbu a mmiri, apiti, ugwu na mpaghara ugwu na anụmanụ na osisi ha.

    Gịnị banyere ndụ n’ụwa ruo ọtụtụ nde afọ, dị ka a na-agwa anyị ugboro ugboro n’usoro ihe omume okike ma ọ bụ n’ebe ndị ọzọ? A na-eleba anya n'okwu a nke ọma site na usoro rediocarbon n'ihi na ọ nwere ike ịlele afọ nke ihe atụ nke organic. A na-esi na nkume na-eme nha ndị ọzọ site na usoro redioaktivu, mana enwere ike iji usoro radiocarbon mee nha ozugbo site na fossils. Ọchịchị ọkara ndụ nke ihe a bụ afọ 5730, yabụ na ọ gaghị eme ma ọlị mgbe afọ 100,000 gachara.

    Kedu maka dinosaurs? Nnukwu arụmụka na mpaghara a bụ banyere dinosaurs. O yiri ka hà na-amasị ndị mmadụ, a gbalịwokwa site n'aka ha iji gosi na ọtụtụ nde afọ n'ụwa ziri ezi. Ha bụ ndị na-ezisa ozi ọma nke ndị ozizi evolushọn bụ́ ndị ha na-ewepụta mgbe ọ dị mkpa ma a bịa n’ọtụtụ nde afọ.

   Ma, ma. Dị ka ekwuru, mkpebi afọ nke dinosaurs dabere na chaatị oge geological chịkọtara na 1800s, bụ nke achọpụtara na ezighi ezi ọtụtụ oge. Enweghị ihe akaebe sayensị na dinosaurs tọrọ, dịka ọmụmaatụ, mammoths na anụmanụ ndị ọzọ kpochapụrụ. Nke a bụ nlebanya ole na ole dị mfe nke na-egosi na dinosaur ekpochapụbeghị kemgbe ọtụtụ nde afọ gara aga nakwa na ọtụtụ ụdị ọgbara ọhụrụ ebiela n'otu oge ahụ.

• Ụdị nke oge a ebiela n'otu oge dị ka dinosaurs. Ndị ọkà mmụta evolushọn na-ekwukarị banyere oge nke dinosaur n'ihi na, dịka ozizi evolushọn si kwuo, ha kwenyere na anụmanụ dị iche iche pụtara n'ụwa n'oge dị iche iche. Ha na-eche, dịka ọmụmaatụ, na nnụnụ si na dinosaurs, ya mere dinosaur ga-abụrịrị na ọ pụtara n'ụwa n'ihu nnụnụ. N'otu aka ahụ, ha na-eche na ụmụ anụmanụ mbụ apụtaghị n'ụwa ruo na njedebe nke oge dinosaur.

    Otú ọ dị, okwu ahụ bụ oge dinosaur bụ ihe na-eduhie eduhie n'ihi na a chọtara site na dinosaur strata kpọmkwem otu ụdị dị ka n'oge a: nduru, agụ iyi, eze boa, squirrel, beaver, badger, hedgehog, shark, beak water, cockroach, bee, mọsel, coral, alligator, caiman, nnụnụ nke oge a, mammals. Dịka ọmụmaatụ, a kwenyere na nnụnụ na-esi na dinosaur, ma a hụwo otu nnụnụ ahụ na dinosaur strata dị ka ọ dị taa: parrots, ducks, drakes, loons, flamingos, ikwiikwii, penguins, shorebirds, albatrosses, cormorants, na avocets. Ka ọ na-erule afọ 2000, edebanyela ihe karịrị narị anụ ọhịa dị iche iche nke nnụnụ ọgbara ọhụrụ site na Cretaceous strata. N'ime nchoputa ndị a, ka akọwara dịka n'akwụkwọ Carl Werner "Fosils dị ndụ". N'ime afọ 14, ọ na-eme nchọpụta banyere fossils site n'oge nke dinosaur, wee mara ndị ọkà mmụta paleontological akwụkwọ. wee gaa na ụlọ ngosi ihe mgbe ochie 60 nke sayensị okike gburugburu ụwa, were ihe dị ka foto 60,000. Dr Werner ekwu, sị:"Ụlọ ihe ngosi nka adịghị egosi ihe ndị a na-emepụta nnụnụ nke oge a, ma ọ bụ na-adọta ha na ihe oyiyi na-egosi gburugburu dinosaur. Ọ bụ ihe na-ezighị ezi. N'ụzọ bụ isi, mgbe ọ bụla T. Rex ma ọ bụ Triceratops na-egosi na ihe ngosi ngosi ihe ngosi nka, ọbọgwụ, loons, flamingos, ma ọ bụ ụfọdụ. N'ime nnụnụ ndị ọzọ nke oge a bụ ndị a chọtara n'otu ebe ahụ na dinosaurs, ekwesịrị igosi ya. parrot?

   Kedu ihe a ga-esi na nke a pụta? N'ezie, nnụnụ ebiela n'otu oge ahụ dị ka dinosaur, ọ dịghịkwa ihe mere a ga-eji kwere na site na ya ga-abụ ọtụtụ iri nde afọ.

    Kedu maka ụmụ anụmanụ? Dị ka ụfọdụ atụmatụ si kwuo, ọ dịkarịa ala 432 ụdị anụ ahụ ka achọpụtara na ha na dinosaur ( Kielan-Jaworowska, Z., Kielan, Cifelli, RL, na Luo, ZX, Mammals from the Age of Dinosaurs: Origins, Evolution and Structure, Columbia). Mahadum Press, NY, 2004) . N'otu aka ahụ, a chọtara ọkpụkpụ dinosaur n'etiti ọkpụkpụ ndị yiri ịnyịnya, ehi, na ọkpụkpụ atụrụ (Anderson, A., Tourism dabara na tyrannosaurus, Nature, 1989, 338, 289 / Dinosaurus nwere ike ịnwụ nwayọọ nwayọọ mgbe niile, 1984, New Scientist, 104, 9.) , Ya mere dinosaurs na anụ mamma ga-ebirịrị n'otu oge.

   Ọzọkwa, n'ajụjụ ọnụ vidiyo a gbara Carl Werner, onye na-ahụ maka ihe ngosi nka nke Utah Museum of Prehistory, Dr. Donald Burge, akọwawo, sị: “Anyị na-ahụ anụ anụ anụ n'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe niile e gwupụtara na dinosaur anyị. Anyị nwere tọn ụrọ bentonite iri nwere anụ anụ mammal, anyị na-agakwa inye ndị nyocha ndị ọzọ. Ọ bụghị n'ihi na anyị agaghị ahụ ha dị mkpa, kama n'ihi na ndụ dị mkpụmkpụ, na abụghị m ọkachamara na mammals: Enwere m ọkachamara na anụ ufe na dinosaur ". Ụdị nleba anya ndị a na-egosi na ụdị sitere na anụmanụ niile na-ebi n'otu oge n'otu oge, ma ọ bụ naanị n'ime ebe obibi dị iche iche. Ụfọdụ ụdị, dị ka dinosaurs, apụọla n'iyi. Ọbụna taa, ụdị na-anwụ anwụ.

• Anụ ahụ dị nro na-ezo aka na obere oge . Ekwuru na mbụ na mkpakọrịta nwoke na nwaanyị nke dinosaur gbadoro ụkwụ na eserese oge geological nke narị afọ nke 19 nke ekwenyere na dinosaur ekpochapụla afọ 65 gara aga.

   Fossils dainosaur nwekwara ike isi ísì rere ure. Jack Horner, bụ ọkà mmụta sayensị nke kwenyere na tiori evolushọn, kwuru banyere nnukwu ebe nchọpụta ihe omimi nke dinosaur na "ọkpụkpụ niile dị na Hell Creek na-esi ísì." Kedu ka ọkpụkpụ ga-esi esi ísì mgbe ọtụtụ iri nde afọ gasịrị? Ọ bụrụ na ha bụ agadi ahụ, n'ezie na ísì niile gaara ahapụ ha ugbu a.

    Gịnị ka ndị nchọpụta kwesịrị ime? Ọ ga-akacha mma ịhapụ chaatị oge ala ala e depụtara na narị afọ nke 19 ma lekwasị anya ozugbo na fossils. Ọ bụrụ na a ka nwere anụ ahụ dị nro, protein, DNA na radiocarbon fọdụrụ n'ime ha, ọ pụghị ịbụ ajụjụ nke ọtụtụ nde afọ. Ọnụnọ nke ihe ndị a na fossils na-egosi obere oge. Ndị a bụ metrik dị mma maka ịkọ afọ fossils.

• Nkọwa nke dragons. Ọtụtụ ndị na-ekwu na mmadụ ebibeghị n'otu oge ahụ dinosaur. Otú ọ dị, e nwere ọtụtụ ihe e zoro aka na dragons na omenala mmadụ. Onye Darwin dịkọrọ ndụ, Richard Owen, chepụtara aha ahụ dinosaur na 1841, mana a na-akọ banyere dragons kemgbe ọtụtụ narị afọ. Nke a bụ nkọwa ụfọdụ gbasara isiokwu a:

Nkịta ndị dị n'akụkọ ifo dị ịtụnanya, dị ka ezigbo anụmanụ ndị dịrị ndụ n'oge gara aga. Ha yiri nnukwu anụ ufe (dinosaur) bụ́ ndị chịrị ala ahụ ogologo oge tupu mmadụ apụta. A na-ewerekarị dragons dị ka ihe ọjọọ na ihe na-ebibi ihe. Mba ọ bụla zoro aka na ha na akụkọ ifo ha. ( The World Book Encyclopedia, Vol. 5, 1973, s. 265 )

Ebe ọ bụ na mmalite nke akụkọ ihe mere eme e dekọrọ, dragons apụtawo n'ebe nile: na mbụ Asiria na Babilọn akụkọ banyere mmepe nke mmepeanya, na ndị Juu akụkọ ihe mere eme nke Agba Ochie, n'ihe odide ochie nke China na Japan, na akụkọ ifo nke Greece, Rome. na Ndị Kraịst oge mbụ, n’ihe atụ nke America oge ochie, n’akụkọ ifo nke Africa na India. O siri ike ịchọta obodo nke na-etinyeghị dragons n'akụkọ ihe mere eme ya… Aristotle, Pliny na ndị ọzọ dere oge ochie kwuru na akụkọ dragọn gbadoro ụkwụ na eziokwu, ọ bụghị n'echiche. (14)

Akwụkwọ Nsọ kwukwara aha dragọn ahụ ọtụtụ oge (dịka ọmụmaatụ Job 30:29: Abụ m nwanne nkịta ọhịa, na enyi nke ikwiikwii). N'akụkụ a, enwere ike ịchọta nkọwa na-adọrọ mmasị banyere isiokwu ahụ site n'aka ọkà mmụta sayensị na-ekweghị na Chineke bụ Stephen Jay Gould. O kwuru na mgbe akwụkwọ Job na-ekwu banyere Behemoth, nanị anụmanụ nke nkọwa a dabara bụ dinosaur ( Pandans Tumme , s. 221, Ordfrontsförlag, 1987). Dị ka onye ozizi evolushọn, o kweere na ọ ga-abụrịrị na onye dere akwụkwọ Job nwetara ihe ọmụma ya banyere ihe ndị e gwupụtara n’ala. Otú ọ dị, nke a bụ otu n'ime akwụkwọ ndị kasị ochie na Bible na-ezo aka n'ụzọ doro anya na anụ dị ndụ (Job 40:15, lee ugbu a Behemoth, nke M'mere gị; ọ na-eri ahịhịa dị ka ehi…).

   Dragons na-apụtakwa na nka (www.dinoglyphs.fi). Edekọwo onyonyo nke dragons, dịka ọmụmaatụ, na ọta agha (Sutton Hoo) na ihe ịchọ mma mgbidi nke ụka (dịka SS Mary na Hardulph, England). N’ọnụ ụzọ ámá Ishta nke dị n’obodo Babịlọn oge ochie, e wezụga oké ehi na ọdụm, a na-egosi dragons. N'oge mbụ Mesopotamian cylinder seals, dragons nwere ọdụ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ n'olu pụtara (Moortgat, A., The art of Mesopotamia oge ochie, Phaidon Press, London 1969, p. 1,9,10 na Plate A.). Akwụkwọ Vance Nelson Dire Dragonsna-agwa ndị ọzọ ihe atụ. Ihe dị ịrịba ama banyere akwụkwọ a bụ na o nwere ihe osise ochie banyere dragons/dinosaurs, yana ihe osise ndị evolushọn nke oge a sere n'onwe ha dabere na ọkpụkpụ dinosaur. Ndị na-agụ akwụkwọ n'onwe ha nwere ike iji myirịta nke ọrụ nka ochie, yana eserese ndị e depụtara na ndabere nke ọkpụkpụ. Myirịta ha doro anya.

   Kedu maka zodiac ndị China? Ezi ihe atụ nke otú dinosaur nwere ike ịbụ n'ezie dragọn bụ horoscope a, nke a maara na ọ dịlarị ọtụtụ narị afọ. Ya mere, mgbe zodiac ndị China dabere na akara anụmanụ iri na abụọ na-emeghachi n'ime usoro afọ 12, e nwere anụmanụ 12 metụtara. 11 n'ime ha maara nke ọma ọbụna n'oge a: oke, ehi, agụ, oke bekee, agwọ, ịnyịnya, atụrụ, enwe, oke ọkụkọ, nkịta na ezi.. Kama nke ahụ, anụmanụ nke iri na abụọ bụ dragọn, nke na-adịghị adị taa. Ajụjụ dị mma bụ na ọ bụrụ na anụmanụ iri na otu ahụ bụ anụmanụ n'ezie, gịnị kpatara dragọn ahụ ga-abụ ihe dị iche na ihe okike? Ọ́ bụghị ihe ezi uche dị na ya ka e were ya na ọ dịrị ndụ n'otu oge ahụ ụmụ mmadụ, ma ọ pụwo n'iyi dị ka ọtụtụ anụmanụ ndị ọzọ? Ọ dị mma icheta ọzọ na ọ bụ naanị Richard Owen chepụtara okwu dinosaur na narị afọ nke 19. Tupu mgbe ahụ, a na-eji aha dragọn ahụ mee ihe ruo ọtụtụ narị afọ. 

Kedu otu ị ga-esi kwado ozizi evolushọn?

Ozizi evolushọn bụ ihe megidere ọrụ okike Chineke. Ozizi a, nke Darwin weputara, na-eche na ọ malitere site n'obere cell stem, bụ nke sitere na ọtụtụ nde afọ wee ghọọ ụdị dị mgbagwoju anya.

   Ma ozizi Darwin ọ̀ bụ eziokwu? Enwere ike ịnwale ya site na ihe akaebe bara uru. Nke a bụ isi ihe ụfọdụ.

1. egosibeghị ọmụmụ nke ndụ n'onwe ya . Tupu ndụ amalite, ọ ghaghị ịdị adị. Mana nke a bụ nsogbu mbụ nke echiche Darwin. Ozizi ahụ dum enweghị ntọala ya, ebe ọ bụ na ndụ enweghị ike ibili n'onwe ya, dịka ekwuru na mbụ. Naanị ndụ nwere ike iweta ndụ, ma ọ dịghị ihe ọzọ a chọtara na iwu a. A na-ezute nsogbu a ma ọ bụrụ na mmadụ na-agbaso usoro nkọwa nke ekweghị na Chineke site na mmalite ruo ọgwụgwụ. 

2. Radiocarbon na-agbagha echiche nke ogologo oge . Nsogbu ọzọ bụ na radiocarbon dị na fossils na coal nke oge niile, nke e weere na ọ dịla nde afọ (Lowe, DC, nsogbu ndị metụtara iji coal dị ka isi iyi nke ihe ndabere 14C n'efu, Radiocarbon 31 (2): 117 -120, 1989). Ọnụnọ nke radiocarbon na-ezo aka naanị puku afọ, nke pụtara na ọ nweghị oge fọdụrụ maka mmepe e chere. Nke a bụ nnukwu nsogbu nye echiche Darwin n'ihi na ndị na-eke evolushọn kwenyere na ọ dị mkpa ọtụtụ nde afọ.

3. Mgbawa Cambrian na-agbagha ozizi evolushọn . Tupu mgbe ahụ, ekwuru otú ihe mgbawa ahụ a na-akpọ Cambrian si gọnarị osisi evolushọn (echiche bụ́ na mkpụrụ ndụ stem dị mfe aghọwo ụdị ndụ ọhụrụ na-adịwanye ọhụrụ). Ma ọ bụ osisi a gbadoro ụkwụ. Ihe omuma nke fosil na-egosi na site na mmalite, mgbagwoju anya na udiri udiri di iche iche tinyere aka. Nke a dabara na ihe nlereanya okike.

4. Ọ dịghị ọkara mepụtara uche na akụkụ . Ọ bụrụ na ozizi evolushọn bụ eziokwu, ekwesịrị inwe ọtụtụ nde mmetụta uche, aka, ụkwụ, ma ọ bụ mmalite nke akụkụ ahụ ndị ọzọ na okike. Kama, akụkụ ahụ ndị a dị njikere ma rụọ ọrụ. Ọbụna Richard Dawkins, onye a ma ama na-ekweghị na Chineke, kwetara na ụdị ọ bụla na akụkụ ọ bụla dị n'ụdị ọ bụla a mụọla ugbu a dị mma n'ihe ọ na-eme. Nleba anya dị otú ahụ dabara nke ọma na tiori evolushọn, mana nke ọma n'ụdị okike:

Eziokwu dabere na nleba anya bụ na ụdị ọ bụla na akụkụ ọ bụla dị n'ime ụdị nke enyochala ugbu a dị mma n'ihe ọ na-eme. Nku nke nnụnụ, aṅụ na ụsụ dị mma maka ife efe. Anya mara mma ịhụ. Akwụkwọ dị mma na photosynthesis. Anyị na-ebi na mbara ala, ebe anyị na-gburugburu eleghị anya nde iri, nke niile onwe ha na-egosi a siri ike nro nke pụtara imewe. Ụdị ọ bụla dabara nke ọma n'ụdị ndụ ya pụrụ iche. (15)

N'okwu ya gara aga, Dawkins na-ekweta n'ezoghị ọnụ na ịdị adị nke imewe nwere ọgụgụ isi, n'agbanyeghị na ọ kpachaara gọnarị ya. Otú ọ dị, ihe àmà na-egosi n'ụzọ doro anya ịdị adị nke ọgụgụ isi. Ajụjụ dị mkpa bụ; Ọ na-arụ ọrụ? Ya bụ, ọ bụrụ na ihe niile na-arụ ọrụ, ọ bụ ihe gbasara nhazi ọrụ na ọgụgụ isi, na usoro ahụ enweghị ike ịmalite n'onwe ya.

    Ọ bụ ihe ijuanya na mgbe enwere ihe oyiyi nke onye egwuregwu bọọlụ bụ Jari Litmanen na Lahti, dịka ọmụmaatụ, ndị niile na-ekweghị na Chineke na-ekweta atụmatụ nwere ọgụgụ isi n'azụ ya. Ha ekwetaghị na a mụrụ ihe oyiyi a n'onwe ha, mana ha kwenyere n'ichepụta ọgụgụ isi na usoro ọmụmụ ya. Otú ọ dị, ha na-amachibido imepụta ọgụgụ isi n'ime ihe ndị dị ndụ nke dị ọtụtụ ugboro karịa nke nwere ike ịkwaga, ịba ụba, rie nri, ịdaba n'ịhụnanya, na inwe mmetụta mmetụta ndị ọzọ. Nke a abụghị echiche ezi uche dị na ya.

5. Fossils na-agbagha ozizi evolushọn . A kọwalarị ya na ọ dịghị mmepe nke nwayo nke nta nke nta na fossils. Stephen Jay Gould, tinyere ndị ọzọ, ekwuwo, sị: “Achọghị m n'ụzọ ọ bụla iweda ikike nke echiche evolushọn ji nwayọọ nwayọọ na-eru eru. Achọrọ m ikwu naanị na ọ dịbeghị mgbe a 'hụrụ ya' na nkume. " (16). N'otu aka ahụ, ọtụtụ ndị ọzọ na-edu ndú ọkà mmụta ihe ochie ekwetawo na evolushọn ji nwayọọ nwayọọ na-apụtaghị na fossils, ọ bụ ezie na ọ bụ isi mmalite nke Darwin's theory. Enweghị ike ịkpọkwa arụmụka na ndekọ fosil ezughị ezu. Ọ bụghịzi nke ahụ, n'ihi na ọ dịkarịa ala otu narị nde fossils ka gwupụtara n'ụwa. Ọ bụrụ na enweghi mmepe nwayọọ nwayọọ ma ọ bụ ụdị etiti dị n'ime ihe a, ọ bụghịkwa na ihe fọdụrụ n'ala. Okwu ndị a na-egosi ka ụdịdị etiti na-efu:

Ọ bụ ihe ijuanya na oghere ndị dị na ihe ọkụkụ na-agbanwe agbanwe n'ụzọ ụfọdụ: fossils na-efu site na ebe niile dị mkpa. (Francis Hitching, The Neck of the Giraffe , 1982, p. 19)

N'agbanyeghị otú ogologo n'oge gara aga anyị na-aga na usoro nke fossils nke anụmanụ ndị ahụ na mbụ dịrị ndụ n'ụwa, anyị enweghị ike ịhụ ọbụna a akara nke anụmanụ ụdị nke ga-n'etiti ụdị n'etiti oké ìgwè na phyla ... The kasị ukwuu otu. nke alaeze anụmanụ anaghị ejikọta onwe ha. Ha bụ ma bụrụ otu kemgbe mmalite ... Ọ dịghịkwa anụmanụ na-enweghị ike ịtọ na phylum nke ya ma ọ bụ nnukwu ìgwè a chọtara site na ụdị nkume ndị mbụ stratified ... Nke a zuru oke enweghị ụdị etiti dị n'etiti nnukwu ìgwè dị iche iche. Enwere ike ịkọwa nke anụmanụ n'otu ụzọ naanị ... Ọ bụrụ na anyị dị njikere iwere eziokwu dịka ha dị, anyị ga-ekwenye na ọ dịtụbeghị ụdị etiti dị otú ahụ; N’ikwu ya n’ụzọ ọzọ, nnukwu otu ndị a enwewo otu mmekọrita n’etiti onwe ha kemgbe mmalite.(Austin H. Clark, The New Evolution, p. 189)

Kedu ihe a ga-esi na nke a pụta? Anyị kwesịrị ịjụ ozizi Darwin na-adabere na fossils, dị nnọọ ka Darwin n'onwe ya kwuru na ndabere nke fossil data nke a chọtara n'oge ahụ: " Ndị kwenyere na akụkọ banyere ọdịdị ala zuru oke ma ọ bụ na-ezughị ezu ga-ajụ echiche m" (17) . ).

6. Nhọrọ eke na ozuzu adịghị emepụta ihe ọhụrụ . N'akwụkwọ ya On the Origin of Species, Darwin welitere echiche bụ́ na nhọrọ okike dị n'azụ evolushọn. O jiri dị ka ihe atụ nhọrọ nke mmadụ mere, ya bụ ozuzu, na otú o kwere omume na-emetụta ọdịdị nke anụmanụ site na ya.

    Otú ọ dị, nsogbu dị na nhọrọ okike na nhọrọ mmadụ bụ na ha adịghị emepụta ihe ọhụrụ. Ha na-ahọrọ naanị site na ihe dị adị, ya bụ, ochie . Enwere ike ime ka àgwà ụfọdụ pụta ìhè wee dị ndụ, ma ọ bụghị ndụ nkịtị na-ewepụta ozi ọhụrụ. Ntule dị adị enwekwaghị ike ịgbanwe ghọọ nke ọzọ.

   N'otu aka ahụ, mgbanwe na-eme, mana ọ bụ naanị n'ime oke ụfọdụ. Nke a ga-ekwe omume n'ihi na a na-ahazi anụmanụ na osisi ndị nwere ike ime mgbanwe na ịmụ nwa. Dịka ọmụmaatụ, ịzụ nwa nwere ike imetụta ogologo ụkwụ nkịta ma ọ bụ nha na nhazi nke osisi, ma n'oge ụfọdụ ị ga-agafe oke ma ghara ịgafe ya. Ọ dịghị ụdị ọhụrụ na-apụta ma ọ dịghị ihe ịrịba ama nke ozi ọhụrụ.

Ndị na-azụ anụ na-achọpụtakarị na mgbe ọgbọ ole na ole nke nchacha gasịrị, a na-enweta oke oke: ịgafe ebe a agaghị ekwe omume, ọ dịghịkwa ụdị ọhụrụ e kere. (…) Ya mere, ule ọmụmụ kagburu tiori evolushọn kama ịkwado ya. (Na Oku, 3.7.1972, p. 8,9)

Nsogbu ọzọ bụ ịda ogbenye mkpụrụ ndụ ihe nketa. Ka mgbanwe na ngbanwe na-ewere ọnọdụ, ụfọdụ n'ime ihe nketa mkpụrụ ndụ ihe nketa nke ndị nna ochie nwere na-efunarị. Ka ihe ndị dị ndụ na-akpachapụ anya, dịka ọmụmaatụ n'ihi ozuzu ma ọ bụ ọdịdị ala, ka enwere ohere maka mgbanwe n'ọdịnihu. Ụgbọ oloko evolushọn na-aga n'ụzọ na-ezighi ezi ka ọ na-ewekwu oge. Ihe nketa mkpụrụ ndụ ihe nketa dara ogbenye, mana ọ nweghị ụdị ụdị ọhụụ na-apụta.

7. Mgbanwe anaghị emepụta ozi ọhụrụ na ụdị akụkụ s ọhụrụ. N'ihe banyere evolushọn, ndị ọkà mmụta evolushọn kwuru eziokwu na ọ na-eme. Ọ bụ naanị ihe gbasara evolushọn pụtara. Ọ bụrụ na ọ bụ ajụjụ gbasara mgbanwe na mgbanwe nkịtị, ndị ọkà mmụta evolushọn ziri ezi na a na-ahụ ya. Enwere ezi ihe atụ nke ahụ n'akwụkwọ nke ndị evolushọn dere. Kama, echiche nke primordial cell-to-mmadụ bụ echiche na-edoghị anya nke a na-ahụtụbeghị na ọdịdị nke ọgbara ọhụrụ ma ọ bụ fossils.

    N'agbanyeghị ihe niile, ndị ọkà mmụta evolushọn na-agbalị ịchọta usoro ga-akọwa mmepe site na cell mbụ dị mfe ruo n'ụdị mgbagwoju anya. Ha ejirila mmụkọ nyere aka na nke a.

    Agbanyeghị, ngbanwe na-eduga n'akụkụ nke ọzọ n'ihe gbasara mmepe. Ha na-emebi emebi, ntụgharị na-ebute mmepe ala. Ọ bụrụ na ha na-aga n'ihu na mmepe, ndị na-eme nchọpụta ga-egosi ọtụtụ puku ihe atụ nke mmụgharị na-amụba ozi na mmepe elu, mana nke a agaghị ekwe omume. Mgbanwe na-eme - nku na akụkụ ahụ mebiri emebi, mfu nke pigmenti ... - ma ọ dịghị ihe atụ doro anya nke mmụba nke ozi ahụbeghị. N'aka nke ọzọ, a chọpụtala site na nnwale mgbanwe mgbanwe na mutant na-emepụta nke mbụ dị adị na mbụ. A na-emegharị mmụgharị ndị yiri ya ugboro ugboro na nnwale.

   N'ezie, ọ bụ eziokwu na ụfọdụ mmụgharị nwere ike ịba uru na, dịka ọmụmaatụ, gburugburu ebe obibi na-egbu egbu ma ọ bụ gburugburu ebe obibi nwere ọtụtụ ọgwụ nje, ma mgbe ọnọdụ laghachiri na nkịtị, ndị mmadụ na-enwe mgbanwe na-adịkarịghị adị ndụ n'okpuru ọnọdụ nkịtị. Otu ihe atụ bụ anaemia sickle cell. Ndị nwere ngbanwe a nwere ike ime nke ọma na mpaghara ịba, mana ọ bụ ọrịa siri ike na mpaghara na-abụghị ịba. Ọ bụrụ na e ketara ngbanwe a n'aka nne na nna, ọrịa a na-egbu egbu. N'otu aka ahụ, azụ ndị na-efunahụ anya ha site na mmụpụta nwere ike ịdị ndụ n'ọgba gbara ọchịchịrị mana ọ bụghị n'ọnọdụ nkịtị. Ma ọ bụ enwe ndị tụfuru nku ha site na mgbanwe mgbanwe nwere ike ijikwa n'àgwàetiti ikuku na-eku ọkụ n'ihi na ha adịghị abanye n'oké osimiri ngwa ngwa, ma n'ebe ndị ọzọ ha nọ na nsogbu.

    Ọtụtụ ndị nchọpụta maara mpaghara ahụ gọnarị na mmụgharị ga-eweta nnukwu mgbanwe ma ọ bụ mepụta nke ọhụrụ. Egosiputara nke a site na ọmụmaatụ ọtụtụ iri afọ nke nnwale mutation na ijiji banana na nje bacteria. Nke a bụ ụfọdụ okwu sitere n'aka ndị nyocha gbasara isiokwu a:

Ọ bụ ezie na enyochala ọtụtụ puku mmụgharị n'oge anyị, anyị ahụbeghị ikpe doro anya nke mgbanwe ga-agbanwe anụmanụ ka ọ bụrụ nke siri ike karị, mepụta usoro ọhụrụ, ma ọ bụ ọbụna mee mgbanwe miri emi, nke ọhụrụ. (RD Clark, Darwin: Tupu na Mgbe , p. 131)

Mgbanwe ndị anyị maara - nke a na-eche na ọ bụ ya kpatara okike nke ụwa dị ndụ - bụ n'ozuzu ma ọ bụ mfu nke akụkụ ahụ, mwepu (mfu nke pigmenti, mfu nke ngwa ngwa), ma ọ bụ mmegharị nke akụkụ ahụ dị adị. N'ọnọdụ ọ bụla ha na-emepụta ihe ọ bụla dị ọhụrụ ma ọ bụ onye ọ bụla na usoro ihe ọkụkụ, ihe ọ bụla a pụrụ iwere dị ka ihe ndabere nke akụkụ ọhụrụ ma ọ bụ mmalite nke ọrụ ọhụrụ. (Jean Rostand, Akwụkwọ Orion nke Evolution , 1961, p. 79)

A ghaghị ịghọta na ndị ọkà mmụta sayensị nwere netwọk na-anabata nke ọma na nke sara mbara maka ịchọpụta mmụgharị na-abawanye ozi. Ọtụtụ ndị ọkà mmụta mkpụrụ ndụ ihe nketa na-emepere ha anya. -- Otú ọ dị, ekwenyeghị m na e nwere ọbụna otu ihe atụ doro anya nke mmụgharị nke ga-emepụtawo ozi na-enweghị mgbagha. (Sanford, J., Genetic Entropy and the Mystery of the Genome, Ivan Press, New York, p. 17).

Nkwubi okwu bụ na mutations enweghị ike ịbụ engine nke evolushọn, ma ọ bụ ike eke nhọrọ, n'ihi na ọ dịghị emepụta ọhụrụ ozi na ọhụrụ mgbagwoju Ọdịdị chọrọ site "si primordial cell na mmadụ" -theory. Nkọwa niile dị na akwụkwọ evolushọn bụ ezigbo ihe atụ, ma ọ bụ naanị ihe atụ nke mgbanwe na mgbanwe dị ka nguzogide nje bacteria, oke beak size dị iche iche, ụmụ ahụhụ na-eguzogide ụmụ ahụhụ, mgbanwe na-eto eto na-eto eto n'ihi oke azụ, ọchịchịrị na agba agba nke peppered nla na mgbanwe. n'ihi ihe mgbochi ala. Ihe ndị a niile bụ ihe atụ nke otu ndị mmadụ si anabata mgbanwe na gburugburu ebe obibi, mana ụdị ndị bụ isi na-anọgide na-adị otu mgbe niile ma ghara ịgbanwe na ndị ọzọ. Bacteria na-anọgide dị ka nje bacteria, nkịta dị ka nkịta, nwamba dị ka nwamba, wdg. Mgbanwe na-ewere ọnọdụ,

   Ọ bụ ihe kwesịrị ịrịba ama na n'akwụkwọ ya On the Origin of Species , Darwin egosighịkwa ihe atụ ọ bụla nke mgbanwe ụdị, kama ọ bụ naanị ihe atụ nke mgbanwe na mgbanwe n'ime otu ndị bụ isi. Ha bụ ezi ihe nlereanya, ma ọ dịghị ọzọ. Ha anaghị egosi "site na primordial cell ruo mmadụ" -theory bụ eziokwu. Darwin n’onwe ya kwuru n’akwụkwọ ozi ya, sị: “Ọ na-agwụ m ike ịgwa ndị mmadụ na anaghị m ekwu na m nwere ihe àmà ọ bụla na-egosi na otu ụdị agbanweela ghọọ ụdị ọzọ nakwa na ekwere m na echiche a ziri ezi karịsịa n’ihi na e nwere ike ịchịkọta ma kọwaa ọtụtụ ihe ọhụrụ. dabere na ya” (18). N'otu aka ahụ, nhota na-esonụ na-ekwu na n'akwụkwọ Darwin On the Origin of Species enweghị ezigbo ihe atụ nke mgbanwe ụdị:

"Ọ bụ ihe ijuanya na akwụkwọ a ma ama maka ịkọwa mmalite nke ụdị adịghị akọwa ya n'ụzọ ọ bụla." (Christopher Booker, Times columnist na-ezo aka Darwin's magnum opus, On the Origin of Species) (19)

Kedu otu ị ga-esi kwenye na mpụta nke mmadụ sitere na enwe dị ka enwe?

Ebumnuche bụ isi nke evolushọn bụ na ụdị niile dị ugbu a nwere otu ụdị azuokokoosisi: cell stem dị mfe. Otú ahụ ka ọ dịkwa mmadụ nke oge a. Ndị ọkà mmụta evolushọn na-akụzi na anyị esiwo n’otu mkpụrụ ndụ primordial ahụ, bụ́ nke malitere ịghọ ụdị ndụ mmiri na, dị ka nzọụkwụ ikpeazụ, tupu mmadụ abanye n’ebe ndị nna ochie yiri enwe ọgbara ọhụrụ. Nke a bụ otú ndị ọkà mmụta evolushọn siri kwenye, ọ bụ ezie na ọ dịghị evolushọn nke nta nke nta a pụrụ ịhụ n'ime ihe ndị e kere eke.

     Ma nghọta evolushọn banyere mmalite mmadụ ọ̀ bụ eziokwu? Anyị ga-akọwapụta ihe abụọ dị mkpa mere na-egosi ihe dị iche:

Ihe fọdụrụ nke mmadụ nke oge a n'ọkwa ochie na-agbagha nzụlite . Ihe mbụ kpatara ya dị mfe ma bụrụ na achọtawo ihe fọdụrụ n'ụzọ doro anya nke ụmụ mmadụ nke oge a na ọ dịkarịa ala dị ka ndị agadi ma ọ bụ ndị agadi dị ka ihe fọdụrụ nke ndị nna nna ha chere na ha bụ ndị nna ochie, ọbụna nke mere na ihe fọdụrụ nke mmadụ nke oge a dị na strata ochie karịa ka ha chere na nna ochie ha. A hụwo ọbụna ihe fọdụrụ na ihe ndị doro anya nke ndị mmadụ n'oge a n'ọdụ ụgbọ mmiri ndị e weere na ha dị ọtụtụ narị nde afọ.

    Kedu ihe nke a pụtara? Ọ pụtara na mmadụ nke oge a apụtawo ma ọ dịghị ihe ọzọ n'otu oge n'ụwa ma ọ bụ ọbụna tupu ya e chere na ọ bụ nna ochie. Ọ gaghị ekwe omume n'ụzọ ọ bụla n'ihi na ụmụ ahụ apụghị ịdị ndụ n'ihu ndị nna nna ha. Nke a bụ esemokwu doro anya nke na-agbagha nkọwa evolushọn nke mmalite mmadụ.

   Ntụle ndị a na-agwa gị karịa maka nke a. Ndị ọkà mmụta sayensị a ma ama na-ekweta n’ụzọ doro anya otú e si hụwo ihe fọdụrụ nke mmadụ nke oge a ugboro ugboro n’ọgbọ ochie, ma a jụwo ha n’ihi na ha adịwo nnọọ nke ọhụrụ n’ịdị mma. Achọpụtala ọtụtụ ihe ndị yiri ya:

LBS Leakey: “Enweghị m obi abụọ ọ bụla na a chọtara ozu ụmụ mmadụ nke omenala [Acheul na Chelles] ọtụtụ oge (...) mana achọpụtabeghị ha dị ka nke a ma ọ bụ na a jụrụ ya n'ihi na ha bụ ndị Ụdị Homo sapiens , n'ihi ya, a pụghị iwere ha ka ndị agadi." (20)

RS Lull: … Ụdị ọkpụkpụ ọkpụkpụ apụtala ugboro ugboro. (...) Nke ọ bụla n'ime ha, n'agbanyeghị na ha na-emezu ihe ndị ọzọ chọrọ nke ịka nká - ịbụ ndị e liri na ochie n'ígwé, pụtara nke anụmanụ foduru n'etiti ha na otu fossilization ọkwa, wdg - ezughị iji gboo chọrọ nke anụ ahụ anthropology, n’ihi na ọ dịghị nke ọ bụla n’ime ha nwere akụkụ ahụ́ ndị ndị India America na-agaghị enwe taa.” (21)

Marvin L. Lubenow edewo n'otu isiokwu ahụ n'akwụkwọ ya Myytti apinaihmisistä (Ọkpụkpụ nke Esemokwu) . N'akwụkwọ a, ọ chịkọtala afọ nke ndị na-emepụta evolushọn maka fossils ha chọtara . Achọpụtara niile a kọrọ n'akwụkwọ ndị evolushọn gụnyere.

    Otu nsogbu ahụ na-ebilite na nhazi afọ ndị a nke ndị evolushọn: a na-ahụ fossils n'ụdị nke ụwa agwakọtara na enweghị usoro evolushọn ọ bụla edepụtara. Achọghị ha n'usoro evolushọn chọrọ. Ihe a chọpụtara adịghị egosi na mmadụ si n'aka ndị nna ochie dị mfe enwe.

    N'akwụkwọ ya, Lubenow kwuru:

   (…) N'ikpeazụ, "Ụbọchị Fossil" nke usoro ọmụmụ anyị bịara. Ụmụ akwụkwọ ahụ kesara ụmụ akwụkwọ ibe ha akụkọ ha ma tinye ihe ndị dị ndụ ha na atụmatụ na-eso afọ na nhazi ọkwa nke ndị ọkà mmụta evolushọn nyere. Ka iberi ndị ahụ ji nke nta nke nta na-abanye, ụmụ akwụkwọ ahụ ghọtara nke ọma na fossils egosighi na evolushọn nke mmadụ.

   Ọ bụrụ na evolushọn nke mmadụ bụ eziokwu, a ga-edobe ihe ndị ahụ n'ahịrị oge sitere na South ape, site n'ụdị ụfọdụ Homo habilis , Homo erectus na Homo sapiens mbụ , na n'ikpeazụ na Homo sapiens nke oge a.(nke ahụ bụ anyị, ndị dị ukwuu ma mara mma). Kama, a ga-edobe fossils ebe a na ebe ahụ na-enweghị usoro evolushọn doro anya. Ọ bụ ezie na ụmụ akwụkwọ ahụ ji oge mkpakọrịta nwoke na nwaanyị na-akpa na nhazi nke ndị evolushọn n’onwe ha, ọ bịara doo ha anya na ihe ndị ahụ e kere eke na-emebi ozizi evolushọn nke mmadụ. Usoro nkuzi ọ bụla ma ọ bụ usoro nkuzi ọ bụla nke m agaraghị enwe mmasị dị ka ọmụmụ ihe ụmụ akwụkwọ ahụ mere n'onwe ha. Ọ dịghị ihe m gaara ekwu nke gaara enwe mmetụta dị ukwuu n'ahụ ụmụ akwụkwọ ahụ dị ka eziokwu gba ọtọ banyere ihe anụ ahụ mmadụ n'onwe ya. (22)

Na fossils naanị otu abụọ: apes nkịtị na nke oge a ụmụ mmadụ . Dị ka ekwuru, isi mmalite nke ozizi evolushọn bụ na mmadụ si n'ụdị enwe pụta, nke mere na n'ime akụkọ ihe mere eme ụmụ mmadụ na-agbagwoju anya na-abịa n'ụwa. Echiche a bụ echiche nke Darwin na ndị ha na ya dịkọrọ ndụ, ọ bụ ezie na a chọtara ntakịrị ihe nke ndị e chere na ha bụ ndị nna ochie na narị afọ nke 19. Darwin na ndị otu ya nọ naanị na nkwenye na atụmanya na a ga-ahụ ha n'ime ala.

   Otu nkwenye ahụ dịkwa n'ọchịchọ a na-achọ anụ ahụ mmadụ taa. N'ihi na ndị mmadụ nwere okwukwe na tiori evolushọn, ha na-achọ ndị e chere na ha bụ ndị nna ochie nke mmadụ. Okwukwe na-emetụta ihe niile ha na-eme. Ma ọ bụ ọ bụrụ na ha enweghị okwukwe na evolushọn nke mmadụ site n'aka ndị nna ochie dị ka enwe, mkpali ha agaghị ezuru ịchọ.

    Gịnị ka achọpụtala? Ha anaghị akparị ndị na-akwado tiori evolushọn ọnụ. Ha ekwenyeghị na naanị ihe nchọpụta ọ bụla, ma ọzọ, a pụrụ ịhụ ihe doro anya na nchọta: n'ikpeazụ, e nwere nanị otu abụọ: n'ụzọ doro anya ndị dị ka enwe na ndị nkịtị. Nkewa a na-aga n'ihu n'ụzọ na apes ndịda (Australopithecus) bụ, dị ka aha ahụ pụtara, apes nkịtị, dị ka Ardi, onye ụbụrụ ya dị ntakịrị karịa nke apes ndịda. (Homo Habilis bụ klaasị na-edoghị anya nke nwere ike ịbụ ngwakọta nke otu dị iche iche. Ụfọdụ n'ime atụmatụ ya na-egosi na ọ dị ka enwe karịa ka enwe ndịda). Kama, Homo Erectus na onye Neanderthal, bụ ndị yiri ibe ha, bụ ndị nkịtị.

    Gịnị kpatara nkewa dị otú ahụ n'ime nanị ụzọ abụọ? Ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị n'onwe ha ekwetawo na ape ndịda apụghị ịbụ nna nna mmadụ, kama na ọ bụ enwe nkịtị, ụdị anwụghị anwụ. Eruola nkwubi okwu a n'ihi na ahụ ha dị ka enwe na nha ụbụrụ dị naanị otu ụzọ n'ụzọ atọ nke ụbụrụ mmadụ nke oge a. Nke a bụ okwu ole na ole:

Mgbe ị na-atụnyere okpokoro isi nke nwoke na anthropoid, okpokoro isi nke Australopithecus doro anya karịa okpokoro isi nke anthropoid. Ịkwado ma ọ bụghị ya ga-abụ otu ihe na-ekwu na oji dị ọcha. (23)

Nchọpụta anyị na-eme ka enweghị obi abụọ ọ bụla na (…) Australopithecus adịghị ka Homo sapiens ; kama, ọ yiri guenon na anthropoids nke oge a. (24)

Gịnị banyere Homo erectus na nwoke Neanderthal, bụ́ ndị yiri ibe ha nke ukwuu, nke ụbụrụ ha na ọdịdị ahụ́ ha na-echetara nnọọ ụmụ mmadụ nke oge a? Achọtala ihe akaebe zuru oke maka mmadụ abụọ ahụ taa. Homo erectus enwewo ike itinye aka na ịnyagharị ma mepụtakwa ngwá ọrụ nke mere na evolushọn Dr Alan Thorne kwuru na mmalite 1993, sị: "Ha abụghị Homo erectus (n'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, e kwesịghị ịkpọ ha aha a). Ha bụ mmadụ." (Onye Ọstrelia, 19 Ọgọst 1993). N'otu aka ahụ, ndị ọkà mmụta sayensị nke oge a aghọwo ndị na-enwewanye mmasị n'echiche nke na a pụrụ iwere nwoke Neanderthal dị ka ezigbo mmadụ. Na mgbakwunye na nhazi ahụ, ihe kpatara ya bụ ọtụtụ nchọpụta omenala na ọmụmụ DNA ọhụrụ.(Donald Johnson / James Shreeve: Lucy's Child, p. 49).

   Otu n'ime ndị nyocha ahụ tụrụ aro itinye Homo erectus na Neandertal na klaasị Homo sapiens bụ ọmụmaatụ Milford Wolpoff. Ihe mere okwu a nke ọkà mmụta ihe banyere evolushọn pụta dị ịrịba ama bụ na e kwuru na ọ hụla karịa onye ọ bụla ọzọ ihe mbụ nke hominides. N'otu aka ahụ, Bernard Wood, bụ onye e weere na-eduga ikike na evolushọn pedigrees, na M. Collard kwuru na ọtụtụ putative hominides fọrọ nke nta ka kpamkpam mmadụ-dị ka ma ọ bụ fọrọ nke nta kpamkpam Southern enwe-dị ka (Science 284 (5411): 65-71, 1999).

    Kedu ihe a ga-esi na nke a pụta? Ọ baghị uru ikwu banyere apeman, n'ihi na n'ezie enwere naanị mmadụ na enwe. Enwere naanị otu abụọ a, dị ka ọtụtụ ndị nchọpụta na-eduga na mpaghara a kwuru.

   N’aka nke ọzọ, a bịa n’ihe banyere ọdịdị mmadụ n’ụwa, e nweghị ihe e ji n’aka na ọ bụla ihe mere mmadụ ga-eji pụta n’ụwa karịa ihe Baịbụl kwuru, ya bụ, ihe dị ka puku afọ isii gara aga. Gịnị kpatara ya? Ihe kpatara ya bụ na ọ nweghị ihe akaebe doro anya maka ogologo oge. The mara akụkọ ihe mere eme n'ezie malite azụ naanị 4000-5000 afọ, mgbe na mberede na n'out oge ihe dị ka ide, ewu, obodo, agriculture, omenala, mgbagwoju mgbakọ na mwepụ, ite, ngwá ọrụ ime na ihe ndị ọzọ na-ewere àgwà nke mmadụ pụtara. Ọtụtụ ndị ọkà mmụta evolushọn na-enwe mmasị ikwu banyere oge mbụ na akụkọ ihe mere eme, ma ọ dịghị ezigbo ihe àmà na-egosi na oge tupu akụkọ ihe mere eme dị, dịka ọmụmaatụ, 10,000 ruo 20,000 afọ gara aga, n'ihi na a maghị ụlọ na ihe ndị a kpọtụrụ aha n'elu nke ọma site n'oge ahụ.

   Ọzọkwa, ọ bụ ihe ijuanya na mmadụ etolitela afọ ole na ole gara aga, mana omenala ya agbasala na mberede gburugburu ụwa na puku afọ ole na ole gara aga. Nkọwa ka mma bụ na mmadụ dị adị naanị puku afọ ole na ole, ya mere ụlọ, obodo, nkà asụsụ, na omenala pụtara naanị n'oge ahụ, dịka akwụkwọ Jenesis na-egosi. 

Anọla n'èzí ala-eze Chineke!

N'ikpeazụ, ezigbo onye na-agụ akwụkwọ! Chineke hụrụ gị n'anya ma chọọ ka ị banye n'alaeze ya ebighị ebi. Ọbụna ma ọ bụrụ na ị bụbu onye na-akwa emo na onye iro nke Chineke, Chineke nwere ezi atụmatụ maka gị. Ghọta amaokwu ndị na-esonụ na-ekwu banyere ịhụnanya Chineke nwere n'ebe ndị mmadụ nọ. Ha na-akọ otú Jizọs si bata n’ụwa ka onye ọ bụla nwee ike nweta ndụ ebighị ebi na mgbaghara mmehie. Onye ọ bụla nọ n'ụwa nwere ike ịhụ nke a:

- ( Jọn 3:16 ) N’ihi na Chineke hụrụ ụwa n’anya otú ahụ, na o nyere Ọkpara ọ mụrụ naanị ya, ka onye ọ bụla nke kwere na ya wee ghara ịla n’iyi, kama ka o nwee ndụ ebighị ebi.

- (1 Jọn 4:10) N'ime nke a ka ịhụnanya dị, ọ bụghị na anyị hụrụ Chineke n'anya, kama na ọ hụrụ anyị n'anya wee zite Ọkpara ya ka ọ bụrụ ihe mgbapụta maka mmehie anyị.

Ma mmadụ ọ̀ na-enwe mmekọrịta ya na Chineke na mgbaghara mmehie na-akpaghị aka? Mba, mmadụ ga-echigharịkwuru Chineke na-ekwupụta mmehie ya. Ọtụtụ ndị nwere ike inwe naanị okwukwe nke ha jisie ike na ihe niile e dere na Baịbụl, ma ọ dịbeghị mgbe ha mere nzọụkwụ a nke ha gakwuuru Chineke ma nyefee Chineke ndụ ha niile.

    Ezi ihe nlereanya nke nchegharị bụ ozizi Jizọs banyere nwa mmefu. Nwa okoro a biri ná mmehie miri emi, ma o chigharịkwuuru nna ya wee kwupụta mmehie ya. Nna ya gbaghaara ya.

- (Luk 15:11-20) Ọ si, Otù nwoke nwere umu-ndikom abua;

12 Nke-ntà nime ha we si nna-ya, Nna, nyem òkè nke ihe nādaberem. O we kera ha ihe-oriri-Ya.

13 Ma ọ bụghị ọtụtụ ụbọchị mgbe nke-ntà kpọkọtara niile ọnụ , wee ya njem n'ime a n'ebe dị anya n'ala , ma e n'iyi ya akụ na riotous ndụ .

14 Ma mb͕e o mebisiri ihe nile, oké unwu we da n'ala ahu; o we malite inọ nkpà.

15 Ma ọ gara rapara onwe-ya na nwa-nne nke ala ahu; o we ziga ya n'ubi-ya izù ezì.

16 Ọ gāchọ-kwa-ra ka ọ nāchọ iju afọ-ya n'akpukpọ nke ezì nēri: ma ọ dighi onye ọ bula nēnye ya.

17 Ma mb͕e ọ biakutere onwe-ya, ọ si, Òle ndi-orù nnam ole nēnwekọ nri nke nēju ya na nb͕ochi;

18 M'gēbili kwa jekuru nnam, si ya, Nna, emehiewom megide elu-igwe, na n'iru gi ;

19 Ma ekwesighm ka akpọm nwa-gi: mem ka m'di ka otù nime ndi-orù-gi egoro.

20 O we bilie, biakute nna-ya. Ma mb͕e ọ ka nọ n'ebe di anya, nna-ya huru ya, we nwe ọmiko , b͕a ọsọ, dakwasi ya n'olu, sutu kwa ya ọnu.

Mgbe mmadụ chigharịkwuuru Chineke, o kwesịkwara ịnabata Jizọs dị ka Onyenwe ndụ ya. N'ihi na ọ bụ nanị site na Jizọs ka mmadụ pụrụ ịbịakwute Chineke ma nweta mgbaghara nke mmehie dị ka amaokwu ndị na-esonụ na-egosi. Ya mere, kpọọ Jisus ka ọ bụrụ Onye-nwe nke ndụ gị, ma ị ga-anata mgbaghara mmehie na ndụ ebighi-ebi:

- (Jọn 14:6) Jizọs sịrị ya, Mụ onwe m bụ ụzọ na eziokwu na ndụ: ọ dịghị onye ọ bụla na-abịakwute Nna m ma ọ́ bụghị site na mụ.

- ( Jọn 5:40 ) Ma unu agaghị abịakwute m, ka unu wee nwee ndụ .

- ( Ọrụ 10:43 ) Ya na-agbara ndị amụma nile àmà , na onye ọ bụla nke kwere na ya ga-esi n’aha ya nweta mgbaghara mmehie .

- (Ọrụ 13: 38, 39) 38 Ya mere maranụ, ụmụnna m, na e site n'aka nwoke a kwusara unu mgbaghara mmehie .

39 Ma site n’aka ya ka a na-agụ ndị nile kwere na ndị ezi-omume site n’ihe nile, nke a na-agaghị agụ unu na ndị ezi omume site n’iwu nke Moses.

Ọ bụrụ na ị nabatara Jizọs na ndụ gị ma tinye okwukwe, ya bụ, ntụkwasị obi gị n'ihe gbasara nzọpụta, na Ya ( Ọrụ 16: 31) "Ha wee sị: Kwere na Onyenwe anyị Jizọs Kraịst, a ga-azọpụtakwa gị; ụlọ gị."), ị nwere ike ikpe ekpere, dịka ọmụmaatụ, dịka ndị a: 

Ekpere nke nzoputa : Onye-nwe-ayi, Jisus, Mu onwem nēchigharikute Gi. A na m ekwupụta na emehiewo m gị, na m ebighị ndụ dị ka uche gị si dị. Otu o sila dị, achọrọ m isi na mmehie m chigharịa ma jiri obi m nile soro Gị. Ekwerekwa m na a gbagharawo m mmehie m site na aja mgbaghara mmehie gị ma anatawo m ndụ ebighị ebi site na gị. Anam ekele Gi maka nzoputa nke I nyeworom. Amen.

REFERENCES:

1. Andy Knoll (2004) PBS Nova interview, 3. May 2004,  sit. Antony Flew & Roy Varghese (2007) There is A God: How the World’s Most Notorious Atheist Changed His Mind. New York: HarperOne

2. J. Morgan: The End of Science: Facing the Limits of Knowledge in the Twilight of Scientific Age (1996). Reading: Addison-Wesley

3. Stephen Jay Gould: Hirmulisko heinäsuovassa (Dinosaur in a Haystack), p. 115,116,141

4. Stephen Jay Gould: Hirmulisko heinäsuovassa (Dinosaur in a Haystack), p. 115,116,141

5. Sylvia Baker: Kehitysoppi ja Raamatun arvovalta, p. 104,105

6. Carl Wieland: Kiviä ja luita (Stones and Bones), p. 34

7. Kysymyksiä ja vastauksia luomisesta (The Creation Answers Book, Don Batten, David Catchpoole, Jonathan Sarfati, Carl Wieland), p. 84

8. Jonathan Sarfati: Puuttuvat vuosimiljoonat, Luominen-magazine, number 7, p. 29,30,

http://creation.com/ariel-roth-interview-flat-gaps

9. Pearce, F., The Fire-eater’s island, New Scientist 189 (2536):

11.  Stephen Jay Gould: Catastrophes and steady state earth, Natural History, 84(2):15-16 / Ref. 6, p. 115.

12. George Mc Cready Price: New Geology, lainaus A.M Rehnwinkelin kirjasta Flood, p. 267, 278

13. (The Panda’s Thumb, 1988, p. 182,183)

14. Francis Hitching: Arvoitukselliset tapahtumat (The World Atlas of Mysteries), p. 159

15. Richard Dawkins: Jumalharha (The God Delusion), p. 153

16. Stephen Jay Gould: The Panda’s Thumb, (1988), p. 182,183. New York: W.W. Norton & Co.

17. Charles Darwin: Lajien synty (The origin of species), p. 457

18. Darwin, F & Seward A. C. toim. (1903, 1: 184): More letters of Charles Darwin. 2 vols. London: John Murray.

19. Christopher Booker: “The Evolution of a Theory”, The Star, Johannesburg, 20.4.1982, p. 19

20. L.B.S. Leakey: "Adam's Ancestors", p. 230

21. R.S. Lull: The Antiquity of Man”, The Evolution of Earth and Man, p. 156

22. Marvin L. Lubenow: Myytti apinaihmisestä (Bones of Contention), p. 20-22

23. Journal of the royal college of surgeons of Edinburgh, tammikuu 1966, p. 93 – citation from: "Elämä maan päällä - kehityksen vai luomisen tulos?", p. 93,94.

24. Solly Zuckerman: Beyond the ivory tower, 1970, p. 90 - citation from: "Elämä maan päällä - kehityksen vai luomisen tulos?". p. 94.